ကုလသမဂ္ဂလူ့အခွင့်အရေးကောင်စီ ၅၁ ကြိမ်မြောက် ညီလာခံမှာ တင်သွင်းခဲ့တဲ့ အစီရင်ခံစာတစောင်မှာတော့ ကမ္ဘာ့ဒေသစုံက လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေ စိုးရိမ်စရာ တိုးလာနေတာကို မီးမောင်းထိုးပြသွားသလို ငြိမ်းချမ်းရေး အဖြေရှာမှာတော့ မေ ျှာ်လင့်ချက် ရောင်ခြည်အနည်းငယ်ပဲတွေ့နေရပါတယ်။ ကုလသဂ္ဂရုံးစိုက်ရာ Geneva ကနေ Lisa Schlein သတင်းပေးပို့ထားတာကို နန်းလောင်ဝ်က တင်ပြထားပါတယ်။
ကမ္ဘာတဝန်း ဒါဇင်နဲ့ချီတဲ့ နိုင်ငံတွေမှာ မပြီးဆုံးနိုင်သော လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေ၊ အကြမ်းဖက်မှုတွေနဲ့ နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုတွေကြားမှာပိတ်မိနေကြတဲ့ သန်းနဲ့ချီတဲ့ ပြည်သူတွေရဲ့အခက်အခဲအကျပ်အတည်းတွေကို ကုလသမဂ္ဂ ယာယီလူ့အခွင့်အရေးမဟာမင်းကြီး Nada Al-Nashif က မီးမှောင်းထိုးတင်ပြသွားပါတယ်။
ဘာကီနာဖာဆို၊ ဘရွန်ဒီ၊ ဗဟိုအာဖရိကသမ္မတနိုင်ငံ နဲ့ မာလီနိုင်ငံအပါအဝင် အာဖရိကတိုက်နိုင်ငံအတော်များများမှာ လူ့အခွင့်အရေးအခြေအနေတွေ ပိုမိုဆိုးရွားလာနေတာကိုလည်း အလေးပေးပြောကြားသွားပါတယ်။ အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ မြောက်ပိုင်း Tigray ဒေသမှာ ၂ နှစ်နီးပါး ကြာလာပြီဖြစ်တဲ့ နိုင်ငံရေးအကျပ်အတည်းတွေ ပြေလည်နိုင်ရေးမှာလည်း မေ ျှာ်လင့်ချက်အနည်းငယ်ပဲရှိနေတာကို ယာယီမဟာမင်းကြီး Al-Nashif က အလေးပေးပြောကြားသွားပါတယ်။
" အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံမြောက်ပိုင်းမှာ တိုက်ပွဲတွေ လတ်တလောပြန်လည်ပေါ်ပေါက်လာတဲ့နောက်ပိုင်း ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုတွေ ချက်ချင်းရပ်ဖို့နဲ့ အာဖရိက သမဂ္ဂက ကမကထပြုဆောင်ရွက်ပေးနေတဲ့ လေးနက်တဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်မှာ ပါဝင်ဖို့ အဆင်သင့်ရှိပါတယ်ဆိုပြီး Tigray အာဏာပိုင်တွေမနေ့က ကြေငြာလိုက်တဲ့ အပေါ် အားတက်မိပါတယ်။ အကြမ်းဖက်မှုအားလုံး ထာဝရ ရပ်ဆိုင်းကြဖို့ သက်ဆိုင်သူအားလုံးကို ကျမ တိုက်တွန်းပါတယ်။ နောက်ပြီး အပြုသဘောဆောင်ပြီး စစ်မှန်တဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးစကားဝိုင်း စတင်သင့်ပါတယ်။"
ဟေတီနိုင်ငံက လက်နက်ကိုင် ဂိုဏ်းအုပ်စုတွေရဲ့ ပြင်းထန်ရက်စက်တဲ့ အကြမ်းဖက်မှုတွေနဲ့ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေကိုလည်း ယာယီမဟာမင်းကြီးက အချိန်ပေးတင်ပြခဲ့တာပါ။ ဟေတီနိုင်ငံတွင်း အကြမ်းဖက်မှုတွေ ကျဆင်းသွားအောင် နိုင်ငံတကာအသိုင်းအဝိုင်းက ဝိုင်းဝန်းကူညီကြဖို့လည်း သူက တိုက်တွန်းတောင်းဆိုသွားပါတယ်။
တရုတ်နိုင်ငံထဲက ဝီဂါမွတ်ဆလင်တွေအရေး လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီမှာ အထူးအစီအစဉ်တရပ်အနေနဲ့ ဆွေးနွေးတိုင်ပင်ဖို့ လူ့အခွင့်အရေးတက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေရဲ့ တောင်းဆိုသံတွေလည်း ပိုပြီး ကျယ်လောင်လာနေချိန်မှာပဲ ဝီဂါ လူနည်းစု မွတ်ဆလင်တသန်းကျော်ကို ပညာပေးစခန်းတွေမှာ တရုတ်အစိုးရက ထိန်းသိမ်းထားတဲ့လုပ်ရပ်ကိုတော့ ယာယီမဟာမင်းကြီးက သဘောလောက်သာ ပြောဆိုသွားပါတယ်။
"တရုတ်နိုင်ငံထဲက ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ Xinjiang ဒေသနေ ဝီဂါမွတ်ဆလင်တွေ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်ခံရတဲ့ ကိစ္စတွေအပေါ် ဆန်းစစ်သုံးသပ်ချက်တွေကို သြဂုတ်လ ၃၁ ရက်နေ့မှာ ကျမရုံးက ပုံနှိပ်ထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီထဲမှာ အစိုးရနဲ့ အခြားပါဝင်ပတ်သက်နေသူတွေ အတွက်လည်း အကြံပြုတင်ပြချက်တွေ ပါဝင်ပါတယ်။ "
ယူကရိန်းနိုင်ငံကို ရုရှားတို့ ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်နေတဲ့ ကိစ္စမှာတော့ ယာယီကော်မရှင်နာမင်းကြီး Al-Nashif က ပိုပြီး ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဝေဖန်ပြောဆိုသွားပါတယ်။
"ရုရှားနိုင်ငံမှာတော့ ယူကရိန်းစစ်ပွဲအပေါ် ဆန့်ကျင်တဲ့ သူတွေထိတ်လန့် ကြောက်လန့်အောင်လုပ်တာ၊ ကန့်သတ်ချုပ်ခြယ်တာတွေဟာ ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံက အာမခံပေးထားတဲ့ အခြေခံလွတ်လပ်ခွင့်တွေ ချိုးဖောက်ခံရတာဖြစ်ပါတယ်။ သတင်းထောက်တွေကို ဖိအားပေးတာ၊ အင်တာနက်လိုင်းတွေ ပိတ်ဆို့ဖြတ်တောက်တာနဲ့ သတင်းမီဒီယာတွေကို နည်းပေါင်းစုံနဲ့ တည်းဖြတ်နေတာဟာ media pluralism ဆိုတဲ့ ဗဟုဝါဒနဲ့ မကိုက်ညီသလို လွတ်လပ်စွာ သတင်းအချက်အလက်ရယူခွင့်ဆိုတဲ့ အခွင့်အရေးတွေချိုးဖောက်ခံရတာလည်းဖြစ်ပါတယ်"
ယူကရိန်းစစ်ပွဲတွေ အဆုံးမသတ်သေးသလို အရပ်သားပြည်သူတွေလည်း စစ်ဘေးဒဏ်ကိုဆက်လက်ရင်ဆိုင်နေရတယ်လို့လည်း ယာယီမဟာမင်းကြီး Al-Nashif ကပြောဆိုသွားပါတယ်။ စစ်ပွဲရဲ့အကျိုးဆက်က လူမှုစီးပါွးအပေါ် ဆိုးရွားစွာ သက်ရောက်မှုတွေရှိနေတာကိုလည်း ယာယီမဟာမင်းကြီးက ထောက်ပြပြောဆိုခဲ့တာပါ။ ယူကရိန်းစစ်ပွဲကြောင့် လောင်စာဆီတွေ အကြီးအကျယ်ပြတ်လတ်မှုနဲ့ ရင်ဆိုင်ရသလိုပဲ ကမ္ဘာ့အဆင်းရဲဆုံးနိုင်ငံတချို့မှာ စားနပ်ရိက္ခာမလုံလောက်တာတွေ ဖြစ်လာတယ်လို့လည်း ပြောဆိုသွားပါတယ်။
ယူကရိန်းစစ်ပွဲကြောင့် ပေါ်ပေါက်လာရတဲ့ ထိခိုက်ပျက်စီးမှုတွေအကြောင်း ညီလာခံမှာ ဆက်လက်ဆွေးနွေးသွားမယ်လို့လည်း ယာယီမဟာမင်းကြီးက ပြောဆိုသွားပါတယ်။
Unicode
ကုလသမဂ်ဂလူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီ ၅၁ ကွိမျမွောကျ ညီလာခံမှာ တငျသှငျးခဲ့တဲ့ အစီရငျခံစာတစောငျမှာတော့ ကမ်ဘာ့ဒသေစုံက လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှေ စိုးရိမျစရာ တိုးလာနတောကို မီးမောငျးထိုးပွသှားသလို ငွိမျးခမြျးရေး အဖွရှောမှာတော့ မေ ြှာျလင့ျခကြျ ရောငျခွညျအနညျးငယျပဲတှေ့နရေပါတယျ။ ကုလသဂ်ဂရုံးစိုကျရာ Geneva ကနေ Lisa Schlein သတငျးပေးပို့ထားတာကို နနျးလောငျဝျက တငျပွထားပါတယျ။
ကမ်ဘာတဝနျး ဒါဇငျနဲ့ခြီတဲ့ နိုငျငံတှမှော မပွီးဆုံးနိုငျသော လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှေ၊ အကွမျးဖကျမှုတှနေဲ့ နိုငျငံရေးမတညျငွိမျမှုတှကွေားမှာပိတျမိနကွေတဲ့ သနျးနဲ့ခြီတဲ့ ပွညျသူတှရေဲ့အခကျအခဲအကပြျအတညျးတှကေို ကုလသမဂ်ဂ ယာယီလူ့အခှင့ျအရေးမဟာမငျးကွီး Nada Al-Nashif က မီးမှောငျးထိုးတငျပွသှားပါတယျ။
ဘာကီနာဖာဆို၊ ဘရှနျဒီ၊ ဗဟိုအာဖရိကသမ်မတနိုငျငံ နဲ့ မာလီနိုငျငံအပါအဝငျ အာဖရိကတိုကျနိုငျငံအတောျမြားမြားမှာ လူ့အခှင့ျအရေးအခွအေနတှေေ ပိုမိုဆိုးရှားလာနတောကိုလညျး အလေးပေးပွောကွားသှားပါတယျ။ အီသီယိုးပီးယားနိုငျငံ မွောကျပိုငျး Tigray ဒသေမှာ ၂ နှဈနီးပါး ကွာလာပွီဖွဈတဲ့ နိုငျငံရေးအကပြျအတညျးတှေ ပွလေညျနိုငျရေးမှာလညျး မေ ြှာျလင့ျခကြျအနညျးငယျပဲရှိနတောကို ယာယီမဟာမငျးကွီး Al-Nashif က အလေးပေးပွောကွားသှားပါတယျ။
" အီသီယိုးပီးယားနိုငျငံမွောကျပိုငျးမှာ တိုကျပှဲတှေ လတျတလောပွနျလညျပေါျပေါကျလာတဲ့နောကျပိုငျး ပဈခတျတိုကျခိုကျမှုတှေ ခကြျခငြျးရပျဖို့နဲ့ အာဖရိက သမဂ်ဂက ကမကထပွုဆောငျရှကျပေးနတေဲ့ လေးနကျတဲ့ ငွိမျးခမြျးရေးလုပျငနျးစဉျမှာ ပါဝငျဖို့ အဆငျသင့ျရှိပါတယျဆိုပွီး Tigray အာဏာပိုငျတှမေနေ့က ကွငွောလိုကျတဲ့ အပေါျ အားတကျမိပါတယျ။ အကွမျးဖကျမှုအားလုံး ထာဝရ ရပျဆိုငျးကွဖို့ သကျဆိုငျသူအားလုံးကို ကမြ တိုကျတှနျးပါတယျ။ နောကျပွီး အပွုသဘောဆောငျပွီး စဈမှနျတဲ့ ငွိမျးခမြျးရေးစကားဝိုငျး စတငျသင့ျပါတယျ။"
ဟတေီနိုငျငံက လကျနကျကိုငျ ဂိုဏျးအုပျစုတှရေဲ့ ပွငျးထနျရကျစကျတဲ့ အကွမျးဖကျမှုတှနေဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှကေိုလညျး ယာယီမဟာမငျးကွီးက အခြိနျပေးတငျပွခဲ့တာပါ။ ဟတေီနိုငျငံတှငျး အကွမျးဖကျမှုတှေ ကဆြငျးသှားအောငျ နိုငျငံတကာအသိုငျးအဝိုငျးက ဝိုငျးဝနျးကူညီကွဖို့လညျး သူက တိုကျတှနျးတောငျးဆိုသှားပါတယျ။
တရုတျနိုငျငံထဲက ဝီဂါမှတျဆလငျတှအေရေး လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီမှာ အထူးအစီအစဉျတရပျအနနေဲ့ ဆှေးနှေးတိုငျပငျဖို့ လူ့အခှင့ျအရေးတကျကွှလှုပျရှားသူတှရေဲ့ တောငျးဆိုသံတှလေညျး ပိုပွီး ကယြျလောငျလာနခြေိနျမှာပဲ ဝီဂါ လူနညျးစု မှတျဆလငျတသနျးကြောျကို ပညာပေးစခနျးတှမှော တရုတျအစိုးရက ထိနျးသိမျးထားတဲ့လုပျရပျကိုတော့ ယာယီမဟာမငျးကွီးက သဘောလောကျသာ ပွောဆိုသှားပါတယျ။
"တရုတျနိုငျငံထဲက ကိုယျပိုငျအုပျခြုပျခှင့ျရ Xinjiang ဒသေနေ ဝီဂါမှတျဆလငျတှေ လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျခံရတဲ့ ကိစ်စတှအေပေါျ ဆနျးစဈသုံးသပျခကြျတှကေို သွဂုတျလ ၃၁ ရကျနေ့မှာ ကမြရုံးက ပုံနှိပျထုတျပွနျခဲ့ပါတယျ။ အဲဒီထဲမှာ အစိုးရနဲ့ အခွားပါဝငျပတျသကျနသေူတှေ အတှကျလညျး အကွံပွုတငျပွခကြျတှေ ပါဝငျပါတယျ။ "
ယူကရိနျးနိုငျငံကို ရုရှားတို့ ကြူးကြောျတိုကျခိုကျနတေဲ့ ကိစ်စမှာတော့ ယာယီကောျမရှငျနာမငျးကွီး Al-Nashif က ပိုပွီး ပွငျးပွငျးထနျထနျ ဝဖေနျပွောဆိုသှားပါတယျ။
"ရုရှားနိုငျငံမှာတော့ ယူကရိနျးစဈပှဲအပေါျ ဆန့ျကငြျတဲ့ သူတှထေိတျလန့ျ ကွောကျလန့ျအောငျလုပျတာ၊ ကန့ျသတျခြုပျခွယျတာတှဟော ဖှဲ့စညျးအုပျခြုပျပုံက အာမခံပေးထားတဲ့ အခွခေံလှတျလပျခှင့ျတှေ ခြိုးဖောကျခံရတာဖွဈပါတယျ။ သတငျးထောကျတှကေို ဖိအားပေးတာ၊ အငျတာနကျလိုငျးတှေ ပိတျဆို့ဖွတျတောကျတာနဲ့ သတငျးမီဒီယာတှကေို နညျးပေါငျးစုံနဲ့ တညျးဖွတျနတောဟာ media pluralism ဆိုတဲ့ ဗဟုဝါဒနဲ့ မကိုကျညီသလို လှတျလပျစှာ သတငျးအခကြျအလကျရယူခှင့ျဆိုတဲ့ အခှင့ျအရေးတှခြေိုးဖောကျခံရတာလညျးဖွဈပါတယျ"
ယူကရိနျးစဈပှဲတှေ အဆုံးမသတျသေးသလို အရပျသားပွညျသူတှလေညျး စဈဘေးဒဏျကိုဆကျလကျရငျဆိုငျနရေတယျလို့လညျး ယာယီမဟာမငျးကွီး Al-Nashif ကပွောဆိုသှားပါတယျ။ စဈပှဲရဲ့အကြိုးဆကျက လူမှုစီးပါှးအပေါျ ဆိုးရှားစှာ သကျရောကျမှုတှရှေိနတောကိုလညျး ယာယီမဟာမငျးကွီးက ထောကျပွပွောဆိုခဲ့တာပါ။ ယူကရိနျးစဈပှဲကွောင့ျ လောငျစာဆီတှေ အကွီးအကယြျပွတျလတျမှုနဲ့ ရငျဆိုငျရသလိုပဲ ကမ်ဘာ့အဆငျးရဲဆုံးနိုငျငံတခြို့မှာ စားနပျရိက်ခာမလုံလောကျတာတှေ ဖွဈလာတယျလို့လညျး ပွောဆိုသှားပါတယျ။
ယူကရိနျးစဈပှဲကွောင့ျ ပေါျပေါကျလာရတဲ့ ထိခိုကျပကြျစီးမှုတှအေကွောငျး ညီလာခံမှာ ဆကျလကျဆှေးနှေးသှားမယျလို့လညျး ယာယီမဟာမငျးကွီးက ပွောဆိုသှားပါတယျ။
