[[Zawgyi/Unicode]]
ဆိုရှယ်မီဒီယာထွန်းကားလာတာနဲ့အတူ အန္တရာယ်ရှိတဲ့ ဝါဒဖြန့်ချိမှုတွေ ရှင်သန်ကြီးထွားလာတဲ့ အကျိူးဆက်ဟာ သတင်းမီဒီယာလောကကို တိုက်ခိုက်ခြိမ်းခြောက်နေကြောင်း နိုဘယ်လ် ငြိမ်းချမ်းရေးဆုရှင် ဖိလစ်ပိုင်သတင်းထောက် Maria Ressa ကပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် သတင်းသမားတွေအနေနဲ့ လူထုကို သတင်းတွေတင်ပြတဲ့နေရာမှာ အခက်အခဲတွေရှိလာနေတယ်လို့ မြန်မာသတင်းသမားတဦးကလည်း ဗွီအိုအေကို ပြောပါတယ်။ ဒီကနေ့ခေတ် ဆိုရှယ် မီဒီယာထွန်းကားလာတဲ့အပေါ် သတင်းမီဒီယာလောကကို ဘယ်လို ရိုက်ခတ်မှုတွေရှိနေသလဲဆိုတာကို မအင်ကြင်းနိုင်က စုစည်းတင်ပြထားပါတယ်။
ဒီကနေ့ ကမ္ဘာတဝှမ်းက သတင်းမီဒီယာသမားတွေရဲ့ အခြေအနေဆိုးရွားနေချိန်မှာ အထူးသဖြင့် သတင်းဖြန့်ချိတဲ့အပိုင်းမှာ သိသိသာသာထင်ထင်ရှားရှားပြောင်းလဲလာတဲ့အပေါ်မှာ သတင်းသမားတွေ တိုက်ခိုက်ခြိမ်းခြောက်ခံနေရတာဖြစ်တယ်လို့ နိုဘယ်လ် ငြိမ်းချမ်းရေးဆုရှင် ဖိလစ်ပိုင်သတင်းထောက် Maria Ressa က AFP သတင်းဌာနနဲ့ တွေ့ဆုံမေးမြန်းရာမှာ ပြောကြားခဲ့တာပါ။
ဆိုရှယ်မီဒီယာတွေဟာ အခြေအနေမှန်၊ အချက်အလက်တွေကို ငြင်းပယ်ပြီး ဝါဒဖြန့်ချိဖို့ ပိုမိုလွယ်ကူစေသလို သမိုင်းဖြစ်ရပ်မှန်တွေကို ပြောင်းလဲစေတဲ့အခြေအနေကို ပြီးခဲ့တဲ့ မေလ (၃) ရက်နေ့ ကမ္ဘာ့သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်နေ့အဖြစ် ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံ ဂျီနီဗာမှာ ပြုလုပ်တဲ့ အထိမ်းအမှတ်အခမ်းအနားကို တက်ရောက်လာတဲ့ Maria Ressa က AFP သတင်းဌာနကို မီးမောင်းထိုးပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။
ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံရဲ့သမ္မတရွေးကောက်ပွဲအခြေအနေကို သူက ဥပမာပေး ပြောဆိုရာမှာ- လက်ရှိ မဲအရေအတွက် အပြတ်အသတ်အသာရနေတဲ့ ကွယ်လွန်သူအာဏာရှင် ဖာဒီနန်မားကို့စ် သား ဖာဒီနန်ဘွန်ဘွန် မားကို့စ် ဂျူနီယာဟာ ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်ခင်ကတည်းက အနိုင်ရဖို့ အဆင်သင့် ဖြစ်နေတဲ့အခြေအနေကို ထောက်ပြသွားပါတယ်။
လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေမှာ နာမည်ဆိုးနဲ့ ကျော်ကြားခဲ့တဲ့ သူ့ဖခင် အာဏာရှင်ဟောင်း ဖာဒီနန်မားကို့စ်လက်ထက် အနှစ် ၂၀ ကြာအုပ်ချုပ်ခဲ့တဲ့ကာလအတွင်း အကျင့်ပျက်ခြစားမှု၊ သတ်ဖြတ်မှုနဲ့ အခြားအလွဲသုံးစားမှုတွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။ အခု သားဖြစ်သူ မားကိုစ်ဂျူနီယာကတော့ ရွေးကောက်ပွဲကိုပစ်မှတ်ထားပြီး ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းကို အသုံးချခဲ့ရာမှာ အတုအယောင်၊ အထင်အမြင်လွဲမှားစေတဲ့ ပို့စ်တွေ၊ အချက်အလက်တွေကို ဖြန့်ဝေလွှမ်းမိုးခဲ့ပြီး ဒီအတွက်လည်း အကျိုးအမြတ်တွေရရှိခဲ့ကြောင်း ဖိလစ်ပိုင်ရွေးကောက်ပွဲစောင့်ကြည့်နေတဲ့ အရပ်ဖက်အဖွဲ့အစည်းတွေက ဝေဖန်ခဲ့ကြတာပါ။
ဆိုရှယ်မီဒီယာတွေမှာ ရွေးကောက်ပွဲဆိုင်ရာ ဝါဒဖြန့်ချိမှု၊ လုပ်ကြံသတင်းတွေနဲ့ လွှမ်းမိုးခဲ့တဲ့ အခြေအနေနဲ့ပတ်သက်လို့ ဖိလစ်ပိုင်ရွေးကောက်ပွဲကို စောင့်ကြည့်နေတဲ့ မဟာမိတ်အဖွဲ့ Tsek.ph က ပါမောက္ခ Rachel Khan က AFP သတင်းဌာနကို အခုလိုပြောပါတယ်။
"အများပြည်သူကို လှည့်ဖြားဖို့ မဟုတ်မမှန်လုပ်ကြံသတင်းဟာ အလွန်ကြီးမားတဲ့ အခန်းကဏ္ဍကနေ ပါဝင်နေတယ်လို့ ကျမမြင်ပါတယ်။ ဒီလို လုပ်ကြံတဲ့သတင်းတွေ ခြယ်လှယ်နေတာကို လူအများက သတိမပြုမိကြပါဘူး။ ဒါကြောင့် အသိဉာဏ်နဲ့ ရွေးချယ်တာမျိုး မဟုတ်တဲ့အတွက် လူတွေရဲ့လွတ်လပ်ခွင့်ကို လုယက်ခံရတဲ့အခြေအနေက ဝမ်းနည်းစရာကောင်းပါတယ်။"
မားကို့စ် ဂျူနီယာဟာ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲအတွက် စကားစစ်ထိုးပွဲတွေမှာပါဝင် ပြောဆိုဖို့နဲ့ ဝါရင့်သတင်းထောက်တွေရဲ့ မေးခွန်းတွေကို ဖြေဆိုဖို့ ငြင်းဆိုခဲ့တဲ့အချက်ကို ဖိလစ်ပိုင်သတင်းထောက် Ressa က ထောက်ပြပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။
ဒါ့အပြင် မားကိုစ့်ဂျူနီယာဟာ ဆိုရှယ်မီဒီယာမှာ သူ့ရဲ့ကိုယ်ပိုင်ဖြစ်ရပ်ဇာတ်လမ်းတွေကို ဖန်တီးပြီး လူအများကြိုက် ဝါဒဖြန့်ချိတဲ့ ပို့စ်တွေကိုပဲ ဖြန့်ချိခဲ့ပြီး သတင်းသမားတွေဘက်က အချက်အလက်မှန်မမှန် မေးမြန်းစုံစမ်းခွင့်ကို လျစ်လျူရှုထားခဲ့တယ်လို့လည်းဆိုပါတယ်။ ဒါဟာ ဆိုရှယ်မီဒီယာရဲ့ ပြသနာအားနည်းချက်ဖြစ်တယ်လို့ Ressa ကပြောပါတယ်။
ဒါကြောင့် ဒီလိုစိန်ခေါ်မှုတွေကိုရင်ဆိုင်ရတဲ့အခါမှာ သတင်းစာနယ်ဇင်းပညာရဲ့ တာဝန်ဟာ အလွန်ကို အရေးကြီးလာကြောင်း သူက AFP သတင်းဌာနကို အခုလိုပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
"ကျမတို့ရဲ့လုပ်ရမယ့် အလုပ်ကလွဲပြီး အခြားရွေးချယ်စရာမရှိဘူးလို့ ကျမထင်ပါတယ်။ ဒီကနေ့ခေတ် သတင်းပညာရဲ့တာဝန်ဟာ ဘယ်တုန်းကမှမတူအောင် ပိုပြီးအရေးကြီးနေပြီးတော့ ကျမတို့ သတင်းသမားတွေအနေနဲ့ ပြဿနာတွေ ပိုပြီးကြီးထွားမသွားအောင်ကြိုးစားနေတာပါ။ ဒီနေရာမှာ အစိုးရတွေ၊ အခြား အစိုးရမဟုတ်တဲ့ NGO အဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ ကျမတို့ရဲ့ ကျန်တဲ့ လူမှုအသိုင်းအားလုံး ပါဝင်ကူညီနိုင်မယ်လို့ မျှော်လင့်မိပါတယ်။ ဒါက ကျမတို့ ဖိလစ်ပိုင်က ရွေးကောက်ပွဲအတွက် လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းတခုလုံးရဲ့ ချဉ်းကပ်မှုထဲက အစိတ်အပိုင်းအတခုအဖြစ် ကျမတို့ ကြိုးစားနေတာပါ။"
လက်ရှိ စစ်အာဏာသိမ်းခံထားရတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ ပတ်သက်လို့ ဆိုရှယ်မီဒီယာတွေကြောင့် သတင်းသမားတွေအနေနဲ့ သတင်းတင်ဆက်တဲ့အခါ အခက်အခဲစိန်ခေါ်မှုတွေရှိလာတဲ့ အခြေအနေကို ကမာရွတ်သတင်းမီဒီယာကိုတည်ထောင်သူ ကိုနေသန်မောင်က အခုလို ဗွီအိုအေကိုပြောပါတယ်။
“၂၁ ရာစုမှာ မီဒီယာရဲ့အခင်းအကျင်းကြီးနဲ့ ရေစီးကြောင်းကြီးက ပြောင်းသွားတယ်။ လူထုက ကျနော်တို့သတင်းမီဒီယာတွေရဲ့ ethic (ကျင့်ဝတ်) ကို ဝေဖန်လာတယ်။ ထောက်ပြလာတယ်။ ကျနော်တို့တယောက်ချင်းစီကိုင်စွဲထားတဲ့ နိုင်ငံရေး political belief တွေ၊ နောက် editorial tools တွေကအစ သူတို့တယောက်ချင်းစီ မေးခွန်းထုတ်လာတယ်။ ...ဆိုတော့ လူများစု ဖြစ်ရင်ဖြစ်မယ်။ လူနည်းစုဖြစ်ရင်ဖြစ်မယ်။ ဘယ်လိုပဲမေးခွန်းထုတ်ထုတ် ကိုယ်ကိုင်စွဲထားတဲ့ကျင့်ဝတ်က ခိုင်မာနေတယ်ဆိုရင် ဒီမေးခွန်းထုတ်တဲ့ ကိစ္စတွေက အချိန်တန်ရင် ပျောက်သွားမှာပဲ။ ဒါပေမယ့် ကိုယ်ကရပ်တည်ချက်၊ နိုင်ငံရေးပေါ့နော်... နိုင်ငံရေးအရ ရပ်တည်ချက်...လူထုက တလျှောက်လုံး သတင်းမီဒီယာကို မယုံဘူး။ မယုံဘူးဆိုတာက ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ သတင်းမီဒီယာတွေက propaganda tools တွေအဖြစ်နဲ့ တလျှောက်လုံးသုံးခဲ့တော့ ဟိုးတုန်းကတည်းက ကျနော်တို့က ရေဒီယိုအသံလွှင့်ချက်လေးတွေနဲ့ တနေ့ကို ဆယ့်ငါးမိနစ်၊ နာရီဝက်လောက်နဲ့ နိုင်ငံတကာမှာ ဘာဖြစ်နေလဲ၊ ပြည်တွင်းမှာဘာဖြစ်လဲတွေကို ကြီးပြင်းလာရတဲ့၊ သတင်းယူတဲ့ ပြည်သူလူထုကြီးက တကယ်ကို ခိုင်ခိုင်မာမာရှိတယ်။ ဒီဘက်ခေတ်မှာတော့ New Generation တွေပေါ့။ Gen-Z တွေပေါ့ Gen-Z တွေလက်ထဲမှာ digital tools တွေရှိတဲ့အခါမှာ ကျနော်တို့ ရေးချင်တာရေး၊ ပြောချင်တာပြောလို့ရသွားတယ်။ beaking news တွေဟာ ကျနော်တို့ သတင်းဌာနတွေက လာတာမဟုတ်တော့ဘူး။ beaking news တွေက ပြည်သူတွေဆီက လာတာဖြစ်သွားတယ်။ အဲဒီတော့မှ သတင်းမီဒီယာတွေရဲ့တာဝန်က ဘာဖြစ်သွားသလဲဆိုတော့ beaking news ပေးနိုင်ဖို့ထက်စာရင် ဒီသတင်းတွေကို analytical ပိုပြီး packgae လိုက်ပေးပြီး လူထုကို ပိုပြီး စဉ်းစားနိုင်စေတဲ့ အချက်အလက်တွေ ပံ့ပိုးပေးရတဲ့ နေရာကိုရောက်လာတယ်။ အဲဒီနေရာကို မယူနိုင်ရင်တော့ လူထုက ပွင့်ပွင့်လင်းလင်းပြောရရင် သတင်းမီဒီယာရဲ့ tools တွေကို အကုန်လုံးယူသွားတယ်။
....အဲဒီတော့ လူတိုင်းမှာ သတင်း presentation အတိုင်းကို ဒိထက်ပိုကောင်းတဲ့ presentation ကိုတောင် ပြောလာနိုင်တဲ့အခါမှာ သတင်းမီဒီယာက သူတို့နဲ့ယှဉ်ပြီးရပ်တည်ဖို့ အရမ်းခက်လာတယ်။ အဲဒီတော့ သတင်းမီဒီယာတွေက ပုံစံပြောင်းလာရတယ်။ လူထုကြိုက်မယ့် story telling ကိုမပြောင်းနိုင်ရင်တော့ ကျနော်ထင်တယ်၊ လူူထုကို သတင်းတင်ဆက်တဲ့ပုံစံမှာတော့ အခက်အခဲတွေ၊ စိန်ခေါ်မှုတွေ အများကြီးရှိလာမယ်ထင်တယ်။ ကျနော်တို့က ဒီ landscaping change နေတာကို adapt လုပ်နိုင်ဖို့ အရေးကြီးတယ်လို့ မြင်ပါတယ်။”
ဆိုရှယ်မီဒီယာလောကမှာ ဥပဒေမဲ့ဖြစ်နေတဲ့ အခြေအနေကို နိုဘယ်လ်ငြိမ်းချမ်းရေးဆုရှင် ဖိလစ်ပိုင်သတင်းထောက် Maria Ressa ကထောက်ပြခဲ့တဲ့အပြင် နည်းပညာတိုးတက်ပြောင်းလဲမှုဖြစ်တဲ့ အယ်လဂိုရီသမ် ဆိုတဲ့ ကွန်ပြူတာအချက်အလက်စနစ်ကြောင့် အမျက်ဒေါသထွက်မှု၊ အမုန်းပွားစေတဲ့ ငြင်းခုံမှုတွေကို အားပေးတဲ့ ပို့စ်တွေကြောင့်လည်း သတင်းသမားတွေအပေါ်တိုက်ခိုက် ခြိမ်းခြောက်မှုတွေကို ပိုပြီး အကာအကွယ်မဲ့စေတယ်လို့လည်း သူကပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
Your browser doesn’t support HTML5
လူမှုကွန်ယက်လွှမ်းမိုးမှုကြောင့် သတင်းမီဒီယာလောကစိန်ခေါ်မှုကြုံ
=========
[[Unicode]]
လူမှုကှနျယကျလှှမျးမိုးမှုကွောင့ျ သတငျးမီဒီယာလောကစိနျခေါျမှုကွုံ
ဆိုရှယျမီဒီယာထှနျးကားလာတာနဲ့အတူ အန်တရာယျရှိတဲ့ ဝါဒဖွန့ျခြိမှုတှေ ရှငျသနျကွီးထှားလာတဲ့ အကြိူးဆကျဟာ သတငျးမီဒီယာလောကကို တိုကျခိုကျခွိမျးခွောကျနကွေောငျး နိုဘယျလျ ငွိမျးခမြျးရေးဆုရှငျ ဖိလဈပိုငျသတငျးထောကျ Maria Ressa ကပွောဆိုခဲ့ပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ သတငျးသမားတှအေနနေဲ့ လူထုကို သတငျးတှတေငျပွတဲ့နရောမှာ အခကျအခဲတှရှေိလာနတေယျလို့ မွနျမာသတငျးသမားတဦးကလညျး ဗှီအိုအကေို ပွောပါတယျ။ ဒီကနေ့ခတျေ ဆိုရှယျ မီဒီယာထှနျးကားလာတဲ့အပေါျ သတငျးမီဒီယာလောကကို ဘယျလို ရိုကျခတျမှုတှရှေိနသေလဲဆိုတာကို မအငျကွငျးနိုငျက စုစညျးတငျပွထားပါတယျ။
ဒီကနေ့ ကမ်ဘာတဝှမျးက သတငျးမီဒီယာသမားတှရေဲ့ အခွအေနဆေိုးရှားနခြေိနျမှာ အထူးသဖွင့ျ သတငျးဖွန့ျခြိတဲ့အပိုငျးမှာ သိသိသာသာထငျထငျရှားရှားပွောငျးလဲလာတဲ့အပေါျမှာ သတငျးသမားတှေ တိုကျခိုကျခွိမျးခွောကျခံနရေတာဖွဈတယျလို့ နိုဘယျလျ ငွိမျးခမြျးရေးဆုရှငျ ဖိလဈပိုငျသတငျးထောကျ Maria Ressa က AFP သတငျးဌာနနဲ့ တှေ့ဆုံမေးမွနျးရာမှာ ပွောကွားခဲ့တာပါ။
ဆိုရှယျမီဒီယာတှဟော အခွအေနမှေနျ၊ အခကြျအလကျတှကေို ငွငျးပယျပွီး ဝါဒဖွန့ျခြိဖို့ ပိုမိုလှယျကူစသေလို သမိုငျးဖွဈရပျမှနျတှကေို ပွောငျးလဲစတေဲ့အခွအေနကေို ပွီးခဲ့တဲ့ မလေ (၃) ရကျနေ့ ကမ်ဘာ့သတငျးလှတျလပျခှင့ျနေ့အဖွဈ ဆှဈဇာလနျနိုငျငံ ဂြီနီဗာမှာ ပွုလုပျတဲ့ အထိမျးအမှတျအခမျးအနားကို တကျရောကျလာတဲ့ Maria Ressa က AFP သတငျးဌာနကို မီးမောငျးထိုးပွောဆိုခဲ့ပါတယျ။
ဖိလဈပိုငျနိုငျငံရဲ့သမ်မတရှေးကောကျပှဲအခွအေနကေို သူက ဥပမာပေး ပွောဆိုရာမှာ- လကျရှိ မဲအရအေတှကျ အပွတျအသတျအသာရနတေဲ့ ကှယျလှနျသူအာဏာရှငျ ဖာဒီနနျမားကို့ဈ သား ဖာဒီနနျဘှနျဘှနျ မားကို့ဈ ဂြူနီယာဟာ ရှေးကောကျပှဲမတိုငျခငျကတညျးက အနိုငျရဖို့ အဆငျသင့ျ ဖွဈနတေဲ့အခွအေနကေို ထောကျပွသှားပါတယျ။
လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှမှော နာမညျဆိုးနဲ့ ကြောျကွားခဲ့တဲ့ သူ့ဖခငျ အာဏာရှငျဟောငျး ဖာဒီနနျမားကို့ဈလကျထကျ အနှဈ ၂၀ ကွာအုပျခြုပျခဲ့တဲ့ကာလအတှငျး အကငြ့ျပကြျခွစားမှု၊ သတျဖွတျမှုနဲ့ အခွားအလှဲသုံးစားမှုတှေ ရှိခဲ့ပါတယျ။ အခု သားဖွဈသူ မားကိုဈဂြူနီယာကတော့ ရှေးကောကျပှဲကိုပဈမှတျထားပွီး ဆိုရှယျမီဒီယာပလကျဖောငျးကို အသုံးခခြဲ့ရာမှာ အတုအယောငျ၊ အထငျအမွငျလှဲမှားစတေဲ့ ပို့ဈတှေ၊ အခကြျအလကျတှကေို ဖွန့ျဝလှေှမျးမိုးခဲ့ပွီး ဒီအတှကျလညျး အကြိုးအမွတျတှရေရှိခဲ့ကွောငျး ဖိလဈပိုငျရှေးကောကျပှဲစောင့ျကွည့ျနတေဲ့ အရပျဖကျအဖှဲ့အစညျးတှကေ ဝဖေနျခဲ့ကွတာပါ။
ဆိုရှယျမီဒီယာတှမှော ရှေးကောကျပှဲဆိုငျရာ ဝါဒဖွန့ျခြိမှု၊ လုပျကွံသတငျးတှနေဲ့ လှှမျးမိုးခဲ့တဲ့ အခွအေနနေဲ့ပတျသကျလို့ ဖိလဈပိုငျရှေးကောကျပှဲကို စောင့ျကွည့ျနတေဲ့ မဟာမိတျအဖှဲ့ Tsek.ph က ပါမောက်ခ Rachel Khan က AFP သတငျးဌာနကို အခုလိုပွောပါတယျ။
"အမြားပွညျသူကို လှည့ျဖွားဖို့ မဟုတျမမှနျလုပျကွံသတငျးဟာ အလှနျကွီးမားတဲ့ အခနျးကဏ်ဍကနေ ပါဝငျနတေယျလို့ ကမြမွငျပါတယျ။ ဒီလို လုပျကွံတဲ့သတငျးတှေ ခွယျလှယျနတောကို လူအမြားက သတိမပွုမိကွပါဘူး။ ဒါကွောင့ျ အသိဉာဏျနဲ့ ရှေးခယြျတာမြိုး မဟုတျတဲ့အတှကျ လူတှရေဲ့လှတျလပျခှင့ျကို လုယကျခံရတဲ့အခွအေနကေ ဝမျးနညျးစရာကောငျးပါတယျ။"
မားကို့ဈ ဂြူနီယာဟာ သမ်မတရှေးကောကျပှဲအတှကျ စကားစဈထိုးပှဲတှမှောပါဝငျ ပွောဆိုဖို့နဲ့ ဝါရင့ျသတငျးထောကျတှရေဲ့ မေးခှနျးတှကေို ဖွဆေိုဖို့ ငွငျးဆိုခဲ့တဲ့အခကြျကို ဖိလဈပိုငျသတငျးထောကျ Ressa က ထောကျပွပွောဆိုခဲ့ပါတယျ။
ဒါ့အပွငျ မားကိုစ့ျဂြူနီယာဟာ ဆိုရှယျမီဒီယာမှာ သူ့ရဲ့ကိုယျပိုငျဖွဈရပျဇာတျလမျးတှကေို ဖနျတီးပွီး လူအမြားကွိုကျ ဝါဒဖွန့ျခြိတဲ့ ပို့ဈတှကေိုပဲ ဖွန့ျခြိခဲ့ပွီး သတငျးသမားတှဘေကျက အခကြျအလကျမှနျမမှနျ မေးမွနျးစုံစမျးခှင့ျကို လစြျလြူရှုထားခဲ့တယျလို့လညျးဆိုပါတယျ။ ဒါဟာ ဆိုရှယျမီဒီယာရဲ့ ပွသနာအားနညျးခကြျဖွဈတယျလို့ Ressa ကပွောပါတယျ။
ဒါကွောင့ျ ဒီလိုစိနျခေါျမှုတှကေိုရငျဆိုငျရတဲ့အခါမှာ သတငျးစာနယျဇငျးပညာရဲ့ တာဝနျဟာ အလှနျကို အရေးကွီးလာကွောငျး သူက AFP သတငျးဌာနကို အခုလိုပွောကွားခဲ့ပါတယျ။
"ကမြတို့ရဲ့လုပျရမယ့ျ အလုပျကလှဲပွီး အခွားရှေးခယြျစရာမရှိဘူးလို့ ကမြထငျပါတယျ။ ဒီကနေ့ခတျေ သတငျးပညာရဲ့တာဝနျဟာ ဘယျတုနျးကမှမတူအောငျ ပိုပွီးအရေးကွီးနပွေီးတော့ ကမြတို့ သတငျးသမားတှအေနနေဲ့ ပွူနာတှေ ပိုပွီးကွီးထှားမသှားအောငျကွိုးစားနတောပါ။ ဒီနရောမှာ အစိုးရတှေ၊ အခွား အစိုးရမဟုတျတဲ့ NGO အဖှဲ့အစညျးတှနေဲ့ ကမြတို့ရဲ့ ကနြျတဲ့ လူမှုအသိုငျးအားလုံး ပါဝငျကူညီနိုငျမယျလို့ မြှောျလင့ျမိပါတယျ။ ဒါက ကမြတို့ ဖိလဈပိုငျက ရှေးကောကျပှဲအတှကျ လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးတခုလုံးရဲ့ ခဉြျးကပျမှုထဲက အစိတျအပိုငျးအတခုအဖွဈ ကမြတို့ ကွိုးစားနတောပါ။"
လကျရှိ စဈအာဏာသိမျးခံထားရတဲ့ မွနျမာနိုငျငံနဲ့ ပတျသကျလို့ ဆိုရှယျမီဒီယာတှကွေောင့ျ သတငျးသမားတှအေနနေဲ့ သတငျးတငျဆကျတဲ့အခါ အခကျအခဲစိနျခေါျမှုတှရှေိလာတဲ့ အခွအေနကေို ကမာရှတျသတငျးမီဒီယာကိုတညျထောငျသူ ကိုနသေနျမောငျက အခုလို ဗှီအိုအကေိုပွောပါတယျ။
“၂၁ ရာစုမှာ မီဒီယာရဲ့အခငျးအကငြျးကွီးနဲ့ ရစေီးကွောငျးကွီးက ပွောငျးသှားတယျ။ လူထုက ကနြောျတို့သတငျးမီဒီယာတှရေဲ့ ethic (ကငြ့ျဝတျ) ကို ဝဖေနျလာတယျ။ ထောကျပွလာတယျ။ ကနြောျတို့တယောကျခငြျးစီကိုငျစှဲထားတဲ့ နိုငျငံရေး political belief တှေ၊ နောကျ editorial tools တှကေအစ သူတို့တယောကျခငြျးစီ မေးခှနျးထုတျလာတယျ။ ...ဆိုတော့ လူမြားစု ဖွဈရငျဖွဈမယျ။ လူနညျးစုဖွဈရငျဖွဈမယျ။ ဘယျလိုပဲမေးခှနျးထုတျထုတျ ကိုယျကိုငျစှဲထားတဲ့ကငြ့ျဝတျက ခိုငျမာနတေယျဆိုရငျ ဒီမေးခှနျးထုတျတဲ့ ကိစ်စတှကေ အခြိနျတနျရငျ ပြောကျသှားမှာပဲ။ ဒါပမေယ့ျ ကိုယျကရပျတညျခကြျ၊ နိုငျငံရေးပေါ့နောျ... နိုငျငံရေးအရ ရပျတညျခကြျ...လူထုက တလြှောကျလုံး သတငျးမီဒီယာကို မယုံဘူး။ မယုံဘူးဆိုတာက ဘာကွောင့ျလဲဆိုတော့ သတငျးမီဒီယာတှကေ propaganda tools တှအေဖွဈနဲ့ တလြှောကျလုံးသုံးခဲ့တော့ ဟိုးတုနျးကတညျးက ကနြောျတို့က ရဒေီယိုအသံလှှင့ျခကြျလေးတှနေဲ့ တနေ့ကို ဆယ့ျငါးမိနဈ၊ နာရီဝကျလောကျနဲ့ နိုငျငံတကာမှာ ဘာဖွဈနလေဲ၊ ပွညျတှငျးမှာဘာဖွဈလဲတှကေို ကွီးပွငျးလာရတဲ့၊ သတငျးယူတဲ့ ပွညျသူလူထုကွီးက တကယျကို ခိုငျခိုငျမာမာရှိတယျ။ ဒီဘကျခတျေမှာတော့ New Generation တှပေေါ့။ Gen-Z တှပေေါ့ Gen-Z တှလေကျထဲမှာ digital tools တှရှေိတဲ့အခါမှာ ကနြောျတို့ ရေးခငြျတာရေး၊ ပွောခငြျတာပွောလို့ရသှားတယျ။ beaking news တှဟော ကနြောျတို့ သတငျးဌာနတှကေ လာတာမဟုတျတော့ဘူး။ beaking news တှကေ ပွညျသူတှဆေီက လာတာဖွဈသှားတယျ။ အဲဒီတော့မှ သတငျးမီဒီယာတှရေဲ့တာဝနျက ဘာဖွဈသှားသလဲဆိုတော့ beaking news ပေးနိုငျဖို့ထကျစာရငျ ဒီသတငျးတှကေို analytical ပိုပွီး packgae လိုကျပေးပွီး လူထုကို ပိုပွီး စဉျးစားနိုငျစတေဲ့ အခကြျအလကျတှေ ပံ့ပိုးပေးရတဲ့ နရောကိုရောကျလာတယျ။ အဲဒီနရောကို မယူနိုငျရငျတော့ လူထုက ပှင့ျပှင့ျလငျးလငျးပွောရရငျ သတငျးမီဒီယာရဲ့ tools တှကေို အကုနျလုံးယူသှားတယျ။
....အဲဒီတော့ လူတိုငျးမှာ သတငျး presentation အတိုငျးကို ဒိထကျပိုကောငျးတဲ့ presentation ကိုတောငျ ပွောလာနိုငျတဲ့အခါမှာ သတငျးမီဒီယာက သူတို့နဲ့ယှဉျပွီးရပျတညျဖို့ အရမျးခကျလာတယျ။ အဲဒီတော့ သတငျးမီဒီယာတှကေ ပုံစံပွောငျးလာရတယျ။ လူထုကွိုကျမယ့ျ story telling ကိုမပွောငျးနိုငျရငျတော့ ကနြောျထငျတယျ၊ လူူထုကို သတငျးတငျဆကျတဲ့ပုံစံမှာတော့ အခကျအခဲတှေ၊ စိနျခေါျမှုတှေ အမြားကွီးရှိလာမယျထငျတယျ။ ကနြောျတို့က ဒီ landscaping change နတောကို adapt လုပျနိုငျဖို့ အရေးကွီးတယျလို့ မွငျပါတယျ။”
ဆိုရှယျမီဒီယာလောကမှာ ဥပဒမေဲ့ဖွဈနတေဲ့ အခွအေနကေို နိုဘယျလျငွိမျးခမြျးရေးဆုရှငျ ဖိလဈပိုငျသတငျးထောကျ Maria Ressa ကထောကျပွခဲ့တဲ့အပွငျ နညျးပညာတိုးတကျပွောငျးလဲမှုဖွဈတဲ့ အယျလဂိုရီသမျ ဆိုတဲ့ ကှနျပွူတာအခကြျအလကျစနဈကွောင့ျ အမကြျဒေါသထှကျမှု၊ အမုနျးပှားစတေဲ့ ငွငျးခုံမှုတှကေို အားပေးတဲ့ ပို့ဈတှကွေောင့ျလညျး သတငျးသမားတှအေပေါျတိုကျခိုကျ ခွိမျးခွောကျမှုတှကေို ပိုပွီး အကာအကှယျမဲ့စတေယျလို့လညျး သူကပွောကွားခဲ့ပါတယျ။
=========