ကိုရိုနားပိုးရှိမရှိ ဘယ်လိုဓာတ်ခွဲ အဖြေရှာ

ဒီတပတ် မြန်မာ့အရေး ဆွေးနွေးခန်း အစီအစဉ်မှာ လက်ရှိတကမ္ဘာလုံး ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ Covid 19 ရောဂါပိုး အကူးစက်ခံရမှု ရှိမရှိ ဘယ်လို စမ်းသပ်စစ်ဆေးမှုတွေ လုပ်ရတယ် ဆိုတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ဆွေးနွေးထားပါတယ်။ အမေရိကန်နိုင်ငံ UTMB တက်ဆက်စ် ဆေးတက္ကသိုလ် Galveston မှာရှိတဲ့ အဏုဇီဝဗေဒ ဓါတ်ခွဲခန်းက ဒေါက်တာဖြူမြတ်သွေးကို အွန်လိုင်းကနေ မေးမြန်းထားတဲ့ ပထမပိုင်းမှာ ရောဂါပိုးကူးစက်မှုရှိမရှိ တိုက်ရိုက်စမ်းသပ်တဲ့နည်းကို သိရပါမယ်။

မေး ။ ။ ဒေါက်တာဖြူမြတ်သွေး အခု ဘယ်မှာအလုပ်လုပ်နေပါလဲ။

ဖြေ ။ ။ အခုကတော့ Galveston မြို့မှာရှိတဲ့ University of Texas Medical Branch ဆေးတက္ကသိုလ်မှာ Clinical fellowship လုပ်နေတာပါ။

မေး ။ ။ ဒီမှာ COVID-19 လူနာတွေကို စမ်းသပ်မှုတွေ (testing) လုပ်နေရတယ်လို့ ကြားသိရပါတယ်။ ဆိုတော့ အဲဒီလိုလုပ်နေတာ ဘယ်လောက်ကြာပါပြီလဲ။ လူနာတွေကို စတင်စမ်းသပ်နေတာတွေ။

ဖြေ ။ ။ အခုဆိုရင် တစ်လလောက် ရှိပါပြီ။

မေး ။ ။ တစ်လလောက်အတွင်းမှာ လူနာပေါင်း ဘယ်လောက်လောက်ကို စမ်းသပ်ပြီးပါပြီလဲ။

ဖြေ ။ ။ တစ်လအတွင်းမှာ (၁၃) ရက်ကနေ စတင် Live စမ်းသပ်ချိန်ကနေ ဒီနေ့အထိက UMTB သမီးတို့ တက္ကသိုလ်ဆေးရုံမှာ စုစုပေါင်း (၄) ခုလုံးအပါအဝင် လူနာပေါင်း (၂၀၀၀) ကျော် စမ်းသပ်ပြီးသွားပြီ။ Out-patients and In-patients အားလုံးပါပါတယ်။

မေး ။ ။ လူနာ (၂၀၀၀) ကျော် စမ်းသပ်တဲ့အခါမှာ ဘယ်လောက်မှာ Positive (ရောဂါရှိသူ) Negative (ရောဂါမရှိသူ) တွေ့ပါသလဲ။

ဖြေ ။ ။ (၂၀၀၀) ကျော်မှာ ဒီနေ့အထိက (၇) ရာခိုင်နှုန်း ရောဂါရှိတယ်။

မေး ။ ။ ပထမဦးဆုံး လူနာတွေနဲ့ တွေ့တဲ့အခါမှာ ကိုယ့်အတွက် ကိုယ့်ကိုယ်မကူးနိုင်အောင် ဘယ်လိုအကာအကွယ်တွေလုပ်လဲ။ ပြောပြပေးပါ။

ဖြေ ။ ။ သမီးတို့က Laboratory စမ်းသပ်ဓါတ်ခွဲခန်းပိုင်းကဖြစ်တော့ လူနာနဲ့ တိုက်ရိုက်မတွေ့ဘူး။ ဒါပေမဲ့ လူနာရဲ့ ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးရန်နမူနာ (sample specimen) နဲ့ ထိတွေ့ရတယ်။ ပြောရမယ်ဆိုရင် Frontline မှာ specimen နဲ့ တွေ့တယ်။ COVID-19 ဗိုင်းရပ်စ် ပါနိုင်တဲ့ specimen တွေကို ထိတွေ့ရတယ်။ ဆိုတော့ Laboratory Guideline လိုက်နာရမယ့် ဓါတ်ခွဲခန်းလမ်းညွှန်အတိုင်း လုပ်ကိုင်ကြတယ်။ ဓါတ်ခွဲခန်းမှာဆိုရင် Standard Protocols လုပ်ရမယ့်နည်းလမ်းအတိုင်း လက်အိတ်ဝတ်ရတယ်။ နောက် Biosafety Cabinet တွေဆိုတာရှိတယ်။ အဲဒါတွေက Biosafety Level (2) Laboratory ဓါတ်ခွဲခန်းအဆင့်နှစ်မှာ ထားရှိတဲ့ Biosafety Cabinet ထဲမှာ နမူနာတွေကို စမ်းသပ်ရတယ်။ ကိုင်တွယ်ရတယ်။ ကြည့်ရှုရတယ်။

မေး ။ ။ Testing စမ်းသပ်မှုလုပ်တဲ့ နည်းတွေ ဘယ်နှစ်ခုလောက်ရှိလဲ။ အရင်ပြောပြပေးပါ။

ဖြေ ။ ။ နည်းလမ်းကတော့ တစ်ခုပဲ ရှိပါတယ်။ တစ်ခုက ဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ သက်ရှိကလာပ်စည်းအက်စစ် (virus nucleic acid) ကို မျိုးရိုးဗီဇနှင့်ဆိုင်ရာ (genetic material) ကို သုံးပြီးတော့ စမ်းသပ်ရတဲ့နည်း။ ဒီတနည်းပဲရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီနည်းကိုသုံးပြီးတော့ ဓါတ်ခွဲခန်းတွေက ကိုယ်ကိုယ်တိုင် စမ်းသပ်ထုတ်ဖော်ကြတယ်။ အဓိကတော့ ဒီနည်းကိုပဲ သုံးပြီးတော့ - နည်းကတော့ တနည်းပဲ - ဒါပေမဲ့ ပုံစံ (form) က အမျိုးမျိုးရှိတယ်။ နည်းကိုသုံးရတဲ့ပုံစံတွေကတော့ အမျိုးမျိုးရှိပါတယ်။

မေး ။ ။ အခုလောလောဆယ် ဒီလိုမျိုး တကယ့် COVID-19 ဖြစ်စေတဲ့ ရောဂါပိုး ရှိမရှိဘဲ၊ တိုက်ရိုက်စမ်းနေတာပေါ့။

ဖြေ ။ ။ ပထမဦးဆုံး စမ်းသပ်တာကတော့ တစ်လလုံးလုံးနီးပါးက symptomatic ရောဂါလက္ခဏာရှိတဲ့ လူနာတွေကိုပဲ စမ်းခဲ့ကြတယ်။ ဆေးရုံတင်ထားတဲ့ လူနာပဲဖြစ်ဖြစ်၊ ဒါမှမဟုတ် Out-patient ပြင်ပလူနာ ဆေးခန်းတွေကိုလာကြတဲ့ လူနာတွေဖြစ်ဖြစ်၊ အရေးပေါ် (Emergency Room) ကို ရောက်လာတဲ့ လူနာတွေဖြစ်ဖြစ် ရောဂါလက္ခဏာရှိတဲ့ လူနာတွေဆိုရင် - သမီးတို့ ပြီးခဲ့တဲ့ ကြာသပတေး၊ သောကြာနေ့ကမှ စပြီးတော့ တက္ကဆက်ပြည်နယ်မှာ - နေရာတိုင်းတော့ မဟုတ်သေးဘူး၊ မြို့တချို့နဲ့ ဒီမြို့အပါအဝင် ရောဂါလက္ခဏာရှိတဲ့ လူနာနဲ့ မရှိတဲ့လူတွေကို စမ်းသပ်ဖို့ ဖွင့်ပေးလိုက်ပြီ။

မေး ။ ။ အဲဒါက ဘယ်လိုနမူနာတွေ ယူသလဲ။ တံတွေးနမူနာတို့ ။ နမူနာ ဘယ်နှစ်မျိုးယူလဲ။ ဘယ်နေရာတွေကယူလဲ။ ပြောပြပေးပါ။

ဖြေ ။ ။ နမူနာတွေကတော့ nasopharyngeal ခေါ်တဲ့ နှာခေါင်းကနေ အတွင်းပိုင်းအထိ ဝါဂွမ်းတံ (swab) နဲ့ (၃) ကြိမ်ထိုးရတယ်။ အဲဒါက အဓိကယူရတယ်။ အဲဒါကိုပဲ FDA ကနေ အတည်ပြုထောက်ခံထားတဲ့ ခွင့်ပြုထားတဲ့ နမူနာ။ ဒါပေမဲ့ တချို့ကြတော့ အာခေါင်းကနေပြီးတော့လည်း ယူကြတယ်။ ဒါကိုလဲ FDA ကနေ ချွင်းချက်အနေနဲ့ ပေးထားတယ်။ အဲဒီနှစ်ခု အဓိကက ဒီဟာက အဆုပ်လမ်းကြောင်းရဲ့ အပေါ်ပိုင်းလက္ခဏာ နမူနာကိုပဲ ယူလို့ရတယ်။ အောက်ပိုင်းအတွက်ကိုတော့ FDA နဲ့ CDC တို့က ခွင့်မပြုထားသေးဘူး။ ဆိုတော့ အဲဒီအတွက်က Data အချက်အလက်တွေလည်း မရှိသေးဘူး။ ဒါပေမဲ့ တချို့တွေ autopsy လူသေကို ခွဲပြီးတော့ စစ်ကြတာတွေမှာ Data အနည်းအများ ရှိကြပေမယ့် ဓါတ်ခွဲခန်းတွေမှာတော့ စမ်းသပ်ဖို့အတွက်ကို ဥပဒေနဲ့အညီ အသက်ရှုလမ်းကြောင်း အပေါ်ပိုင်းကိုပဲ ယူကြတယ်။ နှာခေါင်း၊ ပါးစပ်တို့ အတွင်းပိုင်းအာခေါင်းနဲ့ များသောအားဖြင့် နှာခေါင်းအတွင်းပိုင်းကပဲ ယူကြတယ်။

မေး ။ ။ ဒီနမူနာတွေကိုယူပြီးတော့ စမ်းသပ်တယ်။ စမ်းသပ်တဲ့အခါမှာ ကိုယ်စမ်းသပ်တဲ့ဟာက test-kit လို့ အများသိနေကြတဲ့ စမ်းသပ်တဲ့ကရိယာက ဘယ်လိုဟာမျိုးတွေမှာ သုံးပါလဲ။ အဲဒါလေးကို နည်းနည်းရှင်းပြပေးပါ။ ဘယ်လိုပုံစံနဲ့ စမ်းသပ်သလဲဆိုတာကို နည်းနည်းရှင်းပြပေးပါ။

ဖြေ ။ ။ Test-kit ဆိုတာက တကယ်တမ်းကြတော့ CDC ကနေ ထုတ်ပေးလိုက်တာပါ။ ဗိုင်းရပ်စ်က nucleic acid ကို အဲဒီမှာအပိုင်းတွေ အမျိုးမျိုးရှိတယ် - ခေါင်းပိုင်း၊ ကိုယ်ပိုင်း - အဲဒီခေါင်း၊ ကိုယ်ပိုင်းတွေကို ကိုဗစ်အတွက်ကို - ဥပမာ အန်တီအတွက်ဆိုရင် မျက်လုံးက ဘာအမှတ်အသားရှိလဲ။ လက်မှာ အမှတ်အသားရှိတယ်ဆိုရင် အဲဒါနဲ့ကိုက်တဲ့ အမှတ်အသားအတွက်ကို လုံးဝထွင်ထားတဲ့ Test-kit ကို CDC က ထုတ်ပေးတာ။ အဲဒါ Lab တိုင်းက အဲဒီ Test-kit ကို ဝယ်ချင်ဝယ်၊ မဝယ်လို့ရှိရင် ထုတ်ပေးထားတဲ့ စံနမူနာ genetic sequence ကိုလည်း ထုတ်ပေးတယ်။ အကယ်၍ Test-kit မဝယ်လို့ရှိရင် CDD က ထုတ်ပေးတဲ့ genetic sequence ကို ကိုယ့်ဟာကိုယ် မှာလို့ရတယ်။ ကုမ္ပဏီတွေက nucleic acid တွေ ရောင်းတယ်။ genetic sequence တွေ ရောင်းတယ်။ အဲဒီလိုလုပ်ချင်လုပ်။ အဲဒီလိုမျိုးနဲ့ စစ်ကြတယ်။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ COVID-19 ရောဂါပိုး ရှိမရှိ Test-kit တွေ အစောပိုင်းက မရကြဘူး။ နောက်ပိုင်းတော့ အမေရိကန်နိုင်ငံက အကူအညီပေးတယ် ပြောတယ်။ ဆိုတော့ ဓါတ်ခွဲစမ်းသပ်ခန်းထဲမှာ အစပိုင်းမှာ မြန်မာနိုင်ငံမှာ မစမ်းသပ်နိုင်လို့ ထိုင်းကိုပို့ရတယ်။ တကယ် ကျန်းမာရေးဌာနတွေရဲ့ အတည်ပြုချက်ရယူထားတဲ့ ဓါတ်ခွဲခန်းတွေကို သွားစစ်ရတယ်။ အခု မြန်မာပြည်မှာ စမ်းသပ်နိုင်ပြီဆိုတော့ ဘယ်လိုပုံစံမျိုးတွေနဲ့ စမ်းသပ်တာတွေ လုပ်ရလဲ။ နည်းနည်းရှင်းပြပေးပါ။ လူတွေက ဒီရောဂါရှိမရှိ စမ်းသပ်ချင်တယ်ဆိုရင် ဘယ်လိုပုံစံမျိုးတွေနဲ့ စမ်းသပ်တယ်။ ဘာညာဆိုတာ သိရအောင် နည်းနည်းရှင်းပြပေးပါ။

ဖြေ ။ ။ သမီးအမြင်နဲ့ ပြောရမယ်ဆိုရင် မြန်မာပြည်ကို ရောက်နေတဲ့ Test-kit က အမေရိကက ပို့ပေးတယ်ဆိုရင် ကိုဗစ်ဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ genetic material - nucleic acid ကို နှာခေါင်းနမူနာကနေ ထုတ်ယူတယ်။ ထုတ်ပြီးတော့မှ genetic ဗိုင်းရပ်စ်ကို ရတယ်။ ရတယ်ဆိုရင် စောစောတုန်းက ပြောထားတဲ့ Template လို့ခေါ်တဲ့ ဗိုင်းရပ်အမှတ်အသားစာရင်းနဲ့ နမူနာကထွက်လာတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်အပိုင်းတွေနဲ့ ကိုဗစ်ဗိုင်းရပ်စ် ဟုတ်မဟုတ်ကို စစ်ရတယ်။ ဟုတ်တယ်ဆိုရင် အဲဒီမှာ ပူးသွားတယ်။ အဲဒီအခါ စက်ထဲမှာထည့်ပြီးတော့ စက်ကတစ်ခါ ဖတ်အုံးမယ်။ တစ်နာရီ၊ နှစ်နာရီဖတ်ပြီးတော့ ထွက်လာတဲ့အဖြေကိုကြည့်ပြီးတော့ အဲဒီမှာ ခေါင်းပိုင်းကလည်းတူတယ်၊ မျက်လုံးပိုင်းကလည်းတူတယ်။ အမှတ်အသား ဗိုက်ပိုင်းကလည်း တူတယ်ဆိုပြီးတော့ သုံးမျိုး၊ နှစ်မျိုး စက်ကဖတ်ပြီး ထွက်လာတဲ့ဟာကို ဒါက Positive ဖြစ်သွားပြီဆိုပြီး သတ်မှတ်ကြတယ်။ ဒါက နောက်ခံ ယေဘုယျသဘော။ စမ်းသပ်တဲ့ဟာကို တဆင့်ချင်းတဆင့်ချင်းဆီကို automation အမြန်လုပ်လို့ရတဲ့ဟာမှာလည်း သုံးတာလည်း ဖြစ်နိုင်တယ်။ အမေရိကန်က လှုတယ်ဆိုတော့။ ဒါမှမဟုတ်ရင် အမေရိကန်မှာလည်း ကုမ္ပဏီတွေက တစ်ခုပြီးတစ်ခု FDA ခွင့်ပြုချက်တွေကို ရကြပြီ။ ရကြတော့ အဲဒီမှာ ကုမ္ပဏီ (၂) ခု ရှိတယ်။ တစ်ခုက မိနစ် (၄၀) နဲ့ အဖြေထွက်တယ်။ ဒီနည်းကိုပဲ သုံးကြတယ်။ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးထုတ်တယ်။ ပြီးနောက် Template ပေါ်မှာ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးလက္ခဏာနဲ့ ထိမထိဆိုတာကို စက်သေးသေးလေးထဲ ထည့်လိုက်ပြီး အဆင့်ဆင့်စစ်ဆေးပြီးမှ အဖြေကိုထုတ်ပေးတယ်။ အဲဒါကို သုံးတာ ဖြစ်ဖို့များတယ်။ ဒါပေမဲ့ Principle နည်းလမ်းကိုပဲ အခြေခံပြီး လုပ်ကြတယ်။

မေး ။ ။ ဒီလိုမျိုး စမ်းသပ်တဲ့အခါမှာ မှားယွင်းတာ ရာခိုင်နှုန်း ဘယ်လောက်လောက် ရှိနိုင်ပါလဲ။

ဖြေ ။ ။ မှားယွင်းတဲ့ ရာခိုင်နှုန်းဆိုတာကတော့ ရာခိုင်နှုန်းအရ ပြောရလို့ရှိရင် တော်တော်များများက test တွေ အကုန်လုံးက validation တရားဝင်ဖြစ်အောင် FDA တို့ ခွင့်ပြုချက်ရအောင် လုံးဝရအောင် လုပ်ရတဲ့အတွက်ကြောင့်မို့ တစ်ရာရာခိုင်နှုန်း မှန်တယ်လို့လဲ ပြောလို့မရဘူးဆိုတော့ (၉၈) ရာခိုင်နှုန်းလောက်တော့ မှန်တယ်။ နှစ်ဆယ်၊ သုံးဆယ်လောက်ကို ရှိသမျှစက်တွေ၊ သုံးတဲ့နည်းတွေနဲ့ စမ်းကြည့်တယ်။ အဲဒီမှာ (၉၈) (၉၉) ရာခိုင်နှုန်းလောက်က အဖြေအတူတူထွက်တယ်ဆိုတော့ ကျန်တဲ့ဟာကတော့ စက်က ဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ နမူနာက နည်းနေတယ်ဆိုရင် - ဥပမာ လူတစ်ယောက်က အရမ်းဖျားနေတဲ့လူနဲ့ နည်းနည်းဖျားနေတဲ့လူနဲ့ - နည်းနည်းဖျားတဲ့လူဆိုရင် သူ့ဆီမှာ ဗိုင်းရပ်စ်အရေအတွက်ကနည်းမယ်။ အရမ်းဖျားတယ်လူကတော့ ဗိုင်းရပ်စ်အရေအတွက် များမယ်။ ဆိုတော့ ဗိုင်းရပ်စ်အရေအတွက် နည်းနေတဲ့လူဆီကနေ တိုင်းလို့ရှိရင် အရမ်းကို sensitive ဖြစ်တဲ့ Test နည်းက Positive ထွက်ပြီးတော့၊ နည်းနည်းလေးကြာသွားတဲ့ နည်းပညာကတော့ Negative လို့ ထွက်ရင်ထွက်နိုင်တယ်။ ဒါကတော့ လူနာရဲ့ အခြေအနေပေါ်မှာလည်း မူတည်ပါတယ်။

မေး ။ ။ အကြောင်းအချက်တွေက အများကြီးပေါ့။ လူနာပေါ်မှာလည်း မူတည်တယ်၊ ကောက်ယူတဲ့ နမူနာရဲ့ မှန်ကန်မှုတွေ၊ တိကျမှုတွေပေါ်မှာလည်း မူတည်တယ်ပေါ့။

==Unicode==

ဒီတပတျ မွနျမာ့အရေး ဆှေးနှေးခနျး အစီအစဉျမှာ လကျရှိတကမ်ဘာလုံး ရငျဆိုငျနရေတဲ့ Covid 19 ရောဂါပိုး အကူးစကျခံရမှု ရှိမရှိ ဘယျလို စမျးသပျစဈဆေးမှုတှေ လုပျရတယျ ဆိုတာနဲ့ ပတျသကျပွီး ဆှေးနှေးထားပါတယျ။ အမရေိကနျနိုငျငံ UTMB တကျဆကျဈ ဆေးတက်ကသိုလျ Galveston မှာရှိတဲ့ အဏုဇီဝဗဒေ ဓါတျခှဲခနျးက ဒေါကျတာဖွူမွတျသှေးကို အှနျလိုငျးကနေ မေးမွနျးထားတဲ့ ပထမပိုငျးမှာ ရောဂါပိုးကူးစကျမှုရှိမရှိ တိုကျရိုကျစမျးသပျတဲ့နညျးကို သိရပါမယျ။
မေး ။ ။ ဒေါကျတာဖွူမွတျသှေး အခု ဘယျမှာအလုပျလုပျနပေါလဲ။

ဖွေ ။ ။ အခုကတော့ Galveston မွို့မှာရှိတဲ့ University of Texas Medical Branch ဆေးတက်ကသိုလျမှာ Clinical fellowship လုပျနတောပါ။

မေး ။ ။ ဒီမှာ COVID-19 လူနာတှကေို စမျးသပျမှုတှေ (testing) လုပျနရေတယျလို့ ကွားသိရပါတယျ။ ဆိုတော့ အဲဒီလိုလုပျနတော ဘယျလောကျကွာပါပွီလဲ။ လူနာတှကေို စတငျစမျးသပျနတောတှေ။

ဖွေ ။ ။ အခုဆိုရငျ တဈလလောကျ ရှိပါပွီ။

မေး ။ ။ တဈလလောကျအတှငျးမှာ လူနာပေါငျး ဘယျလောကျလောကျကို စမျးသပျပွီးပါပွီလဲ။

ဖွေ ။ ။ တဈလအတှငျးမှာ (၁၃) ရကျကနေ စတငျ Live စမျးသပျခြိနျကနေ ဒီနေ့အထိက UMTB သမီးတို့ တက်ကသိုလျဆေးရုံမှာ စုစုပေါငျး (၄) ခုလုံးအပါအဝငျ လူနာပေါငျး (၂၀၀၀) ကြောျ စမျးသပျပွီးသှားပွီ။ Out-patients and In-patients အားလုံးပါပါတယျ။

မေး ။ ။ လူနာ (၂၀၀၀) ကြောျ စမျးသပျတဲ့အခါမှာ ဘယျလောကျမှာ Positive (ရောဂါရှိသူ) Negative (ရောဂါမရှိသူ) တှေ့ပါသလဲ။

ဖွေ ။ ။ (၂၀၀၀) ကြောျမှာ ဒီနေ့အထိက (၇) ရာခိုငျနှုနျး ရောဂါရှိတယျ။

မေး ။ ။ ပထမဦးဆုံး လူနာတှနေဲ့ တှေ့တဲ့အခါမှာ ကိုယ့ျအတှကျ ကိုယ့ျကိုယျမကူးနိုငျအောငျ ဘယျလိုအကာအကှယျတှလေုပျလဲ။ ပွောပွပေးပါ။

ဖွေ ။ ။ သမီးတို့က Laboratory စမျးသပျဓါတျခှဲခနျးပိုငျးကဖွဈတော့ လူနာနဲ့ တိုကျရိုကျမတှေ့ဘူး။ ဒါပမေဲ့ လူနာရဲ့ ဓာတျခှဲစဈဆေးရနျနမူနာ (sample specimen) နဲ့ ထိတှေ့ရတယျ။ ပွောရမယျဆိုရငျ Frontline မှာ specimen နဲ့ တှေ့တယျ။ COVID-19 ဗိုငျးရပျဈ ပါနိုငျတဲ့ specimen တှကေို ထိတှေ့ရတယျ။ ဆိုတော့ Laboratory Guideline လိုကျနာရမယ့ျ ဓါတျခှဲခနျးလမျးညှှနျအတိုငျး လုပျကိုငျကွတယျ။ ဓါတျခှဲခနျးမှာဆိုရငျ Standard Protocols လုပျရမယ့ျနညျးလမျးအတိုငျး လကျအိတျဝတျရတယျ။ နောကျ Biosafety Cabinet တှဆေိုတာရှိတယျ။ အဲဒါတှကေ Biosafety Level (2) Laboratory ဓါတျခှဲခနျးအဆင့ျနှဈမှာ ထားရှိတဲ့ Biosafety Cabinet ထဲမှာ နမူနာတှကေို စမျးသပျရတယျ။ ကိုငျတှယျရတယျ။ ကွည့ျရှုရတယျ။

မေး ။ ။ Testing စမျးသပျမှုလုပျတဲ့ နညျးတှေ ဘယျနှဈခုလောကျရှိလဲ။ အရငျပွောပွပေးပါ။

ဖွေ ။ ။ နညျးလမျးကတော့ တဈခုပဲ ရှိပါတယျ။ တဈခုက ဗိုငျးရပျဈရဲ့ သကျရှိကလာပျစညျးအကျစဈ (virus nucleic acid) ကို မြိုးရိုးဗီဇနှင့ျဆိုငျရာ (genetic material) ကို သုံးပွီးတော့ စမျးသပျရတဲ့နညျး။ ဒီတနညျးပဲရှိတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဒီနညျးကိုသုံးပွီးတော့ ဓါတျခှဲခနျးတှကေ ကိုယျကိုယျတိုငျ စမျးသပျထုတျဖောျကွတယျ။ အဓိကတော့ ဒီနညျးကိုပဲ သုံးပွီးတော့ - နညျးကတော့ တနညျးပဲ - ဒါပမေဲ့ ပုံစံ (form) က အမြိုးမြိုးရှိတယျ။ နညျးကိုသုံးရတဲ့ပုံစံတှကေတော့ အမြိုးမြိုးရှိပါတယျ။

မေး ။ ။ အခုလောလောဆယျ ဒီလိုမြိုး တကယ့ျ COVID-19 ဖွဈစတေဲ့ ရောဂါပိုး ရှိမရှိဘဲ၊ တိုကျရိုကျစမျးနတောပေါ့။

ဖွေ ။ ။ ပထမဦးဆုံး စမျးသပျတာကတော့ တဈလလုံးလုံးနီးပါးက symptomatic ရောဂါလက်ခဏာရှိတဲ့ လူနာတှကေိုပဲ စမျးခဲ့ကွတယျ။ ဆေးရုံတငျထားတဲ့ လူနာပဲဖွဈဖွဈ၊ ဒါမှမဟုတျ Out-patient ပွငျပလူနာ ဆေးခနျးတှကေိုလာကွတဲ့ လူနာတှဖွေဈဖွဈ၊ အရေးပေါျ (Emergency Room) ကို ရောကျလာတဲ့ လူနာတှဖွေဈဖွဈ ရောဂါလက်ခဏာရှိတဲ့ လူနာတှဆေိုရငျ - သမီးတို့ ပွီးခဲ့တဲ့ ကွာသပတေး၊ သောကွာနေ့ကမှ စပွီးတော့ တက်ကဆကျပွညျနယျမှာ - နရောတိုငျးတော့ မဟုတျသေးဘူး၊ မွို့တခြို့နဲ့ ဒီမွို့အပါအဝငျ ရောဂါလက်ခဏာရှိတဲ့ လူနာနဲ့ မရှိတဲ့လူတှကေို စမျးသပျဖို့ ဖှင့ျပေးလိုကျပွီ။

မေး ။ ။ အဲဒါက ဘယျလိုနမူနာတှေ ယူသလဲ။ တံတှေးနမူနာတို့ ။ နမူနာ ဘယျနှဈမြိုးယူလဲ။ ဘယျနရောတှကေယူလဲ။ ပွောပွပေးပါ။

ဖွေ ။ ။ နမူနာတှကေတော့ nasopharyngeal ခေါျတဲ့ နှာခေါငျးကနေ အတှငျးပိုငျးအထိ ဝါဂှမျးတံ (swab) နဲ့ (၃) ကွိမျထိုးရတယျ။ အဲဒါက အဓိကယူရတယျ။ အဲဒါကိုပဲ FDA ကနေ အတညျပွုထောကျခံထားတဲ့ ခှင့ျပွုထားတဲ့ နမူနာ။ ဒါပမေဲ့ တခြို့ကွတော့ အာခေါငျးကနပွေီးတော့လညျး ယူကွတယျ။ ဒါကိုလဲ FDA ကနေ ခြှငျးခကြျအနနေဲ့ ပေးထားတယျ။ အဲဒီနှဈခု အဓိကက ဒီဟာက အဆုပျလမျးကွောငျးရဲ့ အပေါျပိုငျးလက်ခဏာ နမူနာကိုပဲ ယူလို့ရတယျ။ အောကျပိုငျးအတှကျကိုတော့ FDA နဲ့ CDC တို့က ခှင့ျမပွုထားသေးဘူး။ ဆိုတော့ အဲဒီအတှကျက Data အခကြျအလကျတှလေညျး မရှိသေးဘူး။ ဒါပမေဲ့ တခြို့တှေ autopsy လူသကေို ခှဲပွီးတော့ စဈကွတာတှမှော Data အနညျးအမြား ရှိကွပမေယ့ျ ဓါတျခှဲခနျးတှမှောတော့ စမျးသပျဖို့အတှကျကို ဥပဒနေဲ့အညီ အသကျရှုလမျးကွောငျး အပေါျပိုငျးကိုပဲ ယူကွတယျ။ နှာခေါငျး၊ ပါးစပျတို့ အတှငျးပိုငျးအာခေါငျးနဲ့ မြားသောအားဖွင့ျ နှာခေါငျးအတှငျးပိုငျးကပဲ ယူကွတယျ။

မေး ။ ။ ဒီနမူနာတှကေိုယူပွီးတော့ စမျးသပျတယျ။ စမျးသပျတဲ့အခါမှာ ကိုယျစမျးသပျတဲ့ဟာက test-kit လို့ အမြားသိနကွေတဲ့ စမျးသပျတဲ့ကရိယာက ဘယျလိုဟာမြိုးတှမှော သုံးပါလဲ။ အဲဒါလေးကို နညျးနညျးရှငျးပွပေးပါ။ ဘယျလိုပုံစံနဲ့ စမျးသပျသလဲဆိုတာကို နညျးနညျးရှငျးပွပေးပါ။

ဖွေ ။ ။ Test-kit ဆိုတာက တကယျတမျးကွတော့ CDC ကနေ ထုတျပေးလိုကျတာပါ။ ဗိုငျးရပျဈက nucleic acid ကို အဲဒီမှာအပိုငျးတှေ အမြိုးမြိုးရှိတယျ - ခေါငျးပိုငျး၊ ကိုယျပိုငျး - အဲဒီခေါငျး၊ ကိုယျပိုငျးတှကေို ကိုဗဈအတှကျကို - ဥပမာ အနျတီအတှကျဆိုရငျ မကြျလုံးက ဘာအမှတျအသားရှိလဲ။ လကျမှာ အမှတျအသားရှိတယျဆိုရငျ အဲဒါနဲ့ကိုကျတဲ့ အမှတျအသားအတှကျကို လုံးဝထှငျထားတဲ့ Test-kit ကို CDC က ထုတျပေးတာ။ အဲဒါ Lab တိုငျးက အဲဒီ Test-kit ကို ဝယျခငြျဝယျ၊ မဝယျလို့ရှိရငျ ထုတျပေးထားတဲ့ စံနမူနာ genetic sequence ကိုလညျး ထုတျပေးတယျ။ အကယျ၍ Test-kit မဝယျလို့ရှိရငျ CDD က ထုတျပေးတဲ့ genetic sequence ကို ကိုယ့ျဟာကိုယျ မှာလို့ရတယျ။ ကုမ်ပဏီတှကေ nucleic acid တှေ ရောငျးတယျ။ genetic sequence တှေ ရောငျးတယျ။ အဲဒီလိုလုပျခငြျလုပျ။ အဲဒီလိုမြိုးနဲ့ စဈကွတယျ။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ မွနျမာနိုငျငံမှာ COVID-19 ရောဂါပိုး ရှိမရှိ Test-kit တှေ အစောပိုငျးက မရကွဘူး။ နောကျပိုငျးတော့ အမရေိကနျနိုငျငံက အကူအညီပေးတယျ ပွောတယျ။ ဆိုတော့ ဓါတျခှဲစမျးသပျခနျးထဲမှာ အစပိုငျးမှာ မွနျမာနိုငျငံမှာ မစမျးသပျနိုငျလို့ ထိုငျးကိုပို့ရတယျ။ တကယျ ကနြျးမာရေးဌာနတှရေဲ့ အတညျပွုခကြျရယူထားတဲ့ ဓါတျခှဲခနျးတှကေို သှားစဈရတယျ။ အခု မွနျမာပွညျမှာ စမျးသပျနိုငျပွီဆိုတော့ ဘယျလိုပုံစံမြိုးတှနေဲ့ စမျးသပျတာတှေ လုပျရလဲ။ နညျးနညျးရှငျးပွပေးပါ။ လူတှကေ ဒီရောဂါရှိမရှိ စမျးသပျခငြျတယျဆိုရငျ ဘယျလိုပုံစံမြိုးတှနေဲ့ စမျးသပျတယျ။ ဘာညာဆိုတာ သိရအောငျ နညျးနညျးရှငျးပွပေးပါ။

ဖွေ ။ ။ သမီးအမွငျနဲ့ ပွောရမယျဆိုရငျ မွနျမာပွညျကို ရောကျနတေဲ့ Test-kit က အမရေိကက ပို့ပေးတယျဆိုရငျ ကိုဗဈဗိုငျးရပျဈရဲ့ genetic material - nucleic acid ကို နှာခေါငျးနမူနာကနေ ထုတျယူတယျ။ ထုတျပွီးတော့မှ genetic ဗိုငျးရပျဈကို ရတယျ။ ရတယျဆိုရငျ စောစောတုနျးက ပွောထားတဲ့ Template လို့ခေါျတဲ့ ဗိုငျးရပျအမှတျအသားစာရငျးနဲ့ နမူနာကထှကျလာတဲ့ ဗိုငျးရပျဈအပိုငျးတှနေဲ့ ကိုဗဈဗိုငျးရပျဈ ဟုတျမဟုတျကို စဈရတယျ။ ဟုတျတယျဆိုရငျ အဲဒီမှာ ပူးသှားတယျ။ အဲဒီအခါ စကျထဲမှာထည့ျပွီးတော့ စကျကတဈခါ ဖတျအုံးမယျ။ တဈနာရီ၊ နှဈနာရီဖတျပွီးတော့ ထှကျလာတဲ့အဖွကေိုကွည့ျပွီးတော့ အဲဒီမှာ ခေါငျးပိုငျးကလညျးတူတယျ၊ မကြျလုံးပိုငျးကလညျးတူတယျ။ အမှတျအသား ဗိုကျပိုငျးကလညျး တူတယျဆိုပွီးတော့ သုံးမြိုး၊ နှဈမြိုး စကျကဖတျပွီး ထှကျလာတဲ့ဟာကို ဒါက Positive ဖွဈသှားပွီဆိုပွီး သတျမှတျကွတယျ။ ဒါက နောကျခံ ယဘေုယသြဘော။ စမျးသပျတဲ့ဟာကို တဆင့ျခငြျးတဆင့ျခငြျးဆီကို automation အမွနျလုပျလို့ရတဲ့ဟာမှာလညျး သုံးတာလညျး ဖွဈနိုငျတယျ။ အမရေိကနျက လှုတယျဆိုတော့။ ဒါမှမဟုတျရငျ အမရေိကနျမှာလညျး ကုမ်ပဏီတှကေ တဈခုပွီးတဈခု FDA ခှင့ျပွုခကြျတှကေို ရကွပွီ။ ရကွတော့ အဲဒီမှာ ကုမ်ပဏီ (၂) ခု ရှိတယျ။ တဈခုက မိနဈ (၄၀) နဲ့ အဖွထှေကျတယျ။ ဒီနညျးကိုပဲ သုံးကွတယျ။ ဗိုငျးရပျဈပိုးထုတျတယျ။ ပွီးနောကျ Template ပေါျမှာ ဗိုငျးရပျဈပိုးလက်ခဏာနဲ့ ထိမထိဆိုတာကို စကျသေးသေးလေးထဲ ထည့ျလိုကျပွီး အဆင့ျဆင့ျစဈဆေးပွီးမှ အဖွကေိုထုတျပေးတယျ။ အဲဒါကို သုံးတာ ဖွဈဖို့မြားတယျ။ ဒါပမေဲ့ Principle နညျးလမျးကိုပဲ အခွခေံပွီး လုပျကွတယျ။

မေး ။ ။ ဒီလိုမြိုး စမျးသပျတဲ့အခါမှာ မှားယှငျးတာ ရာခိုငျနှုနျး ဘယျလောကျလောကျ ရှိနိုငျပါလဲ။

ဖွေ ။ ။ မှားယှငျးတဲ့ ရာခိုငျနှုနျးဆိုတာကတော့ ရာခိုငျနှုနျးအရ ပွောရလို့ရှိရငျ တောျတောျမြားမြားက test တှေ အကုနျလုံးက validation တရားဝငျဖွဈအောငျ FDA တို့ ခှင့ျပွုခကြျရအောငျ လုံးဝရအောငျ လုပျရတဲ့အတှကျကွောင့ျမို့ တဈရာရာခိုငျနှုနျး မှနျတယျလို့လဲ ပွောလို့မရဘူးဆိုတော့ (၉၈) ရာခိုငျနှုနျးလောကျတော့ မှနျတယျ။ နှဈဆယျ၊ သုံးဆယျလောကျကို ရှိသမြှစကျတှေ၊ သုံးတဲ့နညျးတှနေဲ့ စမျးကွည့ျတယျ။ အဲဒီမှာ (၉၈) (၉၉) ရာခိုငျနှုနျးလောကျက အဖွအေတူတူထှကျတယျဆိုတော့ ကနြျတဲ့ဟာကတော့ စကျက ဗိုငျးရပျဈရဲ့ နမူနာက နညျးနတေယျဆိုရငျ - ဥပမာ လူတဈယောကျက အရမျးဖြားနတေဲ့လူနဲ့ နညျးနညျးဖြားနတေဲ့လူနဲ့ - နညျးနညျးဖြားတဲ့လူဆိုရငျ သူ့ဆီမှာ ဗိုငျးရပျဈအရအေတှကျကနညျးမယျ။ အရမျးဖြားတယျလူကတော့ ဗိုငျးရပျဈအရအေတှကျ မြားမယျ။ ဆိုတော့ ဗိုငျးရပျဈအရအေတှကျ နညျးနတေဲ့လူဆီကနေ တိုငျးလို့ရှိရငျ အရမျးကို sensitive ဖွဈတဲ့ Test နညျးက Positive ထှကျပွီးတော့၊ နညျးနညျးလေးကွာသှားတဲ့ နညျးပညာကတော့ Negative လို့ ထှကျရငျထှကျနိုငျတယျ။ ဒါကတော့ လူနာရဲ့ အခွအေနပေေါျမှာလညျး မူတညျပါတယျ။

မေး ။ ။ အကွောငျးအခကြျတှကေ အမြားကွီးပေါ့။ လူနာပေါျမှာလညျး မူတညျတယျ၊ ကောကျယူတဲ့ နမူနာရဲ့ မှနျကနျမှုတှေ၊ တိကမြှုတှပေေါျမှာလညျး မူတညျတယျပေါ့။