ကယားျပည္နယ္္ ေတာင္ပိုင္းမွာရွိတဲ့ ေမာ္ခ်ီး ခဲမျဖဴသတၳဳတြင္း လုပ္ငန္းေတြေၾကာင့္ ေဒသတြင္းမွာ ရွိတဲ့ ျပည္သူေတြ-အထူးသျဖင့္ အမ်ဳိးသမီးေတြအေနနဲ႔ သတၳဳတူးေဖာ္ေရးလုပ္ငန္းေတြရဲ႕ အက်ဳိး ဆက္ေတြကို ခံစားေနၾကရတယ္လို႔ မိုလိုအမ်ဳိးသမီးမ်ား သတၳဳတြင္း ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာေရး ကြန္ယက္က ေျပာလိုက္ပါတယ္။ ခဲမျဖဴသတၳဳတူးေဖာ္ေရးေတြေၾကာင့္ ေျမၿပိဳမႈေတြ၊ သန္႔ရွင္းေရ ရရွိမႈနည္းလာတဲ့ အေျခအေနေတြကို ေဖာ္ျပထားၿပီး ဒီသတၳဳတူးေဖာ္ေရးကေန ေဒသခံေတြ အက်ဳိးအျမတ္ခံစားႏိုင္တဲ့ အခြင့္အလမ္းေတြကို ေတာင္းဆိုထား ပါတယ္။ အျပည့္အစံု အစီရင္ခံစာျပဳစုသူနဲ႔ ဆက္သြယ္ေမးထားတဲ့ ဘန္ေကာက္႐ံုးက မစုျမတ္မြန္က တင္ျပပါမယ္။
ကယားျပည္နယ္၊ ဖားေဆာင္းၿမိဳ႕နယ္ထဲက ခန္႔မွန္းေျခ လူဦးေရ ၈, ၀၀၀ ေက်ာ္ရွိတဲ့ ေမာ္ခ်ီးေဒသ မွာ ေမာ္ခ်ီးခဲမျဖဴသတၳဳ တူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္းေတြေၾကာင့္ ေဒသခံေတြႀကံဳေတြ႔ေနၾကရတဲ့ အခက္ အခဲေတြ၊ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ထိခိုက္မႈ ဂယက္ေတြကို မိုလုိအမ်ဳိးသမီးမ်ား သတၳဳ တြင္းေစာင့္ၾကည့္ ေလ့လာေရး ကြန္ယက္က အစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္လိုက္တာျဖစ္ပါတယ္။ အစီရင္ခံစာထဲမွာ အဓိက ေျပာျပထားတဲ့ အေၾကာင္းေတြနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ေလ့လာေရး ကြန္ယက္ က ေနာ္အားမူက VOA ျမန္မာပိုင္းကို ခုလို ေျပာပါတယ္။
“ဒီသတၳဳတြင္းေတြေၾကာင့္ ေမာ္ခ်ီးေဒသမွာရွိတဲ့ ေဒသခံျပည္သူေတြ ႀကံဳေတြ႔ေနရတဲ့ ျပႆနာ ကေတာ့ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ ပ်က္စီးမႈ ေပါ့ေနာ္။ ေန႔စဥ္ ေန႔တိုင္းလိုလို ေျမၿပိဳတာ ႀကံဳေတြ႔ရတယ္။ ၿပီးေတာ့ သစ္ေတာျပဳန္းတီးတာ၊ သန္႔ရွင္းတဲ့ေရကိုလည္း သူတို႔ေတြ မရရွိဘူး။ ေနာက္တခုက သူတို႔ေဒသမွာ ထြက္ေနတဲ့ ခဲမျဖဴသတၳဳကေနၿပီး ေဒသခံလူထုက အက်ဳိးအျမတ္ကို ျပည့္ျပည့္ဝဝ မခံစားရဘူးေပါ့။”
ခုလုိ အစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္ရေလာက္ေအာင္ ေမာ္ခ်ီးခဲမျဖဴသတၳဳတူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္းေတြရဲ႕ ဆိုးက်ဳိးေတြက ဘယ္ေလာက္မ်ားေနလို႔ပါလဲ။
“အဓိက ေမာ္ခ်ီိးသတၳဳတြင္းမွာ တြင္းႀကီးကေတာ့ အသစ္ ျပင္ၿပီးေတာ့ ေနာက္ထပ္ အသစ္လုပ္တဲ့ ကုမၸဏီနဲ႔ဆို ကိုးက်င္းေပါ့ေနာ္။ အဲဒီ ကိုးက်င္းမွာမွ လုပ္ကြက္ေပါင္းက ၂၆၄ ကြက္ ရွိတယ္။ လုပ္ကြက္တစ္ကြက္မွာဆိုရင္ က်မတို႔ခန္႔မွန္းေျခအရ လစဥ္ ခဲမျဖဴက ပိႆာ (၁၅၀) ထြက္တယ္။ က်င္းထဲက ထြက္လာတဲ့ ေျမစာတို႔၊ အသံုးမလိုတဲ့ ေျမခဲေတြကို ေတာင္ေစာင္းကေနၿပီးေတာ့မွ ပစ္ခ်တယ္။ ေခ်ာင္းထဲ၊ ေျမာင္းထဲကို ဒီအတိုင္းပဲ စြန္႔ပစ္တဲ့အတြက္ ေခ်ာင္းေရေတြက အရမ္း ညစ္ညမ္းလာတယ္။ အဲလို ညစ္ညမ္းလာတဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ေခ်ာင္းေအာက္ပိုင္းမွာ ေနထိုင္တဲ့ ခဲမျဖဴေက်းရြာ၊ --- ေက်းရြာေတြကဆိုရင္ ဒီေခ်ာင္းေရကို လံုးဝ အသံုးျပဳလို႔ မရေတာ့ဘူး။ ”
သန္႔ရွင္းေရအရင္းအျမစ္ ရွားပါးလာတာဟာ ေဒသခံ အမ်ဳိးသမီးေတြအတြက္ အထူး အခက္အခဲ ျဖစ္ေစတယ္လို႔ အစီရင္ခံစာထဲမွာ ဆိုထားပါတယ္။ ဒီအစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္ဖုိ႔အတြက္ မိုလိုအမ်ဳိးသမီးမ်ား သတၳဳတြင္းေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာေရးကြန္ယက္က သတၳဳတြင္းေတြရွိတဲ့ ေဒသကို သြားေရာက္ၿပီး အစီရင္ခံစာကို ျပဳစုခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။
“က်မတို႔ ေမာ္ခ်ီးေဒသမွာ တလေလာက္သြားၿပီးေတာ့ အခ်က္အလက္ေတြ ေကာက္ခံခဲ့ပါတယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ေတာ့ ေဒသခံေတြကိုပဲ ေမးတယ္။ ေဒသခံထဲမွာမွ ေမာ္ခ်ီးသတၳဳတြင္းစီမံကိန္းမွာ အလုပ္လုပ္ခဲ့ဖူးသူေတြေပါ့ေနာ္။ ဒါေပမဲ့ နယ္စပ္ကို ျပန္ေရာက္လာေတာ့ စာအုပ္တအုပ္ျဖစ္ဖို႔ က်ေတာ့ တခ်ဳိ႕ information ေတြက မလံုေလာက္ဘူး။ ---- နဲ႔ပဲ အခ်ိန္ကေတာ့ ကိုးလေလာက္ ၾကာသြားတယ္ရွင့္။”
အမွတ္ (၂) သတၳဳတြင္းဝန္ႀကီးဌာနနဲ႔ စစ္တပ္ရဲ႕ ဦးပိုင္ လိမိတက္လုပ္ငန္းတို႔ ပူးတြဲခ်ဳပ္ကိုင္ ထားတဲ့ ေမာ္ခ်ီး-ခဲမျဖဴသတၳဳတြင္းကို ကယား ျပည္နယ္ သတၳဳကုမၸဏီက တူးေဖာ္လုပ္ကိုင္ေနတာျဖစ္တယ္လို႔ အစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္တဲ့ ကြန္ယက္အဖဲြ႔က ေျပာပါတယ္။ သတၳဳတူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္းက အက်ဳိးအျမတ္ေတြကို ေဒသခံျပည္သူေတြက ခံစားႏိုင္ခြင့္မရွိတဲ့ ကိစၥကိုလည္း အမ်ားသိေစခ်င္တာျဖစ္တယ္လို႔ ေနာ္အားမူက ေျပာပါတယ္။
“ေဒသခံလူထုရဲ႕ ဘဝလံုၿခံဳမႈေတြကို အကာအကြယ္ရရွိဖို႔နဲ႔ သူတို႔ အက်ဳိးအျမတ္ ရရွိခံစားရဖို႔ေပါ့ေနာ္- ဥပေဒေၾကာင္းအရ အကာ အကြယ္ေပးျခင္း မရွိေသးသေရြ႕ က်မတို႔နယ္ေျမအတြင္းမွာ ေနာက္ထပ္ ဘယ္သတၳဳတူးေဖာ္ေရးလုပ္ငန္းကိုမွ မလိုလားဘူး။”
ေနာင္ ေဒသတြင္းမွာ ေခတ္မီနည္းေတြနဲ႔ သတၳဳတူးေဖာ္မယ္ဆိုရင္လည္း ေဒသခံေတြရဲ႕ အက်ဳိး စီးပြားနဲ႔ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္အေပၚ သက္ေရာက္မႈေတြကို ေလ့လာ သံုးသပ္ဖုိ႔ ေမာ္ခ်ီးသတၳဳတြင္းနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အစီရင္ခံစာထုတ္ျပန္တဲ့ မိုလိုအမ်ဳိးသမီးမ်ား သတၳဳတြင္း ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာေရး ကြန္ယက္က ေတာင္းဆိုပါတယ္။
“တကယ္လို႔ သတၳဳတြင္းဝန္ႀကီးဌာနက ေမာ္ခ်ီးသတၳဳတြင္းကို ေခတ္မီတဲ့နည္းပညာေတြ လုပ္မယ္ဆိုရင္ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ထိခုိက္ ဆံုး႐ႈံးမႈကို ဘယ္ေလာက္ထိရွိတယ္ဆိုတဲ့- EIA လို႔ ေခၚတာေပါ့ေနာ္- Environment Impact Assessment to Social Assessment ကို Systematically လုပ္ျပဖို႔လည္း လိုအပ္တယ္၊ ၿပီးေတာ့ ေဒသခံလူထုပါဝင္လာဖို႔ ပါဝင္ႏိုင္တဲ့ အခြင့္အေရးလည္း ေပးရမယ္၊ ၿပီးေတာ့ ေဒသခံေတြရဲ႕ အက်ဳိးအျမတ္ေတြရရွိဖို႔၊ ေဒသခံေတြကို ဥပေဒေၾကာင္းအရ အကာအကြယ္ေပးဖို႔ က်မတို႔က ေတာင္းဆိုပါတယ္။”
သဘာဝသယံဇာတ အေျမာက္အျမားထြက္ရွိတဲ့ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ သယံဇာတတူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္း တခ်ဳိ႕ဟာ လုပ္ငန္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာမဲ့ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈေတြကို မွန္မွန္ကန္ကန္ သံုးသပ္တာ၊ လူသိရွင္ၾကား ထုတ္ျပန္တာ အားနည္းေနတဲ့အတြက္ ေဒသခံျပည္သူေတြဟာ ဆိုးက်ဳိးေတြကို ခံစားၾကရတယ္လို႔ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရးဆိုင္ရာ ေလ့သူေတြက ေျပာပါတယ္ရွင္။
ကယားျပည္နယ္၊ ဖားေဆာင္းၿမိဳ႕နယ္ထဲက ခန္႔မွန္းေျခ လူဦးေရ ၈, ၀၀၀ ေက်ာ္ရွိတဲ့ ေမာ္ခ်ီးေဒသ မွာ ေမာ္ခ်ီးခဲမျဖဴသတၳဳ တူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္းေတြေၾကာင့္ ေဒသခံေတြႀကံဳေတြ႔ေနၾကရတဲ့ အခက္ အခဲေတြ၊ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ထိခိုက္မႈ ဂယက္ေတြကို မိုလုိအမ်ဳိးသမီးမ်ား သတၳဳ တြင္းေစာင့္ၾကည့္ ေလ့လာေရး ကြန္ယက္က အစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္လိုက္တာျဖစ္ပါတယ္။ အစီရင္ခံစာထဲမွာ အဓိက ေျပာျပထားတဲ့ အေၾကာင္းေတြနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ေလ့လာေရး ကြန္ယက္ က ေနာ္အားမူက VOA ျမန္မာပိုင္းကို ခုလို ေျပာပါတယ္။
“ဒီသတၳဳတြင္းေတြေၾကာင့္ ေမာ္ခ်ီးေဒသမွာရွိတဲ့ ေဒသခံျပည္သူေတြ ႀကံဳေတြ႔ေနရတဲ့ ျပႆနာ ကေတာ့ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ ပ်က္စီးမႈ ေပါ့ေနာ္။ ေန႔စဥ္ ေန႔တိုင္းလိုလို ေျမၿပိဳတာ ႀကံဳေတြ႔ရတယ္။ ၿပီးေတာ့ သစ္ေတာျပဳန္းတီးတာ၊ သန္႔ရွင္းတဲ့ေရကိုလည္း သူတို႔ေတြ မရရွိဘူး။ ေနာက္တခုက သူတို႔ေဒသမွာ ထြက္ေနတဲ့ ခဲမျဖဴသတၳဳကေနၿပီး ေဒသခံလူထုက အက်ဳိးအျမတ္ကို ျပည့္ျပည့္ဝဝ မခံစားရဘူးေပါ့။”
ခုလုိ အစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္ရေလာက္ေအာင္ ေမာ္ခ်ီးခဲမျဖဴသတၳဳတူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္းေတြရဲ႕ ဆိုးက်ဳိးေတြက ဘယ္ေလာက္မ်ားေနလို႔ပါလဲ။
“အဓိက ေမာ္ခ်ီိးသတၳဳတြင္းမွာ တြင္းႀကီးကေတာ့ အသစ္ ျပင္ၿပီးေတာ့ ေနာက္ထပ္ အသစ္လုပ္တဲ့ ကုမၸဏီနဲ႔ဆို ကိုးက်င္းေပါ့ေနာ္။ အဲဒီ ကိုးက်င္းမွာမွ လုပ္ကြက္ေပါင္းက ၂၆၄ ကြက္ ရွိတယ္။ လုပ္ကြက္တစ္ကြက္မွာဆိုရင္ က်မတို႔ခန္႔မွန္းေျခအရ လစဥ္ ခဲမျဖဴက ပိႆာ (၁၅၀) ထြက္တယ္။ က်င္းထဲက ထြက္လာတဲ့ ေျမစာတို႔၊ အသံုးမလိုတဲ့ ေျမခဲေတြကို ေတာင္ေစာင္းကေနၿပီးေတာ့မွ ပစ္ခ်တယ္။ ေခ်ာင္းထဲ၊ ေျမာင္းထဲကို ဒီအတိုင္းပဲ စြန္႔ပစ္တဲ့အတြက္ ေခ်ာင္းေရေတြက အရမ္း ညစ္ညမ္းလာတယ္။ အဲလို ညစ္ညမ္းလာတဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ေခ်ာင္းေအာက္ပိုင္းမွာ ေနထိုင္တဲ့ ခဲမျဖဴေက်းရြာ၊ --- ေက်းရြာေတြကဆိုရင္ ဒီေခ်ာင္းေရကို လံုးဝ အသံုးျပဳလို႔ မရေတာ့ဘူး။ ”
သန္႔ရွင္းေရအရင္းအျမစ္ ရွားပါးလာတာဟာ ေဒသခံ အမ်ဳိးသမီးေတြအတြက္ အထူး အခက္အခဲ ျဖစ္ေစတယ္လို႔ အစီရင္ခံစာထဲမွာ ဆိုထားပါတယ္။ ဒီအစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္ဖုိ႔အတြက္ မိုလိုအမ်ဳိးသမီးမ်ား သတၳဳတြင္းေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာေရးကြန္ယက္က သတၳဳတြင္းေတြရွိတဲ့ ေဒသကို သြားေရာက္ၿပီး အစီရင္ခံစာကို ျပဳစုခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။
“က်မတို႔ ေမာ္ခ်ီးေဒသမွာ တလေလာက္သြားၿပီးေတာ့ အခ်က္အလက္ေတြ ေကာက္ခံခဲ့ပါတယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ေတာ့ ေဒသခံေတြကိုပဲ ေမးတယ္။ ေဒသခံထဲမွာမွ ေမာ္ခ်ီးသတၳဳတြင္းစီမံကိန္းမွာ အလုပ္လုပ္ခဲ့ဖူးသူေတြေပါ့ေနာ္။ ဒါေပမဲ့ နယ္စပ္ကို ျပန္ေရာက္လာေတာ့ စာအုပ္တအုပ္ျဖစ္ဖို႔ က်ေတာ့ တခ်ဳိ႕ information ေတြက မလံုေလာက္ဘူး။ ---- နဲ႔ပဲ အခ်ိန္ကေတာ့ ကိုးလေလာက္ ၾကာသြားတယ္ရွင့္။”
အမွတ္ (၂) သတၳဳတြင္းဝန္ႀကီးဌာနနဲ႔ စစ္တပ္ရဲ႕ ဦးပိုင္ လိမိတက္လုပ္ငန္းတို႔ ပူးတြဲခ်ဳပ္ကိုင္ ထားတဲ့ ေမာ္ခ်ီး-ခဲမျဖဴသတၳဳတြင္းကို ကယား ျပည္နယ္ သတၳဳကုမၸဏီက တူးေဖာ္လုပ္ကိုင္ေနတာျဖစ္တယ္လို႔ အစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္တဲ့ ကြန္ယက္အဖဲြ႔က ေျပာပါတယ္။ သတၳဳတူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္းက အက်ဳိးအျမတ္ေတြကို ေဒသခံျပည္သူေတြက ခံစားႏိုင္ခြင့္မရွိတဲ့ ကိစၥကိုလည္း အမ်ားသိေစခ်င္တာျဖစ္တယ္လို႔ ေနာ္အားမူက ေျပာပါတယ္။
“ေဒသခံလူထုရဲ႕ ဘဝလံုၿခံဳမႈေတြကို အကာအကြယ္ရရွိဖို႔နဲ႔ သူတို႔ အက်ဳိးအျမတ္ ရရွိခံစားရဖို႔ေပါ့ေနာ္- ဥပေဒေၾကာင္းအရ အကာ အကြယ္ေပးျခင္း မရွိေသးသေရြ႕ က်မတို႔နယ္ေျမအတြင္းမွာ ေနာက္ထပ္ ဘယ္သတၳဳတူးေဖာ္ေရးလုပ္ငန္းကိုမွ မလိုလားဘူး။”
ေနာင္ ေဒသတြင္းမွာ ေခတ္မီနည္းေတြနဲ႔ သတၳဳတူးေဖာ္မယ္ဆိုရင္လည္း ေဒသခံေတြရဲ႕ အက်ဳိး စီးပြားနဲ႔ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္အေပၚ သက္ေရာက္မႈေတြကို ေလ့လာ သံုးသပ္ဖုိ႔ ေမာ္ခ်ီးသတၳဳတြင္းနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အစီရင္ခံစာထုတ္ျပန္တဲ့ မိုလိုအမ်ဳိးသမီးမ်ား သတၳဳတြင္း ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာေရး ကြန္ယက္က ေတာင္းဆိုပါတယ္။
“တကယ္လို႔ သတၳဳတြင္းဝန္ႀကီးဌာနက ေမာ္ခ်ီးသတၳဳတြင္းကို ေခတ္မီတဲ့နည္းပညာေတြ လုပ္မယ္ဆိုရင္ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ထိခုိက္ ဆံုး႐ႈံးမႈကို ဘယ္ေလာက္ထိရွိတယ္ဆိုတဲ့- EIA လို႔ ေခၚတာေပါ့ေနာ္- Environment Impact Assessment to Social Assessment ကို Systematically လုပ္ျပဖို႔လည္း လိုအပ္တယ္၊ ၿပီးေတာ့ ေဒသခံလူထုပါဝင္လာဖို႔ ပါဝင္ႏိုင္တဲ့ အခြင့္အေရးလည္း ေပးရမယ္၊ ၿပီးေတာ့ ေဒသခံေတြရဲ႕ အက်ဳိးအျမတ္ေတြရရွိဖို႔၊ ေဒသခံေတြကို ဥပေဒေၾကာင္းအရ အကာအကြယ္ေပးဖို႔ က်မတို႔က ေတာင္းဆိုပါတယ္။”
သဘာဝသယံဇာတ အေျမာက္အျမားထြက္ရွိတဲ့ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ သယံဇာတတူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္း တခ်ဳိ႕ဟာ လုပ္ငန္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာမဲ့ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈေတြကို မွန္မွန္ကန္ကန္ သံုးသပ္တာ၊ လူသိရွင္ၾကား ထုတ္ျပန္တာ အားနည္းေနတဲ့အတြက္ ေဒသခံျပည္သူေတြဟာ ဆိုးက်ဳိးေတြကို ခံစားၾကရတယ္လို႔ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရးဆိုင္ရာ ေလ့သူေတြက ေျပာပါတယ္ရွင္။
