အာဆီယံႏိုင္ငံေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားနဲ႔ ေရျပင္နယ္နိမိတ္ အျငင္းပြားေနတဲ့ေနရာမွာ တ႐ုတ္ကအတင္းေနရာယူပိုင္နက္ခ်ဲ႕ထြင္ေနတဲ့ကိစၥအေပၚ ဖိလစ္ပိုင္ႏိုင္ငံမွာ က်င္းပေနတဲ့ အာဆီယံထိပ္သီးညီလာခံမွာ ခုထိ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ေဝဖန္ေျပာၾကားျခင္းမ႐ွိေသးပါဘူး။ ဒီကေန႔အာဆီယံေခါင္းေဆာင္ေတြ ေဆြးေႏြးၿပီးလို႔ ေၾကညာခ်က္ထုတ္ျပန္ရင္လည္း တ႐ုတ္ႏိုင္ငံကို နာမည္တပ္ေဝဖန္တာမ်ဳိး လုပ္မဲ့ပံုမရဘူးလုိ႔ ေလ့လာသူေတြက သံုးသပ္ေနၾကပါတယ္။ နယ္နိမိတ္ပိုင္ဆိုင္မႈျပႆနာ႐ွိေနေပမဲ့ တ႐ုတ္ရဲ႕စီးပြားေရးနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးၾသဇာက အာဆီယံႏိုင္ငံေတြအေပၚ ဘယ္ေလာက္အထိလႊမ္းမိုးေနပါၿပီလဲ VOA သတင္းေထာက္ Ralph Jenning ထိုင္ေပၿမိဳ႕ကေန သတင္းသံုးသပ္ထားတာကို မစုျမတ္မြန္က တင္ျပပါမယ္။
ေရျပင္ပုိင္နက္အျငင္းပြားေနတဲ့ ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ထဲမွာ လိုက္နာရမယ့္ရမယ့္ Code of conduct စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းေတြအတြက္ မူေဘာင္ေတြကို အခုႏွစ္လည္ပိုင္းေလာက္ မွာ အၿပီးသတ္သေဘာတူႏိုင္မယ္လို႔ အာဆီယံႏိုင္ငံျခားေရး ဝန္ႀကီးေတြ ေသာၾကာေန႔က ေဆြးေႏြးပြဲအၿပီးမွာ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။ ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ကိစၥနဲ႔ပါတ္သက္လို႔ အာဆီယံက ေပ်ာ့ေျပာင္းတဲ့သေဘာထားျပသေနတယ္ဆိုတဲ့ ေဝဖန္မႈေတြ ထြက္ေပၚေနတာနဲ႔ပါတ္သက္လို႔ စကၤာပူႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ႀကီး Vivian Balakrishnan ကသူ႔အေနနဲ႔ ေပ်ာ့ေျပာင္းတယ္၊ ျပင္းထန္တယ္လို႔ခဲြျခား မသတ္မွတ္ခ်င္ဘဲ အျပဳသေဘာလမ္းဆီ ဦးတည္ေနတယ္လို႔သာေျပာခ်င္ေၾကာင္း သတင္းေထာက္ေတြကို ေျပာခဲ့ပါတယ္။
ကမာၻႀကီးမွာ ပဋပကၡေတြ ျပႆနာေတြ မ်ားေနခ်ိန္မွာ ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ထဲမွာ ျပႆနာျဖစ္မွာကို မလိုလားဘူးလုိ႔ သူကေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။ ဒီကေန႔ စေနေန႔မွာ အာဆီယံေခါင္းေဆာင္ေတြရဲ႕ ထိပ္သီးစည္းေဝးပြဲက်င္းပမွာျဖစ္ၿပီး ေၾကညာခ်က္ သေဘာထားထုတ္ျပန္ရင္ တ႐ုတ္ကိုနာမည္တပ္ေဝဖန္တာမ်ဳိးလုပ္မွာ မဟုတ္သလို ျပင္းျပင္းထန္ထန္ေဝဖန္ရာေရာက္တဲ့ အသံုးအႏႈန္းမ်ဳိးကို သံုးမွာမဟုတ္ဘူးလို႔ ေလ့လာအကဲခတ္ေတြက ေျပာေနၾကပါတယ္။
တ႐ုတ္နဲ႔ အာဆီယံႏိုင္ငံအမ်ားစုၾကား ပိုင္နက္အျငင္းပြားေနတဲ့ ေရျပင္ပိုင္နက္ေတြကို တ႐ုတ္ကအစဥ္အဆက္ ပိုင္ဆိုင္လာတာမဟုတ္ဘူးဆိုတဲ့ႏိုင္ငံေတြၾကား အျငင္းပြားမႈ ေျဖ႐ွင္းေရး ခံုသမာဓိအဖဲြ႔ရဲ႕ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို ထပ္ၿပီး သတိေပးရာေရာက္ တဲ့ေျပာၾကားမႈေတြက မလိုလားအပ္တဲ့ ရန္စမႈျဖစ္လိမ့္မယ္လို႔ သေဘာထားေၾကာင္း စကၤာပူႏုိင္ငံ Nanyang နည္းပညာတကၠသိုလ္က ေရေၾကာင္းလံုၿခံဳေရးဆိုင္ရာ ပညာ႐ွင္ Collin Koh ကေျပာပါတယ္။
"ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ကိစၥလို အကဲဆတ္တဲ့ကိစၥမ်ဳိးနဲ႔ပါတ္သက္တဲ့ ထုတ္ျပန္ေၾကညာခ်က္အမ်ားစုက သိပ္ကိုေယဘူယ်ဆန္ပါတယ္ ။ တိတိက်က်ေထာက္ျပတာမ်ဳိး၊ တႏိုင္ငံထဲကိုနာမည္တပ္ၿပီး အျပစ္တင္တာမ်ဳိးလည္း ေၾကညာခ်က္ထဲမွာ ထည့္မွာမဟုတ္ပါဘူး။"
Netherlands ႏိုင္ငံ The Hague မွာအေျခစိုက္တဲ့ ခံုသမာဓိအဖဲြ႔က ၂၀၁၆ ဇူလိုင္လမွာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ခဲ့ၿပီးေနာက္ပုိ္င္း အေ႐ွ႕ေတာင္အာ႐ွႏိုင္ငံ တခုခ်င္းနဲ႔ တ႐ုတ္အစိုးရက ေဆြးေႏြးၿပီး စီးပြားေရးဆိုင္ရာ မက္လံုးေတြေပးဖုိ႔ တက္တက္ႂကြႂကြ ညႈွိႏႈိင္းခဲ့ပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္လည္း ခုလိုတ႐ုတ္အေပၚ ေဝဖန္ဖို႔ တြန္႔ဆုတ္ေနၾကတာျဖစ္တယ္လို႔ ထိုင္ေပက VOA သတင္းေထာက္ Ralph Jennings ကေျပာပါတယ္။
ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ထဲက စတုရန္းကီလိုမီတာ ၃ သန္းခဲြေလာက္ က်ယ္တဲ့ေရျပင္မွာ တ႐ုတ္တုိ႔က ကၽြန္းတုေတြေဆာက္ၿပီး စစ္အေျခစိုက္စခန္းေတြထား႐ွိတာ၊ ေရျပင္ကင္းေစာင့္တပ္ေတြ ကင္းလွည့္ေနတဲ့အေပၚ အရင္ကေတာ့ အေတာ္ကို စိုးရိမ္ခဲ့ၾကတာပါ။ အခုေတာ့ ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ထက္ စိုးရိမ္စရာ အေျခအေန႐ွိေနတယ္ လို႔ စကၤာပူႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕ေတာင္အာ႐ွဆိုင္ရာ ေလ့လာေရး Institute က ေရေၾကာင္းလံုၿခံဳေရးဆိုင္ရာ ပညာ႐ွင္ Termsak Chalermpalanupap (Cha lerm palan nu pap) ကေျပာပါတယ္။
"ကိုရီးယားကၽြန္းဆြယ္မွာျဖစ္ေနတာနဲ႔ပါတ္သက္လို႔ ထိမ္းထိမ္းသိမ္းသိမ္းလုပ္ၾကပါလို႔ သူတို႔ေျပာေကာင္းေျပာႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ကိစၥကိုေတာ့ သိပ္မ်ားမ်ားေျပာမွာမဟုတ္ပါဘူး။ အခုအဲဒီဖက္မွာက အေျခအေန ပိုၿပီးၿငိမ္သက္ေနပါတယ္။"
အာဆီယံအဖဲြ႔ထဲမွာ တ႐ုတ္ရဲ႕အမာခံမဟာမိတ္ Cambodia နဲ႔ Laos ႏိုင္ငံတုိ႔ ပါဝင္ေနပါတယ္။ ဒီႏွစ္အာဆီယံအလွည့္က်ဥကၠ႒ျဖစ္တဲ့ ဖိလစ္ပိုင္သမၼတ Rodrigo Duterte ကလည္း ခံုသမာဓိအဖဲြ႔ရဲ႕ဆံုးျဖတ္ခ်က္နဲ႔ပါတ္သက္လို႔ တစံုတရာေျပာမွာ မဟုတ္ဘူးလို႔ ေျပာထားၿပီးျဖစ္ပါတယ္။ ပိုင္နက္အျငင္းပြားမႈအတြက္ ခံသမာဓိအဖဲြ႔ကိုတင္ျပခဲ့တဲ့ ဖိလစ္ပိုင္ႏိုင္ငံကို ဆံုးျဖတ္ခ်က္ထြက္လာၿပီးေနာက္မွာ တ႐ုတ္က စီးပြားေရးအကူအညီ ေဒၚလာ ၂၄ ဘီလ်ံေပးမယ္လို႔ ေျပာခဲ့ပါတယ္။
ေနာက္ထပ္ ေရျပင္နယ္နိမိတ္အျငင္းပြားေနတဲ့ Vietnam နဲ႔လည္း ေရေၾကာင္းဆုိင္ရာ ပူးေပါင္းေဆာင္႐ြက္မႈေတြကို တ႐ုတ္ကတိုးျမႇင့္လုပ္ေနပါတယ္။ မေလး႐ွားကလည္း တ႐ုတ္ဟာ အဓိကရင္းႏွီးျမႈပ္ႏွံမႈေတြလုပ္ေနတဲ့ႏိုင္ငံ ကုန္သြယ္ဖက္ႏိုင္ငံ ျဖစ္တယ္လို႔ ေျပာထားပါတယ္။ Bruneiနဲ႔လည္းတ႐ုတ္က ကုန္သြယ္ေရးပူးေပါင္းေဆာင္႐ြက္မႈတိုးျမွင့္ဖို႔နဲ႔ ပူးတဲြဆိပ္ကမ္းစီမံကိန္းေတြကို လုပ္ေနပါတယ္။
တကယ္ေတာ့ Brunei, Malaysia, ဖိလစ္ပိုင္နဲ႔ Vietnam ႏိုင္ငံေတြ အထူးစီးပြားေရးဇံုေတြ လုပ္ထားတဲ့ ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ထဲက ေရနယ္နိမိတ္ေတြကို တ႐ုတ္က သူလည္းပိုင္ဆိုင္တယ္လို႔ ေျပာေနတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေရျပင္မွာ ငါးေတြေပါမ်ားသလို ေရေအာက္ သဘာဝဓါတ္ေငြ႔နဲ႔ ေရနံလို သယံဇာတေတြလည္း ႐ွိေနပါတယ္။ အေ႐ွ႕နဲ႔ ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ထဲမွာ တ႐ုတ္ကပိုင္နက္ခ်ဲ႕ထြင္ေနတဲ့အေပၚ အေမရိကန္သမၼတသစ္က သေဘာထားျပတ္ျပတ္သားသား မျပေသးတာက တ႐ုတ္အတြက္အခြင့္ေကာင္းျဖစ္ေနတယ္လို႔ Australia ႏိုင္ငံ New South Wales တကၠသလိုလ္က ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ ဂုဏ္ထူးေဆာင္ပါေမာကၡ Carl Thayer ကေျပာပါတယ္။
"ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ကိစၥနဲ႔ပါတ္သက္လို႔ Trump အစုိးရက ေသေသခ်ာခ်ာကိုင္တြယ္ေျဖ႐ွင္းတာမ်ဳိး မလုပ္ေသးပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ တ႐ုတ္ကဒီအခ်ိန္မွာ သံတမန္ေရးေဆာင္႐ြက္မႈေတြကို ေ႐ွ႕တိုးလုပ္ၿပီး ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ထဲမွာ သူတုိ႔တည္႐ွိမႈ ေတာင့္တင္းခိုင္မာေအာင္ အခ်ိန္မေ႐ြးလုပ္ႏုိင္မွာပါ။"
တ႐ုတ္အေနနဲ႔ သူနဲ႔ ပိုင္နက္အျငင္းပြားေနတဲ့အေ႐ွ႕ေတာင္အာ႐ွႏိုင္ငံအားလံုးအေပၚ သံတမန္ေရး၊ စီးပြားေရးနည္းေတြနဲ႔ လႊမ္းမိုးႏိုင္ေအာင္ႀကိဳးစားမႈက ေအာင္ျမင္ေနပံု ရတယ္လို႔ ေလ့လာသူတခ်ဳိ႕ကသံုးသပ္ေနၾကပါတယ္။
