မြန်မာနိုင်ငံမှာ သတင်းသမားတွေ သတ်ဖြတ်ခံရပေမဲ့ အပြစ်ပေးအရေးယူတာ မရှိတဲ့အပေါ် သတင်းမီဒီယာ လွတ်လပ်ခွင့် လှုပ်ရှားသူတွေ ထောက်ပြနေကြပါတယ်။ သတင်းသမားတွေအပေါ် ရာဇဝတ်မှု ကျုးလွန်သူတွေ အပြစ်ပေး အရေးယူမခံရတဲ့ အခြေအနေတွေ အဆုံးသတ်ရေး နိုင်ငံတကာနေ့ဖြစ်တဲ့ ဗုဒ္ဓဟူးနေ့မှာပဲ မြန်မာနိုင်ငံက သတင်းလွတ်လပ်ခွင့် အခြေအနေကို ထောက်ပြခဲ့ကြတာပါ။ အပြည့်အစုံကိုတော့ ကိုဉာဏ်ဝင်းအောင် တင်ပြထားပါတယ်။
နယူးယောက်အခြေစိုက် သတင်းသမားများ ကာကွယ်စောင့်ရှောက်ရေးအဖွဲ့ CPJ ရဲ့ ၂၀၂၂ ခုနှစ် အညွှန်းကိန်း ထုတ်ပြန်ချက်အရ မြန်မာနိုင်ငံမှာ လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၀ နှစ်အတွင်း သတင်းမီဒီယာသမား ၅ ယောက် အသတ်ခံခဲ့ရကြောင်း၊ အဲဒီထဲက ၃ ဦးဟာ စစ်တပ်က ဖမ်းဆီးစဉ် သေဆုံးခဲ့ရကြောင်း ဖော်ပြထားတာပါ။
သတင်းမီဒီယာတွေအပေါ် ဖိနှိပ်မှုရှိပေမဲ့ အပြစ်ပေးအရေးယူ မခံရပဲ ကင်းလွတ်နေတဲ့ စာရင်းမှာ မြန်မာနိုင်ငံကို ပထမဆုံးအကြိမ် အဖြစ် ထည့်သွင်းဖေါ်ပြ လိုက်ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ၂၀၂၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နေ့ စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းပြီးနောက် ဆန္ဒပြသူတွေနဲ့ သတင်းဖော်ပြဖို့ ကြိုးပမ်းသူတွေအပေါ် ဘယ်လောက်အထိ ပြင်းထန်တဲ့ ဖိနှိပ်မှု လုပ်နေတယ်ဆိုတာ ပြသရာရောက်တယ်လို့ CPJ အဖွဲ့ ဥက္ကဌ Jodie Ginsberg က VOA ကို ပြောထားပါတယ်။
အာဏာပိုင်တွေ ဖမ်းဆီးထားစဉ် သေဆုံးခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ သတင်းသမား ဦးစိုးနိုင်နဲ့ ဦးအေးကျော် တို့ဟာ ကျန်းမာရေး ပြဿနာကြောင့် သေဆုံးခဲ့တာသာဖြစ်ကြောင်း စစ်ကောင်စီပြောခွင့်ရ ဗိုလ်ချုပ် ဇော်မင်းထွန်းက ဗွီအိုအေကို ပြောပါတယ်။ သတင်းသမားတွေအဖြစ် ပစ်မှတ်ထား အရေးယူတာမျိုးလည်း မရှိဘူးလို့ ပြောပါတယ်။
" ဒီကိစ္စတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး သတင်းထောက်တွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ ဒါသတင်းစာဆရာမဖြစ်လို့ ဖမ်းဆီးတာမဟုတ်ပါဘူး။ အကြမ်းဖက်မှုကိစ္စတွေ၊ ဆူပူလှုံ့ဆော်မှုကိစ္စတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဖမ်းဆီးရခြင်းဖြစ်တယ်လို့ပဲပြောချင်ပါတယ်။"
CPJ ရဲ့ ပြီးခဲ့တဲ့နှစ် နှောင်းပိုင်း ထုတ်ပြန်တဲ့ အစီရင်ခံစာမှာတော့ သတင်းသမားတွေကို ဖမ်းဆီးမှု အများဆုံး နိုင်ငံစာရင်းမှာလည်း မြန်မာနိုင်ငံကို ထည့်သွင်း ဖေါ်ပြခဲ့တာပါ။ ၂၀၂၂ ခုနှစ်အတွက် CPJ အညွှန်းကိန်းမှာတော့ လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၀ နှစ်အတွင်း ကမ္ဘာတလွှား သတင်းသမား ၂၆၃ ယောက် အသတ်ခံခဲ့ရပေမဲ့ အမှုအားလုံးရဲ့ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်း နီးပါးအတွက် အပြစ်ပေး အရေးယူခံရတာမျိုး မရှိဘူးလို့လည်း ဖော်ပြပါတယ်။ အဲဒီနိုင်ငံတွေကတော့ မြန်မာအပါအဝင် ဆိုမာလီယာနဲ့ မက္ကဆီကို တို့လို နိုင်ငံတွေလည်း ပါဝင်ပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့နှစ် ဖေဖော်ဝါရီလထဲ စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း အာဏာပိုင်တွေ ဖမ်းဆီးခံရပြီး နောက်ပိုင်းမှာ ပြန်လွတ်လာတဲ့ ကမာရွတ်သတင်းဌာန တည်ထောင်သူ ဦးနေသန်မောင်ကတော့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ သတင်းသမားတွေအပေါ် ဖိနှိပ်မှုတွေဟာ အစဉ်အဆက် ရှိနေတယ်လို့ ပြောပါတယ်။
" ကျနော်တို့ ဒီသတင်းမီဒီယာအပါအဝင်ပေ့ါနော်၊ မြန်မာပြည်သူတွေအားလုံးဟာ ဒီအာဏာသိမ်း မြန်မာစစ်တပ်ရဲ့ ဖိနှိပ်သတ်ဖြတ်မှု၊ ဖမ်ဆီး ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်မှုအားလုံးကို ကျနော်တို့ နေ့စဉ်နဲ့အမ ျှ၊ နာရီနဲ့အမ ျှ ရင်ဆိုင်နေရတာဖြစ်ပါတယ်။ ပြီးတော့ နောက်တခုက မြန်မာနိုင်ငံက အပြစ်ပေးအရေးယူခြင်းခံရတဲ့ ကင်းလွတ်နေတဲ့ စစ်ဗိုလ်ချုပ်တွေက အဲတာ အခုမှမဟုတ်ဘူးဗျ၊ ကျနော်တို့ ၁၉၆၂ ခုနှစ်ကတည်းကပြီးခဲ့တဲ့ကာလတလေ ျှာက်လုံးကြည့်လိုက်ရင် သူတို့က စစ်ရာဇဝတ်တွေ၊ genocide လို့ခေါ်တဲ့ လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုတွေ၊ နောက် လူသားဆန်မှုကိုဆန့်ကျင်တဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေအားလုံးဟာ သူတို့တောက်လေ ျှာက်ကျူးလွန်ခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် သူတို့သည်ဘယ်တုန်းကမှ အပြစ်ပေးအရေးယူခြင်းမခံရဘူး။ သူတို့သည် အပြစ်ပေးအရေးယူခြင်းကနေ ကင်းလွတ်အောင်ဘယ်လောက်ထိလုပ်ထားလဲဆိုတော့ သူတို့ရေးထားတဲ့ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ မှာကို အပြစ်ပေးအရေးယူခြင်းမခံရအောင် ပုဒ်မအတိအကျပါပါတယ်။ "
သတင်းသမားတွေ သတ်ဖြတ်ခံရမှု အများစုမှာ တာဝန်ရှိတဲ့သူတွေကို အပြစ်ပေးအရေးယူခံရတာ မရှိခဲ့ကြောင်း ကုလသမဂ္ဂ ပညာရေး၊ သိပ္ပံနဲ့ ယဉ်ကျေးမှုအဖွဲ့ (UNESCO) ကလည်း ဗုဒ္ဓဟူးနေ့မှာပဲ အစီရင်ခံစာထုတ်ပြန် ပြောဆိုခဲ့တာပါ။ သတင်းသမားတွေကို သတ်ဖြတ်သူတွေ အပြစ်ပေး အရေးယူမခံရတဲ့နှုန်းဟာ ၈၆ ရာခိုင်နှုန်းအထိ ရှိနေပြီး၊ လက်မခံနိုင်လောက်အောင် မြင့်မားနေတယ်လို့လည်း ပြောဆိုထားပါတယ်။ သတင်းသမားတွေကို သတ်ဖြတ်မှုတွေ မဖော်ထုတ်နိုင်သမျှ လွတ်လပ်စွာ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်ကို ကာကွယ်နိုင်မှာ မဟုတ်ကြောင်းလည်း UNESCO ညွှန်ကြားရေးမှူးချုပ် Audrey Azoulay က ပြောပါတယ်။
Unicode
မွနျမာနိုငျငံမှာ သတငျးသမားတှေ သတျဖွတျခံရပမေဲ့ အပွဈပေးအရေးယူတာ မရှိတဲ့အပေါျ သတငျးမီဒီယာ လှတျလပျခှင့ျ လှုပျရှားသူတှေ ထောကျပွနကွေပါတယျ။ သတငျးသမားတှအေပေါျ ရာဇဝတျမှု ကြုးလှနျသူတှေ အပွဈပေး အရေးယူမခံရတဲ့ အခွအေနတှေေ အဆုံးသတျရေး နိုငျငံတကာနေ့ဖွဈတဲ့ ဗုဒ်ဓဟူးနေ့မှာပဲ မွနျမာနိုငျငံက သတငျးလှတျလပျခှင့ျ အခွအေနကေို ထောကျပွခဲ့ကွတာပါ။ အပွည့ျအစုံကိုတော့ ကိုဉာဏျဝငျးအောငျ တငျပွထားပါတယျ။
နယူးယောကျအခွစေိုကျ သတငျးသမားမြား ကာကှယျစောင့ျရှောကျရေးအဖှဲ့ CPJ ရဲ့ ၂၀၂၂ ခုနှဈ အညှှနျးကိနျး ထုတျပွနျခကြျအရ မွနျမာနိုငျငံမှာ လှနျခဲ့တဲ့ ၁၀ နှဈအတှငျး သတငျးမီဒီယာသမား ၅ ယောကျ အသတျခံခဲ့ရကွောငျး၊ အဲဒီထဲက ၃ ဦးဟာ စဈတပျက ဖမျးဆီးစဉျ သဆေုံးခဲ့ရကွောငျး ဖောျပွထားတာပါ။
သတငျးမီဒီယာတှအေပေါျ ဖိနှိပျမှုရှိပမေဲ့ အပွဈပေးအရေးယူ မခံရပဲ ကငျးလှတျနတေဲ့ စာရငျးမှာ မွနျမာနိုငျငံကို ပထမဆုံးအကွိမျ အဖွဈ ထည့ျသှငျးဖေါျပွ လိုကျပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံမှာ ၂၀၂၁ ခုနှဈ ဖဖေောျဝါရီလ ၁ ရကျနေ့ စဈတပျက အာဏာသိမျးပွီးနောကျ ဆန်ဒပွသူတှနေဲ့ သတငျးဖောျပွဖို့ ကွိုးပမျးသူတှအေပေါျ ဘယျလောကျအထိ ပွငျးထနျတဲ့ ဖိနှိပျမှု လုပျနတေယျဆိုတာ ပွသရာရောကျတယျလို့ CPJ အဖှဲ့ ဥက်ကဌ Jodie Ginsberg က VOA ကို ပွောထားပါတယျ။
အာဏာပိုငျတှေ ဖမျးဆီးထားစဉျ သဆေုံးခဲ့တယျဆိုတဲ့ သတငျးသမား ဦးစိုးနိုငျနဲ့ ဦးအေးကြောျ တို့ဟာ ကနြျးမာရေး ပွူနာကွောင့ျ သဆေုံးခဲ့တာသာဖွဈကွောငျး စဈကောငျစီပွောခှင့ျရ ဗိုလျခြုပျ ဇောျမငျးထှနျးက ဗှီအိုအကေို ပွောပါတယျ။ သတငျးသမားတှအေဖွဈ ပဈမှတျထား အရေးယူတာမြိုးလညျး မရှိဘူးလို့ ပွောပါတယျ။
"ဒီကိစ်စတှနေဲ့ပတျသကျပွီး သတငျးထောကျတှနေဲ့ ပတျသကျလို့ ဒါသတငျးစာဆရာမဖွဈလို့ ဖမျးဆီးတာမဟုတျပါဘူး။ အကွမျးဖကျမှုကိစ်စတှေ၊ ဆူပူလှုံ့ဆောျမှုကိစ်စတှနေဲ့ပတျသကျပွီး ဖမျးဆီးရခွငျးဖွဈတယျလို့ပဲပွောခငြျပါတယျ။ "
CPJ ရဲ့ ပွီးခဲ့တဲ့နှဈ နှောငျးပိုငျး ထုတျပွနျတဲ့ အစီရငျခံစာမှာတော့ သတငျးသမားတှကေို ဖမျးဆီးမှု အမြားဆုံး နိုငျငံစာရငျးမှာလညျး မွနျမာနိုငျငံကို ထည့ျသှငျး ဖေါျပွခဲ့တာပါ။ ၂၀၂၂ ခုနှဈအတှကျ CPJ အညှှနျးကိနျးမှာတော့ လှနျခဲ့တဲ့ ၁၀ နှဈအတှငျး ကမ်ဘာတလှှား သတငျးသမား ၂၆၃ ယောကျ အသတျခံခဲ့ရပမေဲ့ အမှုအားလုံးရဲ့ ၈၀ ရာခိုငျနှုနျး နီးပါးအတှကျ အပွဈပေး အရေးယူခံရတာမြိုး မရှိဘူးလို့လညျး ဖောျပွပါတယျ။ အဲဒီနိုငျငံတှကေတော့ မွနျမာအပါအဝငျ ဆိုမာလီယာနဲ့ မက်ကဆီကို တို့လို နိုငျငံတှလေညျး ပါဝငျပါတယျ။
ပွီးခဲ့တဲ့နှဈ ဖဖေောျဝါရီလထဲ စဈအာဏာသိမျးပွီးနောကျပိုငျး အာဏာပိုငျတှေ ဖမျးဆီးခံရပွီး နောကျပိုငျးမှာ ပွနျလှတျလာတဲ့ ကမာရှတျသတငျးဌာန တညျထောငျသူ ဦးနသေနျမောငျကတော့ မွနျမာနိုငျငံမှာ သတငျးသမားတှအေပေါျ ဖိနှိပျမှုတှဟော အစဉျအဆကျ ရှိနတေယျလို့ ပွောပါတယျ။
"ကနြောျတို့ ဒီသတငျးမီဒီယာအပါအဝငျပေ့ါနောျ၊ မွနျမာပွညျသူတှအေားလုံးဟာ ဒီအာဏာသိမျး မွနျမာစဈတပျရဲ့ ဖိနှိပျသတျဖွတျမှု၊ ဖမျဆီး ညှဉျးပနျးနှိပျစကျမှုအားလုံးကို ကနြောျတို့ နေ့စဉျနဲ့အမ ြှ၊ နာရီနဲ့အမ ြှ ရငျဆိုငျနရေတာဖွဈပါတယျ။ ပွီးတော့ နောကျတခုက မွနျမာနိုငျငံက အပွဈပေးအရေးယူခွငျးခံရတဲ့ ကငျးလှတျနတေဲ့ စဈဗိုလျခြုပျတှကေ အဲတာ အခုမှမဟုတျဘူးဗြ၊ ကနြောျတို့ ၁၉၆၂ ခုနှဈကတညျးကပွီးခဲ့တဲ့ကာလတလေ ြှာကျလုံးကွည့ျလိုကျရငျ သူတို့က စဈရာဇဝတျတှေ၊ genocide လို့ခေါျတဲ့ လူမြိုးတုနျးသတျဖွတျမှုတှေ၊ နောကျ လူသားဆနျမှုကိုဆန့ျကငြျတဲ့ ရာဇဝတျမှုတှအေားလုံးဟာ သူတို့တောကျလေ ြှာကျကြူးလှနျခဲ့ပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ သူတို့သညျဘယျတုနျးကမှ အပွဈပေးအရေးယူခွငျးမခံရဘူး။ သူတို့သညျ အပွဈပေးအရေးယူခွငျးကနေ ကငျးလှတျအောငျဘယျလောကျထိလုပျထားလဲဆိုတော့ သူတို့ရေးထားတဲ့ ၂၀၀၈ ဖှဲ့စညျးအုပျခြုပျပုံ မှာကို အပွဈပေးအရေးယူခွငျးမခံရအောငျ ပုဒျမအတိအကပြါပါတယျ။ "
သတငျးသမားတှေ သတျဖွတျခံရမှု အမြားစုမှာ တာဝနျရှိတဲ့သူတှကေို အပွဈပေးအရေးယူခံရတာ မရှိခဲ့ကွောငျး ကုလသမဂ်ဂ ပညာရေး၊ သိပ်ပံနဲ့ ယဉျကြေးမှုအဖှဲ့ (UNESCO) ကလညျး ဗုဒ်ဓဟူးနေ့မှာပဲ အစီရငျခံစာထုတျပွနျ ပွောဆိုခဲ့တာပါ။ သတငျးသမားတှကေို သတျဖွတျသူတှေ အပွဈပေး အရေးယူမခံရတဲ့နှုနျးဟာ ၈၆ ရာခိုငျနှုနျးအထိ ရှိနပွေီး၊ လကျမခံနိုငျလောကျအောငျ မွင့ျမားနတေယျလို့လညျး ပွောဆိုထားပါတယျ။ သတငျးသမားတှကေို သတျဖွတျမှုတှေ မဖောျထုတျနိုငျသမြှ လှတျလပျစှာ ထုတျဖောျပွောဆိုခှင့ျကို ကာကှယျနိုငျမှာ မဟုတျကွောငျးလညျး UNESCO ညှှနျကွားရေးမှူးခြုပျ Audrey Azoulay က ပွောပါတယျ။
