ဒီတစ်ပတ်အတွင်းမှာတော့ အားလုံးသိကြတဲ့အတိုင်း စစ်ကောင်စီက သေဒဏ်ချမှတ်ထားခြင်းခံရတဲ့ ကိုဂျင်မီ၊ ကိုဇေယျာသော်၊ ကိုလှမျိုးအောင်နဲ့ ကိုအောင်သူရဇော်တို့ လေးဦးကို အငြင်းပွားဖွယ် ကွပ်မျက်လိုက်တဲ့သတင်းတွေက မြန်မာနဲ့ ကမ္ဘာ့မီဒီယာတွေမှာ လွှမ်းမိုးနေရာယူထားတာ တွေ့ရပါတယ်။ သြဇာကြီးတဲ့ သတင်းစာကြီးတွေဖြစ်ကြတဲ့ အမေရိကန်အခြေစိုက် Washington Post,The Nwe York Times၊ ဗြိတိန် ကThe Guardian, ပြင်သစ်သတင်းဌာန ရိုက်တာ၊ ဂျာမဏီရဲ့ DW၊ဂျပန်က Nikkei Asia ၊အိန္ဒိယက Time of India အပါအဝင် အရှေ့တောင်အာရှသတင်းစာကြီးတွေ ဖြစ်ကြတဲ့ The Striate Time, Bangkok Post သတင်းစာကြီးတွေ၊ ကမ္ဘာ့ရုပ်သံသတင်းဌာနကြီးတွေ ဖြစ်ကြတဲ့ BBC, CNN, Aljazeera, CNA တို့မှာ ဦးစားပေးသတင်းအဖြစ် ဖော်ပြကြတာ တွေ့ရပါတယ်။ အဲဒီလိုဖော်ပြခဲ့တဲ့အထဲက တချို့ကို ကောက်နုတ်ဖော်ပြရရင် အယ်ဂျာဇီးယားသတင်းဌာနက "စစ်ကောင်စီရဲ့ လုပ်ရပ်ဟာ အာဆီယံကို ကြီးမားတဲ့အခက်အခဲ တွေ့စေတယ်။ ပြစ်တင်ရှုတ်ချရမယ့် ကိစ္စဖြစ်တယ်" လို့ အာဆီယံဥက္ကဋ္ဌ ကမ္ဘောဒီးယားရဲ့ပြောကြားချက်ကို ကိုးကားရေးပါတယ်။
စင်္ကာပူရုပ်သံ CNA ကလည်း" အခုလိုကွပ်မျက်မှုဟာ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်အနည်းငယ်အတွင်း တပ်မတော်ရဲ့ထိန်းချုပ်မှုအောက်မှာ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့တဲ့ ဒီမိုကရေစီလိုလားသူများရဲ့ ခေါင်းဆောင်မှုကို တိတ်ဆိတ်သွားစေဖို့ မြန်မာပြည်သူတွေကိုရော ကမ္ဘာကိုပါသတင်းစကား ပါးလိုက်တာဖြစ်တယ်"လို့ မှတ်ချက်ပေးပါတယ်။ ကမ္ဘာ့နာမည်ကြီးသတင်းစာဖြစ်တဲ့ နယူးယောက်တိုင်းမ်ကတော့ "နာမည်ဆိုးနဲ့ကျော်ကြားတဲ့ စစ်ကောင်စီရဲ့ ကွပ်မျက်မှုဟာ အနောက်တိုင်းက ခေါင်းဆောင်တွေကို ဂရုမစိုက်ဘူးဆိုတာ အချက်ပြလိုက်တာဖြစ်တယ်"လို့ မှတ်ချက်ပေးရေးသားပါတယ်။
ဒါ့အပြင် ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ် ဂူတားရက်စ်ကလည်း စစ်ကောင်စီလုပ်ရပ်ကို ပြင်းထန်စွာ ပြစ်တင်ရှုတ်ချလိုက်ပြီး "ဒီလို ကွပ်မျက်မှုဟာ အလွန်ဆိုးရွားတဲ့ နောက်ထပ်အမှတ်လက္ခဏာတစ်ခုဖြစ်ပြီး ၊မြန်မာနိုင်ငံတွင်းက လူ့အခွင့်အရေးအခြေအနေဟာ သေရေးရှင်ရေးတမျှ အရေးကြီးနေပြီ" လို့ ပြောကြားလိုက်ပါတယ်။ လုံခြုံရေးကောင်စီကလည်း မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဒီမိုကရေစီလိုလားသူလေးဦးကို သေဒဏ်ပေး ကွပ်မျက်ခဲ့တာကို ပြင်းထန်စွာ ရှုတ်ချတဲ့ ကြေညာချက်တစ်စောင် ထုတ်ပြန်ခဲ့ပြီး မတရားဖမ်းဆီးထားတဲ့ သမ္မတဦးဝင်းမြင့်နဲ့ နိုင်ငံတော်အတိုင်ပင်ခံ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အပါအဝင် နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားတွေကို ချက်ခြင်းလွှတ်ပေးဖို့ တောင်းဆိုခဲ့တာတွေ့ရပါတယ်။ အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာန ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူ Edward "Ned" Price ကလည်း အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုအနေနဲ့ မြန်မာစစ်ကောင်စီကို အရေးယူဖို့ ဘက်စုံကနေ စဉ်းစားနေတယ်လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ စက်မှုဖွံ့ဖြိုးပြီး စီးပွားရေး အင်အားကြီးနိုင်ငံတွေဖြစ်တဲ့ G7 နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးတွေရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်မှာလည်း "လွတ်လပ်မျှတတဲ့ တရားစီရင်မှု မဟုတ်ဘဲ နှစ်ပေါင်း ၃၀ ကျော်အတွင်း ပထမဆုံး ကွပ်မျက်တာကိုကြည့်ရင် ဒီမိုကရေစီလိုလားတဲ့ မြန်မာပြည်သူတွေရဲ့ ခိုင်မာတဲ့စိတ်ဓါတ်ကို ဂရုမစိုက်ဘူးဆိုတာ ပြသလိုက်တာဖြစ်တယ်"လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ တရုတ်နိုင်ငံကတော့ မြန်မာ့ဒီမိုကရေစီအရေး လှုပ်ရှားသူလေးဦး ကြိုးပေးသတ်ဖြတ်ခံရတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး နိုင်ငံတကာက ဖိအားပေး ပြောဆိုနေတာတွေရှိပေမဲ့ တရုတ်နိုင်ငံခြားရေးဌာန ပြောခွင့်ရ Zhao Lijian က "သူတို့အနေနဲ့ တခြားနိုင်ငံရဲ့ ပြည်တွင်းရေးရာ ကိစ္စတွေကို ဝင်ပြီးမစွက်ဖက်ဘူးဆိုတဲ့ မူအတိုင်းပဲ ရပ်တည်တယ်" လို့ တုံ့ပြန်ပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။ ပြည်တွင်းရေးကို ဝင်မစွက်ဘူးလို့ ပြောပေမဲ့ ဇူလိုင် ၂၇ ရက်နေ့က ပြုလုပ်ခဲ့တဲ့ ကုလသသမဂ္ဂလုံခြုံရေးကောင်စီ ဆုံးဖြတ်ချက်မှာတော့ အဖွဲ့ဝင် ၁၅ နိုင်ငံအားလုံးနည်းတူ တရုတ်နိုင်ငံရော၊ မြန်မာစစ်ကောင်စီနဲ့ အနီးစပ်ဆုံးဖြစ်နေတဲ့ ရုရှားနိုင်ငံကပါ ဒီလိုကြိုးပေးကွပ်မျက်မှုကို ဆန့်ကျင်ရှုတ်ချကြောင်း တခဲနက် သဘောတူကြေငြာချက် ထုတ်ပြန်ခဲ့တာကို တွေ့ရပါတယ်။
မြန်မာစစ်ကောင်စီဟာ ပြည်သူက ရွေးချယ်တင်မြှောက်ထားတဲ့ တရားဝင်အစိုးရမဟုတ်ဘူး။ ဒါကြောင့် စစ်ကောင်စီအနေနဲ့ အခုလိုသေဒဏ်ပေး ကွပ်မျက်ခွင့်ရှိသလား။ ဥပဒေကြောင်းအရ တရားဝင်ရဲ့လားဆိုတာ မေးခွန်းထုတ်စရာ ဖြစ်ပါတယ်။ဒါကြောင့်လည်း ကုလသမဂ္ဂရဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးအထူးကိုယ် တွမ်အင်ဒရူးက "တရားမဝင်စစ်အစိုးရရဲ့ တရားမဝင်တရားရုံးက ချမှတ်ထားတဲ့ ဒီသေဒဏ်တွေဟာ မြန်မာပြည်သူတွေကြား အကြောက်တရားတွေ တိုးပွားအောင်လုပ်ဖို့ ယုတ်မာတဲ့ ကြိုးပမ်းမှု ဖြစ်တယ်" လို့ ပြောကြားခဲ့တာပါတယ်။
နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားများ ကူညီစောင့်ရှောက်ရေးအသင်း (AAPP) ရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်မှာ ၂၀၂၁၊ ဖေဖော်ဝါရီ ၁ ရက် စစ်တပ်အာဏာသိမ်းချိန်ကနေ ၂၀၂၂၊ ဇူလိုင် ၂၈ ရက်နေ့အထိ စစ်ကောင်စီရဲ့ သတ်ဖြတ်ခံရသူ (၂,၁၃၃)ဦး၊ ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခြင်းခံရသူ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသား (၁၁,၈၁၅) ဦးရှိပြီး အဲဒီအထဲက (၁,၃၆၀) ဦးကို၊ ထောင်ဒဏ်တွေ ချမှတ်ထာထားတယ်။ သေဒဏ်အနေနဲ့ကတော့ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသား (၇၆) ဦးကို သေဒဏ်ပြစ်ဒဏ် ချမှတ်ထားတယ်။ (၄၂) ဦးကိုလည်း မျက်ကွယ်မှာ သေဒဏ်ချမှတ်ထားတဲ့အတွက် သေဒဏ်ပေးခံရတဲ့ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသား စုစုပေါင်း (၁၁၈) ဦး ရှိတယ်လို့ ဖော်ပြထားတာ တွေ့ရပါတယ်။ ဒါ့အပြင် AAPP ရဲ့ကြေညာချက်မှာ အခုသေဒဏ်ပေး ကွပ်မျက်ခံရသူ လေးဦးဟာ အကျဉ်းထောင်လက်စွဲ ဥပဒေအခန်း ၈၊ ပုဒ်မ ၁၄၊ အပိုဒ် ၆၆၀ ပါ “ထောင် အကျဉ်းတံခါးပေါက်အပြင်သို့ သယ်ဆောင်သွားပြီးနောက် ထိုနေရာတွင် ဆွေမျိုးများ (သို့) မိတ်ဆွေများထံ ပေးအပ်ရမည် ”ပြဌာန်းချက်နဲ့ အပိုဒ် ၁၀၂၇ တွင် ပြဌာန်းထားတဲ့ သေဒဏ်ပေးခံရသူ၏ ရုပ်အလောင်းကို အထူးအကြောင်း တစုံတရာကြောင့် ပြန်လည် မပေးအပ်ခဲ့လျှင် “မြှုပ်နှံသော သင်္ချိုင်းမြေနေရာများတွင် သေဆုံးသူ၏ အမည်၊ နေရပ်လိပ်စာနှင့် သေဆုံးသည့် နေ့ရက်တို့ကို မှတ်သားထားရှိရမည်” ဆိုတဲ့ အခွင့်အရေးတွေကို မရရှိကြဘူး။
ဒီလိုအခွင့်အရေးတွေ မဆိုထားနဲ့ ကြိုးပေးတဲ့ နေရက်အချိန် အတိအကျကိုပင် မိသားစုဝင်တွေ မသိကြရပါဘူး။ ဒါကြောင့်လည်း နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားများ ကူညီစောင့်ရှောက်ရေးအသင်း (AAPP) ရဲ့ တွဲဖက်အတွင်းရေးမှူး ဦးဘိုကြည်က “ဒါလူသတ်မှု ကျူးလွန်တာပဲ။ သူတို့က တရားဝင် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံထားရတဲ့ အစိုးရမဟုတ်ဘူး။ သူတို့မှာ ဒါမျိုးလုပ်ခွင့်မရှိဘူး။ အခုလို လူသတ်အလောင်းဖျောက်တဲ့ လုပ်ရပ်ဟာ သူရဲဘောကြောင်သူတွေရဲ့ လုပ်ရပ်သာဖြစ်ပြီး အကြီးမားဆုံး ရာဇဝတ်မှုကို ကျူးလွန်လိုက်တာ ဖြစ်တယ်” လို့ မှတ်ချက်ပြု ပြောကြားခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
အခုလို စစ်ကောင်စီရဲ့ သေဒဏ်ပေးကွပ်မျက်လိုက်တဲ့ လုပ်ရပ်ဟာ အာဆီယံအပါအဝင် နိုင်ငံတချို့ရဲ့ မြန်မာနိုင်ငံ ပုံမှန်အခြေအနေ ပြန်ရောက်ဖို့ ကြိုးပမ်းအားထုတ်ရေးဟာ မဖြစ်နိုင်တော့တဲ့ အနေအထားကို ရောက်သွားစေတယ်။ နိုင်ငံရေးပြဿနာကို နိုင်ငံရေးနည်းနဲ့ ဖြေရှင်းဖို့ဆိုတာ စစ်ကောင်စီအောက်မှာ ဖြစ်တန်ခြေ မရှိသလောက် ဖြစ်သွားနိုင်တယ်။
လက်ရှိစစ်ကောင်စီခေါင်းဆောင်တွေကို နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးဖက် (Stakeholders) အဖြစ် သဘောထားဖို့ထက် ရာဇဝတ်မှု ကျူးလွန်သူများအဖြစ် ပုံဖော်သတ်မှတ်မှု ပိုတွင်ကျယ်လာနိုင်တယ်။ စစ်ကောင်စီရဲ့ အဓိကဝင်ငွေရလမ်းဖြစ်တဲ့ စွမ်းအင်ကဏ္ဍကို ပိတ်ဆို့အရေးယူရေး ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ဖြစ်လာနိုင်စရာရှိတယ်။ တရားဥပဒေစိုးမိုးရေး ပိုမိုကင်းမဲ့လာစရာရှိတယ်လို့ ISP-Myanmar ရဲ့ ကနဦး သုံးသပ်ချက် (၁၁) မှာ ဖော်ပြထားတာကို တွေ့ရပါတယ်။ ဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ် ကိုဂျင်မီ၊ ကိုဇေယျာသော်တို့အပါအဝင် နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားလေးဦးကို သေဒဏ်စီရင်ကွပ်မျက်လိုက်တာဟာ မြန်မာနိုင်ငံရေးအပေါ် နိုင်ငံတွင်းမှာရော၊ နိုင်ငံတကာမှာပါ ကြီးမားတဲ့ အကျိုးသက်ရောက်မှုတွေ ဖြစ်ပေါ်စေမှာကတော့ သေချာလှကြောင်းပါ။
===Unicode ====
ဒီတဈပတျအတှငျးမှာတော့ အားလုံးသိကွတဲ့အတိုငျး စဈကောငျစီက သဒေဏျခမြှတျထားခွငျးခံရတဲ့ ကိုဂငြျမီ၊ ကိုဇယြောသောျ၊ ကိုလှမြိုးအောငျနဲ့ ကိုအောငျသူရဇောျတို့ လေးဦးကို အငွငျးပှားဖှယျ ကှပျမကြျလိုကျတဲ့သတငျးတှကေ မွနျမာနဲ့ ကမ်ဘာ့မီဒီယာတှမှော လှှမျးမိုးနရောယူထားတာ တှေ့ရပါတယျ။ သွဇာကွီးတဲ့ သတငျးစာကွီးတှဖွေဈကွတဲ့ အမရေိကနျအခွစေိုကျ Washington Post,The Nwe York Times၊ ဗွိတိနျ ကThe Guardian, ပွငျသဈသတငျးဌာန ရိုကျတာ၊ ဂြာမဏီရဲ့ DW၊ဂပြနျက Nikkei Asia ၊အိန်ဒိယက Time of India အပါအဝငျ အရှေ့တောငျအာရှသတငျးစာကွီးတှေ ဖွဈကွတဲ့ The Striate Time, Bangkok Post သတငျးစာကွီးတှေ၊ ကမ်ဘာ့ရုပျသံသတငျးဌာနကွီးတှေ ဖွဈကွတဲ့ BBC, CNN, Aljazeera, CNA တို့မှာ ဦးစားပေးသတငျးအဖွဈ ဖောျပွကွတာ တှေ့ရပါတယျ။ အဲဒီလိုဖောျပွခဲ့တဲ့အထဲက တခြို့ကို ကောကျနုတျဖောျပွရရငျ အယျဂြာဇီးယားသတငျးဌာနက "စဈကောငျစီရဲ့ လုပျရပျဟာ အာဆီယံကို ကွီးမားတဲ့အခကျအခဲ တှေ့စတေယျ။ ပွဈတငျရှုတျခရြမယ့ျ ကိစ်စဖွဈတယျ" လို့ အာဆီယံဥက်ကဋ်ဌ ကမ်ဘောဒီးယားရဲ့ပွောကွားခကြျကို ကိုးကားရေးပါတယျ။
စငျ်ကာပူရုပျသံ CNA ကလညျး" အခုလိုကှပျမကြျမှုဟာ လှနျခဲ့တဲ့နှဈအနညျးငယျအတှငျး တပျမတောျရဲ့ထိနျးခြုပျမှုအောကျမှာ ပေါျပေါကျလာခဲ့တဲ့ ဒီမိုကရစေီလိုလားသူမြားရဲ့ ခေါငျးဆောငျမှုကို တိတျဆိတျသှားစဖေို့ မွနျမာပွညျသူတှကေိုရော ကမ်ဘာကိုပါသတငျးစကား ပါးလိုကျတာဖွဈတယျ"လို့ မှတျခကြျပေးပါတယျ။ ကမ်ဘာ့နာမညျကွီး သတငျးစာဖွဈတဲ့ နယူးယောကျတိုငျးမျကတော့ "နာမညျဆိုးနဲ့ကြောျကွားတဲ့ စဈကောငျစီရဲ့ ကှပျမကြျမှုဟာ အနောကျတိုငျးက ခေါငျးဆောငျတှကေို ဂရုမစိုကျဘူးဆိုတာ အခကြျပွလိုကျတာဖွဈတယျ"လို့ မှတျခကြျပေးရေးသားပါတယျ။
ဒါ့အပွငျ ကုလသမဂ်ဂအထှထှေအေတှငျးရေးမှူးခြုပျ ဂူတားရကျဈကလညျး စဈကောငျစီလုပျရပျကို ပွငျးထနျစှာ ပွဈတငျရှုတျခလြိုကျပွီး "ဒီလို ကှပျမကြျမှုဟာ အလှနျဆိုးရှားတဲ့ နောကျထပျအမှတျလက်ခဏာတဈခုဖွဈပွီး ၊မွနျမာနိုငျငံတှငျးက လူ့အခှင့ျအရေးအခွအေနဟော သရေေးရှငျရေးတမြှ အရေးကွီးနပွေီ" လို့ ပွောကွားလိုကျပါတယျ။ လုံခွုံရေးကောငျစီကလညျး မွနျမာနိုငျငံမှာ ဒီမိုကရစေီလိုလားသူလေးဦးကို သဒေဏျပေး ကှပျမကြျခဲ့တာကို ပွငျးထနျစှာ ရှုတျခတြဲ့ ကွညောခကြျတဈစောငျ ထုတျပွနျခဲ့ပွီး မတရားဖမျးဆီးထားတဲ့ သမ်မတဦးဝငျးမွင့ျနဲ့ နိုငျငံတောျအတိုငျပငျခံ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျအပါအဝငျ နိုငျငံရေးအကဉြျးသားတှကေို ခကြျခွငျးလှှတျပေးဖို့ တောငျးဆိုခဲ့တာတှေ့ရပါတယျ။
အမရေိကနျနိုငျငံခွားရေးဝနျကွီးဌာန ပွောရေးဆိုခှင့ျရှိသူ Edward "Ned" Price ကလညျး အမရေိကနျပွညျထောငျစုအနနေဲ့ မွနျမာစဈကောငျစီကို အရေးယူဖို့ ဘကျစုံကနေ စဉျးစားနတေယျလို့ ပွောကွားခဲ့ပါတယျ။ စကျမှုဖှံ့ဖွိုးပွီး စီးပှားရေး အငျအားကွီးနိုငျငံတှဖွေဈတဲ့ G7 နိုငျငံခွားရေးဝနျကွီးတှရေဲ့ ထုတျပွနျခကြျမှာလညျး "လှတျလပျမြှတတဲ့ တရားစီရငျမှု မဟုတျဘဲ နှဈပေါငျး ၃၀ ကြောျအတှငျး ပထမဆုံး ကှပျမကြျတာကိုကွည့ျရငျ ဒီမိုကရစေီလိုလားတဲ့ မွနျမာပွညျသူတှရေဲ့ ခိုငျမာတဲ့စိတျဓါတျကို ဂရုမစိုကျဘူးဆိုတာ ပွသလိုကျတာဖွဈတယျ"လို့ ဖောျပွထားပါတယျ။
ဒါပမေဲ့ တရုတျနိုငျငံကတော့ မွနျမာ့ဒီမိုကရစေီအရေး လှုပျရှားသူလေးဦး ကွိုးပေးသတျဖွတျခံရတာနဲ့ ပတျသကျပွီး နိုငျငံတကာက ဖိအားပေး ပွောဆိုနတောတှရှေိပမေဲ့ တရုတျနိုငျငံခွားရေးဌာန ပွောခှင့ျရ Zhao Lijian က "သူတို့အနနေဲ့ တခွားနိုငျငံရဲ့ ပွညျတှငျးရေးရာ ကိစ်စတှကေို ဝငျပွီးမစှကျဖကျဘူးဆိုတဲ့ မူအတိုငျးပဲ ရပျတညျတယျ" လို့ တုံ့ပွနျပွောဆိုခဲ့ပါတယျ။ ပွညျတှငျးရေးကို ဝငျမစှကျဘူးလို့ ပွောပမေဲ့ ဇူလိုငျ ၂၇ ရကျနေ့က ပွုလုပျခဲ့တဲ့ ကုလသသမဂ်ဂလုံခွုံရေးကောငျစီ ဆုံးဖွတျခကြျမှာတော့ အဖှဲ့ဝငျ ၁၅ နိုငျငံအားလုံးနညျးတူ တရုတျနိုငျငံရော၊ မွနျမာစဈကောငျစီနဲ့ အနီးစပျဆုံးဖွဈနတေဲ့ ရုရှားနိုငျငံကပါ ဒီလိုကွိုးပေးကှပျမကြျမှုကို ဆန့ျကငြျရှုတျခကြွောငျး တခဲနကျ သဘောတူကွငွောခကြျ ထုတျပွနျခဲ့တာကို တှေ့ရပါတယျ။
မွနျမာစဈကောငျစီဟာ ပွညျသူက ရှေးခယြျတငျမွှောကျထားတဲ့ တရားဝငျအစိုးရမဟုတျဘူး။ ဒါကွောင့ျ စဈကောငျစီအနနေဲ့ အခုလိုသဒေဏျပေး ကှပျမကြျခှင့ျရှိသလား။ ဥပဒကွေောငျးအရ တရားဝငျရဲ့လားဆိုတာ မေးခှနျးထုတျစရာ ဖွဈပါတယျ။ဒါကွောင့ျလညျး ကုလသမဂ်ဂရဲ့ မွနျမာနိုငျငံဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေးအထူးကိုယျ တှမျအငျဒရူးက "တရားမဝငျစဈအစိုးရရဲ့ တရားမဝငျတရားရုံးက ခမြှတျထားတဲ့ ဒီသဒေဏျတှဟော မွနျမာပွညျသူတှကွေား အကွောကျတရားတှေ တိုးပှားအောငျလုပျဖို့ ယုတျမာတဲ့ ကွိုးပမျးမှု ဖွဈတယျ" လို့ ပွောကွားခဲ့တာပါတယျ။
နိုငျငံရေးအကဉြျးသားမြား ကူညီစောင့ျရှောကျရေးအသငျး (AAPP) ရဲ့ ထုတျပွနျခကြျမှာ ၂၀၂၁၊ ဖဖေောျဝါရီ ၁ ရကျ စဈတပျအာဏာသိမျးခြိနျကနေ ၂၀၂၂၊ ဇူလိုငျ ၂၈ ရကျနေ့အထိ စဈကောငျစီရဲ့ သတျဖွတျခံရသူ (၂,၁၃၃)ဦး၊ ဖမျးဆီးထိနျးသိမျးခွငျးခံရသူ နိုငျငံရေးအကဉြျးသား (၁၁,၈၁၅) ဦးရှိပွီး အဲဒီအထဲက (၁,၃၆၀) ဦးကို၊ ထောငျဒဏျတှေ ခမြှတျထာထားတယျ။ သဒေဏျအနနေဲ့ကတော့ နိုငျငံရေးအကဉြျးသား (၇၆) ဦးကို သဒေဏျပွဈဒဏျ ခမြှတျထားတယျ။ (၄၂) ဦးကိုလညျး မကြျကှယျမှာ သဒေဏျခမြှတျထားတဲ့အတှကျ သဒေဏျပေးခံရတဲ့ နိုငျငံရေးအကဉြျးသား စုစုပေါငျး (၁၁၈) ဦး ရှိတယျလို့ ဖောျပွထားတာ တှေ့ရပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ AAPP ရဲ့ကွညောခကြျမှာ အခုသဒေဏျပေး ကှပျမကြျခံရသူ လေးဦးဟာ အကဉြျးထောငျလကျစှဲ ဥပဒအေခနျး ၈၊ ပုဒျမ ၁၄၊ အပိုဒျ ၆၆၀ ပါ “ထောငျ အကဉြျးတံခါးပေါကျအပွငျသို့ သယျဆောငျသှားပွီးနောကျ ထိုနရောတှငျ ဆှမြေိုးမြား (သို့) မိတျဆှမြေားထံ ပေးအပျရမညျ ”ပွဌာနျးခကြျနဲ့ အပိုဒျ ၁၀၂၇ တှငျ ပွဌာနျးထားတဲ့ သဒေဏျပေးခံရသူ၏ ရုပျအလောငျးကို အထူးအကွောငျး တစုံတရာကွောင့ျ ပွနျလညျ မပေးအပျခဲ့လြှငျ “မွှုပျနှံသော သငျ်ခြိုငျးမွနေရောမြားတှငျ သဆေုံးသူ၏ အမညျ၊ နရေပျလိပျစာနှင့ျ သဆေုံးသည့ျ နေ့ရကျတို့ကို မှတျသားထားရှိရမညျ” ဆိုတဲ့ အခှင့ျအရေးတှကေို မရရှိကွဘူး။
ဒီလိုအခှင့ျအရေးတှေ မဆိုထားနဲ့ ကွိုးပေးတဲ့ နရေကျအခြိနျ အတိအကကြိုပငျ မိသားစုဝငျတှေ မသိကွရပါဘူး။ ဒါကွောင့ျလညျး နိုငျငံရေးအကဉြျးသားမြား ကူညီစောင့ျရှောကျရေးအသငျး (AAPP) ရဲ့ တှဲဖကျအတှငျးရေးမှူး ဦးဘိုကွညျက “ဒါလူသတျမှု ကြူးလှနျတာပဲ။ သူတို့က တရားဝငျ ရှေးကောကျတငျမွှောကျခံထားရတဲ့ အစိုးရမဟုတျဘူး။ သူတို့မှာ ဒါမြိုးလုပျခှင့ျမရှိဘူး။ အခုလို လူသတျအလောငျးဖြောကျတဲ့ လုပျရပျဟာ သူရဲဘောကွောငျသူတှရေဲ့ လုပျရပျသာဖွဈပွီး အကွီးမားဆုံး ရာဇဝတျမှုကို ကြူးလှနျလိုကျတာ ဖွဈတယျ” လို့ မှတျခကြျပွု ပွောကွားခဲ့တာ ဖွဈပါတယျ။
အခုလို စဈကောငျစီရဲ့ သဒေဏျပေးကှပျမကြျလိုကျတဲ့ လုပျရပျဟာ အာဆီယံအပါအဝငျ နိုငျငံတခြို့ရဲ့ မွနျမာနိုငျငံ ပုံမှနျအခွအေနေ ပွနျရောကျဖို့ ကွိုးပမျးအားထုတျရေးဟာ မဖွဈနိုငျတော့တဲ့ အနအေထားကို ရောကျသှားစတေယျ။ နိုငျငံရေးပွူနာကို နိုငျငံရေးနညျးနဲ့ ဖွရှေငျးဖို့ဆိုတာ စဈကောငျစီအောကျမှာ ဖွဈတနျခွေ မရှိသလောကျ ဖွဈသှားနိုငျတယျ။
လကျရှိစဈကောငျစီခေါငျးဆောငျတှကေို နိုငျငံရေးဆှေးနှေးဖကျ (Stakeholders) အဖွဈ သဘောထားဖို့ထကျ ရာဇဝတျမှု ကြူးလှနျသူမြားအဖွဈ ပုံဖောျသတျမှတျမှု ပိုတှငျကယြျလာနိုငျတယျ။ စဈကောငျစီရဲ့ အဓိကဝငျငှရေလမျးဖွဈတဲ့ စှမျးအငျကဏ်ဍကို ပိတျဆို့အရေးယူရေး ကယြျကယြျပွန့ျပွန့ျ ဖွဈလာနိုငျစရာရှိတယျ။ တရားဥပဒစေိုးမိုးရေး ပိုမိုကငျးမဲ့လာစရာရှိတယျလို့ ISP-Myanmar ရဲ့ ကနဦး သုံးသပျခကြျ (၁၁) မှာ ဖောျပွထားတာကို တှေ့ရပါတယျ။ ဘယျလိုပဲဖွဈဖွဈ ကိုဂငြျမီ၊ ကိုဇယြောသောျတို့အပါအဝငျ နိုငျငံရေးအကဉြျးသားလေးဦးကို သဒေဏျစီရငျကှပျမကြျလိုကျတာဟာ မွနျမာနိုငျငံရေးအပေါျ နိုငျငံတှငျးမှာရော၊ နိုငျငံတကာမှာပါ ကွီးမားတဲ့ အကြိုးသကျရောကျမှုတှေ ဖွဈပေါျစမှောကတော့ သခြောလှကွောငျးပါ။
