ေဖေဖာ္၀ါရီလတုန္းက လုပ္ၾကံခံရမႈမွာ ေသကံမေရာက္ဘဲ အသက္ေဘးကေန သီသီေလး လြတ္ေျမာက္ခဲ့တဲ့ အေရွ႕တီေမာသမၼတ ဂ်ဳိေဆး ရာမို႔စ္ ေဟာ္တာ (Jose Ramos-Horta) ဟာ သူ တိုက္ခိုက္ခံရမႈနဲ႔ပတ္သက္ၿပီးေတာ့ ပထမဆံုးအႀကိမ္ လူသိရွင္ၾကား ထုတ္ေဖာ္ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။
အေရွ႕ တီေမာကသူပုန္ေတြရဲ႕ တိုက္ခိုက္မႈအတြင္းမွာ အျပင္းအထန္ ဒဏ္ရာရခဲ့ ၿပီးတဲ့ေနာက္ ခြဲစိတ္ကုသမႈ ငါးခု ခံယူခဲ့ရတဲ့ ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံေျမာက္ပိုင္းက ေဆး႐ံုတခုကေန ဗီြဒီယို ေပၚကေန တဆင့္ သမၼတက စကားေျပာခဲ့တာျဖစ္ပါ တယ္။ ထိုင္လ်က္သား စကားေျပာေနတ့ဲ သမၼတကို ၾကည့္ရတာ က်န္းမာပံုရၿပီး ေတာ့ ေျပာပံုဆိုပံုကလည္း ရွင္းလင္းပါတယ္။
သမၼတ ရာမို႔စ္ေဟာ္တာနဲ႔ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ရွာနားနား ဂုရွ္မာအို (Xanana Gusmao) တို႔ ႏွစ္ေယာက္စလံုး ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၁၁ ရက္ေန႔တုန္းက သူပုန္ေတြရဲ႕ ေခ်ာင္းေျမာင္းတိုက္ခိုက္မႈကို ခံခဲ့ရတာပါ။ ၀န္ႀကီး ခ်ဳပ္ ဂုရွ္မာအုိကေတာ့ ထိခိုက္ ဒဏ္ရာမရဘဲ လြတ္ေျမာက္သြားခဲ့ပါတယ္။
ဒီတိုက္ခိုက္မႈကို ႀကိဳးကိုင္ခဲ့သူကေတာ့ ၀ရမ္းေျပးသူပုန္တပ္မွဴးႀကီး အယ္လ္ဖရက္ဒို ရနားဒိုး (Alfredo Reinado) ျဖစ္ၿပီးေတာ့ သူ႔ကိုေတာ့ သမၼတ ကိုယ္ရံေတာ္တပ္ေတြက သုတ္သင္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ တိုက္ခိုက္မႈခံခဲ့ရၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ ပထမဆံုး လူသိရွင္ၾကား စကားေျပာတဲ့ သမၼတ ရာမို႔စ္ ေဟာ္တာက ႏုိင္ငံေရးအရ ေၾကညာခ်က္တစံုတရာ ထုတ္ျပန္ျခင္းမရွိဘဲ သူ႔ရဲ႕အသက္ကို ကယ္ဆယ္ေပးခဲ့သူေတြ ကို ေက်းဇူးတင္စကားပဲ ေျပာၾကားခဲ့ပါ တယ္။
“ဒီကေန႔မွာ က်ေနာ္ လူသိရွင္ၾကား စကား ျပန္ၿပီးေျပာႏိုင္ၿပီျဖစ္ေပမယ့္ ႏိုင္ငံေရး မိန္႔ခြန္းေတာ့ မေျပာခ်င္ပါဘူး။ မစၥတာ အယ္လ္ဖရက္ဒိုး ရနားဒိုးရဲ႕ လုပ္ၾကံမႈ ေနာက္ပိုင္း က်ေနာ့္ကို ျပဳစုေပး ၾကသူေတြ၊ က်န္းမာေရးျပန္ေကာင္းဖို႔ ဆုေတာင္း ေပးခဲ့ၾကသူေတြ၊ ဂ႐ုစိုက္ၾကသူေတြအားလံုးကို ေက်းဇူးတင္စကားပဲ ေျပာၾကား လိုပါတယ္။”
တိုက္ခုိက္ခံရစဥ္မွာ သမၼတဟာ ေသနတ္နဲ႔ အခ်က္ေပါင္းမ်ားစြာ ပစ္ခတ္ခံခဲ့ရပါ တယ္။ တိုက္ခိုက္ခံရ ၿပီးၿပီးခ်င္း အေရွ႕တီေမာမွာ အေရးေပၚ ခြဲစိတ္ကုသမႈခံၿပီး ေတာ့ ေနာက္ထပ္ ကုသမႈေတြအတြက္ ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံ ဒါ၀င္ၿမိဳ႕ကေဆး႐ံုကို ေျပာင္းၿပီးေတာ့ ကုသမႈခံယူခဲ့ပါတယ္။ သမၼတအေနနဲ႔ ၁၀၀% ျပန္ၿပီးေတာ့ ေနေကာင္းလာလိမ့္မယ္လို႔ ဆရာ၀န္ေတြက အခုိင္အမာ ယံုၾကည္ေနပါတယ္။
ေခါင္းေဆာင္ေတြအေပၚ တိုက္ခိုက္မႈနဲ႔ ဆက္ႏြယ္ၿပီးေတာ့ အေရွ႕တီေမာမွာ မသကၤာသူ ၁၇ ေယာက္ကို ဖမ္း၀ရမ္း ထုတ္ခဲ့တယ္လို႔ ၾသစေၾတးလ်ႏုိင္ငံ ဆစ္ဒ္နီၿမိဳ႕မွာရွိတဲ့သတင္းေထာက္ ဖီလ္ မာဆာ (Phil Mercer) က ေျပာပါ တယ္။
ဒီတိုက္ခုိက္မႈျဖစ္ၿပီးတဲ့ေနာက္ ေနာက္ထပ္ မၿငိမ္မသက္မႈေတြ ထပ္ၿပီးေတာ့ ျဖစ္လာမွာကို စိုးရိမ္တဲ့ အတြက္ ၾသစေၾတးလ်က စစ္သားနဲ႔ရဲအရာရွိ ေနာက္ထပ္ ၂၀၀ ကို အေရွ႕တီေမာၿမိဳ႕ေတာ္ Dili ဆီကို ေစလႊတ္ခဲ့ပါတယ္။ အေရွ႕တီေမာမွာ အစိုးရအေပၚသစၥာရွိတဲ့ တပ္ဖြဲ႔ေတြနဲ႔ လံုျခံဳေရးတပ္ေတြထဲက ပုန္ကန္ၾကတဲ့ တပ္ဖြဲ႔ေတြၾကားမွာ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ႏွစ္နီးပါးတုန္းက တိုက္ပြဲေတြျဖစ္ခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္ ၾသစေၾတးလ်၊ ေပၚတူဂီ၊ မေလးရွားနဲ႔ နယူးဇီလန္တို႔ က တပ္သားေတြကို အေရွ႕ တီေမာမွာ ျဖန္႔ခ်ခဲ့ပါတယ္။
တခ်ိန္တုန္းက ေပၚတူဂီရဲ႕ကိုလိုနီျဖစ္ခဲ့ဖူးတဲ့ အေရွ႕တီေမာဟာ ၂၅ ႏွစ္ၾကာ အင္ဒိုနီးရွားရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မႈ ကို ခံခဲ့ရပါတယ္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္မွာေတာ့ အင္ဒိုနီးရွားရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္က ခြဲထြက္ဖို႔ ျပည္သူေတြက ဆႏၵမဲေပးခဲ့ၾကၿပီး ၂၀၀၂ ခုႏွစ္မွာ လြတ္လပ္တဲ့ အေရွ႕တီေမာႏုိင္ငံ ျဖစ္လာခဲ့တာပါ။
