မြန်မာနိုင်ငံကို ၅ ရက်ကြာ ခရီးစဉ် အဖြစ် ရောက်ရှိနေတဲ့ ကုလသမဂ္ဂရဲ့ လူ့အခွင့်အရေး အထူးကိုယ်စားလှယ်ဟာ ဒီကနေ့မှာတော့ မကြာသေးခင်က လက်နက်ကို ပဋိပက္ခတွေ ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ ကချင်ပြည်နယ်ကို သွားရောက်ခဲ့ပါတယ်။ လူ့အခွင့်အရေး အခြေအနေ တွေကို လေ့လာ အကဲခတ်ဖို့ ရောက်လာတဲ့ ခရီးစဉ်အတွင်း ကချင်ပြည်နယ်က အခြေအနေတွေကိုတော့ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် စုံစမ်းနိုင်ပါ့မလား စိုးရိမ်မကင်း ဖြစ်တာတွေလည်း ရှိနေကြပါတယ်။ အပြည့်အစုံကိုတော့ ဆက်သွယ် စုံစမ်းထားတဲ့ ကိုအောင်လွင်ဦး က တင်ပြပေးထားပါတယ်။
ကုလသမဂ္ဂရဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေး အထူးကိုယ်စားလှယ် Thomas Ojae Quintana ကချင်ပြည်နယ်မြို့တော် မြစ်ကြီးနားမြို့ကို ရောက်လာခဲ့ပြီးတဲ့နောက် ပြည်နယ်အစိုးရ တာဝန်ရှိ သူတွေနဲ့ တွေ့ဆုံပါတယ်။ ဒီနောက်မှာတော့ မကြာသေးခင် အချိန်အထိ လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခတွေကြား မြေဇာပင် ဖြစ်ခဲ့ကြရသူတွေရဲ့ အခြေအနေတွေကို အကဲခတ်ဖို့ မြစ်ကြီးနားမြို့က ဂျန်မိုင်ကောင်း ဒုက္ခသည်စခန်းကို ရောက်သွားခဲ့တဲ့အကြောင်း ခရီးစဉ်မှာ အထူးကိုယ်စားလှယ်နဲ့ အတူ လိုက်ပါသွားတဲ့ ရန်ကုန်အခြေစိုက် ကုလသမဂ္ဂရုံးရဲ့ ပြန်ကြားရေးအရာရှိ ဦးအေးဝင်း ကပြောပါတယ်။
“မစ္စတာကင်တားနားက အခု မြစ်ကြီးနားမြို့မှာရှိတဲ့ ဂျန်မိုင်ကောင်းဆိုတဲ့ ဒုက္ခသည် စခန်းကို ရောက်လာပါတယ်။ ရောက်ရောက်ချင်းမှာတော့ ကချင်ပြည်နယ်ရဲ့ တာဝန်ရှိသူတွေနဲ့တွေ့ပြီးတော့ ကချင်ပြည်နယ်အရေးကို ဆွေးနွေးခဲ့ပါတယ်။”
ကုလသမဂ္ဂ အတွင်းရေးမှူးချုပ်ရဲ့အထူးအကြံပေးပုဂ္ဂိုလ် Vijay Nambiar လည်း မကြာသေးခင် တုန်းကပဲ ကချင်ပြည်နယ်ကို သွားရောက်ခဲ့ပြီး မြစ်ကြီးနားမြို့နဲ့ အနီးအနားက ဒုက္ခသည် စခန်း တချို့ကို အစိုးရတာဝန်ရှိသူတွေနဲ့အတူ သွားရောက် ကြည့်ရှု ခဲ့တာပါ။ ကချင်လွတ်မြောက်ရေးအဖွဲ့ (KIO) ရဲ့ လက်နက်ကိုင်တပ်တွေနဲ့ မြန်မာစစ်တပ်တို့ကြား ၁ နှစ်ခွဲကျော်အတွင်း ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ တိုက်ပွဲတွေကနေ ဘေးလွတ်ရာ တိမ်းရှောင်ကြရတဲ့ ဒုက္ခသည်ပေါင်းဟာဆိုရင်တော့ အနည်းဆုံး ၁ သိန်းကျော်မယ်လို့ အကူအညီပေးရေး လုပ်ငန်းလုပ်ကိုင်နေသူတွေက ခန့်မှန်းထားကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လည်း KIO ထိန်းချုပ်ရာ ဒေသတွေ အပါအဝင် နယ်စွန်နယ်ဖျားတွေမှာ တိမ်းရှောင်နေရသူ အများအပြားရဲ့ အခြေအနေတွေကို လက်လှမ်းမမီနိုင်ဘဲ ဖြစ်နေဆဲမို့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေကို စုံစမ်းမယ့် အထူးကိုယ်စားလှယ်ရဲ့ခရီးစဉ်ဟာ ပြည့်စုံမှုရှိဖို့တော့ မလွယ်ဘူးလို့ KIO ပြောခွင့်ရသူ ဦးလာနန် ကပြောပါတယ်။
“သူတို့လာတဲ့ကိစ္စက ကောင်းတဲ့ကိစ္စပါ။ အလားအလာကောင်းတဲ့ ကိစ္စတွေ ပေါ်လာနိုင်စရာရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ လာမယ်ဆိုတာကို ကြိုပြီးစီစဉ်ပြီးမှ သွားတဲ့ကိစ္စဆိုတော့ အဖြစ်မှန်တွေ သိရဖို့တော့ ခက်ခဲ လိမ့်မယ်။ နောက်တခုက အခုချိန်မှာ သူလာတဲ့နေရာက အစိုးရထိန်းချုပ်မှုအောက်မှာရှိတဲ့ စခန်းပဲ သူလာလို့ရမယ်။ ဒီလိုဟာမျိုးကတော့ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုနဲ့ပတ်သက်လို့ သိပ်ပြီးမှန်ကန်တဲ့ အချက်အလက်တွေ ရဖို့ ခဲယဉ်းအုံးမယ်။ နောင်တချိန် စစ်ရေးအခြေအနေ ပြေလျော့လာတဲ့အချိန်မှာ လွတ်လွတ်လပ်လပ် နေရာတကာကို သွားလို့ရပြီဆိုရင်တော့ သက်သေ အထောက် အထားတွေ တော်တော်ရမှာပါ။ နောက်ပိုင်း ကချင် ထိန်းချုပ်နယ်မြေအတွင်းမှာရှိတဲ့ ဒုက္ခသည် စခန်းတွေကိုလည်း လာနိုင်မယ်ဆိုရင်တော့ အရပ်သားတွေ ရဲ့ ပြောဆိုမှုနဲ့ တော်တော်လေး ပြည့်ပြည့် စုံ သိနိုင်လိမ့်မယ်။ နောက်ပြီးတော့ အစိုးရစစ်တပ် လုပ်ထားခဲ့တဲ့ ချိုးဖောက်မှုတွေ အများကြီးရှိပါတယ်။ မြို့ပေါ်မှာတော့ အဲဒါမျိုးတွေ ရှာတွေ့မှာ မဟုတ်ဘူး ခင်ဗျ။”
လူ့အခွင့်အရေး အထူးကိုယ်စားလှယ်နဲ့ တွေ့ဆုံဖို့ မျှော်လင့်ထားတဲ့ KIO အဖွဲ့ရဲ့ ဒုဥက္ကဋ္ဌဟောင်းဖြစ် သူ ဒေါက်တာတူးဂျာ ကလည်း လူ့အခွင့်အရေး ကိုယ်စားလှယ် အနေနဲ့ သက်ဆိုင်သူတွေကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် တွေ့ဆုံနိုင်အောင် ကြိုးပမ်းသင့်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။ တချိန်တည်းမှာပဲ ကချင်ပြည်နယ်တွင်း ပဋိပက္ခတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မကြာသေးခင်ကစလို့ ကုလသမဂ္ဂ အရာရှိတွေ ထဲထဲဝင်ဝင် ပါဝင်လာကြတဲ့အတွက် ငြိမ်းချမ်းရေး ရနိုင်မယ့် လမ်းစတခု အဖြစ်နဲ့တော့ မျှော် လင့်နိုင်တဲ့အကြောင်း ပြောဆိုခဲ့တာပါ။
“အခု ကုလသမဂ္ဂရဲ့စိတ်ဝင်စားမှုအတိုင်း ကူညီထောက်ပံ့မှုက တွေ့မြင်လာရပြီလေ။ ဒါကြောင့် ကချင ပြည်နယ်သားတွေက တော်တော်လေး စိတ်အားတက်ကြွမှုရှိတယ်။ ဝမ်းသာအားရ ဖြစ်နေကြ တယ်။ အဲဒါကြောင့် ကျနော်တို့ဒေသ တည်ငြိမ်အေးချမ်းရေးနဲ့ နောင် အနာဂတ်မှာ တည်တံ့ခိုင်မြဲတဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးရရှိရေးအတွက် အစပျိုးသော ခြေလှမ်းတွေဖြစ်တယ်လို့ မြင်တယ်။ နောက် ပြည်သူ လူထုကို ကြီးမားသော မျှော်လင့်ချက်ပေးသွားတာဖြစ်တယ်လို့ မြင်တယ်။”
၁၇ နှစ်ကြာ အပစ်အခတ် ရပ်စဲထားတာတွေ ၂၀၁၁ ခုနှစ်ထဲ ပျက်ပြားခဲ့ရပြီး နောက်မှာတော့ KIO နဲ့ မြန်မာစစ်တပ်တို့ကြား တကျော့ပြန် တိုက်ခိုက်မှုတွေလည်း ဒီနှစ်ဆန်းပိုင်းအထိ ကြီးထွား လာခဲ့တာပါ။ ဒါပေမဲ့လည်း နိုင်ငံတကာနဲ့ ဒေသတွင်း တိုင်းပြည်တွေက တိုက်ခိုက်မှုတွေ အဆုံး သတ်ပြီး ငြိမ်းချမ်းရေး ဆွေးနွေးဖို့ တိုက်တွန်းမှုတွေ ကြားမှာပဲ ဒီလဆန်းပိုင်းက တရုတ်နိုင်ငံ ရွှေ လီမြို့မှာ နှစ်ဘက် ကိုယ်စားလှယ်တွေ ပထမဆုံး တွေ့ဆုံခဲ့ကြပါတယ်။
ဒီနောက်ပိုင်းမှာတော့ ကြီးကြီးမားမား တိုက်ပွဲတွေ မရှိတော့ဘူးလို့ KIO ပြောခွင့်ရပုဂ္ဂိုလ် ဦးလာနန် ကပြောပါတယ်။ ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေး အထူးကိုယ်စားလှယ် ကင်တားနား ကတော့ ကချင်ပြည်နယ် ခရီးစဉ် စနေနေ့ အဆုံးမသတ်မီ နိုင်ငံရေးနဲ့ လူမှုရေးအသိုင်းအဝိုင်းက လူပုဂ္ဂိုလ်တွေ နဲ့လည်း တွေ့ဆုံသွားမယ်လို့ မျှော်လင့်ရပါတယ်။ ဒီနောက်မှာတော့ ၅ ရက်ကြာ လေ့လာ အကဲခတ်ခဲ့ တာတွေကို မပြန်ခင်မှာ သတင်းထောက်တွေနဲ့ တွေ့ဆုံပြီး ရှင်းပြသွားဖို့လည်း စီစဉ်ထား တာပါ။ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ အစီရင်ခံစာ အပြည့်အစုံအဖြစ်နဲ့တော့ ကုလသမဂ္ဂရဲ့ လူ့အခွင့် အရေးကောင်စီ အစည်းအဝေးမှာ လာမယ့်မတ်လထဲ အထူးကိုယ်စားလှယ်က တင်သွင်း သွားမှာ လည်း ဖြစ်ပါတယ်။
ကုလသမဂ္ဂရဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေး အထူးကိုယ်စားလှယ် Thomas Ojae Quintana ကချင်ပြည်နယ်မြို့တော် မြစ်ကြီးနားမြို့ကို ရောက်လာခဲ့ပြီးတဲ့နောက် ပြည်နယ်အစိုးရ တာဝန်ရှိ သူတွေနဲ့ တွေ့ဆုံပါတယ်။ ဒီနောက်မှာတော့ မကြာသေးခင် အချိန်အထိ လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခတွေကြား မြေဇာပင် ဖြစ်ခဲ့ကြရသူတွေရဲ့ အခြေအနေတွေကို အကဲခတ်ဖို့ မြစ်ကြီးနားမြို့က ဂျန်မိုင်ကောင်း ဒုက္ခသည်စခန်းကို ရောက်သွားခဲ့တဲ့အကြောင်း ခရီးစဉ်မှာ အထူးကိုယ်စားလှယ်နဲ့ အတူ လိုက်ပါသွားတဲ့ ရန်ကုန်အခြေစိုက် ကုလသမဂ္ဂရုံးရဲ့ ပြန်ကြားရေးအရာရှိ ဦးအေးဝင်း ကပြောပါတယ်။
“မစ္စတာကင်တားနားက အခု မြစ်ကြီးနားမြို့မှာရှိတဲ့ ဂျန်မိုင်ကောင်းဆိုတဲ့ ဒုက္ခသည် စခန်းကို ရောက်လာပါတယ်။ ရောက်ရောက်ချင်းမှာတော့ ကချင်ပြည်နယ်ရဲ့ တာဝန်ရှိသူတွေနဲ့တွေ့ပြီးတော့ ကချင်ပြည်နယ်အရေးကို ဆွေးနွေးခဲ့ပါတယ်။”
ကုလသမဂ္ဂ အတွင်းရေးမှူးချုပ်ရဲ့အထူးအကြံပေးပုဂ္ဂိုလ် Vijay Nambiar လည်း မကြာသေးခင် တုန်းကပဲ ကချင်ပြည်နယ်ကို သွားရောက်ခဲ့ပြီး မြစ်ကြီးနားမြို့နဲ့ အနီးအနားက ဒုက္ခသည် စခန်း တချို့ကို အစိုးရတာဝန်ရှိသူတွေနဲ့အတူ သွားရောက် ကြည့်ရှု ခဲ့တာပါ။ ကချင်လွတ်မြောက်ရေးအဖွဲ့ (KIO) ရဲ့ လက်နက်ကိုင်တပ်တွေနဲ့ မြန်မာစစ်တပ်တို့ကြား ၁ နှစ်ခွဲကျော်အတွင်း ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ တိုက်ပွဲတွေကနေ ဘေးလွတ်ရာ တိမ်းရှောင်ကြရတဲ့ ဒုက္ခသည်ပေါင်းဟာဆိုရင်တော့ အနည်းဆုံး ၁ သိန်းကျော်မယ်လို့ အကူအညီပေးရေး လုပ်ငန်းလုပ်ကိုင်နေသူတွေက ခန့်မှန်းထားကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လည်း KIO ထိန်းချုပ်ရာ ဒေသတွေ အပါအဝင် နယ်စွန်နယ်ဖျားတွေမှာ တိမ်းရှောင်နေရသူ အများအပြားရဲ့ အခြေအနေတွေကို လက်လှမ်းမမီနိုင်ဘဲ ဖြစ်နေဆဲမို့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေကို စုံစမ်းမယ့် အထူးကိုယ်စားလှယ်ရဲ့ခရီးစဉ်ဟာ ပြည့်စုံမှုရှိဖို့တော့ မလွယ်ဘူးလို့ KIO ပြောခွင့်ရသူ ဦးလာနန် ကပြောပါတယ်။
“သူတို့လာတဲ့ကိစ္စက ကောင်းတဲ့ကိစ္စပါ။ အလားအလာကောင်းတဲ့ ကိစ္စတွေ ပေါ်လာနိုင်စရာရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ လာမယ်ဆိုတာကို ကြိုပြီးစီစဉ်ပြီးမှ သွားတဲ့ကိစ္စဆိုတော့ အဖြစ်မှန်တွေ သိရဖို့တော့ ခက်ခဲ လိမ့်မယ်။ နောက်တခုက အခုချိန်မှာ သူလာတဲ့နေရာက အစိုးရထိန်းချုပ်မှုအောက်မှာရှိတဲ့ စခန်းပဲ သူလာလို့ရမယ်။ ဒီလိုဟာမျိုးကတော့ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုနဲ့ပတ်သက်လို့ သိပ်ပြီးမှန်ကန်တဲ့ အချက်အလက်တွေ ရဖို့ ခဲယဉ်းအုံးမယ်။ နောင်တချိန် စစ်ရေးအခြေအနေ ပြေလျော့လာတဲ့အချိန်မှာ လွတ်လွတ်လပ်လပ် နေရာတကာကို သွားလို့ရပြီဆိုရင်တော့ သက်သေ အထောက် အထားတွေ တော်တော်ရမှာပါ။ နောက်ပိုင်း ကချင် ထိန်းချုပ်နယ်မြေအတွင်းမှာရှိတဲ့ ဒုက္ခသည် စခန်းတွေကိုလည်း လာနိုင်မယ်ဆိုရင်တော့ အရပ်သားတွေ ရဲ့ ပြောဆိုမှုနဲ့ တော်တော်လေး ပြည့်ပြည့် စုံ သိနိုင်လိမ့်မယ်။ နောက်ပြီးတော့ အစိုးရစစ်တပ် လုပ်ထားခဲ့တဲ့ ချိုးဖောက်မှုတွေ အများကြီးရှိပါတယ်။ မြို့ပေါ်မှာတော့ အဲဒါမျိုးတွေ ရှာတွေ့မှာ မဟုတ်ဘူး ခင်ဗျ။”
လူ့အခွင့်အရေး အထူးကိုယ်စားလှယ်နဲ့ တွေ့ဆုံဖို့ မျှော်လင့်ထားတဲ့ KIO အဖွဲ့ရဲ့ ဒုဥက္ကဋ္ဌဟောင်းဖြစ် သူ ဒေါက်တာတူးဂျာ ကလည်း လူ့အခွင့်အရေး ကိုယ်စားလှယ် အနေနဲ့ သက်ဆိုင်သူတွေကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် တွေ့ဆုံနိုင်အောင် ကြိုးပမ်းသင့်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။ တချိန်တည်းမှာပဲ ကချင်ပြည်နယ်တွင်း ပဋိပက္ခတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မကြာသေးခင်ကစလို့ ကုလသမဂ္ဂ အရာရှိတွေ ထဲထဲဝင်ဝင် ပါဝင်လာကြတဲ့အတွက် ငြိမ်းချမ်းရေး ရနိုင်မယ့် လမ်းစတခု အဖြစ်နဲ့တော့ မျှော် လင့်နိုင်တဲ့အကြောင်း ပြောဆိုခဲ့တာပါ။
“အခု ကုလသမဂ္ဂရဲ့စိတ်ဝင်စားမှုအတိုင်း ကူညီထောက်ပံ့မှုက တွေ့မြင်လာရပြီလေ။ ဒါကြောင့် ကချင ပြည်နယ်သားတွေက တော်တော်လေး စိတ်အားတက်ကြွမှုရှိတယ်။ ဝမ်းသာအားရ ဖြစ်နေကြ တယ်။ အဲဒါကြောင့် ကျနော်တို့ဒေသ တည်ငြိမ်အေးချမ်းရေးနဲ့ နောင် အနာဂတ်မှာ တည်တံ့ခိုင်မြဲတဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးရရှိရေးအတွက် အစပျိုးသော ခြေလှမ်းတွေဖြစ်တယ်လို့ မြင်တယ်။ နောက် ပြည်သူ လူထုကို ကြီးမားသော မျှော်လင့်ချက်ပေးသွားတာဖြစ်တယ်လို့ မြင်တယ်။”
၁၇ နှစ်ကြာ အပစ်အခတ် ရပ်စဲထားတာတွေ ၂၀၁၁ ခုနှစ်ထဲ ပျက်ပြားခဲ့ရပြီး နောက်မှာတော့ KIO နဲ့ မြန်မာစစ်တပ်တို့ကြား တကျော့ပြန် တိုက်ခိုက်မှုတွေလည်း ဒီနှစ်ဆန်းပိုင်းအထိ ကြီးထွား လာခဲ့တာပါ။ ဒါပေမဲ့လည်း နိုင်ငံတကာနဲ့ ဒေသတွင်း တိုင်းပြည်တွေက တိုက်ခိုက်မှုတွေ အဆုံး သတ်ပြီး ငြိမ်းချမ်းရေး ဆွေးနွေးဖို့ တိုက်တွန်းမှုတွေ ကြားမှာပဲ ဒီလဆန်းပိုင်းက တရုတ်နိုင်ငံ ရွှေ လီမြို့မှာ နှစ်ဘက် ကိုယ်စားလှယ်တွေ ပထမဆုံး တွေ့ဆုံခဲ့ကြပါတယ်။
ဒီနောက်ပိုင်းမှာတော့ ကြီးကြီးမားမား တိုက်ပွဲတွေ မရှိတော့ဘူးလို့ KIO ပြောခွင့်ရပုဂ္ဂိုလ် ဦးလာနန် ကပြောပါတယ်။ ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေး အထူးကိုယ်စားလှယ် ကင်တားနား ကတော့ ကချင်ပြည်နယ် ခရီးစဉ် စနေနေ့ အဆုံးမသတ်မီ နိုင်ငံရေးနဲ့ လူမှုရေးအသိုင်းအဝိုင်းက လူပုဂ္ဂိုလ်တွေ နဲ့လည်း တွေ့ဆုံသွားမယ်လို့ မျှော်လင့်ရပါတယ်။ ဒီနောက်မှာတော့ ၅ ရက်ကြာ လေ့လာ အကဲခတ်ခဲ့ တာတွေကို မပြန်ခင်မှာ သတင်းထောက်တွေနဲ့ တွေ့ဆုံပြီး ရှင်းပြသွားဖို့လည်း စီစဉ်ထား တာပါ။ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ အစီရင်ခံစာ အပြည့်အစုံအဖြစ်နဲ့တော့ ကုလသမဂ္ဂရဲ့ လူ့အခွင့် အရေးကောင်စီ အစည်းအဝေးမှာ လာမယ့်မတ်လထဲ အထူးကိုယ်စားလှယ်က တင်သွင်း သွားမှာ လည်း ဖြစ်ပါတယ်။
