ကပ်ရောဂါကာကွယ်ရေးမှာ လူ့အခွင့်အရေးပူပင်စရာ

ကပ်ရောဂါကာကွယ်ရေးမှာ လူ့အခွင့်အရေးပူပင်စရာ

Covid-19 ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါကြောင့် လူစုလူဝေးမဖြစ်ဖို့ အစိုးရတားမြစ်မိန့်တွေ ထုတ်ပြန်ချိန်မှာ၊ တဦးချင်း လူ့အခွင့်အရေး ထိခိုက်မှာလည်း လူ့အခွင့်အရေးလှုပ်ရှားသူတွေ ပူပင်နေပါတယ်။ Equality Myanmar ညီမျှခြင်းမြန်မာအဖွဲ့ အမှုဆောင်ညွန်ကြားရေးမှုး ဦးအောင်မျိုးမင်း ကို ကိုသားညွန့်ဦးက Skype ကတဆင့် ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားပါတယ်။

မေး ။ ။ မင်္ဂလာပါခင်များ။ ကျနော်တို့ Covid-19 ရောဂါအကျပ်အတည်း အခြေအနေ ကြုံလာတာနဲ့အတူပဲ မြန်မာနိုင်ငံ တိုင်းနဲ့ပြည်နယ် အတော်များများမှာ ညမထွက်ရအမိန့်တွေ အချိန်တိုးမြှင့်ပြီးတော့ ထုတ်ပြန်တာတွေ။ နောက် အစိုးရကလည်း တချို့မြို့နယ်တွေ၊ ပြည်နယ်တွေ၊ တချို့နေရာတွေကို အသွားအလာ ကန့်သတ်တာတွေ လုပ်လာပါတယ်။ ဒီအခြေအနေဟာ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လူ့အခွင့်အရေးအပေါ် ဘယ်လောက်အထိ သက်ရောက်မှု ရှိလာသလဲဆိုတာကို မြန်မာနိုင်ငံမှာရှိနေတဲ့ ညီမျှခြင်းမြန်မာ (Equality Myanmar) ရဲ့ အမှုဆောင်ညွှန်ကြားရေးမှူး ကိုအောင်မျိုးမင်းနဲ့ ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားပါတယ်။ အခု မြန်မာနိုင်ငံမှာ တင်းကြပ်တဲ့အမိန့်တွေ ပိုပြီးတော့ ထုတ်လာပါတယ်။ ဒီအခြေအနေက မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လူ့အခွင့်အရေး အခြေအနေနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ ဘယ်လောက်အထိ ရိုက်ခတ်မှု ရှိပါသလဲ။ အရင်ဆုံး အဲဒါလေးကို ပြောပြပေးပါ။

ဖြေ ။ ။ ဒီလိုမျိုး အမိန့်တွေထုတ်ပြန်ခြင်းကတော့ ပြောမယ်ဆိုရင်တော့ ငြိမ်းချမ်းစွာ စုဝေးမှုတွေ၊ ငြိမ်းချမ်းစွာနဲ့ သွားလာမှုတွေ - ခရီးသွားလာမှုအပိုင်းကိုတော့ ထိခိုက်တာ သေချာတယ်။ ဒီဟာတစ်ခုကတော့ ပြောမယ်ဆိုရင် နိုင်ငံတကာဥပဒေတွေမှာ ပြောထားပါတယ်။ ဒါကတော့ တိုင်းပြည်ရဲ့ အခြေအနေ၊ ကျန်းမာရေး၊ နောက်တခါ ကပ်ဘေးတွေ ဖြစ်တဲ့အခါမှာ တိုင်းပြည်ရဲ့ အရေးပေါ်အခြေအနေက တချို့သောအခွင့်အရေးတွေကို ကန့်သတ်ခွင့် ရှိပါတယ်လို့ ပြောထားတဲ့အတွက် ဒီဟာက မကန့်သတ်ရင်တော့ အကောင်းဆုံးပါ။ လိုအပ်ရင်တော့ ကန့်သတ်လို့ရတယ်ဆိုတဲ့ အခြေအနေမျိုး ဖြစ်တဲ့အတွက် လိုအပ်တယ်ဆိုတဲ့ အကြောင်းအရာကိုပြဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။ အဲဒီတော့ လက်ရှိအခြေအနေမှာ တချို့သောဒေသတွေမှာ၊ တချို့သောမြို့နယ်တွေမှာ ဒီလိုမျိုး Covid-19 နဲ့ ပတ်သက်တယ်ဆိုပြီးတော့ ကူးစက်တယ်ဆိုတဲ့ လက္ခဏာပြတဲ့လူတွေ ရှိတဲ့အတွက် ဒါမျိုးကန့်သတ်တာတွေကို တွေ့ရပါတယ်။ ဒါကို ကျန်းမာရေးရှုထောင့်ကနေ လက်ခံလို့ရပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ကန့်သတ်မှုကို ပြောတဲ့အခါမှာ အဓိက (၂) ချက် ရှိပါတယ်။ တကယ့်ကို တရားဥပဒေ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းအရ ကန့်သတ်လို့ရတဲ့ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းကို ဖြတ်သန်းရမယ်။ နောက်တခုကတော့ လိုအပ်သလောက်သာ ကျနော်တို့ ကန့်သတ်ရမယ်။ လိုအပ်တာထက် ပိုပြီးတော့ မကန့်သတ်ရဘူး။ အဲဒီတော့ ကျနော်တို့ အခုနပြောတဲ့ တချို့နေရာတွေမှာ ဘာမှကိစ္စမရှိဘဲနဲ့ ကန့်သတ်တဲ့အရာမျိုး မဖြစ်ဖို့ လိုအပ်သလို၊ အမိန့်တွေက ဟိုကထုတ်လိုက်၊ ဒီကထုတ်လိုက် အဲဒီလိုမျိုးဖြစ်လို့ မရဘူး။ တကယ့်ကို အမိန့်ထုတ်ခွင့်ရှိသော ဗဟိုအဆင့်လား။ ဒါမှမဟုတ်လို့ရှိရင် ပြည်နယ်တိုင်းဒေသက အစိုးရအဆင့်လား။ အဲဒီဟာတွေကို သေသေချာချာ ရှင်းဖို့တော့ လိုအပ်ပါတယ်။

နောက်ထပ်အရေးကြီးတာကတော့ ဒီအမိန့်တွေ ထုတ်ပြန်တဲ့အခါမှာ ရှင်းလင်းပြတ်သားဖို့ပါ။ တခါတလေ အမိန့်ကြေညာချက် ထုတ်လာတယ်။ ဒါပေမဲ့ အဲဒီအမိန့်ကြေညာချက်မှာ ရေးသားချက်တွေက မရှင်းတဲ့အခါမှာ အခေါက်ခေါက်အခါခါ ဖတ်ရတယ်။ ဖတ်ရတော့ ထွက်ခွင့်ပေးတာလား။ မထွက်ခွင့် ပေးတာလား။ လူ (၅) ယောက်ထက် ပိုစုရမှာလား။ မစုရဘူးလား။ အလုပ်ကို သွားခွင့်ရှိတာလား။ သွားခွင့်မရှိဘူးလား။ သေချာမသိတဲ့အတွက် တချို့သော အမိန့်တွေက ထုတ်ပြန်ပြီးတော့ ပြည်သူလူထုက နားမလည်ဘူး။ နားမလည်တဲ့အတွက် ဘယ်လိုမျိုး လုပ်ဆောင်ရမှာကို မသိတဲ့အတွက် ကန့်သတ်လို့ရပေမယ့် တချို့သောနေရာတွေမှာ ထောက်ပြစရာ ဖြစ်နေတဲ့ အဖြစ်အပျက်ကတော့ Covid-19 ကို တားဆီးဖို့ ကြိုးစားနေတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လက်ရှိအခြေအနေရဲ့ အားနည်းချက် ဖြစ်ပါတယ်။

မေး ။ ။ အဲဒီတော့ ဒီနေရာမှာ ကျနော် တခါတည်းမေးချင်တာက တချို့မြို့နယ်တွေ - ရန်ကုန်မှာဆို အခုကြုံနေရပြီလို့ သိရပါတယ်။ တချို့မြို့နယ်တွေမှာ အသွားအလာ ပိတ်ပင်ဖို့အတွက် အစိုးရဒေသန္တရအမိန့်တွေ ထုတ်ပြန်လိုက်တယ်။ ဒါပေမဲ့ တချို့ရပ်ကွက်တွေကြတော့ ရပ်ကွက်လိုက်ကို ပိတ်ထားတဲ့၊ ကိုယ့်ဘာသာကိုယ် ကိုယ့်အုပ်ချုပ်ရေး ပိတ်ထားတဲ့သဘောမျိုးတွေကို ကြားနေရတယ်။ အဲဒီအနေအထားနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ကိုအောင်မျိုးမင်း ဘယ်လိုယူပါသလဲ။

ဖြေ ။ ။ အဲဒီတော့ အခုန ကျနော်ပြောသလိုပါပဲ။ ဒီလိုမျိုးအမိန့်တွေက ထုတ်ခွင့်ရှိတဲ့လူက ထုတ်တာလား။ ဒါမှမဟုတ်လို့ ကိုယ့်လမ်းအန္တရာယ် ကိုယ်ဘာသာကြောက်လို့ လမ်းသူလမ်းသားတွေက စုဝေးပြီးတော့ ထုတ်တာလား။ အဲဒါတွေကိုရှင်းဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။ တကယ်လို့ ထုတ်ဖို့လိုအပ်တယ်လို့ ပြဌာန်းထားလို့ရှိရင် အမိန့်ကလည်း တရားဝင်ဖြစ်ဖို့ လိုအပ်သလို၊ အဲဒီတရားဝင်ပါရှိတဲ့ အမိန့်အတိုင်းပဲ အကောင်အထည်ဖော်တဲ့ အရာမျိုး ဖြစ်ရမယ်။ အဲဒီတော့ ကျနော်တို့ ဆိုလိုတဲ့အချက်က ဥပမာ အမိန့်က ည (၁၀) နာရီကနေ မနက် (၄) နာရီ မထွက်ရဘူးဆိုရင် ဘယ်သူမှ မထွက်ရဘူး သေချာပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အခုအချိန်က ရိုးရိုးသာမန်အချိန်မှာ ကိုယ့်လမ်းနဲ့ကိုယ် ကိုယ့်သဘောကျပိတ်ပြီးတော့ ကားတွေမဝင်ရဘူး။ အမိန့်ထဲမှာ ကားတွေမဝင်ရဘူးလို့ မပါဘူး။ ကိုဗစ်ရောဂါဆိုတာလဲ ကားကနေ ကူးစက်တာ မဟုတ်ဘူး။ လူတွေတယောက်နဲ့တယောက် ထိမိမှ ကူးစက်တာ။

အဲဒါကြောင့် အခုနလို အကြောက်လွန်ပြီးတော့ လမ်းတွေမှာ လုပ်ဆောင်နေခြင်းက အကြောက်လွန်ခြင်းပေါ် အခြေခံပြီးတော့ လုပ်ဆောင်တာ၊ တရားဥပဒေပေါ်မှာ အခြေခံပြီးတော့ လုပ်ဆောင်တာ မဟုတ်တဲ့အတွက် အဲဒါမျိုးကြတော့ လိုတဲ့အတိုင်း မဟုတ်တော့ဘူး။ ဥပဒေအတိုင်း မဟုတ်တော့ဘူးလို့ ဆိုလိုချင်တယ်။ အဲဒီတော့ အစိုးရက ထုတ်သည့်တိုင်းအောင် ပြည်သူလူထုက ကိုယ့်ဘာသာကိုယ် အဓိပ္ပါယ် ပြန်ချင်သလိုပြန်၊ လုပ်ချင်သလို လုပ်တဲ့ဟာတခုကတော့ မဖြစ်သင့်ဘူး။ တကယ်လို့ လုပ်မယ်ဆိုလို့ရှိရင် အစိုးရက ဒါတွေတော့ လုပ်လို့ရတယ်။ ဒီနေရာမှာ ပူးပေါင်းပါဝင်ပါ။ ဥပမာ ည (၁၀) နာရီကနေ မနက် (၄) နာရီအထိ မထွက်ရဘူး။ ဒါကြောင့်မို့ အစိုးရက ဒီလိုမျိုး လုံခြုံရေးဌာနတွေ အကုန်လုံးက တမြို့နယ်လုံး လိုက်လုပ်၊ မရနိုင်တဲ့အတွက် အဲဒီဒေသမှာ မထွက်ဖို့အတွက် ရပ်ရွာပြည်သူလူထုက ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ပါ။ အဲဒါမျိုးတော့ ရတယ်။

နောက်အစိုးရက ထုတ်ထားတဲ့ စည်းကမ်းကတခြား။ ကိုယ့်လမ်းရဲ့ စည်းကမ်းက တခြား။ ပိုဆိုးတာက ဒီလိုမျိုး စည်းကမ်းတွေချတဲ့အခါ လမ်းတွေမှာ တာဝန်ယူထားတဲ့လူတွေက ဒေါသတွေ ပါလာတယ်။ နောက်တခါ စိုးရိမ်မှုတွေပါလာတဲ့အတွက် တရားဥပဒေအတိုင်း မဟုတ်ဘဲနဲ့ လိုအပ်တာထက် ခြိမ်းခြောက်တာ၊ လိုအပ်တာထက် ပိုပြီးတော့ အန္တရာယ်ပေးတဲ့အခါမှာ တခြားသော လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေ ဆက်လက်ဖြစ်သွားတတ်တာကို သတိပြုမှုရှိဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။

မေး ။ ။ ဒီနေရာမှာ ကျနော် နောက်တခုမေးချင်တာက အနောက်နိုင်ငံတွေပေါ့ - အခုဆိုရင် အမေရိကမှာ ကြုံရတယ် - အစိုးရတွေက shutdown တွေ လုပ်တဲ့အခါမှာ လက်မခံဘဲ ဆန္ဒပြတဲ့အင်အားစုတွေတချို့ထွက်လာတယ် ၊ ဆန္ဒပြတာတွေ ရှိလာတယ်။ အဲဒီတော့ ဒီနေရာမှာလဲ တချို့စောဒက တက်ကြတာက အခုထိ တကမ္ဘာလုံး ကြုံနေရတဲ့ ကျန်းမာရေးအဆင့်ဟာ အကျပ်အတည်းကြီး၊ ကပ်ရောဂါဆိုးကြီး။ ဒီအခြေအနေ တဘက်မှာ တဦးချင်းလူ့အခွင့်အရေး အခြေအနေ။ ဆိုတော့ ဒီအခြေအနေနှစ်ရပ်ကို ယှဉ်လိုက်လို့ရှိရင် တဦးချင်းလူ့အခွင့်အရေး အခြေအနေထက်စာလို့ရှိရင် တကမ္ဘာလုံး ကြုံနေရတဲ့ ကပ်ရောဂါ အခြေအနေကို ပိုပြီးတော့ ဦးစားပေးသင့်တယ်ဆိုတဲ့ အမြင်မျိုးလဲ ရှိကြပါတယ်။ ကိုအောင်မျိုးမင်း ဘယ်လိုယူဆပါသလဲ။

ဖြေ ။ ။ ဟုတ်ပါတယ် တဦးချင်းအခွင့်အရေးတွေကတော့ ရှိရမယ်။ ဒါပေမဲ့ အခုနလို အများပြည်သူအတွက် အန္တရာယ်ဖြစ်နိုင်တဲ့ ကပ်ရောဂါပြဿနာတွေ။ ကူးစက်နိုင်တဲ့ ရောဂါ။ ကူးစက်တာမှ အလွယ်တကူမဟုတ်ဘဲနဲ့ တကယ်ကို အဆမတန်လျင်မြန်စွာ ကူးစက်နိုင်တဲ့အရာမျိုးဆိုရင် တချို့သောအခွင့်အရေးတွေကို ကန့်သတ်လို့ရပါတယ်။ အဲဒါကတော့ အခုနပြောသလိုပဲ လူစုလူဝေးလုပ်တာ၊ သွားလာတာ၊ ဒါတွေကို ကန့်သတ်လို့ရတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကန့်သတ်လို့မရတဲ့ တဦးချင်း အခွင့်အရေးလည်း ရှိပါတယ်။ ဒါက ဘာကိုဆိုလိုလဲဆိုရင်တော့ သူ၏ ယုံကြည်မှုအတိုင်း ယုံကြည်မှုကို လုပ်ဆောင်လို့ မရဘူး။ နောက်တခုက သူ့ရဲ့သွားလာမှုကို ကန့်သတ်တဲ့ အခြေအနေမျိုးမှာ ကျူးလွန်တဲ့အတွက် နှိပ်စက်ညဉ်းပမ်းခြင်းတွေ၊ လူမဆန်စွာ အပြစ်ပေးခြင်းတွေကိုတော့ လုပ်လို့မရဘူး။ နောက်တခါ ဒီလိုမျိုးလုပ်ဆောင်ပြီးတော့ ချိုးဖောက်လို့ရှိရင်တော့ တရားဥပဒေအတိုင်းပဲ စီမံရမယ်။ တရားလက်လွတ် နှိပ်စက်တာတွေ၊ တရားလက်လွတ် သတ်ဖြတ်တာတွေ၊ တရားလက်လွတ် အပြစ်ပေးတာတွေ အဲဒါတွေကို လုပ်လို့မရဘူး။ ကျနော်တို့မှာ အစိုးရနဲ့ ပြည်သူလူထု နားလည်ဖို့က တချို့သောအခွင့်အရေးတွေကို ဆိုင်းငံ့လို့ရတယ်။ ဒါပေမဲ့ တချို့သောအခွင့်အရေးတွေကို ဆိုင်းငံ့လို့ ရတယ်ဆိုတဲ့အတွက် အခွင့်အရေးမှန်သမျှ အကုန်လုံးကို ချိုးဖောက်လို့ရတယ်။ လုပ်ချင်တာ လုပ်လို့မရဘူးဆိုတာကို အစိုးရလည်း သဘောပေါက်ဖို့ လိုအပ်တယ်။ ပြည်သူလူထုကလည်း လက်ခံဖို့ လိုအပ်သလို၊ တချိန်တည်းမှာ ဒီတာဝန်ထမ်းဆောင်တဲ့ တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးလုပ်တဲ့ လုံခြုံရေးတာဝန်ယူတဲ့ လူတွေအကုန်လုံးလည်း ကောင်းကောင်းနားလည်သဘောပေါက်ဖို့ အရမ်းအရေးကြီးပါတယ်။

မေး ။ ။ နောက် မြန်မာနိုင်ငံအခြေအနေနဲ့ ပတ်သက်လို့ ပြောချင်ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံက ပြောရမယ်ဆိုရင် တကမ္ဘာလုံးက စောင့်ကြည့်ခံနေရတဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုနဲ့ ပတ်သက်လို့ စိုးရိမ်ဖွယ် နိုင်ငံတနိုင်ငံထဲမှာ ပါဝင်ပါတယ်။ ပြောရမယ်ဆိုရင် လူနည်းစုအခွင့်အရေး ပြဿနာတွေ၊ ပြီးတော့ အနောက်ဘက်မှာ ရိုဟင်ဂျာအရေး ပြဿနာတွေ။ နောက်တခုက နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားမျိုးတွေ။ နောက် လယ်ယာမြေ ပိုင်ဆိုင်ခွင့် ပြဿနာတွေ။ ဒီပြဿနာတွေ လူ့အခွင့်အရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အများကြီးရှိပါတယ်။ ဒီကပ်ဘေး အခြေအနေကြောင့် ဒီလိုပြဿနာတွေ၊ ဒီလိုလူ့အခွင့်အရေး စိုးရိမ်စရာတွေ၊ လူ့အခွင့်အရေးအခြေအနေတွေက ဘေးရောက်သွားပြီလား။ ဘယ်လိုမြင်ပါလဲ။

ဖြေ ။ ။ ဘေးမရောက်ဘူး။ ဒီကိစ္စတွေက ကပ်ဘေးကြောင့် ပြီဆုံးသွားတာ မဟုတ်ဘူး။ ကပ်ဘေးကြောင့် ပိုတောင်ကြည့်လာမယ့်သဘောတောင် ရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျနော်တို့ အခုနပြောသလို ကပ်ဘေးမှာ ကျန်းမာရေးကိစ္စကို တွန်လှန်ဖို့ ကြိုးစားနေသလို၊ တခြား issues တွေလည်း မျက်စိပြတ်လို့ မရပါဘူး။ သို့သော် အခွင့်အရေးတွေက တခုနဲ့တခု ဆက်စပ်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဥပမာ ကျနော်တို့ ဒီကပ်ဘေးအတွင်းမှာ သတင်းဖြတ်တောက်မှု လုပ်လိုက်မယ်ဆိုရင် အခုနတုန်းက တိုင်းရင်းသားဒေသတွေ၊ ဒီကိစ္စတွေမှာ တရားရုံးတွေကို ပိတ်ချလိုက်မယ်။ လုံးဝအကူအညီ မလုပ်ဘဲနဲ့ တရားစီရင်ရေးကို ရပ်တန့်လိုက်မယ်ဆိုရင်လဲ လက်ရှိစီရင်းနေတဲ့ မြေယာဥပဒေတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ ရင်ဆိုင်နေတဲ့ အမှုတွေ။ နောက်တခါ ဒီကိစ္စအတွင်းမှာ ဖြစ်ပေါ်နိုင်တဲ့ အမုန်းတရားတွေကြောင့် အခြေခံတဲ့ အကြမ်းဖက်မှုတွေ ဆက်ပြီးတော့ ဖြစ်နိုင်တယ်။

အဲဒီတော့ တခုကို ကျနော် ဦးစားပေးလုပ်နေပေမယ့် ကျန်တဲ့အမှုတွေကို ပယ်ဖျက်လိုက်လို့၊ ကျေအေးလိုက်လို့။ နောက်တခုက ဒီဟာတွေကို မေ့ပြစ်လိုက်လို့ မရပါဘူး။ တဘက်မှာ အရေးကြီးတဲ့ first priority လို့ခေါ်တဲ့ ကျန်းမာရေးကိစ္စကို ဖြေရှင်းနေသလို၊ အရင်ကိစ္စတွေကိုလည်း ဆက်လက်ဆောင်ရွက်ဖို့အတွက် လုပ်လို့ရပါတယ်။ ချောင်းထိုးထားလို့ မရပါဘူး။ နောက်တခုက တော်တော်သတိထားဖို့က ကျန်းမာရေးကိစ္စ လုပ်ဆောင်နေတဲ့ကာလအတွင်းမှာပဲ သူကိုတားဆီးပါက နောက်ထပ်လူ့အခွင့်အရေး အခြေအနေ၊ ချိုးဖောက်မှုတွေ နောက်ထပ်အသွင်းတမျိုးနဲ့ မပေါ်ပေါက်ဖို့ ကျနော်တို့ အများကြီးသတိထားဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။

မေး ။ ။ ဒါပေမဲ့ အခုအခြေအနေမှာ ပြောမယ်ဆိုရင် ကပ်ရောဂါ နှိမ်းနင်းရေး အစိုးရက လုပ်နေတဲ့ တချိန်တည်းမှာပဲ မြန်မာနိုင်ငံ အနောက်ဘက် ရခိုင်ပြည်နယ်မှာ တိုက်ပွဲတွေဖြစ်နေတယ်။ ဒုက္ခသည်ပြဿနာတွေ သိပ်ကြီးနေတယ်။ ဒီအခြေအနေနဲ့ ပတ်သက်လို့ အစိုးရကိုယ်တွယ်မှုကို ကိုအောင်မျိုးမင်း ဘယ်လိုယူဆပါလဲ။

ဖြေ ။ ။ အမှန်တော့ ကျနော်တို့ Covid-19 ကာလအတွင်းမှာ ဒီရောဂါပိုးကို ဝိုင်းဝန်းတိုက်ခိုက်ဖို့၊ တိုက်ဖျက်ဖို့အတွက်၊ တွန်းလှန်ဖို့အတွက် အင်တိုက်အားတိုက် ကြိုးပမ်းဖို့ လိုအပ်တဲ့အချိန်ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအချိန်မှာ ကျနော်တို့ ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ်ကလည်း ဒါကိုပြောထားပါတယ်။ ဒီအချိန်မှာ စစ်ပွဲတွေ ရပ်ကြပါ။ စစ်ပွဲမှာ အသုံးပြုမယ့် အင်အားတွေ၊ ခွန်အားတွေ၊ စစ်စရိတ်တွေအစ ကိုဗစ်ကို ကျနော်တို့ ဝိုင်းပြီးတော့ တွန်းလှန်ကြပါလို့ သူကိုယ်တိုင် ပြောထားတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျနော်တို့တိုင်းပြည်မှာက တဘက်မှာလဲ ကိုဗစ်ကို လုပ်ဆောင်နေတယ်။ တဘက်မှာလဲ အခုနပြောတဲ့ ပဋိပက္ခတွေ အများကြိးရှိတယ်။ ပိုင်ရှင်မဲ့ ဒုံးကျည်းတွေ၊ ပိုက်ရှင်မဲ့ သေနတ်တွေကြောင့်မို့ အဲဒီဒေသမှာ ပိုဖြစ်တော့ အဲဒီကလူတွေမှာ ပိုပြီးတော့ခံရပါတယ်။ တဘက်မှာလဲ ကိုဗစ်က သူတို့ဆီကို အချိန်မရွေး ကူနိုင်တယ်။ တဘက်မှာလဲ အခုနပြောတဲ့ စစ်ပွဲကာလအတွင်းမှာ ကြုံတွေ့ရတဲ့အတွက်ကြောင့် ပိုပြီးတော့ အန္တရာယ် ရှိနိုင်တယ်။ ဘယ်အချိန် ဗုံးကျမလဲ။ ဘယ်အချိန် သေနတ်ထန်မလဲဆိုတာ မသိတဲ့အတွက်၊ အဲဒီလိုကိစ္စတွေကို ကူဖို့ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီတော့ ကျနော်ပြောချင်တဲ့တခုက ကိုဗစ်ကိုလည်း တိုက်ခိုက်ပါ။ အခုနပြောတဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ အဲဒီဒေသမှာရှိတဲ့ ပဋိပက္ခတွင်းက လူတွေ ကျန်းကျန်းမာမာနဲ့ နေနိုင်ဖို့၊ လုံလုံခြုံခြုံ နေနိုင်ဖို့အတွက် တခြားသောအခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေ အကုန်လုံးကို ရပ်တန့်ပါ။ ဒါပေမဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုအတွက်၊ လုပ်ဆောင်မှုအတွက် ပိတ်ပင်လို့မရပါဘူး။ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေကို ရပ်တန့်ဖို့အတွက်ပဲ ကျနော်ဆိုလိုတာ ဖြစ်ပါတယ်။

မေး ။ ။ ကျနော် နောက်ဆုံးအချက်တစ်ခု မေးချင်ပါတယ်။ အဓိကတော့ နည်းနည်းအသေးစိတ်ဆန်ပါတယ်။ လက်ရှိ မြန်မာအစိုးရက ထုတ်ပြန်ချက်တွေ၊ ကိုဗစ်နှိမ်းနင်းရေးနဲ့ ကိုဗစ်ရောဂါ မပြန့်ပွားရေး တားဆီးဖို့အတွက် နှိမ်နင်းရေးအတွက် ထုတ်ပြန်ချက်တွေ၊ အမိန့်တွေ အများကြိး ထွက်ပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ ဒီအမိန့်တွေ၊ လုပ်ရပ်တွေထဲမှာ တဦးချင်းအခွင့်အရေးကို သွားပြီး ထိခိုက်တဲ့ဟာမျိုးတွေကို သတိထားမိသလား။ ရှိနေပါပြီလား။

ဖြေ ။ ။ အခုနတုန်းကလို လိုအပ်တာမျိုး သွားလာဖို့အတွက် ဒါတွေပိတ်ပင်တယ်။ ခေတ္တခဏ ဆိုင်းငံ့ထားတဲ့ဟာတွေ ရှိလာတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျနော် စိုးရိမ်တာက မြန်မာနိုင်ငံမှာတော့ လက်ရှိမှာတော့ မရှိသေးဘူး။ ဒါပေမဲ့ ရှိနိုင်တဲ့ အလားအလာပေါ့ - ဥပမာ ဖိလစ်ပင်မှာ အမိန့်တွေ ထုတ်ပြန်တယ်။ နောက်တခါ ဘာတွေပြောကြသလဲဆိုတော့ ဖိလစ်ပင်မှာ တကယ်လို့များ Duterte သူတို့ဘာပြောထားလဲ။ ကျူးလွန်လို့ရှိရင် ပစ်သတ်ခွင့် ပေးထားတယ်။ အဲဒီတော့ ကျနော်တို့တိုင်းပြည်မှာလဲ ဖိလစ်ပင်ကို အားကျပြီးတော့ အဲဒီလိုပုံစံမျိုး ကျူးလွန်တယ်ဆိုပြီးတော့ ပစ်သတ်တဲ့ဟာမျိုး၊ မတရားဖမ်းဆီးတဲ့ဟာမျိုး၊ အဲဒါတွေက ဖြစ်နိုင်တဲ့ကိစ္စမျိုးကို ကျနော် စိုးရိမ်တယ်။ ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံမှာ Covid ကို တားဆီးဖို့ဆိုပြိးတော့ Online မှာ ကိုဗစ်အကြောင်းကို ပြောပြတဲ့ဟာကို သတင်းမှားတွေ ထုတ်ပြန်တယ်ဆိုပြီးတော့ ဖမ်းဆီးတယ်။ နောက်တခါမှာ အစိုးရရဲ့ ပေါ်လစီကို ထောက်ပြလို့ရှိရင် ဒါကို ဖမ်းဆီးအရေးယူတဲ့ ကိစ္စတွေရှိတယ်။ အဲဒီတော့ အဲဒီနမူနာတွေ၊ မကောင်းတဲ့ နမူနာတွေ ကမ္ဘောဒီးယား၊ ဖိလစ်ပင်တို့က ယူလာပြီးတော့ မြန်မာပြည်မှာ ကျင့်သုံးလာမှာကို ပိုစိုးရိမ်ပါတယ်။ အဲဒီတော့ ကျနော်ပြောချင်တဲ့တခုက လက်ရှိအချိန်မှာတော့ အဲဒီလောက်ထိတော့ မဆိုးသေးဘူး။ ဒါပေမဲ့ တခြားနိုင်ငံက ဆိုးဝါးတဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေ။ ကိုဗစ်ကို အကြောင်းပြပြီးတော့ လွတ်လပ်စွာ ထုတ်ဖော်ပြောကြားခွင့်။ နောက်တခါမှာ တခြားသော လူတဦးတယောက်ရဲ့ အသက်ရှင် လုံခြုံခွင့်နဲ့ တရားဥပဒေရှေ့မှာက warrant ဖမ်းဆီးခွင့်ဆိုတာကို ချိုးဖောက်ပြီး လုပ်ဆောင်မှ အဲဒါတွေ ဖြစ်ဖို့ မဖြစ်အောင်လဲ တိုက်တွန်းချင်ပါတယ်။ မဖြစ်သင့်ဘူးလို့လဲ ယူဆပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ အဲဒါတွေက ဘယ်အချိန်မဆို ဆိုင်းငံ့လို့မရသော တဦးတယောက်ရဲ့ အခွင့်အရေးတွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

မေး ။ ။ အခုလို ရှင်းပြပေးတာ ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်။

==Unicode==

Covid-19 ကမ်ဘာ့ကပျရောဂါကွောင့ျ လူစုလူဝေးမဖွဈဖို့ အစိုးရတားမွဈမိန့ျတှေ ထုတျပွနျခြိနျမှာ၊ တဦးခငြျး လူ့အခှင့ျအရေး ထိခိုကျမှာလညျး လူ့အခှင့ျအရေးလှုပျရှားသူတှေ ပူပငျနပေါတယျ။ Equality Myanmar ညီမြှခွငျးမွနျမာအဖှဲ့ အမှုဆောငျညှနျကွားရေးမှုး ဦးအောငျမြိုးမငျး ကို ကိုသားညှန့ျဦးက Skype ကတဆင့ျ ဆကျသှယျမေးမွနျးထားပါတယျ။

မေး ။ ။ မငျ်ဂလာပါခငျမြား။ ကနြောျတို့ Covid-19 ရောဂါအကပြျအတညျး အခွအေနေ ကွုံလာတာနဲ့အတူပဲ မွနျမာနိုငျငံ တိုငျးနဲ့ပွညျနယျ အတောျမြားမြားမှာ ညမထှကျရအမိန့ျတှေ အခြိနျတိုးမွှင့ျပွီးတော့ ထုတျပွနျတာတှေ။ နောကျ အစိုးရကလညျး တခြို့မွို့နယျတှေ၊ ပွညျနယျတှေ၊ တခြို့နရောတှကေို အသှားအလာ ကန့ျသတျတာတှေ လုပျလာပါတယျ။ ဒီအခွအေနဟော မွနျမာနိုငျငံရဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးအပေါျ ဘယျလောကျအထိ သကျရောကျမှု ရှိလာသလဲဆိုတာကို မွနျမာနိုငျငံမှာရှိနတေဲ့ ညီမြှခွငျးမွနျမာ (Equality Myanmar) ရဲ့ အမှုဆောငျညှှနျကွားရေးမှူး ကိုအောငျမြိုးမငျးနဲ့ ဆကျသှယျမေးမွနျးထားပါတယျ။ အခု မွနျမာနိုငျငံမှာ တငျးကွပျတဲ့အမိန့ျတှေ ပိုပွီးတော့ ထုတျလာပါတယျ။ ဒီအခွအေနကေ မွနျမာနိုငျငံရဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး အခွအေနနေဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ ဘယျလောကျအထိ ရိုကျခတျမှု ရှိပါသလဲ။ အရငျဆုံး အဲဒါလေးကို ပွောပွပေးပါ။

ဖွေ ။ ။ ဒီလိုမြိုး အမိန့ျတှထေုတျပွနျခွငျးကတော့ ပွောမယျဆိုရငျတော့ ငွိမျးခမြျးစှာ စုဝေးမှုတှေ၊ ငွိမျးခမြျးစှာနဲ့ သှားလာမှုတှေ - ခရီးသှားလာမှုအပိုငျးကိုတော့ ထိခိုကျတာ သခြောတယျ။ ဒီဟာတဈခုကတော့ ပွောမယျဆိုရငျ နိုငျငံတကာဥပဒတှေမှော ပွောထားပါတယျ။ ဒါကတော့ တိုငျးပွညျရဲ့ အခွအေနေ၊ ကနြျးမာရေး၊ နောကျတခါ ကပျဘေးတှေ ဖွဈတဲ့အခါမှာ တိုငျးပွညျရဲ့ အရေးပေါျအခွအေနကေ တခြို့သောအခှင့ျအရေးတှကေို ကန့ျသတျခှင့ျ ရှိပါတယျလို့ ပွောထားတဲ့အတှကျ ဒီဟာက မကန့ျသတျရငျတော့ အကောငျးဆုံးပါ။ လိုအပျရငျတော့ ကန့ျသတျလို့ရတယျဆိုတဲ့ အခွအေနမြေိုး ဖွဈတဲ့အတှကျ လိုအပျတယျဆိုတဲ့ အကွောငျးအရာကိုပွဖို့ လိုအပျပါတယျ။ အဲဒီတော့ လကျရှိအခွအေနမှော တခြို့သောဒသေတှမှော၊ တခြို့သောမွို့နယျတှမှော ဒီလိုမြိုး Covid-19 နဲ့ ပတျသကျတယျဆိုပွီးတော့ ကူးစကျတယျဆိုတဲ့ လက်ခဏာပွတဲ့လူတှေ ရှိတဲ့အတှကျ ဒါမြိုးကန့ျသတျတာတှကေို တှေ့ရပါတယျ။ ဒါကို ကနြျးမာရေးရှုထောင့ျကနေ လကျခံလို့ရပါတယျ။

ဒါပမေဲ့ ကန့ျသတျမှုကို ပွောတဲ့အခါမှာ အဓိက (၂) ခကြျ ရှိပါတယျ။ တကယ့ျကို တရားဥပဒေ လုပျထုံးလုပျနညျးအရ ကန့ျသတျလို့ရတဲ့ လုပျထုံးလုပျနညျးကို ဖွတျသနျးရမယျ။ နောကျတခုကတော့ လိုအပျသလောကျသာ ကနြောျတို့ ကန့ျသတျရမယျ။ လိုအပျတာထကျ ပိုပွီးတော့ မကန့ျသတျရဘူး။ အဲဒီတော့ ကနြောျတို့ အခုနပွောတဲ့ တခြို့နရောတှမှော ဘာမှကိစ်စမရှိဘဲနဲ့ ကန့ျသတျတဲ့အရာမြိုး မဖွဈဖို့ လိုအပျသလို၊ အမိန့ျတှကေ ဟိုကထုတျလိုကျ၊ ဒီကထုတျလိုကျ အဲဒီလိုမြိုးဖွဈလို့ မရဘူး။ တကယ့ျကို အမိန့ျထုတျခှင့ျရှိသော ဗဟိုအဆင့ျလား။ ဒါမှမဟုတျလို့ရှိရငျ ပွညျနယျတိုငျးဒသေက အစိုးရအဆင့ျလား။ အဲဒီဟာတှကေို သသေခြောခြာ ရှငျးဖို့တော့ လိုအပျပါတယျ။

နောကျထပျအရေးကွီးတာကတော့ ဒီအမိန့ျတှေ ထုတျပွနျတဲ့အခါမှာ ရှငျးလငျးပွတျသားဖို့ပါ။ တခါတလေ အမိန့ျကွညောခကြျ ထုတျလာတယျ။ ဒါပမေဲ့ အဲဒီအမိန့ျကွညောခကြျမှာ ရေးသားခကြျတှကေ မရှငျးတဲ့အခါမှာ အခေါကျခေါကျအခါခါ ဖတျရတယျ။ ဖတျရတော့ ထှကျခှင့ျပေးတာလား။ မထှကျခှင့ျ ပေးတာလား။ လူ (၅) ယောကျထကျ ပိုစုရမှာလား။ မစုရဘူးလား။ အလုပျကို သှားခှင့ျရှိတာလား။ သှားခှင့ျမရှိဘူးလား။ သခြောမသိတဲ့အတှကျ တခြို့သော အမိန့ျတှကေ ထုတျပွနျပွီးတော့ ပွညျသူလူထုက နားမလညျဘူး။ နားမလညျတဲ့အတှကျ ဘယျလိုမြိုး လုပျဆောငျရမှာကို မသိတဲ့အတှကျ ကန့ျသတျလို့ရပမေယ့ျ တခြို့သောနရောတှမှော ထောကျပွစရာ ဖွဈနတေဲ့ အဖွဈအပကြျကတော့ Covid-19 ကို တားဆီးဖို့ ကွိုးစားနတေဲ့ မွနျမာနိုငျငံရဲ့ လကျရှိအခွအေနရေဲ့ အားနညျးခကြျ ဖွဈပါတယျ။

မေး ။ ။ အဲဒီတော့ ဒီနရောမှာ ကနြောျ တခါတညျးမေးခငြျတာက တခြို့မွို့နယျတှေ - ရနျကုနျမှာဆို အခုကွုံနရေပွီလို့ သိရပါတယျ။ တခြို့မွို့နယျတှမှော အသှားအလာ ပိတျပငျဖို့အတှကျ အစိုးရဒသေန်တရအမိန့ျတှေ ထုတျပွနျလိုကျတယျ။ ဒါပမေဲ့ တခြို့ရပျကှကျတှကွေတော့ ရပျကှကျလိုကျကို ပိတျထားတဲ့၊ ကိုယ့ျဘာသာကိုယျ ကိုယ့ျအုပျခြုပျရေး ပိတျထားတဲ့သဘောမြိုးတှကေို ကွားနရေတယျ။ အဲဒီအနအေထားနဲ့ ပတျသကျပွီး ကိုအောငျမြိုးမငျး ဘယျလိုယူပါသလဲ။

ဖွေ ။ ။ အဲဒီတော့ အခုန ကနြောျပွောသလိုပါပဲ။ ဒီလိုမြိုးအမိန့ျတှကေ ထုတျခှင့ျရှိတဲ့လူက ထုတျတာလား။ ဒါမှမဟုတျလို့ ကိုယ့ျလမျးအန်တရာယျ ကိုယျဘာသာကွောကျလို့ လမျးသူလမျးသားတှကေ စုဝေးပွီးတော့ ထုတျတာလား။ အဲဒါတှကေိုရှငျးဖို့ လိုအပျပါတယျ။ တကယျလို့ ထုတျဖို့လိုအပျတယျလို့ ပွဌာနျးထားလို့ရှိရငျ အမိန့ျကလညျး တရားဝငျဖွဈဖို့ လိုအပျသလို၊ အဲဒီတရားဝငျပါရှိတဲ့ အမိန့ျအတိုငျးပဲ အကောငျအထညျဖောျတဲ့ အရာမြိုး ဖွဈရမယျ။ အဲဒီတော့ ကနြောျတို့ ဆိုလိုတဲ့အခကြျက ဥပမာ အမိန့ျက ည (၁၀) နာရီကနေ မနကျ (၄) နာရီ မထှကျရဘူးဆိုရငျ ဘယျသူမှ မထှကျရဘူး သခြောပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ အခုအခြိနျက ရိုးရိုးသာမနျအခြိနျမှာ ကိုယ့ျလမျးနဲ့ကိုယျ ကိုယ့ျသဘောကပြိတျပွီးတော့ ကားတှမေဝငျရဘူး။ အမိန့ျထဲမှာ ကားတှမေဝငျရဘူးလို့ မပါဘူး။ ကိုဗဈရောဂါဆိုတာလဲ ကားကနေ ကူးစကျတာ မဟုတျဘူး။ လူတှတေယောကျနဲ့တယောကျ ထိမိမှ ကူးစကျတာ။

အဲဒါကွောင့ျ အခုနလို အကွောကျလှနျပွီးတော့ လမျးတှမှော လုပျဆောငျနခွေငျးက အကွောကျလှနျခွငျးပေါျ အခွခေံပွီးတော့ လုပျဆောငျတာ၊ တရားဥပဒပေေါျမှာ အခွခေံပွီးတော့ လုပျဆောငျတာ မဟုတျတဲ့အတှကျ အဲဒါမြိုးကွတော့ လိုတဲ့အတိုငျး မဟုတျတော့ဘူး။ ဥပဒအေတိုငျး မဟုတျတော့ဘူးလို့ ဆိုလိုခငြျတယျ။ အဲဒီတော့ အစိုးရက ထုတျသည့ျတိုငျးအောငျ ပွညျသူလူထုက ကိုယ့ျဘာသာကိုယျ အဓိပ်ပါယျ ပွနျခငြျသလိုပွနျ၊ လုပျခငြျသလို လုပျတဲ့ဟာတခုကတော့ မဖွဈသင့ျဘူး။ တကယျလို့ လုပျမယျဆိုလို့ရှိရငျ အစိုးရက ဒါတှတေော့ လုပျလို့ရတယျ။ ဒီနရောမှာ ပူးပေါငျးပါဝငျပါ။ ဥပမာ ည (၁၀) နာရီကနေ မနကျ (၄) နာရီအထိ မထှကျရဘူး။ ဒါကွောင့ျမို့ အစိုးရက ဒီလိုမြိုး လုံခွုံရေးဌာနတှေ အကုနျလုံးက တမွို့နယျလုံး လိုကျလုပျ၊ မရနိုငျတဲ့အတှကျ အဲဒီဒသေမှာ မထှကျဖို့အတှကျ ရပျရှာပွညျသူလူထုက ပူးပေါငျးဆောငျရှကျပါ။ အဲဒါမြိုးတော့ ရတယျ။

နောကျအစိုးရက ထုတျထားတဲ့ စညျးကမျးကတခွား။ ကိုယ့ျလမျးရဲ့ စညျးကမျးက တခွား။ ပိုဆိုးတာက ဒီလိုမြိုး စညျးကမျးတှခေတြဲ့အခါ လမျးတှမှော တာဝနျယူထားတဲ့လူတှကေ ဒေါသတှေ ပါလာတယျ။ နောကျတခါ စိုးရိမျမှုတှပေါလာတဲ့အတှကျ တရားဥပဒအေတိုငျး မဟုတျဘဲနဲ့ လိုအပျတာထကျ ခွိမျးခွောကျတာ၊ လိုအပျတာထကျ ပိုပွီးတော့ အန်တရာယျပေးတဲ့အခါမှာ တခွားသော လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှေ ဆကျလကျဖွဈသှားတတျတာကို သတိပွုမှုရှိဖို့ လိုအပျပါတယျ။

မေး ။ ။ ဒီနရောမှာ ကနြောျ နောကျတခုမေးခငြျတာက အနောကျနိုငျငံတှပေေါ့ - အခုဆိုရငျ အမရေိကမှာ ကွုံရတယျ - အစိုးရတှကေ shutdown တှေ လုပျတဲ့အခါမှာ လကျမခံဘဲ ဆန်ဒပွတဲ့အငျအားစုတှတေခြို့ထှကျလာတယျ ၊ ဆန်ဒပွတာတှေ ရှိလာတယျ။ အဲဒီတော့ ဒီနရောမှာလဲ တခြို့စောဒက တကျကွတာက အခုထိ တကမ်ဘာလုံး ကွုံနရေတဲ့ ကနြျးမာရေးအဆင့ျဟာ အကပြျအတညျးကွီး၊ ကပျရောဂါဆိုးကွီး။ ဒီအခွအေနေ တဘကျမှာ တဦးခငြျးလူ့အခှင့ျအရေး အခွအေနေ။ ဆိုတော့ ဒီအခွအေနနှေဈရပျကို ယှဉျလိုကျလို့ရှိရငျ တဦးခငြျးလူ့အခှင့ျအရေး အခွအေနထေကျစာလို့ရှိရငျ တကမ်ဘာလုံး ကွုံနရေတဲ့ ကပျရောဂါ အခွအေနကေို ပိုပွီးတော့ ဦးစားပေးသင့ျတယျဆိုတဲ့ အမွငျမြိုးလဲ ရှိကွပါတယျ။ ကိုအောငျမြိုးမငျး ဘယျလိုယူဆပါသလဲ။

ဖွေ ။ ။ ဟုတျပါတယျ တဦးခငြျးအခှင့ျအရေးတှကေတော့ ရှိရမယျ။ ဒါပမေဲ့ အခုနလို အမြားပွညျသူအတှကျ အန်တရာယျဖွဈနိုငျတဲ့ ကပျရောဂါပွူနာတှေ။ ကူးစကျနိုငျတဲ့ ရောဂါ။ ကူးစကျတာမှ အလှယျတကူမဟုတျဘဲနဲ့ တကယျကို အဆမတနျလငြျမွနျစှာ ကူးစကျနိုငျတဲ့အရာမြိုးဆိုရငျ တခြို့သောအခှင့ျအရေးတှကေို ကန့ျသတျလို့ရပါတယျ။ အဲဒါကတော့ အခုနပွောသလိုပဲ လူစုလူဝေးလုပျတာ၊ သှားလာတာ၊ ဒါတှကေို ကန့ျသတျလို့ရတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကန့ျသတျလို့မရတဲ့ တဦးခငြျး အခှင့ျအရေးလညျး ရှိပါတယျ။ ဒါက ဘာကိုဆိုလိုလဲဆိုရငျတော့ သူ၏ ယုံကွညျမှုအတိုငျး ယုံကွညျမှုကို လုပျဆောငျလို့ မရဘူး။ နောကျတခုက သူ့ရဲ့သှားလာမှုကို ကန့ျသတျတဲ့ အခွအေနမြေိုးမှာ ကြူးလှနျတဲ့အတှကျ နှိပျစကျညဉျးပမျးခွငျးတှေ၊ လူမဆနျစှာ အပွဈပေးခွငျးတှကေိုတော့ လုပျလို့မရဘူး။ နောကျတခါ ဒီလိုမြိုးလုပျဆောငျပွီးတော့ ခြိုးဖောကျလို့ရှိရငျတော့ တရားဥပဒအေတိုငျးပဲ စီမံရမယျ။ တရားလကျလှတျ နှိပျစကျတာတှေ၊ တရားလကျလှတျ သတျဖွတျတာတှေ၊ တရားလကျလှတျ အပွဈပေးတာတှေ အဲဒါတှကေို လုပျလို့မရဘူး။ ကနြောျတို့မှာ အစိုးရနဲ့ ပွညျသူလူထု နားလညျဖို့က တခြို့သောအခှင့ျအရေးတှကေို ဆိုငျးငံ့လို့ရတယျ။ ဒါပမေဲ့ တခြို့သောအခှင့ျအရေးတှကေို ဆိုငျးငံ့လို့ ရတယျဆိုတဲ့အတှကျ အခှင့ျအရေးမှနျသမြှ အကုနျလုံးကို ခြိုးဖောကျလို့ရတယျ။ လုပျခငြျတာ လုပျလို့မရဘူးဆိုတာကို အစိုးရလညျး သဘောပေါကျဖို့ လိုအပျတယျ။ ပွညျသူလူထုကလညျး လကျခံဖို့ လိုအပျသလို၊ တခြိနျတညျးမှာ ဒီတာဝနျထမျးဆောငျတဲ့ တရားဥပဒစေိုးမိုးရေးလုပျတဲ့ လုံခွုံရေးတာဝနျယူတဲ့ လူတှအေကုနျလုံးလညျး ကောငျးကောငျးနားလညျသဘောပေါကျဖို့ အရမျးအရေးကွီးပါတယျ။

မေး ။ ။ နောကျ မွနျမာနိုငျငံအခွအေနနေဲ့ ပတျသကျလို့ ပွောခငြျပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံက ပွောရမယျဆိုရငျ တကမ်ဘာလုံးက စောင့ျကွည့ျခံနရေတဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုနဲ့ ပတျသကျလို့ စိုးရိမျဖှယျ နိုငျငံတနိုငျငံထဲမှာ ပါဝငျပါတယျ။ ပွောရမယျဆိုရငျ လူနညျးစုအခှင့ျအရေး ပွူနာတှေ၊ ပွီးတော့ အနောကျဘကျမှာ ရိုဟငျဂြာအရေး ပွူနာတှေ။ နောကျတခုက နိုငျငံရေးအကဉြျးသားမြိုးတှေ။ နောကျ လယျယာမွေ ပိုငျဆိုငျခှင့ျ ပွူနာတှေ။ ဒီပွူနာတှေ လူ့အခှင့ျအရေးနဲ့ ပတျသကျပွီး အမြားကွီးရှိပါတယျ။ ဒီကပျဘေး အခွအေနကွေောင့ျ ဒီလိုပွူနာတှေ၊ ဒီလိုလူ့အခှင့ျအရေး စိုးရိမျစရာတှေ၊ လူ့အခှင့ျအရေးအခွအေနတှေကေ ဘေးရောကျသှားပွီလား။ ဘယျလိုမွငျပါလဲ။

ဖွေ ။ ။ ဘေးမရောကျဘူး။ ဒီကိစ်စတှကေ ကပျဘေးကွောင့ျ ပွီဆုံးသှားတာ မဟုတျဘူး။ ကပျဘေးကွောင့ျ ပိုတောငျကွည့ျလာမယ့ျသဘောတောငျ ရှိတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကနြောျတို့ အခုနပွောသလို ကပျဘေးမှာ ကနြျးမာရေးကိစ်စကို တှနျလှနျဖို့ ကွိုးစားနသေလို၊ တခွား issues တှလေညျး မကြျစိပွတျလို့ မရပါဘူး။ သို့သောျ အခှင့ျအရေးတှကေ တခုနဲ့တခု ဆကျစပျနတော ဖွဈပါတယျ။ ဥပမာ ကနြောျတို့ ဒီကပျဘေးအတှငျးမှာ သတငျးဖွတျတောကျမှု လုပျလိုကျမယျဆိုရငျ အခုနတုနျးက တိုငျးရငျးသားဒသေတှေ၊ ဒီကိစ်စတှမှော တရားရုံးတှကေို ပိတျခလြိုကျမယျ။ လုံးဝအကူအညီ မလုပျဘဲနဲ့ တရားစီရငျရေးကို ရပျတန့ျလိုကျမယျဆိုရငျလဲ လကျရှိစီရငျးနတေဲ့ မွယောဥပဒတှေနေဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ ရငျဆိုငျနတေဲ့ အမှုတှေ။ နောကျတခါ ဒီကိစ်စအတှငျးမှာ ဖွဈပေါျနိုငျတဲ့ အမုနျးတရားတှကွေောင့ျ အခွခေံတဲ့ အကွမျးဖကျမှုတှေ ဆကျပွီးတော့ ဖွဈနိုငျတယျ။

အဲဒီတော့ တခုကို ကနြောျ ဦးစားပေးလုပျနပေမေယ့ျ ကနြျတဲ့အမှုတှကေို ပယျဖကြျလိုကျလို့၊ ကြအေေးလိုကျလို့။ နောကျတခုက ဒီဟာတှကေို မေ့ပွဈလိုကျလို့ မရပါဘူး။ တဘကျမှာ အရေးကွီးတဲ့ first priority လို့ခေါျတဲ့ ကနြျးမာရေးကိစ်စကို ဖွရှေငျးနသေလို၊ အရငျကိစ်စတှကေိုလညျး ဆကျလကျဆောငျရှကျဖို့အတှကျ လုပျလို့ရပါတယျ။ ခြောငျးထိုးထားလို့ မရပါဘူး။ နောကျတခုက တောျတောျသတိထားဖို့က ကနြျးမာရေးကိစ်စ လုပျဆောငျနတေဲ့ကာလအတှငျးမှာပဲ သူကိုတားဆီးပါက နောကျထပျလူ့အခှင့ျအရေး အခွအေနေ၊ ခြိုးဖောကျမှုတှေ နောကျထပျအသှငျးတမြိုးနဲ့ မပေါျပေါကျဖို့ ကနြောျတို့ အမြားကွီးသတိထားဖို့ လိုအပျပါတယျ။

မေး ။ ။ ဒါပမေဲ့ အခုအခွအေနမှော ပွောမယျဆိုရငျ ကပျရောဂါ နှိမျးနငျးရေး အစိုးရက လုပျနတေဲ့ တခြိနျတညျးမှာပဲ မွနျမာနိုငျငံ အနောကျဘကျ ရခိုငျပွညျနယျမှာ တိုကျပှဲတှဖွေဈနတေယျ။ ဒုက်ခသညျပွူနာတှေ သိပျကွီးနတေယျ။ ဒီအခွအေနနေဲ့ ပတျသကျလို့ အစိုးရကိုယျတှယျမှုကို ကိုအောငျမြိုးမငျး ဘယျလိုယူဆပါလဲ။

ဖွေ ။ ။ အမှနျတော့ ကနြောျတို့ Covid-19 ကာလအတှငျးမှာ ဒီရောဂါပိုးကို ဝိုငျးဝနျးတိုကျခိုကျဖို့၊ တိုကျဖကြျဖို့အတှကျ၊ တှနျးလှနျဖို့အတှကျ အငျတိုကျအားတိုကျ ကွိုးပမျးဖို့ လိုအပျတဲ့အခြိနျဖွဈပါတယျ။ အဲဒီအခြိနျမှာ ကနြောျတို့ ကုလသမဂ်ဂ အထှထှေအေတှငျးရေးမှူးခြုပျကလညျး ဒါကိုပွောထားပါတယျ။ ဒီအခြိနျမှာ စဈပှဲတှေ ရပျကွပါ။ စဈပှဲမှာ အသုံးပွုမယ့ျ အငျအားတှေ၊ ခှနျအားတှေ၊ စဈစရိတျတှအေစ ကိုဗဈကို ကနြောျတို့ ဝိုငျးပွီးတော့ တှနျးလှနျကွပါလို့ သူကိုယျတိုငျ ပွောထားတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကနြောျတို့တိုငျးပွညျမှာက တဘကျမှာလဲ ကိုဗဈကို လုပျဆောငျနတေယျ။ တဘကျမှာလဲ အခုနပွောတဲ့ ပဋိပက်ခတှေ အမြားကွိးရှိတယျ။ ပိုငျရှငျမဲ့ ဒုံးကညြျးတှေ၊ ပိုကျရှငျမဲ့ သနေတျတှကွေောင့ျမို့ အဲဒီဒသေမှာ ပိုဖွဈတော့ အဲဒီကလူတှမှော ပိုပွီးတော့ခံရပါတယျ။ တဘကျမှာလဲ ကိုဗဈက သူတို့ဆီကို အခြိနျမရှေး ကူနိုငျတယျ။ တဘကျမှာလဲ အခုနပွောတဲ့ စဈပှဲကာလအတှငျးမှာ ကွုံတှေ့ရတဲ့အတှကျကွောင့ျ ပိုပွီးတော့ အန်တရာယျ ရှိနိုငျတယျ။ ဘယျအခြိနျ ဗုံးကမြလဲ။ ဘယျအခြိနျ သနေတျထနျမလဲဆိုတာ မသိတဲ့အတှကျ၊ အဲဒီလိုကိစ်စတှကေို ကူဖို့ဖွဈပါတယျ။ အဲဒီတော့ ကနြောျပွောခငြျတဲ့တခုက ကိုဗဈကိုလညျး တိုကျခိုကျပါ။ အခုနပွောတဲ့ ငွိမျးခမြျးရေးနဲ့ အဲဒီဒသေမှာရှိတဲ့ ပဋိပက်ခတှငျးက လူတှေ ကနြျးကနြျးမာမာနဲ့ နနေိုငျဖို့၊ လုံလုံခွုံခွုံ နနေိုငျဖို့အတှကျ တခွားသောအခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှေ အကုနျလုံးကို ရပျတန့ျပါ။ ဒါပမေဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုအတှကျ၊ လုပျဆောငျမှုအတှကျ ပိတျပငျလို့မရပါဘူး။ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှကေို ရပျတန့ျဖို့အတှကျပဲ ကနြောျဆိုလိုတာ ဖွဈပါတယျ။

မေး ။ ။ ကနြောျ နောကျဆုံးအခကြျတဈခု မေးခငြျပါတယျ။ အဓိကတော့ နညျးနညျးအသေးစိတျဆနျပါတယျ။ လကျရှိ မွနျမာအစိုးရက ထုတျပွနျခကြျတှေ၊ ကိုဗဈနှိမျးနငျးရေးနဲ့ ကိုဗဈရောဂါ မပွန့ျပှားရေး တားဆီးဖို့အတှကျ နှိမျနငျးရေးအတှကျ ထုတျပွနျခကြျတှေ၊ အမိန့ျတှေ အမြားကွိး ထှကျပါတယျ။ ဒီနရောမှာ ဒီအမိန့ျတှေ၊ လုပျရပျတှထေဲမှာ တဦးခငြျးအခှင့ျအရေးကို သှားပွီး ထိခိုကျတဲ့ဟာမြိုးတှကေို သတိထားမိသလား။ ရှိနပေါပွီလား။

ဖွေ ။ ။ အခုနတုနျးကလို လိုအပျတာမြိုး သှားလာဖို့အတှကျ ဒါတှပေိတျပငျတယျ။ ခတေ်တခဏ ဆိုငျးငံ့ထားတဲ့ဟာတှေ ရှိလာတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကနြောျ စိုးရိမျတာက မွနျမာနိုငျငံမှာတော့ လကျရှိမှာတော့ မရှိသေးဘူး။ ဒါပမေဲ့ ရှိနိုငျတဲ့ အလားအလာပေါ့ - ဥပမာ ဖိလဈပငျမှာ အမိန့ျတှေ ထုတျပွနျတယျ။ နောကျတခါ ဘာတှပွေောကွသလဲဆိုတော့ ဖိလဈပငျမှာ တကယျလို့မြား Duterte သူတို့ဘာပွောထားလဲ။ ကြူးလှနျလို့ရှိရငျ ပဈသတျခှင့ျ ပေးထားတယျ။ အဲဒီတော့ ကနြောျတို့တိုငျးပွညျမှာလဲ ဖိလဈပငျကို အားကပြွီးတော့ အဲဒီလိုပုံစံမြိုး ကြူးလှနျတယျဆိုပွီးတော့ ပဈသတျတဲ့ဟာမြိုး၊ မတရားဖမျးဆီးတဲ့ဟာမြိုး၊ အဲဒါတှကေ ဖွဈနိုငျတဲ့ကိစ်စမြိုးကို ကနြောျ စိုးရိမျတယျ။ ကမ်ဘောဒီးယားနိုငျငံမှာ Covid ကို တားဆီးဖို့ဆိုပွိးတော့ Online မှာ ကိုဗဈအကွောငျးကို ပွောပွတဲ့ဟာကို သတငျးမှားတှေ ထုတျပွနျတယျဆိုပွီးတော့ ဖမျးဆီးတယျ။ နောကျတခါမှာ အစိုးရရဲ့ ပေါျလစီကို ထောကျပွလို့ရှိရငျ ဒါကို ဖမျးဆီးအရေးယူတဲ့ ကိစ်စတှရှေိတယျ။ အဲဒီတော့ အဲဒီနမူနာတှေ၊ မကောငျးတဲ့ နမူနာတှေ ကမ်ဘောဒီးယား၊ ဖိလဈပငျတို့က ယူလာပွီးတော့ မွနျမာပွညျမှာ ကငြ့ျသုံးလာမှာကို ပိုစိုးရိမျပါတယျ။ အဲဒီတော့ ကနြောျပွောခငြျတဲ့တခုက လကျရှိအခြိနျမှာတော့ အဲဒီလောကျထိတော့ မဆိုးသေးဘူး။ ဒါပမေဲ့ တခွားနိုငျငံက ဆိုးဝါးတဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှေ။ ကိုဗဈကို အကွောငျးပွပွီးတော့ လှတျလပျစှာ ထုတျဖောျပွောကွားခှင့ျ။ နောကျတခါမှာ တခွားသော လူတဦးတယောကျရဲ့ အသကျရှငျ လုံခွုံခှင့ျနဲ့ တရားဥပဒရှေေ့မှာက warrant ဖမျးဆီးခှင့ျဆိုတာကို ခြိုးဖောကျပွီး လုပျဆောငျမှ အဲဒါတှေ ဖွဈဖို့ မဖွဈအောငျလဲ တိုကျတှနျးခငြျပါတယျ။ မဖွဈသင့ျဘူးလို့လဲ ယူဆပါတယျ။ ဘာကွောင့ျလဲဆိုတော့ အဲဒါတှကေ ဘယျအခြိနျမဆို ဆိုငျးငံ့လို့မရသော တဦးတယောကျရဲ့ အခှင့ျအရေးတှပေဲ ဖွဈပါတယျ။

မေး ။ ။ အခုလို ရှငျးပွပေးတာ ကြေးဇူးအမြားကွီးတငျပါတယျ။