မကြာခင် ရက်ပိုင်းအတွင်း ကုန်ဆုံးတော့မယ့် ဒီနှစ်ထဲ၊ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ကိုဗစ်ဖြစ်တာထက် စစ်ဘေးနဲ့ ကုန်ဈေးနှုန်းဒဏ်ကြောင့် လူအများ စိတ်ဒုက္ခ ပိုရောက်နေခဲ့ကြတယ်လို့ ကျန်းမာရေး ပညာရှင်တွေက ပြောဆိုကြပါတယ်။
အနောက်နိုင်ငံတွေမှာ ခေတ်စားတဲ့ နှစ်သစ်ကျန်းမာရေး သံဓိဌာန်က နှစ်သစ်မှာ အတွေးသစ် အမြင်သစ် မျှော်လင့်ချက်အသစ်နဲ့ ကျန်းမာသက်ရှည်ဖို့ ကြိုးစားကြတာပါ။ မြန်မာနိုင်ငံမှာတော့ ကိုဗစ်ဒဏ်နောက်ပိုင်း အာဏာသိမ်းမှုအောက် ပြန်ပြင်းထန်လာတဲ့ ပြည်တွင်းစစ်ဒဏ်က၊ ကုန်ဆုံးတော့မဲ့ ဒီနှစ်ထဲ ထပ်ဆင့်ပြင်းထန်လာပြီး ကုန်ဈေးနှုန်းတွေပါ လိုက်တက်လာချိန်မှာ စိတ်ထောင်းကိုယ်ကျေ ဖြစ်လာတယ်လို့ အများက ပြောလာကြပါတယ်။ ဒီအတွက် စိတ်ရောကိုယ်ပါ ကျန်းမာရေးကို လာမဲ့နှစ် ၂၀၂၄ ရဲ့ နှစ်သစ်ကူးသံဓိဌာန်အဖြစ် ချမှတ်ဖို့ စိတ်ကျန်းမာရေး ပညာရှင်တွေက အကြံပြုနေကြပါတယ်။
စိတ်ကျန်းမာရေးအတွက် ကိုယ်ကာယ ကျန်းမာရေး (Physical Health) ကိုလည်း အခြေခံအဖြစ် တောင့်တင်းခိုင်မာအောင် လုပ်ဖို့လိုပါတယ်။ ကိုယ်ကာယ ကျန်းမာရေးအတွက် အဓိက (၃) ချက် လိုအပ်ရာမှာ အိပ်ရေးဝဖို့၊ ကျန်းမာရေးနဲ့ ညီညွတ်အောင် စားသုံးဖို့၊ လှုပ်လှုပ်ရှားရှားနေဖို့တွေ ပါဝင်ပါတယ်။ အိပ်ရေးဝဖို့အတွက် မအိပ်ခင် ကော်ဖီ၊ လက်ဘက်ရည်၊ ကိုကာကိုလာ (COKE) တွေ မသောက်ဘဲ၊ ညည့်မနက်ခင် (အလွန်ဆုံး သန်းခေါင်ယံမကျော်စေဘဲ) တစ်ညကို ၇ နာရီကနေ ၉ နာရီအထိ အိပ်နိုင်ဖို့က အရေးကြီးပါတယ်။
ကျန်းမာရေးနဲ့ ညီညွတ်အောင် စားသုံးရာမှာ အဆီလျှော့စားတာ၊ အငန်လျှော့စားတာ၊ အချိုအများကြီးမစားတာ၊ အသီးအရွက်နဲ့ငါး နေ့စဉ်ချက်စားတာ၊ သစ်သီးဝလံ နေ့တိုင်းစားတာ ပါဝင်ပါတယ်။ အင်္ဂလိပ်ဆိုရိုးစကားမှာတော့ ပန်းသီးနေ့တိုင်းစားလျှင် ဆရာဝန်နဲ့ ဝေးဝေးနေလို့ရတဲ့သဘော ပြောလေ့ရှိပါတယ်။ မြန်မာအတွက်တော့ ပန်းသီး ဖြစ်စရာမလိုဘဲ၊ တခြား ဈေးသက်သာ အဆင်ပြေတဲ့ သစ်သီးဝလံတွေ နေ့စဉ်စားပေးသင့်ပါတယ်။ အခုလို ကုန်ဈေးနှုန်းကြီးလာချိန်မှာ ဈေးပေါနိုင်တဲ့ ကန်စွန်းရွက်လို အစိမ်းရောင် ဟင်းသီးဟင်းရွက်နဲ့ အသားဓာတ်လည်းများတဲ့ ပဲမျိုး ပိုစားသင့်ပါတယ်။
လှုပ်လှုပ်ရှားရှား နေဖို့အတွက်လည်း အိမ်ထဲမှာ အမြဲထိုင်မနေဘဲ၊ အဆင်ပြေတဲ့ ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမူ လုပ်ပေးသင့်ပါတယ်။ လမ်းလျှောက်တာ၊ စက်ဘီးစီးတာ၊ ဖြေးဖြေးပြေးတာ၊ အားကစားရုံ (Gym) သွားတာ၊ ရေကူးတာ စသည်ဖြင့် အဆင်ပြေသလို လုပ်ပေးနိုင်ပါတယ်။ အားကစားလုပ်တာကို တစ်နေ့လျှင် မိနစ် ၂၀ နှုန်းနဲ့ တပတ်မှာ အနည်းဆုံး ၃ ရက်ကနေ ၅ ရက် လုပ်ပေးသင့်ပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ကားနဲ့ဆိုင်ကယ်ဆီဈေးတွေ တက်လာချိန်မှာ လမ်းလျှောက်တာနဲ့ စက်ဘီးစီးတာက ကျန်းမာရေးအတွက်လည်း အထောက်အကူ ဖြစ်စေပါတယ်။
စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကျန်းမာဖို့ (Mental Health) အတွက်လည်း အချက် (၅) ချက်လုပ်သင့်ရာမှာ၊ ပထမက သတိချပ် ထိန်းထိန်းသိမ်းသိမ်းနေတာ (Mindfulness) ပါ။ စိတ်တွေမွန်းကြပ်၊ လောဘဒေါသတွေ များလာချိန်မှာ မပေါက်ကွဲအောင် သတိနဲ့ချပ်ပြီး ထိန်းသိမ်းနိုင်ဖို့ပါ။ ဒုတိယကတော့ စိတ်ဒုက္ခတွေကို ဆွဲမထားဘဲ ကမ္မသကာသဘော ဖြေလျှော့လိုက်တာ (Let it go / Let it be) ပါ။ အခက်အခဲတွေနဲ့ စိတ်အပူလုံးတွေကို တမြေ့မြေ့တွေးနေမဲ့အစား အချိန်တန်လျှင် တဖြည်းဖြည်းပြေပျောက်သွားနိုင်မှာအတွက် လွှတ်ထားပေးလိုက်ဖို့ပါ။
စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လုပ်သင့်တဲ့ တတိယအချက်ကတော့ မိမိကိုယ်ကို ဂရုထားကြင်နာတတ်ဖို့ (Be Kind to Yourself) ပါ။ မိမိကိုယ်ကို အမြဲပြန်ဝေဖန်တာ၊ အမှားလုပ်မိတယ်လို့ အမြဲအပြစ်တင်မဲ့အစား၊ မိမိကောင်းတာတွေ လုပ်ခဲ့တာကိုလည်း ပြန်ဆင်ခြင်ကြည့်တတ်ပြီး စိတ်သက်သာရာရစေဖို့ပါ။ စတုတ္ထအချက်ကတော့ စိတ်ပျော်ရွှင်အောင် ဝါသနာပါတာ သေသေချာချာ အချိန်ပေးလုပ်ဖို့ပါ။ ဥပမာ ဝါသနာအလျောက် စာဖတ်တာ၊ သီချင်းနားထောင်တာ၊ ပန်းချီဆွဲတာ၊ ကပွဲဇာတ်ပွဲ ရုပ်ရှင်ကြည့်တာ စသည်ဖြင့် ဝါသနာပါတာတွေ ပျှော်ရွင်စရာတွေ ရှာဖွေလုပ်ပေးဖို့ပါ။
စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လုပ်သင့်တဲ့ နောက်ဆုံးအချက်ကတော့ မိသားစု မိတ်ဆွေသူငယ်ချင်းတွေနဲ့ အမြဲထိတွေ့ချိတ်ဆက်နေဖို့ (Connection) ပါ။ လူ့သဘာဝအလျှောက် အစုအဖွဲ့နဲ့နေမှ ဘဝမှာ အဆင်ပြေ အဓိပ္ပာယ်ရှိစေတာမို့ မိတ်ကောင်းဆွေကောင်းတွေနဲ့ ဖုန်းပြောသတင်းပါးတာ၊ မိတ်သစ်ဆွေသစ်ရှာ ချိတ်ဆက်တာတွေ လုပ်သင့်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် စိတ်ချမ်းသာ ကိုယ်ကျန်းမာဖို့အတွက် အကောင်းမြင်စိတ်မွေးပြီး၊ မျှော်လင့်ချက်ကောင်းကောင်း ထားတာကလည်း အရေးကြီးဆုံးတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ သို့မဟုတ်လျှင် စိတ်ထောင်းတာကြောင့် ကိုယ်ကြေနိုင်ပါတယ်။
ကိုယ်လက်လှုပ်ရှား အားကစားအပါအဝင် အထက်ပါ လုပ်သင့်တာတွေ လုပ်ခြင်းဖြင့် စိတ်ချမ်းသာစေတဲ့ ဟော်မုန်းထွက်လာပြီး ကိုယ်ရောစိတ်ပါ ကျန်းမာစေနိုင်တာကို သုတေသနအများအပြား တွေ့ထားပါတယ်။ စိတ်ထောင်းကိုယ်ကျေဆိုသလို ကိုယ်ခိုင်မာတောင့်တင်းပြန်လျှင်လည်း စိတ်ရွှင်လန်းသွားစေနိုင်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အထက်ပါ မလုပ်သင့်တဲ့ အိပ်ရေးမဝတာ၊ ဒေါသပေါက်ကွဲတာ၊ မိမိကိုယ်ကို မကြင်နာဘဲ စိတ်အပူလုံးတွေဆွဲထားတာမျိုးတွေကြောင့်တော့ စိတ်ဖိစီးတဲ့ဟော်မုန်း တာရှည် အများကြီးထွက်လာပြီး ကျန်းမာရေး ထိခိုက်စေနိုင်ပါတယ်။
စစ်ဘေး ကုန်ဈေးနှုန်းဘေး ဒဏ်တွေကကင်းလွတ်ပြီး အားလုံး စိတ်ချမ်းသာ ကိုယ်ကျန်းမာစေနိုင်တဲ့ ၂၀၂၄ နှစ်သစ်ဖြစ်ဖို့ ဆုတောင်းပေးလိုက်တဲ့၊ သြစတျေးလျနိုင်ငံ၊ Central Queensland ဆေးရုံက စိတ်ကျန်းမာရေးအထူးကု ဆရာဝန်ကြီး ဒေါက်တာသက်ဌေးအား ကိုဝင်းမင်းက ဆက်သွယ်မေးမြန်းတင်ပြခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။