[[Zawgyi/Unicode]]
မြန်မာအာဏာသိမ်းစစ်ကောင်စီရဲ့ အကြမ်းဖက်လုပ်ရပ်တွေကြောင့် အာဂျင်တီးနားတရားရုံးမှာ စစ်ခေါင်းဆောင်တွေအပေါ် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုနဲ့ ရိုဟင်ဂျာတွေ ဖွင့်ထားတဲ့အမှုအတွက် သက်သေအထောက်အထားတွေကို ပိုမိုအားကောင်းစေတယ်လို့ ရိုဟင်ဂျာအဖွဲ့ခေါင်းဆောင် က ဗွီအိုအေကိုပြောပါတယ်။ အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံမြို့တော် Buenos Aires က ပြည်ထောင်စုတရားရုံးမှာ (ဒီဇင်ဘာလ ၁၆) ရက် ကြာသပတေးနေ့က ဗြိတိန်အခြေစိုက် မြန်မာရိုဟင်ဂျာအဖွဲ့ ဥက္ကဋ္ဌဦးထွန်းခင်က သူကိုယ်တိုင် ထွက်ဆိုချက်ပေးခဲ့တာတွေကို ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားတဲ့ မအင်ကြင်းနိုင်ကတင်ပြထားပါတယ်။
ကိုယ်တိုင်ထွက်ဆိုချက်ပေးခဲ့တဲ့ ဦးထွန်းခင်က အရင်စစ်အစိုးရလက်ထက် ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်ကတည်းက ဖိနှိပ်မှုတွေနဲ့ နိုင်ငံသားအဖြစ်ပိတ်ပင်ခံခဲ့ရတဲ့ ကိုယ်တိုင်ကြုံတွေ့ခဲ့ရတဲ့အခြေအနေတွေကို တရားရုံးကို တင်ပြခဲ့တယ်လို့ ဗွီအိုအေကိုပြောပါတယ်။ ဒါအပြင်တရားလိုအဖြစ် အမှုဖွင့်ထားတဲ့ မြန်မာ ရိုဟင်ဂျာအဖွဲ့အနေနဲ့ ၂၀၁၇ခုနှစ်က ရခိုင်ပြည်နယ်က ရိုဟင်ဂျာရွာတွေကို နယ်မြေရှင်းလင်းရေးဆိုပြီး စစ်တပ်က အင်အားသုံးဖိနှိပ်ခဲ့တဲ့ အခြေအနေတွေကိုလည်း တင်ပြခဲ့ကြောင်း ဦးထွန်းခင်က အခုလိုပြောပါတယ်။
“ရွာပေါင်း ၃၈၀ မီးရှို့ခဲ့ပြီးတော့ အထူးသဖြင့် သူလာတူလီ၊ မုံလူရွာ၊ မိုဒါပြင်ရွာ၊ ပြီးတော့ ကျူတင်ဆိုတဲ့ ဒီလိုရွာတွေရော တခြားရွာတွေ အများကြီးမှာပေါ့နော် ရိုဟင်ဂျာအမျိုးသမီးတွေကို အများကြီး မုဒိန်းကျင့်ခဲ့တာတို့၊ ထောင်ပေါင်းများစွာ ရိုဟင်ဂျာအမျိုးသမီးတွေကို မုဒိန်းကျင့်ခဲ့တယ်၊ ပြီးတော့ ရိုဟင်ဂျာ ယောက်ကျားလေးတွေကိုဆိုရင် လည်လှီးပြီးသတ်ဖြတ်ခဲ့တယ်။ ရိုဟင်ဂျာကလေးငယ်တွေကို အရှင်လတ်လတ်မီးရှို့ခဲ့တယ်။ ပြီးတော့ လူကြီးပိုင်းရိုဟင်ဂျာတွေကိုဆရင် အများကြီး မီးလောင်တဲ့အချိန်မှာ အိမ်ထဲကနေပြီး ပြေးမရတော့ သူတို့ကို ထွက်ခွင့်မပေးဘဲနဲ့ အရှင်လတ်လတ် မီးရှို့ခဲ့တာတွေ ဘာတွေ အဲဒါတွေကို သေသေချာချာ အသေးစိတ်ကို ကျနော် ထွက်ဆိုခဲ့ပါတယ်ခင်ဗျ။”
စစ်တပ်က ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ ပြစ်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ အာဂျင်တီးနားတရားရုံးမှာ ပထမဆုံးသက်သေဖြစ်တဲ့ ဦးထွန်းခင်ရဲ့ထွက်ဆိုချက်တွေဟာ အလွန်အရေးကြီးကြောင်း မြန်မာရိုဟင်ဂျာအဖွဲ့ အကျိုးဆောင်၊ အာဂျင်တီးနားလူ့အခွင့်အရေး ရှေ့နေ Tomas Ojea Quintana က ဗွီအိုအေကို ပြောပါတယ်။
"ဒီထွက်ဆိုချက်ပေးတဲ့အချိန်ဟာ တော်တော်လေးကို အရေးကြီးပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုရင်မြန်မာစစ်တပ်က ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ ပြစ်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ အာဂျင်တီးနားတရားရုံးက စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုတွေ စတင်ခဲ့ရာမှာ သက်သေအဖြစ် ပထမဆုံးထွက်ဆိုခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်အရမ်းအရေးကြီးပါတယ်။ ဦးထွန်းခင် ထွက်ဆိုချက်ပေးတဲ့အချိန်ဟာ တနာရီခွဲလောက်ကြာခဲ့ပါတယ်။ နောက်ပြီး သူထွက်ဆိုချက်ပေးသမျှ တရားရုံးက မှတ်တမ်းတင်ထားပါတယ်။"
ဒါ့အပြင် စစ်ခေါင်းဆောင်တွေအပေါ် စွဲဆိုထားတဲ့ ရိုဟင်ဂျာအသိုင်းအဝိုင်းအပေါ်ကျူးလွန်တဲ့ ပြစ်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ အာဂျင်တီးနားတရားရုံးက လက်ခံစစ်ဆေးနေတဲ့အလားအလာမှာ မျှော်လင့် ချက်တွေ အများကြီးရှိနေကြောင်းလည်း Mr. Quintana က ပြောပါတယ်။
"တကယ်တော့ ဒီအမှုကို အယူခံတရားရုံးက စုံစမ်းစစ်ဆေးအမှုဖွင့်ဖို့ ဆုံးဖြတ်ပြီး ရက်အနည်းငယ်အကြာမှာ အခုလိုသက်သေထွက်ချက်ပေးဖို့ ဆင့်ခေါ်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် အာဂျင်တီးနားတရားရုံးက ဒီအမှုကို တော်တော်ကိုမြန်မြန်ဆန်ဆန်ကိုင်တွယ်နေတယ်လို့ ကျနော်မြင်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် မြန်မာနိုင်ငံမှာ ပြစ်မှုကျူးလွန်တယ်ဆိုတဲ့ အထောက်အထားတွေပိုပြီးရဖို့ သူတို့ စုဆောင်းနေတယ်လို့ တရားရုံးက ကျနော်တို့ကိုပြောပါတယ်။ ဒါကြောင့် တရားရုံးက ဆုံးဖြတ်ချက် ချဖို့ အချိန်ကြာမယ်လို့ ကျနော်တို့မထင်ပါဘူး။ မဝေးတော့တဲ့ အနာဂတ်မှာ တရားရုံးဘက်က ခိုင်မာတဲ့ ဆုံးဖြတ် ချက်ရဖို့ ကျနော်တို့ မျှော်လင့်ပါတယ်။"
အာဂျင်တီးနားတရားရုံးကနေ ရိုဟင်ဂျာအမှုကို ကိုင်တွယ်ဖို့ မဆုံးဖြတ်ခင် သြဂုတ်လတုန်းက ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံက ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာရှိနေတဲ့ ရိုဟင်ဂျာ အမျိုးသမီးခြောက်ဦးရဲ့ ဗွီဒီယိုကွန်ဖရင့်နဲ့ထွက်ဆိုချက်တွေကိုလည်း ကြားနာခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီအမျိုးသမီးခြောက်ဦးလုံးဟာမြန်မာစစ်တပ်ရဲ့ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်ခံရပြီး မိသားစုဝင်တွေပါ အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ရတဲ့ အခြေအနေကို ကြုံတွေ့ခဲ့ရသူတွေဖြစ်တယ်လို့လည်း ဦးထွန်းခင်ကပြောပါတယ်။
“ဒီအမှုက ရိုဟင်ဂျာလူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုနဲ့စွဲထားပေမယ့် တကယ်တန်း အခု ပိုပြီးအားကောင်းတာတခုကကျတော့ ဒီစစ်တပ်က ၂၀၂၁ ခု၊ ဖေဖေါ်ဝါရီ ၁ ရက်နောက်ပိုင်းမှာ ကျနော်တို့နိုင်ငံမှာ အခုဆိုရင် စစ်တပ်အာဏာသိမ်းမှုကို ဆန္ဒပြနေတဲ့ ကျနော်တို့ညီငယ်၊ ညီမငယ်တွေရယ်၊ ပြီးတော့ PDF တွေရယ်၊ ပြီးတော့ တခြား စစ်အာဏာသိမ်းမှုကို ဆန္ဒပြနေတဲ့လူတွေကို ဒီညဖမ်းလိုက်၊ နောက်နေ့မနက် အလောင်းပို့လိုက် ဒီလိုဟာတွေကလည်း သူတို့မှာ သတင်းတွေလည်းရထားတယ်။ အဲဒီအတွက် ဒီကိစ္စ အတော်လေး အားကောင်းတဲ့အနေအထားမှာရှိတယ်။”
အာဂျင်တီးနားတရားရုံးမှာဖွင့်ထားတဲ့ အမှုအတွက် သူတို့ တင်ပြထားတဲ့ အဓိကတရားခံအမည်စာရင်းထဲ အရင်ဆုံးစတင်စစ်ဆေးမယ့်သူတွေထဲမှာ လက်ရှိ စစ်ကောင်စီခေါင်းဆောင် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမင်းအောင်လှိုင်အပါအဝင် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး စိုးဝင်း၊ ဗိုလ်ချုပ် အောင်ကျော်ဇော်၊ ဗိုလ်ချုပ် မောင်မောင်စိုး၊ တပ်မဟာ ၃၃ က ဗိုလ်မှူးချုပ် အောင်အောင်၊ တပ်မ ၉၉က ဗိုလ်မှူးချုပ်သန်းဦး ပါဝင်တယ်လို့ ဦးထွန်းခင်ကပြောပါတယ်။ ဒါအပြင် IIMM မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ လွတ်လပ်သော စုံစမ်းစစ်ဆေးရေး ယန္တရားအဖွဲ့ကနေမြန်မာစစ်တပ်ရဲ့ ပြစ်မှုကျူးလွန်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ စုဆောင်းထားတဲ့ အချက်အလက်တွေကို အာဂျင်တီးနား တရားရုံးကို ပံံ့ပိုးပေးသွားဖို့ရှိကြောင်းလည်း ဦးထွန်းခင်က ပြောပါတယ်။ ဒါကြောင့် IIMM ကပေးမယ့် အချက်အလက်တွေနဲ့ အတူ သူတို့ တရားစွဲဆိုထားတဲ့အမှုမှာ နောက်ထပ် စစ်ဘက်တာဝန်ရှိသူတွေရဲ့ နာမည်စာရင်းတွေကိုဆက်ပြီး ထည့်သွင်းသွားဖို့ရှိတယ်လို့လည်း သူကဆိုပါတယ်။
ဒါအပြင် စစ်ကောင်စီရဲ့ အကြမ်းဖက်နှိမ်နင်းမှုလုပ်ရပ်တွေဟာ သူတို့ စွဲထားတဲ့ အမှုအတွက် သက်သေတွေအဖြစ် ပိုမို ခိုင်မာစေကြောင်းလည်း ဦးထွန်းခင်က ပြောပါတယ်။
ရိုဟင်ဂျာတွေအပေါ် လူမျိုးုတုံးသတ်ဖြတ်မှုဆိုတဲ့စွဲချက်ကို ကုလသမဂ္ဂတရားရုံး ICJ က ၂၀၁၉ ခုနှစ် ကတည်း လက်ခံစစ်ဆေးနေတာဖြစ်ပေမယ့် အခုအမှုကတော့ နိုင်ငံအနေနဲ့ ရင်ဆိုင်ရတာမဟုတ်ဘဲ ရိုဟင်ဂျာတွေအပေါ် ပြစ်မှုကျူးလွန်မှုမှာ တာဝန်ရှိသူတဦးချင်းစီကို တရားစွဲတာဖြစ်တယ်လို့ နယူးရောက်အခြေစိုက် HRW လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ အာရှရေးရာတာဝန်ခံ Brad Adams ကဗွီအိုအေကိုပြောပါတယ်။
"အာဂျင်တီးနားမှာ စွဲထားတဲ့အမှုကတော့ တာဝန်ရှိသူတဦးချင်းစီကို တရားရုံးကနေအပြစ်ပေးဆုံးဖြတ်နိုင်တဲ့ ပထမဆုံးအမှုဖြစ်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံတွင်း ပြစ်မှုကျူးလွန်မှုမှာ တာဝန်ရှိတဲ့သူတွေကို ဖမ်းဆီးဖို့ အမိန့်ချမှတ်နိုင်ပါတယ်။ ဒါမှမဟုတ် နိုင်ငံတကာရဲတပ်ဖွဲ့ကနေ ဖမ်းဝရမ်းထုတ်ပြီး ပြင်ပနိုင်ငံထွက်ပြီးခရီးသွားမယ်ဆိုရင် ဖမ်းဆီးဖို့ အမိန့်ပေးနိုင်ပါတယ်။ ဒါမှမဟုတ် လျော်ကြေးပေးဖို့ ဒါမှမဟုတ် ဒီအချက်အားလုံးကို ကျခံဖို့ အမိန့်ပေးနိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် လူသားထုအပေါ် ကျူးလွန်တဲ့ ပြစ်မှု သို့မဟုတ် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု သို့မဟုတ် လူသတ်မှု၊ ညှင်းပမ်းနှိပ်စက်မှု သို့မဟုတ် အခြား ဆိုးရွားလှတဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှု စတာတွေ ဖြစ်ပွားခဲ့တယ်လို့ အာဂျင်တီးနားတရားရုံးက တွေ့ရှိခဲ့မယ်ဆိုရင် ကျူးလွန်ခံရသူတွေအတွက် နောက်ဆုံးမှာ တရားမျှတမှု စတင်ရရှိမှာဖြစ်ပါတယ်။"
အခုလို အာဂျင်တီးနားတရားရုံးက အမှုကို စတင် စုံစမ်းစစ်ဆေးနေတာနဲ့ပတ်သက်လို့ မြန်မာစစ်တပ်ဘက်က တရားဝင်သဘောထား တုံ့ပြန်တာမရှိသေးပေမယ့် ၂၀၁၉ ခုနှစ်က ရိုဟင်ဂျာတွေကနေ အမှုကို စတင်လျှောက်ထားချိန်မှာတော့ သူတို့ဘက်က ခုခံချေပဖို့ မရှိကြောင်း မြန်မာစစ်တပ်က အရင်က ပြောဆိုထားပါတယ်။
၂၀၁၇ခုနှစ်က ရခိုင်ပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းမှာ ရိုဟင်ဂျာတွေအပေါ် ကျူးလွန်ခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုနဲ့ လူသားထုအပေါ်ဆန့်ကျင်တဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေအတွက် Universal Jurisdiction နိုင်ငံတကာဥပဒေချိုးဖောက်မှုမှန်သမျှ ကမ္ဘာ့နေရာတိုင်းမှာ စုံစမ်း စီရင်ပိုင်ခွင့် ဆိုတဲ့ ဥပဒေအောက်မှာ မြန်မာ စစ်ဘက်နဲ့ အရပ်ဘက်ခေါင်းဆောင်တွေအပေါ် စုံစမ်း စစ်ဆေးမှုတွေ ပြုလုပ်ဖို့ မြန်မာရိုဟင်ဂျာ အဖွဲ့က ၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလ ၁၃ ရက်နေ့မှာ အာဂျင်တီးနားဗဟိုတရားရုံးကို လျှောက်ထားခဲ့တာပါ။
ရိုဟင်ဂျာဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းကို လက်မခံကြောင်း စစ်ခေါင်းဆောင် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမင်းအောင်လှိုင်ကပြောကြားခဲ့ပေမယ့် NUG အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရကတော့ ရိုဟင်ဂျာဆိုတာကို အသိအမှတ်ပြုကြောင်းနဲ့ သူတို့အတွက် တရားမျှတမှုရရှိရေး ဆောင်ရွက်သွားမှာဖြစ်ကြောင်း ကြေညာထားပါတယ်။
======================
[[Unicode]]
စဈကောငျစီလုပျရပျတှကွေောင့ျ ရိုဟငျဂြာအရေး တရားစီရငျနိုငျဖို့ ပိုမိုအားသာ (ဦးထှနျးခငျ)
မွနျမာအာဏာသိမျးစဈကောငျစီရဲ့ အကွမျးဖကျလုပျရပျတှကွေောင့ျ အာဂငြျတီးနားတရားရုံးမှာ စဈခေါငျးဆောငျတှအေပေါျ လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှုနဲ့ ရိုဟငျဂြာတှေ ဖှင့ျထားတဲ့အမှုအတှကျ သကျသအေထောကျအထားတှကေို ပိုမိုအားကောငျးစတေယျလို့ ရိုဟငျဂြာအဖှဲ့ခေါငျးဆောငျ က ဗှီအိုအကေိုပွောပါတယျ။ အာဂငြျတီးနားနိုငျငံမွို့တောျ Buenos Aires က ပွညျထောငျစုတရားရုံးမှာ (ဒီဇငျဘာလ ၁၆) ရကျ ကွာသပတေးနေ့ကဗွိတိနျအခွစေိုကျ မွနျမာရိုဟငျဂြာအဖှဲ့ ဥက်ကဋ်ဌဦးထှနျးခငျက သူကိုယျတိုငျ ထှကျဆိုခကြျပေးခဲ့တာတှကေို ဆကျသှယျမေးမွနျးထားတဲ့ မအငျကွငျးနိုငျကတငျပွထားပါတယျ။
ကိုယျတိုငျထှကျဆိုခကြျပေးခဲ့တဲ့ ဦးထှနျးခငျက အရငျစဈအစိုးရလကျထကျ ၁၉၉၀ ပွည့ျနှဈကတညျးက ဖိနှိပျမှုတှနေဲ့ နိုငျငံသားအဖွဈပိတျပငျခံခဲ့ရတဲ့ ကိုယျတိုငျကွုံတှေ့ခဲ့ရတဲ့အခွအေနတှေကေို တရားရုံးကို တငျပွခဲ့တယျလို့ ဗှီအိုအကေိုပွောပါတယျ။ ဒါအပွငျတရားလိုအဖွဈ အမှုဖှင့ျထားတဲ့ မွနျမာ ရိုဟငျဂြာအဖှဲ့အနနေဲ့ ၂၀၁၇ခုနှဈက ရခိုငျပွညျနယျက ရိုဟငျဂြာရှာတှကေို နယျမွရှေငျးလငျးရေးဆိုပွီး စဈတပျက အငျအားသုံးဖိနှိပျခဲ့တဲ့ အခွအေနတှေကေိုလညျး တငျပွခဲ့ကွောငျး ဦးထှနျးခငျက အခုလိုပွောပါတယျ။
“ရှာပေါငျး ၃၈၀ မီးရှို့ခဲ့ပွီးတော့ အထူးသဖွင့ျ သူလာတူလီ၊ မုံလူရှာ၊ မိုဒါပွငျရှာ၊ ပွီးတော့ ကြူတငျဆိုတဲ့ ဒီလိုရှာတှရေော တခွားရှာတှေ အမြားကွီးမှာပေါ့နောျ ရိုဟငျဂြာအမြိုးသမီးတှကေို အမြားကွီး မုဒိနျးကငြ့ျခဲ့တာတို့၊ ထောငျပေါငျးမြားစှာ ရိုဟငျဂြာအမြိုးသမီးတှကေို မုဒိနျးကငြ့ျခဲ့တယျ၊ ပွီးတော့ ရိုဟငျဂြာ ယောကျကြားလေးတှကေိုဆိုရငျ လညျလှီးပွီးသတျဖွတျခဲ့တယျ။ ရိုဟငျဂြာကလေးငယျတှကေို အရှငျလတျလတျမီးရှို့ခဲ့တယျ။ ပွီးတော့ လူကွီးပိုငျးရိုဟငျဂြာတှကေိုဆရငျ အမြားကွီး မီးလောငျတဲ့အခြိနျမှာ အိမျထဲကနပွေီး ပွေးမရတော့ သူတို့ကို ထှကျခှင့ျမပေးဘဲနဲ့ အရှငျလတျလတျ မီးရှို့ခဲ့တာတှေ ဘာတှေ အဲဒါတှကေို သသေခြောခြာ အသေးစိတျကို ကနြောျ ထှကျဆိုခဲ့ပါတယျခငျဗြ။”
စဈတပျက ကြူးလှနျခဲ့တဲ့ ပွဈမှုတှနေဲ့ ပတျသကျလို့ အာဂငြျတီးနားတရားရုံးမှာ ပထမဆုံးသကျသဖွေဈတဲ့ ဦးထှနျးခငျရဲ့ထှကျဆိုခကြျတှဟော အလှနျအရေးကွီးကွောငျး မွနျမာရိုဟငျဂြာအဖှဲ့ အကြိုးဆောငျ၊ အာဂငြျတီးနားလူ့အခှင့ျအရေး ရှေ့နေ Tomas Ojea Quintana က ဗှီအိုအကေို ပွောပါတယျ။
"ဒီထှကျဆိုခကြျပေးတဲ့အခြိနျဟာ တောျတောျလေးကို အရေးကွီးပါတယျ။ ဘာကွောင့ျလဲဆိုရငျမွနျမာစဈတပျက ကြူးလှနျခဲ့တဲ့ ပွဈမှုတှနေဲ့ ပတျသကျလို့ အာဂငြျတီးနားတရားရုံးက စုံစမျးစဈဆေးမှုတှေ စတငျခဲ့ရာမှာ သကျသအေဖွဈ ပထမဆုံးထှကျဆိုခဲ့တာဖွဈပါတယျ။ ဒါကွောင့ျအရမျးအရေးကွီးပါတယျ။ ဦးထှနျးခငျ ထှကျဆိုခကြျပေးတဲ့အခြိနျဟာ တနာရီခှဲလောကျကွာခဲ့ပါတယျ။ နောကျပွီး သူထှကျဆိုခကြျပေးသမြှ တရားရုံးက မှတျတမျးတငျထားပါတယျ။"
ဒါ့အပွငျ စဈခေါငျးဆောငျတှအေပေါျ စှဲဆိုထားတဲ့ ရိုဟငျဂြာအသိုငျးအဝိုငျးအပေါျကြူးလှနျတဲ့ ပွဈမှုတှနေဲ့ ပတျသကျလို့ အာဂငြျတီးနားတရားရုံးက လကျခံစဈဆေးနတေဲ့အလားအလာမှာ မြှောျလင့ျ ခကြျတှေ အမြားကွီးရှိနကွေောငျးလညျး Mr. Quintana က ပွောပါတယျ။
"တကယျတော့ ဒီအမှုကို အယူခံတရားရုံးက စုံစမျးစဈဆေးအမှုဖှင့ျဖို့ ဆုံးဖွတျပွီး ရကျအနညျးငယျအကွာမှာ အခုလိုသကျသထှေကျခကြျပေးဖို့ ဆင့ျခေါျခဲ့တာဖွဈပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ အာဂငြျတီးနားတရားရုံးက ဒီအမှုကို တောျတောျကိုမွနျမွနျဆနျဆနျကိုငျတှယျနတေယျလို့ ကနြောျမွငျပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ မွနျမာနိုငျငံမှာ ပွဈမှုကြူးလှနျတယျဆိုတဲ့ အထောကျအထားတှပေိုပွီးရဖို့ သူတို့ စုဆောငျးနတေယျလို့ တရားရုံးက ကနြောျတို့ကိုပွောပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ တရားရုံးက ဆုံးဖွတျခကြျ ခဖြို့ အခြိနျကွာမယျလို့ ကနြောျတို့မထငျပါဘူး။ မဝေးတော့တဲ့ အနာဂတျမှာ တရားရုံးဘကျက ခိုငျမာတဲ့ ဆုံးဖွတျ ခကြျရဖို့ ကနြောျတို့ မြှောျလင့ျပါတယျ။"
အာဂငြျတီးနားတရားရုံးကနေ ရိုဟငျဂြာအမှုကို ကိုငျတှယျဖို့ မဆုံးဖွတျခငျ သွဂုတျလတုနျးက ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံက ဒုက်ခသညျစခနျးတှမှောရှိနတေဲ့ ရိုဟငျဂြာ အမြိုးသမီးခွောကျဦးရဲ့ ဗှီဒီယိုကှနျဖရင့ျနဲ့ထှကျဆိုခကြျတှကေိုလညျး ကွားနာခဲ့ပါတယျ။ အဲဒီအမြိုးသမီးခွောကျဦးလုံးဟာမွနျမာစဈတပျရဲ့ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ အကွမျးဖကျခံရပွီး မိသားစုဝငျတှပေါ အသကျဆုံးရှုံးခဲ့ရတဲ့ အခွအေနကေို ကွုံတှေ့ခဲ့ရသူတှဖွေဈတယျလို့လညျး ဦးထှနျးခငျကပွောပါတယျ။
“ဒီအမှုက ရိုဟငျဂြာလူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှုနဲ့စှဲထားပမေယ့ျ တကယျတနျး အခု ပိုပွီးအားကောငျးတာတခုကကတြော့ ဒီစဈတပျက ၂၀၂၁ ခု၊ ဖဖေေါျဝါရီ ၁ ရကျနောကျပိုငျးမှာ ကနြောျတို့နိုငျငံမှာ အခုဆိုရငျ စဈတပျအာဏာသိမျးမှုကို ဆန်ဒပွနတေဲ့ ကနြောျတို့ညီငယျ၊ ညီမငယျတှရေယျ၊ ပွီးတော့ PDF တှရေယျ၊ ပွီးတော့ တခွား စဈအာဏာသိမျးမှုကို ဆန်ဒပွနတေဲ့လူတှကေို ဒီညဖမျးလိုကျ၊ နောကျနေ့မနကျ အလောငျးပို့လိုကျ ဒီလိုဟာတှကေလညျး သူတို့မှာ သတငျးတှလေညျးရထားတယျ။ အဲဒီအတှကျ ဒီကိစ်စ အတောျလေး အားကောငျးတဲ့အနအေထားမှာရှိတယျ။”
အာဂငြျတီးနားတရားရုံးမှာဖှင့ျထားတဲ့ အမှုအတှကျ သူတို့ တငျပွထားတဲ့ အဓိကတရားခံအမညျစာရငျးထဲ အရငျဆုံးစတငျစဈဆေးမယ့ျသူတှထေဲမှာ လကျရှိ စဈကောငျစီခေါငျးဆောငျ ဗိုလျခြုပျမှူးကွီးမငျးအောငျလှိုငျအပါအဝငျ ဒုတိယဗိုလျခြုပျမှူးကွီး စိုးဝငျး၊ ဗိုလျခြုပျ အောငျကြောျဇောျ၊ ဗိုလျခြုပျ မောငျမောငျစိုး၊ တပျမဟာ ၃၃ က ဗိုလျမှူးခြုပျ အောငျအောငျ၊ တပျမ ၉၉က ဗိုလျမှူးခြုပျသနျးဦး ပါဝငျတယျလို့ ဦးထှနျးခငျကပွောပါတယျ။ ဒါအပွငျ IIMM မွနျမာနိုငျငံဆိုငျရာ လှတျလပျသော စုံစမျးစဈဆေးရေး ယန်တရားအဖှဲ့ကနမွေနျမာစဈတပျရဲ့ ပွဈမှုကြူးလှနျမှုတှနေဲ့ ပတျသကျလို့ စုဆောငျးထားတဲ့ အခကြျအလကျတှကေို အာဂငြျတီးနား တရားရုံးကို ပံံ့ပိုးပေးသှားဖို့ရှိကွောငျးလညျး ဦးထှနျးခငျက ပွောပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ IIMM ကပေးမယ့ျ အခကြျအလကျတှနေဲ့ အတူ သူတို့ တရားစှဲဆိုထားတဲ့အမှုမှာ နောကျထပျ စဈဘကျတာဝနျရှိသူတှရေဲ့ နာမညျစာရငျးတှကေိုဆကျပွီး ထည့ျသှငျးသှားဖို့ရှိတယျလို့လညျး သူကဆိုပါတယျ။
ဒါအပွငျ စဈကောငျစီရဲ့ အကွမျးဖကျနှိမျနငျးမှုလုပျရပျတှဟော သူတို့ စှဲထားတဲ့ အမှုအတှကျ သကျသတှေအေဖွဈ ပိုမို ခိုငျမာစကွေောငျးလညျး ဦးထှနျးခငျက ပွောပါတယျ။
ရိုဟငျဂြာတှအေပေါျ လူမြိုးုတုံးသတျဖွတျမှုဆိုတဲ့စှဲခကြျကို ကုလသမဂ်ဂတရားရုံး ICJ က ၂၀၁၉ ခုနှဈ ကတညျး လကျခံစဈဆေးနတောဖွဈပမေယ့ျ အခုအမှုကတော့ နိုငျငံအနနေဲ့ ရငျဆိုငျရတာမဟုတျဘဲ ရိုဟငျဂြာတှအေပေါျ ပွဈမှုကြူးလှနျမှုမှာ တာဝနျရှိသူတဦးခငြျးစီကို တရားစှဲတာဖွဈတယျလို့ နယူးရောကျအခွစေိုကျ HRW လူ့အခှင့ျအရေးစောင့ျကွည့ျရေးအဖှဲ့ အာရှရေးရာတာဝနျခံ Brad Adams ကဗှီအိုအကေိုပွောပါတယျ။
"အာဂငြျတီးနားမှာ စှဲထားတဲ့အမှုကတော့ တာဝနျရှိသူတဦးခငြျးစီကို တရားရုံးကနအေပွဈပေးဆုံးဖွတျနိုငျတဲ့ ပထမဆုံးအမှုဖွဈပွီး မွနျမာနိုငျငံတှငျး ပွဈမှုကြူးလှနျမှုမှာ တာဝနျရှိတဲ့သူတှကေို ဖမျးဆီးဖို့ အမိန့ျခမြှတျနိုငျပါတယျ။ ဒါမှမဟုတျ နိုငျငံတကာရဲတပျဖှဲ့ကနေ ဖမျးဝရမျးထုတျပွီး ပွငျပနိုငျငံထှကျပွီးခရီးသှားမယျဆိုရငျ ဖမျးဆီးဖို့ အမိန့ျပေးနိုငျပါတယျ။ ဒါမှမဟုတျ လြောျကွေးပေးဖို့ ဒါမှမဟုတျ ဒီအခကြျအားလုံးကို ကခြံဖို့ အမိန့ျပေးနိုငျပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ လူသားထုအပေါျ ကြူးလှနျတဲ့ ပွဈမှု သို့မဟုတျ လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှု သို့မဟုတျ လူသတျမှု၊ ညှငျးပမျးနှိပျစကျမှု သို့မဟုတျ အခွား ဆိုးရှားလှတဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှု စတာတှေ ဖွဈပှားခဲ့တယျလို့ အာဂငြျတီးနားတရားရုံးက တှေ့ရှိခဲ့မယျဆိုရငျ ကြူးလှနျခံရသူတှအေတှကျ နောကျဆုံးမှာ တရားမြှတမှု စတငျရရှိမှာဖွဈပါတယျ။"
အခုလို အာဂငြျတီးနားတရားရုံးက အမှုကို စတငျ စုံစမျးစဈဆေးနတောနဲ့ပတျသကျလို့ မွနျမာစဈတပျဘကျက တရားဝငျသဘောထား တုံ့ပွနျတာမရှိသေးပမေယ့ျ ၂၀၁၉ ခုနှဈက ရိုဟငျဂြာတှကေနေ အမှုကို စတငျလြှောကျထားခြိနျမှာတော့ သူတို့ဘကျက ခုခံခြပေဖို့ မရှိကွောငျး မွနျမာစဈတပျက အရငျက ပွောဆိုထားပါတယျ။
၂၀၁၇ခုနှဈက ရခိုငျပွညျနယျမွောကျပိုငျးမှာ ရိုဟငျဂြာတှအေပေါျ ကြူးလှနျခဲ့တယျဆိုတဲ့ လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှုနဲ့ လူသားထုအပေါျဆန့ျကငြျတဲ့ ရာဇဝတျမှုတှအေတှကျ Universal Jurisdiction နိုငျငံတကာဥပဒခြေိုးဖောကျမှုမှနျသမြှ ကမ်ဘာ့နရောတိုငျးမှာ စုံစမျး စီရငျပိုငျခှင့ျ ဆိုတဲ့ ဥပဒအေောကျမှာ မွနျမာ စဈဘကျနဲ့ အရပျဘကျခေါငျးဆောငျတှအေပေါျ စုံစမျး စဈဆေးမှုတှေ ပွုလုပျဖို့ မွနျမာရိုဟငျဂြာ အဖှဲ့က ၂၀၁၉ ခုနှဈ၊ နိုဝငျဘာလ ၁၃ ရကျနေ့မှာ အာဂငြျတီးနားဗဟိုတရားရုံးကို လြှောကျထားခဲ့တာပါ။
ရိုဟငျဂြာဆိုတဲ့ အသုံးအနှုနျးကို လကျမခံကွောငျး စဈခေါငျးဆောငျ ဗိုလျခြုပျမှူးကွီးမငျးအောငျလှိုငျကပွောကွားခဲ့ပမေယ့ျ NUG အမြိုးသားညီညှတျရေးအစိုးရကတော့ ရိုဟငျဂြာဆိုတာကို အသိအမှတျပွုကွောငျးနဲ့ သူတို့အတှကျ တရားမြှတမှုရရှိရေး ဆောငျရှကျသှားမှာဖွဈကွောငျး ကွညောထားပါတယျ။
#ICJ #NUG #UniversalJurisdiction #အာဂငြျတီးနား #ထှနျးခငျ #ဗှီအိုအေ
======================
