မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍအတွက် ကိုဗစ်ကာလမှာ ချထားပေးမယ့် ထောက်ပံ့ငွေနဲ့ လယ်ယာလုပ်သားတွေကို စက်ပစ္စည်း ကရိယာတွေ တပ်ဆင်ပေးသင့်တယ်လို့ စိုက်ပျိုးရေး ပညာရှင် ဒေါက်တာထွန်းဝင်းက အကြံပြုပါတယ်။ ဘယ်လိုလုပ်ငန်းတွေမှာ၊ ဘယ်လိုပုံစံနဲ့ တပ်ဆင်ပေး နိုင်ပါသလဲ။
မေး ။ ။ မြန်မာနိုင်ငံစိုက်ပျိုးရေးကို စက်ပစ္စည်းကရိယာတွေနဲ့ ပံ့ပိုးပေးဖို့ လိုတယ်ဆိုတော့ ကြီးကြီးမားမား မစဉ်းစားဘဲနဲ့ တနိုင်တပိုင်ကို ဘယ်လိုစက်ပစ္စည်းတွေကို၊ ဘယ်လိုပုံစံနဲ့ စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍအတွက် ပံ့ပိုးပေးလို့ ရပါသလဲ၊ ဆရာ။
ဖြေ ။ ။ ကြည့်လိုက်လို့ရှိရင် စက်ပစ္စည်းဆိုရင် လန့်သွားကြတယ်။ ဘယ်လောက်ကုန်မလဲ။ ဘယ်လောက်များကျမလဲပေါ့။ အတိုင်းအတာတခုအနေနဲ့ သိန်း (၃၀) ဆိုရင် ထွန်းစက်ကလေးတစီးလောက် ဝယ်လို့ရတယ်။ သိန်း (၃၀) လောက် ကုန်မယ်ဆိုရင် Dryer လေးတွေ ဝယ်လို့ရတယ်။ Dryer ဆိုတဲ့ အခြောက်ခံစက်လည်း လိုတယ်။ ရာသီဥတုက မမှန်တော့၊ ရာသီဥတုက အဆိုးမရတော့ ရိတ်သိမ်းချိန်၊ စိုက်ပျိုးချိန်မှာ မိုးခေါင်းသွားမယ်။ ရိတ်သိမ်းချိန်မှာ မိုးတွေရွာလာမယ်။ အဲဒီမှာ ဒုက္ခရောက်ကြတယ်။ စိုက်ပျိုးချိန်မှာ ရေလိုမယ်ဆိုရင် ရေပေးစက်တွေနဲ့ မြေအောက်ရေတွေကို စက်ကရိယာတွေနဲ့ တင်ပေးလိုက်။ ရိတ်သိမ်းချိန်မှာ မိုးရွာမယ်ဆိုရင် မိုးမရွာခင်မှာ စက်ကရိယာနဲ့ မြန်မြန်ရိတ်သိမ်း၊ ချွေလဲှလိုက်၊ ဒီကိစ္စတွေက ရာသီဥတုကိုလည်း ကျနော်တို့ ဆိုးရွာတဲ့ရာသီဥတုကို ရှောင်တာလဲရောက်တယ်။ နောက် အလုပ်သမားတွေ ရှားတဲ့ဟာကိုလဲ ဖြေရှင်းရာရောက်တယ်။ ဘယ်လောက် ကုန်မလဲဆိုတော့ ကုန်တယ်။
လယ်သမားကတော့ ကြွေးထူနေတဲ့ လယ်သမား။ လယ်သမားကိုသွားပြီးတော့ ဒါကိုလုပ်မယ်ဆိုရင် စိတ်ကူးရင်ဆန်တယ်လို့ ပြောလိမ့်မယ်။ ဒါပေမဲ့ လယ်သမားတယောက် မနိုင်ရင်၊ အုပ်စုလိုက်လယ်သမား Task Force စိတ်ဝင်စားတဲ့ လယ်သမားအဖွဲ့အစည်း ဖွဲ့လိုက်ပြီးတော့ အဖွဲ့အစည်းကို နိုင်ငံတော်က အဖွဲ့အစည်းကို မူတည်ပြီးတော့ - ဂျပန်မှာလည်း ဒီလိုပဲလုပ်တယ်။ အခုနပြောခဲ့တဲ့ ဂျပန်မှာ Core Facilities တွေသည် ဒေသတခုမှာ တစ်ခုပဲ ဆောက်ပေးတယ်။ နောက် လယ်သမားအဖွဲ့အစည်းက ထိန်းသိမ်းတယ်။ လယ်သမားအဖွဲ့အစည်းက အားလုံးလယ်သမားတွေ လာသမျှ ကုန်ပစ္စည်းတွေကို ဆေးကြောသန့်စင်၊ ထုတ်ပိုးပြီးတော့ သိမ်းပေးတယ်။ ဒီလို Honesty, Loyalty တိုင်းပြည်ချစ်တဲ့ စိတ်ကလေးတွေရှိတဲ့ တောင်သူလယ်သမားတွေ အများကြီး ရှိပါတယ်။ အဲဒီလို အဖွဲ့အစည်းတွေ ဖွဲ့စည်းမယ်။ ထင်ရှားမြင်သာတဲ့ အဖွဲ့ကတော့ Water User Group အတော်ကလေး ထင်ရှားတယ်။ သူတို့က ရေရရှိရေးအတွက် နယ်မှာ အစုအဖွဲ့လေးတွေက စုဖွဲ့ပြီးတော့ လုပ်တာ။ အဲဒီလို အဖွဲ့ကလေးတွေ ထင်ရှားတယ်။ ကောင်းတယ်။ အဲဒီလိုမျိုး လယ်သမားအစုအဖွဲ့ကို ဒီစက်ပစ္စည်းတွေ တပ်ဆင်ပေးလိုက်မယ်။
သိန်းအများဆုံးတန် ဆရာမပြောတာကို တွက်ကြည့်မယ်ဆိုရင် သိန်း (၄၀၀-၅၀၀) အပြင် မရှိဘူး။ အသေးစားလုပ်ငန်း - သိန်း (၄၀၀-၅၀၀) ဆိုတာ ဘာရှိမှာလဲ။ အခုဆိုရင် နိုင်ငံတော်က ပံ့ပိုးမှာ သန်းပေါင်း တစ်ရာ ဘီလီယံ (hundred billions) ကို ခွဲဝေပေးဖို့ဆိုတော့ အစိုးရအနေနဲ့ မျိုးစေ့လေးတွေ ပေးပြီးတော့ Home Garden လေးတွေ တည်ထောင်ဖို့ လုပ်တာပေါ့။ ဒါကိုလဲ ကျနော်ထောက်ခံတယ်။ ဒါလဲ လိုအပ်တယ်။ လယ်သမားတွေအနေနဲ့ ဘယ်မှမသွားရဘဲ၊ အိမ်ထဲမှာ ကိုယ့်အိမ်ခြံလေးတွေ လုပ်ပြီးတော့ Home Garden လေးတွေနဲ့ စိုက်ပျိုးစားမယ်ဆိုရင် အဆင်ပြေမယ်။ ကိုယ့်အိမ်လည်း အဆင်ပြေမယ်။ တခြားလဲ သွားမဝယ်ရဘူး။ ထွက်လာမယ့်ဟာတွေကို ဘယ်လိုလုပ်ကိုင်မလဲဆိုတာတော့ Nobody knows ဘယ်သူမှ မသိသေးဘူး။ ဒါပေမဲ့ အဲဒါလဲပေး။ အဲဒါပေးတာက သိပ်လဲကုန်ကျမှာ မဟုတ်ဘူး။ ဒီမျိုးစေ့လေးတွေပေးတာ ဒီရာသီပဲ စိုက်လို့အဆင်ပြေသွားမယ်။
တကယ်လို့ စက်တွေသာ ဆင်ပေးလိုက်မယ်ဆိုရင် ဒီစက်ကရိယာတွေကို ထိန်းသိမ်းသည့်ကာလအလျောက်၊ ကိုင်တွယ်တဲ့လူရဲ့ အကျိုးရှိသလျောက် ရေရှည်မှာ ဒီလယ်သမားစုရဲ့ မနိုင်ဝန် ထမ်းနေရတာကို ကူညီမှာ ဖြစ်တဲ့အတွက် ဒီစက်ကရိယာကို ယခုကတည်းက အဲဒီအဖွဲ့အစည်းလေးတွေမှာ တပ်ဆင်ပေးမယ်ဆိုရင် ဦးစွာတော်တော်ကို အဆင်ပြေမယ့်လုပ်ငန်း။ Second option လယ်သမားက Ready မဖြစ်သေးဘူး။ သိပ်ပညာမတတ်ဘူး။ Maintenance မရှိဘူးဆိုရင် Second option က အင်္ဂလိပ်လိုတော့ leverage ပေးလိုက်တဲ့ အရင်းအနှီးတချို့ကို တိုးပွားအောင် လုပ်တာ။ နိုင်ငံတော် ပေးလိုက်တဲ့ပစ္စည်း - မျိုးစေ့လေးတွေ၊ မြေသြဇာဝယ်ပြီး ပေးလိုက်တဲ့အခါ တခါတည်း လမ်းဆုံးသွားမယ့်အစား၊ ဒီ leverage ခေါ်တဲ့ နိုင်ငံတော်ကပေးတဲ့ ပိုက်ဆံကို အတိုးအပွားဖြစ်အောင်ဆိုရင် ဘယ်သူတွေက လုပ်တတ်သလဲဆိုရင် Contract Farming ဆိုတဲ့ နိုင်ငံတော်မှာရှိတဲ့ Contract farming လုပ်နေတဲ့ Myanmar’s Rice Federation မြန်မာနိုင်ငံဆန်စပါးအသင်းအဖွဲ့ - ဧရာရွှေဝါလို အသင်းအဖွဲ့ကြီးတွေ အများကြီးရှိတယ်။ Contract Farming က စနစ်ကျပြီး၊ Data နဲ့ စာရင်းဇယား ထင်သာမြင်သာ ရှိတယ်။ အင်ဂျင်ထိန်းသိမ်းတာ၊ စက်ကရိယာ ကိုင်တွယ်တာကစလို့ အကျိုးရှိအောင် လယ်သမားက မြေနဲ့လူပဲစိုက်၊ သူတို့က စာရင်းဇယားနဲ့ စိုက်ပြီးတော့ နှစ်ဦးနှစ်ဘက် အကျိုးစီးပွား တိုးပွားအောင် လုပ်မယ်ဆိုရင် ဒီငွေတွေက ပျောက်ပျက်မသွားဘူး။ သူတို့ စိုးရိမ်စရာ မရှိဘူး။ သူတို့ပေးတဲ့ငွေက ထင်သာမြင်သာ ရှိမယ်။ ရေရှည်ခံမယ်။
ဒါမှမဟုတ် UNOPS ခေါ်တဲ့ ကုလသမဂ္ဂ အထောက်အပံ့ Live Farm, USAID, JICA, ဆိုတဲ့ NGO တွေ အရမ်းကို တိုင်းပြည်ကို ထောက်ပံ့တယ်။ အဲဒီအဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ စောစောက ကိုဗစ် အထောက်အပံ့တွေ ပေါင်းစပ်ပြီးတော့ အဲဒီက ပညာရှင်တွေနဲ့ ဘယ်လိုထင်သာမြင်သာ ရှိတဲ့၊ မပျောက်ပျက်၊ မပျက်ဆီးတဲ့ ရေရှည်ခံတဲ့ စိုက်ပျိုးကုန်ထုတ် လုပ်ငန်းကြီးတခုလုံးကို ကောင်းကောင်းလုပ်လို့ရတယ်။
မေး ။ ။ အစိုးရက ဘီလီယန်တစ်ရာ စိုက်ပျိုးကဏ္ဍအတွက် ပေးမယ်ဆိုတော့ ဒီနေရာမှာ သူတို့က အဓိက Home Garden လို့ခေါ်တဲ့ ဗမာလိုတော့ အိမ်နောက်ဘေး ဈေးဆိုင်တည်တဲ့ အလုပ်ပေါ့။ မြန်မာနိုင်ငံမှာလုပ်ရင် အောင်မြင်ဖို့လမ်း ရှိပါသလား။ အဲဒါလေး နည်းနည်းပြောပြပေးပါ။
ဖြေ ။ ။ လွတ်လပ်ရေးခေါင်းဆောင်ကြီး ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းက အိမ်နောက်ဘေး ဈေးဆိုင်တည်။ သူကစပြီး ဒီဟာကို လုပ်ခိုင်းတာ။ ဒါပေမဲ့ ဒီဟာကို ဘာဖြစ်လို့ မလုပ်ကြသလဲဆိုရင် ရေအကန့်အသတ် ရှိတယ်။ စိုက်ပျိုးရေကို အချိန်မရွေး မရနိုင်ဘူး။ စိုက်ပျိုးရေရနိုင်ဖို့ကို စီမံပေးဖို့ လိုတယ်။ နောက်ပြီးတော့ လုပ်တဲ့လူတွေအတွက် ဈေးကွက် - ထွက်လာတဲ့ ကုန်ပစ္စည်းကို သူသူငါငါ ငရုတ်လုပ်မယ်။ ရုံပတေးသီးလုပ်မယ်။ ချဉ်ပေါင်လုပ်မယ်။ အားလုံးက ဒါပဲလုပ်ကြမှာ - ဘူး၊ ပဲ၊ ဖရုံ၊ သခွါး - အားလုံးတပြိုင်တည်း ထွက်လာပြီး တောင်ပုံယာပုံ - စားတဲ့လူကလဲ အတိုင်းအတာတခုပဲ စားမှာ။ ဒါတွေကို ကျနော်တို့ အင်းလေးမှာ ကြုံဖူးတယ်။ အင်းလေးမှာ ခရမ်းချဉ်သီးတွေ တပုံတခေါင်း ပြည်တွင်းမှာ။ တရုတ်ပြည် ပို့လို့မရတော့ တပုံတခေါင်းနဲ့ ပုပ်သိုးပျက်ဆီးသွားကြတယ်။ ဒီလိုလုပ်ပြီးတော့ အရာမမြောက်တာတွေ။ ဒီလိုဖြစ်သွားမယ့်ဟာက ဘာလဲဆိုတော့ Value Chage - စပြီးတော့ စိုက်ပျိုးတာကနေ ဈေးကွက်အထိ အစီအမံ လိုအပ်တယ်။ အခုက ဈေးကွက်တွေက ပြင်ပမှာ ပိတ်နေတော့ Border တွေ ပိတ်နေတော့ ထွက်လာတဲ့ဟာတွေကို ပြည်တွင်းကလူတွေ ဝအောင်စားနိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ရေရှည်မှာတော့ ထွက်လာတာကို ကျနော်တို့က နိုင်ငံတကာလိုအပ်ချက် Standard residual ခေါ်တဲ့ အဆိပ်အတောက်ကင်းတဲ့ သီးနံှတွေနဲ့ ထုတ်နိုင်မယ်ဆိုရင်တော့ ဈေးကွက်ရှာနိုင်မယ် ဆိုရင်တော့ တော်တော်ကောင်းမယ့်၊ အလားအလာကောင်းတဲ့ စိုက်ပျိုးရေးထုတ်လုပ်ရေး လုပ်ငန်းတခုပါပဲ။
သို့သော် ဒီဥစ္စာကို ဘယ်သူက လုပ်မလဲ။ ဈေးကွက်ဖော်ဆောင်ရေးကို ဘယ်သူလုပ်မလဲဆိုရင်တော့ ယနေ့ ကျနော့် ဈေးကွက်အနေအထားကို ကြည့်လိုက်မယ်ဆိုရင် အားရကျေနပ်စရာ မရှိဘူး။ သီးနံှအားလုံးက Bilateral ခေါ်တဲ့ နှစ်ဦးနှစ်ဘက် စာချုပ်ချုပ်ထားတဲ့ ဈေးကွက်မှာ မဟုတ်ရဘဲနဲ့ သူတို့ကြိုက်ရာဈေးကို သူတို့ပေးတဲ့ ဈေးမှာ ယူနေရတဲ့ ဈေးကွက်မှာ သွားရောင်းဝယ်နေရတော့ ဒီဈေးကွက် မရေမရာ၊ မသေချာမှုအောက်မှာ ဒီစိုက်ပျိုးရေးက မတိုးတက်တာလဲ ရှိနေတယ်။ ဈေးကွက်ကိုလဲ ရေနဲ့ စက်ကရိယာ လိုသလို၊ ဈေးကွက်ကလဲ အဓိကပဲ။ ဒီပစ္စည်းတွေကို တွက်မယ့်ဈေးကွက်ကိုလဲ နိုင်ငံတော်က အပြန်အလှန် ကိုတာစနစ်မဟုတ်ဘူး။ သူတို့ပေးသမျှကိုယူ၊ ရောင်းရမယ့်စနစ်ထက် အပြန်အလှန် အချိန်မရွေးကို အချိန်နဲ့ကိုက် စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်နိုင်တဲ့။ သူတို့လိုချင်တဲ့ ပစ္စည်းတွေကို ကျနော်တို့က အချိန်ကိုက်စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်နိုင်မယ့် စနစ် မရောက်မချင်း - အခုအထိ မရောက်သေးဘူး။ ဟိုရှေ့နှစ်ပေါင်းများစွာ (၅၀) ကနေ ဒီနေ့အထိပဲ တရုတ်ပြည်နယ်စပ်မှာ ဟိုက တရုတ်စီးပွားရေးသမားတွေ ပေးသမျှယူပြီးတော့ လုပ်နေရတဲ့ အနေအထားကနေ လွတ်မယ်။ အခုကတော့ လုံးဝပိတ်လိုက်တဲ့အတွက် ပိုတောင်ဆိုးပါသေးတယ်။
မေး ။ ။ အိမ်နောက်ဘေးဈေးဆိုင်တည်တဲ့ဟာလေးကို ဥပမာပေး နည်းနည်းပြောပြပါ။ ဘယ်နိုင်ငံတွေမှာ လုပ်နေသလဲဆိုတာ။
ဖြေ ။ ။ အဲဒါက အိန္ဒိယနိုင်ငံမှာ အိန္ဒိယအစိုးရက ဒီအလုပ်ကို ပေးလုပ်ထားတာ တော်တော်ကြာပြီ။ အိန္ဒိယနိုင်ငံက ခေါင်းဆောင်တွေသည် အတော်ကို ဦးနှောက်ပြေးတယ်။ သူတို့အားလုံးကို ရေရအောင် လုပ်ပေးတယ်။ ဒီလောက်ကြီးမားတဲ့ နိုင်ငံကြီးမှာ တပြည်လုံးကို ရေရောက်တယ်။ ရောက်တော့ လူတွေက အိမ်ဝင်းထဲမှာ သီးနံှတွေ စိုက်ပျိုးကြတယ်။ နောက် စားသုံးတဲ့ Demand ကလဲ သူတို့သည် အားလုံးက ဟင်းသီးဟင်းရွက် စားသုံးတဲ့ ပြည်သူပြည်သားတွေ ဖြစ်တဲ့အတွက် သူတို့ပြည်ထဲမှာကို အဆင်ပြေတယ်။ ကျနော်တို့ဆီမှာက ဟင်းသီးဟင်းရွက် စားတဲ့လူက သိပ်မရှိတော့ ပိုလျှံတဲ့ဟာတွေ Surplus တွေကို ဘယ်လိုအကျိုးရှိအောင် ထုတ်ကုန်အနေနဲ့ ဘယ်လိုလုပ်မလဲဆိုတာကိုပဲ အရေးကြီးပါတယ်။
မေး ။ ။ Home Garden က အိမ်နောက်ဘေး ဈေးဆိုင်တည်တဲ့ သဘောပေါ့။ Home Garden project နဲ့ ထွက်လာတဲ့ ပိုလျှံတဲ့ပစ္စည်းတွေကို ဘယ်လိုလုပ်ရင်ကောင်းမလဲ။ အကြံပေးပါအုံး။
ဖြေ ။ ။ ရှမ်းပြည်မှာ ကလော၊ အောင်ပန်း၊ ပင်းတယ - အဲဒီကနေ ဆင်းသွားတယ်ဆိုရင် မိုင်လေးငါးရာဝေး၊ သုံးလေးရာဝေးမှာရှိတဲ့ ကလော-လွိုင်ကော်အထိ --လမ်းမကြီးအတိုင်း သွားမယ်ဆိုရင် ဂေါ်ဖီခင်းတွေ - သူတို့အားလုံးက ယနေ့ ရင့်မှည့်ရိတ်သိမ်းတဲ့အခါမှာ ဈေးကွက်မရှိဘူး။ တရုတ်ဈေးကွက် ပိတ်လိုက်တဲ့အတွက်။ အခုနောက်ပိုင်းမှာ သူလိုပဲ တန်းဖိုးရှိတဲ့ သီးနံှ သရက်သီး။ ကျနော်တို့ဆီက သရက်သီးက တစ်လုံးကို ငါးရာလောက် ရှိတယ်။ ရပ်စောက်၊ ဆီဆိုင်တို့ တောင်ကြီးပတ်လည်၊ ဟိုးပုန်ပတ်လည် မျက်စိတဆုံး သရက်ခြံကြီးတွေ မန္တလေးပတ်ဝန်းကျင် မတ္တရာ၊ ကျောက်ဆည်၊ စဉ့်ကိုင်၊ မြစ်သား - အဲဒီနေရာတွေမှာ သရက်ခြံတွေ အပြည့်ပဲ။ ရင့်မှည့်ရိတ်သိမ်းပြီ။ ဒါပေမဲ့ ဒီသရက်သီးတွေကို တရုတ်ပြည်က ဈေးကွက်ပိတ်ထားတဲ့အတွက် ဒီနေ့ သရက်သီးတွေကို ပြည်တွင်းပဲ လှည့်ရောင်းရတယ်။ ကျန်တဲ့ဟာတွေကတော့ လေလွှင့်ဆုံးရှုံးသွားကြတယ်။ ဖရဲ၊ သခွား ဒီအတိုင်းပါပဲ။ ခရမ်းချဉ် မကြာခင် လာတော့မယ်။ အားလူးတွေ ရှမ်းပြည်မှာ ရိတ်တော့မယ်။ ဒီသီးနံှတွေအားလုံးသည် အထားမခံတဲ့ အသီးအနံှတွေ ဖြစ်တဲ့အတွက် ဒီအသီးအနံှတွေ ရိတ်သိမ်းပြီးတော့ ဈေးကွက်မှာ အခြေမလှလို့ရှိရင် နိုင်ငံတော်အစိုးရအနေနဲ့ ဘာလုပ်မလဲဆိုတာ အစိုးရတာဝန် ဖြစ်သွားပြီ။ အကျိုးရှိအောင် မစီမံပေးဘူး။ ဂျပန်က ဘယ်လိုစီမံသလဲ။ Prefecture ခေါ်တဲ့ တိုင်းနဲ့ပြည်နယ် ဒေသတခုမှာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်းရာကျော်ကတည်းက အစုအဖွဲ့ လယ်သမားတွေကို Task Force တွေ ဖွဲ့ပြီးတော့ Cold Storage Facility တခုဆီ၊ Prefecture (၅၀) ဆိုလဲ အခု (၅၀) prefecture တိုင်းမှာ တစ်ခုဆီ ဆောက်ပေးတဲ့အတွက် လယ်သမားအနေနဲ့ အချိန်မရွေး ထွက်လာတဲ့ အသီးအနံှတွေ - ကျနော်တို့ပြောနေတဲ့ ထွက်သမျှကို အဲဒီဌာနတွေက သိမ်းဆည်း၊ ထုပ်ပိုး၊ သန့်စင် Grading ခွဲပြီးတော့ ဈေးကွက်အရောက်ပို့တယ်။ ဒီအစိုးရက ဆောက်ပေးတဲ့ သမာဝါယမကော်မတီလေးက ဦးစီးပြီး လုပ်ပေးတယ်။ ဒါက ဂျပန်အစိုးရက အဆောက်အဦး ဆောက်လုပ်ပေးတာ။
အဆောက်အဦး မဆောက်လုပ်တဲ့ ကျနော်တို့က ဘာလုပ်မလဲ။ အဲဒီလောက် မကုန်ပေမယ့် အခြားအကုန်နည်းတဲ့ Old Facility – Inlet / Outlet လောက်ရှိတဲ့ Air-conditioner တွေကို တခုက သီးနံှခင်းတဲ့ ကြမ်းခင်းကနေ Inlet တခု သွင်းပေးမယ်။ ဂိုထောင်ရဲ့အလယ်ကနေ Outlet နဲ့ ထွက်မယ်။ ဒီလို Cold Storage တွေ အများကြီးလုပ်နိုင်တယ်။ Cold Storage တွေ မလုပ်နိုင်ဘူး၊ Volume က များမယ်ဆိုရင် အခြောက်ခံမယ်။ အခြောက်ခံပြီးတော့ အခြောက်ခံပစ္စည်းတွေကို ကျနော်တို့က ဘယ်လို Packing လုပ်၊ ဘယ်ဈေးကွက်ကို သွားမလဲဆိုတာကို စဉ်းစားမယ်။ တတိယနည်းကတော့ Juice ဖြစ်နိုင်တဲ့ သရက်သီး၊ ခရမ်းချဉ်တွေကိုတော့ တခါတည်း သရက်သီးဆိုရင် အနှစ်ထုတ်ပြီးတော့ ဖျော်ရည်ထုတ်လို့ရတယ်။ ပိုးသတ်ဆေးတွေ ဘာတွေသန့်စင်ပြီးတော့ လုပ်နိုင်မယ်ဆိုရင်တော့ ရမယ်။ ခရမ်းချဉ်သီးတွေကိုလဲ အလားတူ ပြုပ်ပြီးတော့ Ketchup ခရမ်းချဉ် Sauce လုပ်ပြီးတော့ နိုင်ငံတကာပို့နိုင်တယ်။ ဒါက ပြောတာပဲ ရှိတယ်။ တကယ်လုပ်မယ်ဆိုရင် လုပ်မယ့်လူ မရှိဘူး။
ပဲက ဆယ့်တစ်သန်းလောက် စိုက်တယ်။ ဆီထွက်သီးနံှက ဆယ့်လေးငါးသန်းလောက် စိုက်တယ်။ အားလုံး (၂၅) သန်းလောက် စိုက်တယ်။ ဒီလောက်စိုက်တဲ့ ပဲသီးနံှတွေကို အမေရိကန်ဈေးကွက်တွေမှာ သွားကြည့်လို့ရှိရင် ဆင်းရဲသားလယ်သမား အကုန်လုံး ဝယ်စားလို့ရတယ်။ Tin ဘူးလေးတွေနဲ့ ပြုပ်ပြီးတော့ရောင်းတာ။ ဒါမျိုးတွေပေါ့။ ဒီမှာ ပဲရှုံးပြီးဆိုရင် လက်ပိုက်ခံရတယ်။ အဲဒါလိုမျိုး ကုန်စည်တွေကို အခုနောက်ပိုင်းမှာ လူတိုင်းပြောနေတဲ့ ဒီနေ့အထိ ပြောလို့မဆုံးနိုင်ပါဘူး Value Added တကယ်တမ်း အခုလို အကျဉ်းအကျပ်ထဲမှာဆိုရင် ဘယ်သူမှ ကယ်မယ့်သူ မရှိတဲ့ အနေအထား ဖြစ်နေတယ်။
==Unicode==
မွနျမာနိုငျငံရဲ့ စိုကျပြိုးရေးကဏ်ဍအတှကျ ကိုဗဈကာလမှာ ခထြားပေးမယ့ျ ထောကျပံ့ငှနေဲ့ လယျယာလုပျသားတှကေို စကျပစ်စညျး ကရိယာတှေ တပျဆငျပေးသင့ျတယျလို့ စိုကျပြိုးရေး ပညာရှငျ ဒေါကျတာထှနျးဝငျးက အကွံပွုပါတယျ။ ဘယျလိုလုပျငနျးတှမှော၊ ဘယျလိုပုံစံနဲ့ တပျဆငျပေး နိုငျပါသလဲ။
မေး ။ ။ မွနျမာနိုငျငံစိုကျပြိုးရေးကို စကျပစ်စညျးကရိယာတှနေဲ့ ပံ့ပိုးပေးဖို့ လိုတယျဆိုတော့ ကွီးကွီးမားမား မစဉျးစားဘဲနဲ့ တနိုငျတပိုငျကို ဘယျလိုစကျပစ်စညျးတှကေို၊ ဘယျလိုပုံစံနဲ့ စိုကျပြိုးရေးကဏ်ဍအတှကျ ပံ့ပိုးပေးလို့ ရပါသလဲ၊ ဆရာ။
ဖွေ ။ ။ ကွည့ျလိုကျလို့ရှိရငျ စကျပစ်စညျးဆိုရငျ လန့ျသှားကွတယျ။ ဘယျလောကျကုနျမလဲ။ ဘယျလောကျမြားကမြလဲပေါ့။ အတိုငျးအတာတခုအနနေဲ့ သိနျး (၃၀) ဆိုရငျ ထှနျးစကျကလေးတစီးလောကျ ဝယျလို့ရတယျ။ သိနျး (၃၀) လောကျ ကုနျမယျဆိုရငျ Dryer လေးတှေ ဝယျလို့ရတယျ။ Dryer ဆိုတဲ့ အခွောကျခံစကျလညျး လိုတယျ။ ရာသီဥတုက မမှနျတော့၊ ရာသီဥတုက အဆိုးမရတော့ ရိတျသိမျးခြိနျ၊ စိုကျပြိုးခြိနျမှာ မိုးခေါငျးသှားမယျ။ ရိတျသိမျးခြိနျမှာ မိုးတှရှောလာမယျ။ အဲဒီမှာ ဒုက်ခရောကျကွတယျ။ စိုကျပြိုးခြိနျမှာ ရလေိုမယျဆိုရငျ ရပေေးစကျတှနေဲ့ မွအေောကျရတှေကေို စကျကရိယာတှနေဲ့ တငျပေးလိုကျ။ ရိတျသိမျးခြိနျမှာ မိုးရှာမယျဆိုရငျ မိုးမရှာခငျမှာ စကျကရိယာနဲ့ မွနျမွနျရိတျသိမျး၊ ခြှလေဲှလိုကျ၊ ဒီကိစ်စတှကေ ရာသီဥတုကိုလညျး ကနြောျတို့ ဆိုးရှာတဲ့ရာသီဥတုကို ရှောငျတာလဲရောကျတယျ။ နောကျ အလုပျသမားတှေ ရှားတဲ့ဟာကိုလဲ ဖွရှေငျးရာရောကျတယျ။ ဘယျလောကျ ကုနျမလဲဆိုတော့ ကုနျတယျ။
လယျသမားကတော့ ကွှေးထူနတေဲ့ လယျသမား။ လယျသမားကိုသှားပွီးတော့ ဒါကိုလုပျမယျဆိုရငျ စိတျကူးရငျဆနျတယျလို့ ပွောလိမ့ျမယျ။ ဒါပမေဲ့ လယျသမားတယောကျ မနိုငျရငျ၊ အုပျစုလိုကျလယျသမား Task Force စိတျဝငျစားတဲ့ လယျသမားအဖှဲ့အစညျး ဖှဲ့လိုကျပွီးတော့ အဖှဲ့အစညျးကို နိုငျငံတောျက အဖှဲ့အစညျးကို မူတညျပွီးတော့ - ဂပြနျမှာလညျး ဒီလိုပဲလုပျတယျ။ အခုနပွောခဲ့တဲ့ ဂပြနျမှာ Core Facilities တှသေညျ ဒသေတခုမှာ တဈခုပဲ ဆောကျပေးတယျ။ နောကျ လယျသမားအဖှဲ့အစညျးက ထိနျးသိမျးတယျ။ လယျသမားအဖှဲ့အစညျးက အားလုံးလယျသမားတှေ လာသမြှ ကုနျပစ်စညျးတှကေို ဆေးကွောသန့ျစငျ၊ ထုတျပိုးပွီးတော့ သိမျးပေးတယျ။ ဒီလို Honesty, Loyalty တိုငျးပွညျခစြျတဲ့ စိတျကလေးတှရှေိတဲ့ တောငျသူလယျသမားတှေ အမြားကွီး ရှိပါတယျ။ အဲဒီလို အဖှဲ့အစညျးတှေ ဖှဲ့စညျးမယျ။ ထငျရှားမွငျသာတဲ့ အဖှဲ့ကတော့ Water User Group အတောျကလေး ထငျရှားတယျ။ သူတို့က ရရေရှိရေးအတှကျ နယျမှာ အစုအဖှဲ့လေးတှကေ စုဖှဲ့ပွီးတော့ လုပျတာ။ အဲဒီလို အဖှဲ့ကလေးတှေ ထငျရှားတယျ။ ကောငျးတယျ။ အဲဒီလိုမြိုး လယျသမားအစုအဖှဲ့ကို ဒီစကျပစ်စညျးတှေ တပျဆငျပေးလိုကျမယျ။
သိနျးအမြားဆုံးတနျ ဆရာမပွောတာကို တှကျကွည့ျမယျဆိုရငျ သိနျး (၄၀၀-၅၀၀) အပွငျ မရှိဘူး။ အသေးစားလုပျငနျး - သိနျး (၄၀၀-၅၀၀) ဆိုတာ ဘာရှိမှာလဲ။ အခုဆိုရငျ နိုငျငံတောျက ပံ့ပိုးမှာ သနျးပေါငျး တဈရာ ဘီလီယံ (hundred billions) ကို ခှဲဝပေေးဖို့ဆိုတော့ အစိုးရအနနေဲ့ မြိုးစေ့လေးတှေ ပေးပွီးတော့ Home Garden လေးတှေ တညျထောငျဖို့ လုပျတာပေါ့။ ဒါကိုလဲ ကနြောျထောကျခံတယျ။ ဒါလဲ လိုအပျတယျ။ လယျသမားတှအေနနေဲ့ ဘယျမှမသှားရဘဲ၊ အိမျထဲမှာ ကိုယ့ျအိမျခွံလေးတှေ လုပျပွီးတော့ Home Garden လေးတှနေဲ့ စိုကျပြိုးစားမယျဆိုရငျ အဆငျပွမေယျ။ ကိုယ့ျအိမျလညျး အဆငျပွမေယျ။ တခွားလဲ သှားမဝယျရဘူး။ ထှကျလာမယ့ျဟာတှကေို ဘယျလိုလုပျကိုငျမလဲဆိုတာတော့ Nobody knows ဘယျသူမှ မသိသေးဘူး။ ဒါပမေဲ့ အဲဒါလဲပေး။ အဲဒါပေးတာက သိပျလဲကုနျကမြှာ မဟုတျဘူး။ ဒီမြိုးစေ့လေးတှပေေးတာ ဒီရာသီပဲ စိုကျလို့အဆငျပွသှေားမယျ။
တကယျလို့ စကျတှသော ဆငျပေးလိုကျမယျဆိုရငျ ဒီစကျကရိယာတှကေို ထိနျးသိမျးသည့ျကာလအလြောကျ၊ ကိုငျတှယျတဲ့လူရဲ့ အကြိုးရှိသလြောကျ ရရှေညျမှာ ဒီလယျသမားစုရဲ့ မနိုငျဝနျ ထမျးနရေတာကို ကူညီမှာ ဖွဈတဲ့အတှကျ ဒီစကျကရိယာကို ယခုကတညျးက အဲဒီအဖှဲ့အစညျးလေးတှမှော တပျဆငျပေးမယျဆိုရငျ ဦးစှာတောျတောျကို အဆငျပွမေယ့ျလုပျငနျး။ Second option လယျသမားက Ready မဖွဈသေးဘူး။ သိပျပညာမတတျဘူး။ Maintenance မရှိဘူးဆိုရငျ Second option က အငျ်ဂလိပျလိုတော့ leverage ပေးလိုကျတဲ့ အရငျးအနှီးတခြို့ကို တိုးပှားအောငျ လုပျတာ။ နိုငျငံတောျ ပေးလိုကျတဲ့ပစ်စညျး - မြိုးစေ့လေးတှေ၊ မွသွေဇာဝယျပွီး ပေးလိုကျတဲ့အခါ တခါတညျး လမျးဆုံးသှားမယ့ျအစား၊ ဒီ leverage ခေါျတဲ့ နိုငျငံတောျကပေးတဲ့ ပိုကျဆံကို အတိုးအပှားဖွဈအောငျဆိုရငျ ဘယျသူတှကေ လုပျတတျသလဲဆိုရငျ Contract Farming ဆိုတဲ့ နိုငျငံတောျမှာရှိတဲ့ Contract farming လုပျနတေဲ့ Myanmar’s Rice Federation မွနျမာနိုငျငံဆနျစပါးအသငျးအဖှဲ့ - ဧရာရှှဝေါလို အသငျးအဖှဲ့ကွီးတှေ အမြားကွီးရှိတယျ။ Contract Farming က စနဈကပြွီး၊ Data နဲ့ စာရငျးဇယား ထငျသာမွငျသာ ရှိတယျ။ အငျဂငြျထိနျးသိမျးတာ၊ စကျကရိယာ ကိုငျတှယျတာကစလို့ အကြိုးရှိအောငျ လယျသမားက မွနေဲ့လူပဲစိုကျ၊ သူတို့က စာရငျးဇယားနဲ့ စိုကျပွီးတော့ နှဈဦးနှဈဘကျ အကြိုးစီးပှား တိုးပှားအောငျ လုပျမယျဆိုရငျ ဒီငှတှေကေ ပြောကျပကြျမသှားဘူး။ သူတို့ စိုးရိမျစရာ မရှိဘူး။ သူတို့ပေးတဲ့ငှကေ ထငျသာမွငျသာ ရှိမယျ။ ရရှေညျခံမယျ။
ဒါမှမဟုတျ UNOPS ခေါျတဲ့ ကုလသမဂ်ဂ အထောကျအပံ့ Live Farm, USAID, JICA, ဆိုတဲ့ NGO တှေ အရမျးကို တိုငျးပွညျကို ထောကျပံ့တယျ။ အဲဒီအဖှဲ့အစညျးတှနေဲ့ စောစောက ကိုဗဈ အထောကျအပံ့တှေ ပေါငျးစပျပွီးတော့ အဲဒီက ပညာရှငျတှနေဲ့ ဘယျလိုထငျသာမွငျသာ ရှိတဲ့၊ မပြောကျပကြျ၊ မပကြျဆီးတဲ့ ရရှေညျခံတဲ့ စိုကျပြိုးကုနျထုတျ လုပျငနျးကွီးတခုလုံးကို ကောငျးကောငျးလုပျလို့ရတယျ။
မေး ။ ။ အစိုးရက ဘီလီယနျတဈရာ စိုကျပြိုးကဏ်ဍအတှကျ ပေးမယျဆိုတော့ ဒီနရောမှာ သူတို့က အဓိက Home Garden လို့ခေါျတဲ့ ဗမာလိုတော့ အိမျနောကျဘေး ဈေးဆိုငျတညျတဲ့ အလုပျပေါ့။ မွနျမာနိုငျငံမှာလုပျရငျ အောငျမွငျဖို့လမျး ရှိပါသလား။ အဲဒါလေး နညျးနညျးပွောပွပေးပါ။
ဖွေ ။ ။ လှတျလပျရေးခေါငျးဆောငျကွီး ဗိုလျခြုပျအောငျဆနျးက အိမျနောကျဘေး ဈေးဆိုငျတညျ။ သူကစပွီး ဒီဟာကို လုပျခိုငျးတာ။ ဒါပမေဲ့ ဒီဟာကို ဘာဖွဈလို့ မလုပျကွသလဲဆိုရငျ ရအေကန့ျအသတျ ရှိတယျ။ စိုကျပြိုးရကေို အခြိနျမရှေး မရနိုငျဘူး။ စိုကျပြိုးရရေနိုငျဖို့ကို စီမံပေးဖို့ လိုတယျ။ နောကျပွီးတော့ လုပျတဲ့လူတှအေတှကျ ဈေးကှကျ - ထှကျလာတဲ့ ကုနျပစ်စညျးကို သူသူငါငါ ငရုတျလုပျမယျ။ ရုံပတေးသီးလုပျမယျ။ ခဉြျပေါငျလုပျမယျ။ အားလုံးက ဒါပဲလုပျကွမှာ - ဘူး၊ ပဲ၊ ဖရုံ၊ သခှါး - အားလုံးတပွိုငျတညျး ထှကျလာပွီး တောငျပုံယာပုံ - စားတဲ့လူကလဲ အတိုငျးအတာတခုပဲ စားမှာ။ ဒါတှကေို ကနြောျတို့ အငျးလေးမှာ ကွုံဖူးတယျ။ အငျးလေးမှာ ခရမျးခဉြျသီးတှေ တပုံတခေါငျး ပွညျတှငျးမှာ။ တရုတျပွညျ ပို့လို့မရတော့ တပုံတခေါငျးနဲ့ ပုပျသိုးပကြျဆီးသှားကွတယျ။ ဒီလိုလုပျပွီးတော့ အရာမမွောကျတာတှေ။ ဒီလိုဖွဈသှားမယ့ျဟာက ဘာလဲဆိုတော့ Value Chage - စပွီးတော့ စိုကျပြိုးတာကနေ ဈေးကှကျအထိ အစီအမံ လိုအပျတယျ။ အခုက ဈေးကှကျတှကေ ပွငျပမှာ ပိတျနတေော့ Border တှေ ပိတျနတေော့ ထှကျလာတဲ့ဟာတှကေို ပွညျတှငျးကလူတှေ ဝအောငျစားနိုငျတယျ။ ဒါပမေဲ့ ရရှေညျမှာတော့ ထှကျလာတာကို ကနြောျတို့က နိုငျငံတကာလိုအပျခကြျ Standard residual ခေါျတဲ့ အဆိပျအတောကျကငျးတဲ့ သီးနံှတှနေဲ့ ထုတျနိုငျမယျဆိုရငျတော့ ဈေးကှကျရှာနိုငျမယျ ဆိုရငျတော့ တောျတောျကောငျးမယ့ျ၊ အလားအလာကောငျးတဲ့ စိုကျပြိုးရေးထုတျလုပျရေး လုပျငနျးတခုပါပဲ။
သို့သောျ ဒီဥစ်စာကို ဘယျသူက လုပျမလဲ။ ဈေးကှကျဖောျဆောငျရေးကို ဘယျသူလုပျမလဲဆိုရငျတော့ ယနေ့ ကနြော့ျ ဈေးကှကျအနအေထားကို ကွည့ျလိုကျမယျဆိုရငျ အားရကြနေပျစရာ မရှိဘူး။ သီးနံှအားလုံးက Bilateral ခေါျတဲ့ နှဈဦးနှဈဘကျ စာခြုပျခြုပျထားတဲ့ ဈေးကှကျမှာ မဟုတျရဘဲနဲ့ သူတို့ကွိုကျရာဈေးကို သူတို့ပေးတဲ့ ဈေးမှာ ယူနရေတဲ့ ဈေးကှကျမှာ သှားရောငျးဝယျနရေတော့ ဒီဈေးကှကျ မရမေရာ၊ မသခြောမှုအောကျမှာ ဒီစိုကျပြိုးရေးက မတိုးတကျတာလဲ ရှိနတေယျ။ ဈေးကှကျကိုလဲ ရနေဲ့ စကျကရိယာ လိုသလို၊ ဈေးကှကျကလဲ အဓိကပဲ။ ဒီပစ်စညျးတှကေို တှကျမယ့ျဈေးကှကျကိုလဲ နိုငျငံတောျက အပွနျအလှနျ ကိုတာစနဈမဟုတျဘူး။ သူတို့ပေးသမြှကိုယူ၊ ရောငျးရမယ့ျစနဈထကျ အပွနျအလှနျ အခြိနျမရှေးကို အခြိနျနဲ့ကိုကျ စိုကျပြိုးထုတျလုပျနိုငျတဲ့။ သူတို့လိုခငြျတဲ့ ပစ်စညျးတှကေို ကနြောျတို့က အခြိနျကိုကျစိုကျပြိုးထုတျလုပျနိုငျမယ့ျ စနဈ မရောကျမခငြျး - အခုအထိ မရောကျသေးဘူး။ ဟိုရှေ့နှဈပေါငျးမြားစှာ (၅၀) ကနေ ဒီနေ့အထိပဲ တရုတျပွညျနယျစပျမှာ ဟိုက တရုတျစီးပှားရေးသမားတှေ ပေးသမြှယူပွီးတော့ လုပျနရေတဲ့ အနအေထားကနေ လှတျမယျ။ အခုကတော့ လုံးဝပိတျလိုကျတဲ့အတှကျ ပိုတောငျဆိုးပါသေးတယျ။
မေး ။ ။ အိမျနောကျဘေးဈေးဆိုငျတညျတဲ့ဟာလေးကို ဥပမာပေး နညျးနညျးပွောပွပါ။ ဘယျနိုငျငံတှမှော လုပျနသေလဲဆိုတာ။
ဖွေ ။ ။ အဲဒါက အိန်ဒိယနိုငျငံမှာ အိန်ဒိယအစိုးရက ဒီအလုပျကို ပေးလုပျထားတာ တောျတောျကွာပွီ။ အိန်ဒိယနိုငျငံက ခေါငျးဆောငျတှသေညျ အတောျကို ဦးနှောကျပွေးတယျ။ သူတို့အားလုံးကို ရရေအောငျ လုပျပေးတယျ။ ဒီလောကျကွီးမားတဲ့ နိုငျငံကွီးမှာ တပွညျလုံးကို ရရေောကျတယျ။ ရောကျတော့ လူတှကေ အိမျဝငျးထဲမှာ သီးနံှတှေ စိုကျပြိုးကွတယျ။ နောကျ စားသုံးတဲ့ Demand ကလဲ သူတို့သညျ အားလုံးက ဟငျးသီးဟငျးရှကျ စားသုံးတဲ့ ပွညျသူပွညျသားတှေ ဖွဈတဲ့အတှကျ သူတို့ပွညျထဲမှာကို အဆငျပွတေယျ။ ကနြောျတို့ဆီမှာက ဟငျးသီးဟငျးရှကျ စားတဲ့လူက သိပျမရှိတော့ ပိုလြှံတဲ့ဟာတှေ Surplus တှကေို ဘယျလိုအကြိုးရှိအောငျ ထုတျကုနျအနနေဲ့ ဘယျလိုလုပျမလဲဆိုတာကိုပဲ အရေးကွီးပါတယျ။
မေး ။ ။ Home Garden က အိမျနောကျဘေး ဈေးဆိုငျတညျတဲ့ သဘောပေါ့။ Home Garden project နဲ့ ထှကျလာတဲ့ ပိုလြှံတဲ့ပစ်စညျးတှကေို ဘယျလိုလုပျရငျကောငျးမလဲ။ အကွံပေးပါအုံး။
ဖွေ ။ ။ ရှမျးပွညျမှာ ကလော၊ အောငျပနျး၊ ပငျးတယ - အဲဒီကနေ ဆငျးသှားတယျဆိုရငျ မိုငျလေးငါးရာဝေး၊ သုံးလေးရာဝေးမှာရှိတဲ့ ကလော-လှိုငျကောျအထိ --လမျးမကွီးအတိုငျး သှားမယျဆိုရငျ ဂေါျဖီခငျးတှေ - သူတို့အားလုံးက ယနေ့ ရင့ျမှည့ျရိတျသိမျးတဲ့အခါမှာ ဈေးကှကျမရှိဘူး။ တရုတျဈေးကှကျ ပိတျလိုကျတဲ့အတှကျ။ အခုနောကျပိုငျးမှာ သူလိုပဲ တနျးဖိုးရှိတဲ့ သီးနံှ သရကျသီး။ ကနြောျတို့ဆီက သရကျသီးက တဈလုံးကို ငါးရာလောကျ ရှိတယျ။ ရပျစောကျ၊ ဆီဆိုငျတို့ တောငျကွီးပတျလညျ၊ ဟိုးပုနျပတျလညျ မကြျစိတဆုံး သရကျခွံကွီးတှေ မန်တလေးပတျဝနျးကငြျ မတ်တရာ၊ ကြောကျဆညျ၊ စဉ့ျကိုငျ၊ မွဈသား - အဲဒီနရောတှမှော သရကျခွံတှေ အပွည့ျပဲ။ ရင့ျမှည့ျရိတျသိမျးပွီ။ ဒါပမေဲ့ ဒီသရကျသီးတှကေို တရုတျပွညျက ဈေးကှကျပိတျထားတဲ့အတှကျ ဒီနေ့ သရကျသီးတှကေို ပွညျတှငျးပဲ လှည့ျရောငျးရတယျ။ ကနြျတဲ့ဟာတှကေတော့ လလှေှင့ျဆုံးရှုံးသှားကွတယျ။ ဖရဲ၊ သခှား ဒီအတိုငျးပါပဲ။ ခရမျးခဉြျ မကွာခငျ လာတော့မယျ။ အားလူးတှေ ရှမျးပွညျမှာ ရိတျတော့မယျ။ ဒီသီးနံှတှအေားလုံးသညျ အထားမခံတဲ့ အသီးအနံှတှေ ဖွဈတဲ့အတှကျ ဒီအသီးအနံှတှေ ရိတျသိမျးပွီးတော့ ဈေးကှကျမှာ အခွမေလှလို့ရှိရငျ နိုငျငံတောျအစိုးရအနနေဲ့ ဘာလုပျမလဲဆိုတာ အစိုးရတာဝနျ ဖွဈသှားပွီ။ အကြိုးရှိအောငျ မစီမံပေးဘူး။ ဂပြနျက ဘယျလိုစီမံသလဲ။ Prefecture ခေါျတဲ့ တိုငျးနဲ့ပွညျနယျ ဒသေတခုမှာ လှနျခဲ့တဲ့ နှဈပေါငျးရာကြောျကတညျးက အစုအဖှဲ့ လယျသမားတှကေို Task Force တှေ ဖှဲ့ပွီးတော့ Cold Storage Facility တခုဆီ၊ Prefecture (၅၀) ဆိုလဲ အခု (၅၀) prefecture တိုငျးမှာ တဈခုဆီ ဆောကျပေးတဲ့အတှကျ လယျသမားအနနေဲ့ အခြိနျမရှေး ထှကျလာတဲ့ အသီးအနံှတှေ - ကနြောျတို့ပွောနတေဲ့ ထှကျသမြှကို အဲဒီဌာနတှကေ သိမျးဆညျး၊ ထုပျပိုး၊ သန့ျစငျ Grading ခှဲပွီးတော့ ဈေးကှကျအရောကျပို့တယျ။ ဒီအစိုးရက ဆောကျပေးတဲ့ သမာဝါယမကောျမတီလေးက ဦးစီးပွီး လုပျပေးတယျ။ ဒါက ဂပြနျအစိုးရက အဆောကျအဦး ဆောကျလုပျပေးတာ။
အဆောကျအဦး မဆောကျလုပျတဲ့ ကနြောျတို့က ဘာလုပျမလဲ။ အဲဒီလောကျ မကုနျပမေယ့ျ အခွားအကုနျနညျးတဲ့ Old Facility – Inlet / Outlet လောကျရှိတဲ့ Air-conditioner တှကေို တခုက သီးနံှခငျးတဲ့ ကွမျးခငျးကနေ Inlet တခု သှငျးပေးမယျ။ ဂိုထောငျရဲ့အလယျကနေ Outlet နဲ့ ထှကျမယျ။ ဒီလို Cold Storage တှေ အမြားကွီးလုပျနိုငျတယျ။ Cold Storage တှေ မလုပျနိုငျဘူး၊ Volume က မြားမယျဆိုရငျ အခွောကျခံမယျ။ အခွောကျခံပွီးတော့ အခွောကျခံပစ်စညျးတှကေို ကနြောျတို့က ဘယျလို Packing လုပျ၊ ဘယျဈေးကှကျကို သှားမလဲဆိုတာကို စဉျးစားမယျ။ တတိယနညျးကတော့ Juice ဖွဈနိုငျတဲ့ သရကျသီး၊ ခရမျးခဉြျတှကေိုတော့ တခါတညျး သရကျသီးဆိုရငျ အနှဈထုတျပွီးတော့ ဖြောျရညျထုတျလို့ရတယျ။ ပိုးသတျဆေးတှေ ဘာတှသေန့ျစငျပွီးတော့ လုပျနိုငျမယျဆိုရငျတော့ ရမယျ။ ခရမျးခဉြျသီးတှကေိုလဲ အလားတူ ပွုပျပွီးတော့ Ketchup ခရမျးခဉြျ Sauce လုပျပွီးတော့ နိုငျငံတကာပို့နိုငျတယျ။ ဒါက ပွောတာပဲ ရှိတယျ။ တကယျလုပျမယျဆိုရငျ လုပျမယ့ျလူ မရှိဘူး။
ပဲက ဆယ့ျတဈသနျးလောကျ စိုကျတယျ။ ဆီထှကျသီးနံှက ဆယ့ျလေးငါးသနျးလောကျ စိုကျတယျ။ အားလုံး (၂၅) သနျးလောကျ စိုကျတယျ။ ဒီလောကျစိုကျတဲ့ ပဲသီးနံှတှကေို အမရေိကနျဈေးကှကျတှမှော သှားကွည့ျလို့ရှိရငျ ဆငျးရဲသားလယျသမား အကုနျလုံး ဝယျစားလို့ရတယျ။ Tin ဘူးလေးတှနေဲ့ ပွုပျပွီးတော့ရောငျးတာ။ ဒါမြိုးတှပေေါ့။ ဒီမှာ ပဲရှုံးပွီးဆိုရငျ လကျပိုကျခံရတယျ။ အဲဒါလိုမြိုး ကုနျစညျတှကေို အခုနောကျပိုငျးမှာ လူတိုငျးပွောနတေဲ့ ဒီနေ့အထိ ပွောလို့မဆုံးနိုငျပါဘူး Value Added တကယျတမျး အခုလို အကဉြျးအကပြျထဲမှာဆိုရငျ ဘယျသူမှ ကယျမယ့ျသူ မရှိတဲ့ အနအေထား ဖွဈနတေယျ။
