မြန်မာပြည်မှာ အမုန်းစကား၊ သတင်းအမှားနဲ့ အစွန်းရောက် အမျိုးသားဝါဒ ပြန့်ပွားတာကြောင့် ဖိနှိပ်မှုနဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေ ဖြစ်ပေါ်နေပုံကို သုံးသပ်ထားတဲ့စာတမ်း လွန်ခဲ့တဲ့ အောက်တိုဘာလက ထွက်လာပါတယ်။ ပြည်တွင်းအရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်း (၁၈) ခုနဲ့ Harvard တက္ကသိုလ် ဥပဒေမဟာဌာနရဲ့ လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့တို့ စုပေါင်းပြုစုထားတဲ့ Hate Speech Ignited အမုန်းစကားလောင်မီးပွား ဆိုတဲ့ စာတမ်းပါပဲ။ စာမျက်နှာတရာကျော် (၁၂၂) ရှိပါတယ်။ မြန်မာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တွေ ကြီးစိုးနိုင်အောင် အာဏာအရှိန်အဝါ ရှိသူတွေက တမင်တကာ မီးမွှေးလို့ ပေါ်ထွက်လာတဲ့ အမုန်းစကားလို့ ဆိုပါတယ်။
အမုန်းစကားတောက်လောင်အောင် မီးမွှေးပေးသူကို အရေးယူလေ့ မရှိပါဘူး။ ဒါကြောင့် လူနည်းစု ရပိုင်ခွင့်အကြောင်း ဆွေးနွေးတဲ့ အမျိုးသမီးတွေကို အမုန်းစကားနဲ့ ထိုးနှက်တိုက်ခိုက်တာမျိုးတွေ လုပ်ကြပါတယ်။ ရခိုင်ပြည်နယ်စစ်ပွဲကို ကန့်ကွက်ဆန္ဒပြတဲ့ ကျောင်းသားတွေကိုတော့ အရေးယူပါတယ်။ အစိုးရနဲ့ စစ်တပ်ကို ဝေဖန်ရင် ပုဒ်မအမျိုးမျိုးနဲ့ ထောင်သွင်းအကျဉ်းချတတ်ပါတယ်။ အမျိုးဘာသာနဲ့ တိုင်းပြည်ဟာ မွတ်စလင်အန္တရာယ်ကို ရင်ဆိုင်နေရတယ်လို့ ခြောက်လှန့်တာမျိုးလည်း ရှိပါတယ်။
မဘသနဲ့ ၉၆၉ လှုပ်ရှားမှုတွေဟာ တပ်မတော်နဲ့ ခရိုနီတွေရဲ့ အထောက်အပံ့ အများကြီးရရှိတယ်လို့ အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်း အတော်များများက ယုံကြည်ကြပါတယ်။ စစ်ခေါင်းဆောင်တွေရဲ့ လှုဖွယ်ဝတ္ထု အများအပြား လက်ခံထားတဲ့ ဘုန်းကြီးတွေဟာ စစ်တပ်ဝါဒဖြန့်တာကို ထောက်ခံပြောဆိုတယ်လို့ ၂၀၁၃ မှာ ထိုင်းနိုင်ငံကို ထွက်ခွါခဲ့တဲ့ ဘုန်းကြီးလူထွက် ဦးဂမ္ဘီရ က ပြောဖူးပါတယ်။ ဒါကြောင့် မဘသ ဟာ တပ်မတော်လက်အောက်ခံ လက်နက်မကိုင်တဲ့ တပ်ဖွဲ့ဖြစ်တယ်လို့ ပြောသူတွေလည်း ရှိပါတယ်။ မဘသ ဟာ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၊ NLD နဲ့ တိုင်းရင်းသားတပ်ဖွဲ့တွေကို ဝေဖန်ရှုတ်ချပြီး စစ်တပ်ကို ထောက်ခံအားပေးနေတဲ့ သံဃာအဖွဲ့အစည်း ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ မွတ်စလင်ဆန့်ကျင်ရေး လှုံဆော်ရာမှာ ဦးဝိရသူဟာ ထင်ရှားပါတယ်။ စစ်တပ်နဲ့ အစွန်းရောက် အမျိုးသားဝါဒီတွေဟာ Facebook ကို သုံးပြီး၊ အမုန်းစကားနဲ့ သတင်းအမှား ဖြန့်ဝေကြတယ်လို့ အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်းအချို့က ပြောပါတယ်။
အမုန်းစကားလောင် မီးပွားနေတာကို Facebook ကလည်း ဘာမှ မတတ်နိုင်သလို ဖြစ်တယ်လို့ ၂၀၁၈ ကုလသမဂ္ဂ အစီရင်ခံစာ ဖော်ပြတဲ့အထိ အခြေအနေ ဆိုးဝါးလာပါတယ်။ တပ်မတော်ရဲ့ Online ဝါဒဖြန့် တိုက်ပွဲကို ရုရှားစစ်တပ်က ကူညီနေတယ်လို့ ပြောဆိုတာတွေလည်း ရှိပါတယ်။ Facebook ဟာ စစ်တပ်ခေါင်းဆောင်အချို့ရဲ့ စာရင်းကို ပယ်ဖျက်ပြီး အရေးယူတာမျိုး လုပ်ပြပါတယ်။ စာနယ်ဇင်းလောကမှာ မွတ်စလင် ဆန့်ကျင်တဲ့ အရေးအသား တိုးပွားလာပါတယ်။ အရင်က ပိတ်ထားတဲ့ “အမျိုးပျောက်မှာ စိုးကြောက်စရာ” ဆိုတဲ့ စာအုပ်မျိုးတွေ ပြန့်ထွက်လာပါတယ်။ “လူသတ်သောဘုရား နှင့် မိုက်လုံးကြီးသော ဖန်ဆင်းရှင်” ဆိုတဲ့ စာအုပ်ကို မဘသနဲ့ ဆက်နွှယ်တဲ့ အဖွဲ့တဖွဲ့က ထုတ်ဝေပါတယ်။ မွတ်စလင်ဆန့်ကျင်မှု ပြင်းထန်လွန်းတာမို့ ၂၀၁၅ ရွေးကောက်ပွဲမှာ မွတ်စလင် ကိုယ်စားလှယ်တစ်ဦးမှ မပါတော့ပါဘူး။
၂၀၁၆ မှာ ဖွဲ့စည်းတဲ့ NLD အစိုးရဟာ မကြာမီ တပ်မတော်ရဲ့ ရပ်တည်ချက်ချင်း တူလာတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ တပ်မတော်က လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖျက်လို့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာက ဝေဖန်ရှုတ်ချတာကို ပြည်တွင်းမှာ လက်မခံနိုင်ကြတာ တွေ့ရပါတယ်။ ရိုဟင်ဂျာ ပြဿနာကြောင့် ပြည်ပမှာ တပ်မတော်သိက္ခာကျလာပေမယ့် ပြည်တွင်းမှာတော့ ထောက်ခံသူတွေ တိုးပွားနေပါတယ်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ မြန်မာလူမျိုး ကွယ်ပျောက်သွားနိုင်တယ်ဆိုတာကို အဓိကထား ဖော်ပြကြပါတယ်။ “မြေမျို၍ လူမျိုးမပြုတ် လူမျိုမှ လူမျိုးပြုတ်မည်” ဆိုတဲ့ စာတမ်းကို အလုပ်သမားနဲ့ လူ့ဝင်မှုကြီးကြပ်ရေးဝန်ကြီးဌာနမှာ ချိတ်ဆွဲထားပါတယ်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ ရခိုင်တပ်နဲ့ ရိုဟင်ဂျာလွတ်မြောက်ရေးတပ်ဖွဲ့ မဟာမိတ်လုပ်ထားတယ်ဆိုတဲ့ သတင်းမျိုးကို ဖြန့်ဝေပြီး ရခိုင်တပ်ကို လူမုန်းများလာအောင် နည်းမျိုးစုံနဲ့ ဝါဒဖြန့်ကြပါတယ်။
စစ်တပ်ရဲ့ လုပ်ရပ်ဖော်ပြတဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ကာကွယ်ရေးသမားနဲ့ သတင်းသမားတွေကို သစ္စာဖောက်အဖြစ် စွပ်စွဲတာဟာ လုပ်ရိုးလုပ်စဉ်လို ဖြစ်လာပါတယ်။ ရိုဟင်ဂျာ (၁၀) ဦး အသတ်ခံရတာကို ဖော်ပြတဲ့ ရိုက်တာသတင်းထောက် (၂) ဦး အမှုဟာ ထင်ရှားပါတယ်။ ဝိုင်းဝန်းဖိအားပေးလို့ ၂၀၁၉ မေလမှာ လွှတ်ပေးလိုက်ပေမယ့် ထောင်ထဲမှာ (၁) နှစ်ကျော် နေလိုက်ရပါတယ်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၊ NLD နဲ့ စစ်တပ်ကို ဝေဖန်ရင် နိုင်ငံခြားအလိုတော်ရိ သစ္စာဖောက်အဖြစ် သတ်မှတ်ခံရပါတယ်။ နိုင်ငံခြားနဲ့ ဆက်သွယ်သူကို ဒေါ်လာစားတဲ့ အချောင်သမားအဖြစ် စွပ်စွဲတိုက်ခိုက်ကြပါတယ်။
အခုလို အမုန်းစကားလောင် မီးပွားနေတာကို NLD အစိုးရကလည်း ဘာမှတတ်နိုင်ပုံ မရပါဘူး။ အစိုးရက အရေးမယူနိုင်လေလေ အမုန်းစကားတွေ တောက်လောင်လေလေ ဖြစ်နေပါတယ်။ လူနည်းစုဘက်က ရပ်တည်တဲ့ အရပ်ဘက်အသင်းအဖွဲ့တွေကို အစွန်းရောက်အမျိုးသားရေးဝါဒတွေက တိုက်ခိုက်နေတာဟာ ဒီမိုကရေစီ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးကို ထော်လော်ကန့်လန့် လုပ်နေတဲ့သဘော ဖြစ်ပါတယ်။ အမုန်းစကားပွားများပြီး တဖတ်သတ် စွပ်စွဲတိုက်ခိုက်တာကို ရပ်တန့်သွားအောင်လုပ်ဖို့ အစိုးရမှာ တာဝန်ရှိပါတယ်။
==Unicode==
မွနျမာပွညျမှာ အမုနျးစကား၊ သတငျးအမှားနဲ့ အစှနျးရောကျ အမြိုးသားဝါဒ ပွန့ျပှားတာကွောင့ျ ဖိနှိပျမှုနဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှေ ဖွဈပေါျနပေုံကို သုံးသပျထားတဲ့စာတမျး လှနျခဲ့တဲ့ အောကျတိုဘာလက ထှကျလာပါတယျ။ ပွညျတှငျးအရပျဘကျအဖှဲ့အစညျး (၁၈) ခုနဲ့ Harvard တက်ကသိုလျ ဥပဒမေဟာဌာနရဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးအဖှဲ့တို့ စုပေါငျးပွုစုထားတဲ့ Hate Speech Ignited အမုနျးစကားလောငျမီးပှား ဆိုတဲ့ စာတမျးပါပဲ။ စာမကြျနှာတရာကြောျ (၁၂၂) ရှိပါတယျ။ မွနျမာ ဗုဒ်ဓဘာသာဝငျတှေ ကွီးစိုးနိုငျအောငျ အာဏာအရှိနျအဝါ ရှိသူတှကေ တမငျတကာ မီးမှှေးလို့ ပေါျထှကျလာတဲ့ အမုနျးစကားလို့ ဆိုပါတယျ။
အမုနျးစကားတောကျလောငျအောငျ မီးမှှေးပေးသူကို အရေးယူလေ့ မရှိပါဘူး။ ဒါကွောင့ျ လူနညျးစု ရပိုငျခှင့ျအကွောငျး ဆှေးနှေးတဲ့ အမြိုးသမီးတှကေို အမုနျးစကားနဲ့ ထိုးနှကျတိုကျခိုကျတာမြိုးတှေ လုပျကွပါတယျ။ ရခိုငျပွညျနယျစဈပှဲကို ကန့ျကှကျဆန်ဒပွတဲ့ ကြောငျးသားတှကေိုတော့ အရေးယူပါတယျ။ အစိုးရနဲ့ စဈတပျကို ဝဖေနျရငျ ပုဒျမအမြိုးမြိုးနဲ့ ထောငျသှငျးအကဉြျးခတြတျပါတယျ။ အမြိုးဘာသာနဲ့ တိုငျးပွညျဟာ မှတျစလငျအန်တရာယျကို ရငျဆိုငျနရေတယျလို့ ခွောကျလှန့ျတာမြိုးလညျး ရှိပါတယျ။
မဘသနဲ့ ၉၆၉ လှုပျရှားမှုတှဟော တပျမတောျနဲ့ ခရိုနီတှရေဲ့ အထောကျအပံ့ အမြားကွီးရရှိတယျလို့ အရပျဘကျအဖှဲ့အစညျး အတောျမြားမြားက ယုံကွညျကွပါတယျ။ စဈခေါငျးဆောငျတှရေဲ့ လှုဖှယျဝတ်ထု အမြားအပွား လကျခံထားတဲ့ ဘုနျးကွီးတှဟော စဈတပျဝါဒဖွန့ျတာကို ထောကျခံပွောဆိုတယျလို့ ၂၀၁၃ မှာ ထိုငျးနိုငျငံကို ထှကျခှါခဲ့တဲ့ ဘုနျးကွီးလူထှကျ ဦးဂမ်ဘီရ က ပွောဖူးပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ မဘသ ဟာ တပျမတောျလကျအောကျခံ လကျနကျမကိုငျတဲ့ တပျဖှဲ့ဖွဈတယျလို့ ပွောသူတှလေညျး ရှိပါတယျ။ မဘသ ဟာ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ၊ NLD နဲ့ တိုငျးရငျးသားတပျဖှဲ့တှကေို ဝဖေနျရှုတျခပြွီး စဈတပျကို ထောကျခံအားပေးနတေဲ့ သံဃာအဖှဲ့အစညျး ဖွဈတယျလို့ ဆိုပါတယျ။ မှတျစလငျဆန့ျကငြျရေး လှုံဆောျရာမှာ ဦးဝိရသူဟာ ထငျရှားပါတယျ။ စဈတပျနဲ့ အစှနျးရောကျ အမြိုးသားဝါဒီတှဟော Facebook ကို သုံးပွီး၊ အမုနျးစကားနဲ့ သတငျးအမှား ဖွန့ျဝကွေတယျလို့ အရပျဘကျအဖှဲ့အစညျးအခြို့က ပွောပါတယျ။
အမုနျးစကားလောငျ မီးပှားနတောကို Facebook ကလညျး ဘာမှ မတတျနိုငျသလို ဖွဈတယျလို့ ၂၀၁၈ ကုလသမဂ်ဂ အစီရငျခံစာ ဖောျပွတဲ့အထိ အခွအေနေ ဆိုးဝါးလာပါတယျ။ တပျမတောျရဲ့ Online ဝါဒဖွန့ျ တိုကျပှဲကို ရုရှားစဈတပျက ကူညီနတေယျလို့ ပွောဆိုတာတှလေညျး ရှိပါတယျ။ Facebook ဟာ စဈတပျခေါငျးဆောငျအခြို့ရဲ့ စာရငျးကို ပယျဖကြျပွီး အရေးယူတာမြိုး လုပျပွပါတယျ။ စာနယျဇငျးလောကမှာ မှတျစလငျ ဆန့ျကငြျတဲ့ အရေးအသား တိုးပှားလာပါတယျ။ အရငျက ပိတျထားတဲ့ “အမြိုးပြောကျမှာ စိုးကွောကျစရာ” ဆိုတဲ့ စာအုပျမြိုးတှေ ပွန့ျထှကျလာပါတယျ။ “လူသတျသောဘုရား နှင့ျ မိုကျလုံးကွီးသော ဖနျဆငျးရှငျ” ဆိုတဲ့ စာအုပျကို မဘသနဲ့ ဆကျနှှယျတဲ့ အဖှဲ့တဖှဲ့က ထုတျဝပေါတယျ။ မှတျစလငျဆန့ျကငြျမှု ပွငျးထနျလှနျးတာမို့ ၂၀၁၅ ရှေးကောကျပှဲမှာ မှတျစလငျ ကိုယျစားလှယျတဈဦးမှ မပါတော့ပါဘူး။
၂၀၁၆ မှာ ဖှဲ့စညျးတဲ့ NLD အစိုးရဟာ မကွာမီ တပျမတောျရဲ့ ရပျတညျခကြျခငြျး တူလာတယျလို့ ဆိုပါတယျ။ တပျမတောျက လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖကြျလို့ အပွညျပွညျဆိုငျရာက ဝဖေနျရှုတျခတြာကို ပွညျတှငျးမှာ လကျမခံနိုငျကွတာ တှေ့ရပါတယျ။ ရိုဟငျဂြာ ပွူနာကွောင့ျ ပွညျပမှာ တပျမတောျသိက်ခာကလြာပမေယ့ျ ပွညျတှငျးမှာတော့ ထောကျခံသူတှေ တိုးပှားနပေါတယျ။ ဗုဒ်ဓဘာသာ မွနျမာလူမြိုး ကှယျပြောကျသှားနိုငျတယျဆိုတာကို အဓိကထား ဖောျပွကွပါတယျ။ “မွမြေို၍ လူမြိုးမပွုတျ လူမြိုမှ လူမြိုးပွုတျမညျ” ဆိုတဲ့ စာတမျးကို အလုပျသမားနဲ့ လူ့ဝငျမှုကွီးကွပျရေးဝနျကွီးဌာနမှာ ခြိတျဆှဲထားပါတယျ။ ဗုဒ်ဓဘာသာ ရခိုငျတပျနဲ့ ရိုဟငျဂြာလှတျမွောကျရေးတပျဖှဲ့ မဟာမိတျလုပျထားတယျဆိုတဲ့ သတငျးမြိုးကို ဖွန့ျဝပွေီး ရခိုငျတပျကို လူမုနျးမြားလာအောငျ နညျးမြိုးစုံနဲ့ ဝါဒဖွန့ျကွပါတယျ။
စဈတပျရဲ့ လုပျရပျဖောျပွတဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး ကာကှယျရေးသမားနဲ့ သတငျးသမားတှကေို သစ်စာဖောကျအဖွဈ စှပျစှဲတာဟာ လုပျရိုးလုပျစဉျလို ဖွဈလာပါတယျ။ ရိုဟငျဂြာ (၁၀) ဦး အသတျခံရတာကို ဖောျပွတဲ့ ရိုကျတာသတငျးထောကျ (၂) ဦး အမှုဟာ ထငျရှားပါတယျ။ ဝိုငျးဝနျးဖိအားပေးလို့ ၂၀၁၉ မလေမှာ လှှတျပေးလိုကျပမေယ့ျ ထောငျထဲမှာ (၁) နှဈကြောျ နလေိုကျရပါတယျ။ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ၊ NLD နဲ့ စဈတပျကို ဝဖေနျရငျ နိုငျငံခွားအလိုတောျရိ သစ်စာဖောကျအဖွဈ သတျမှတျခံရပါတယျ။ နိုငျငံခွားနဲ့ ဆကျသှယျသူကို ဒေါျလာစားတဲ့ အခြောငျသမားအဖွဈ စှပျစှဲတိုကျခိုကျကွပါတယျ။
အခုလို အမုနျးစကားလောငျ မီးပှားနတောကို NLD အစိုးရကလညျး ဘာမှတတျနိုငျပုံ မရပါဘူး။ အစိုးရက အရေးမယူနိုငျလလေေ အမုနျးစကားတှေ တောကျလောငျလလေေ ဖွဈနပေါတယျ။ လူနညျးစုဘကျက ရပျတညျတဲ့ အရပျဘကျအသငျးအဖှဲ့တှကေို အစှနျးရောကျအမြိုးသားရေးဝါဒတှကေ တိုကျခိုကျနတောဟာ ဒီမိုကရစေီ ပွုပွငျပွောငျးလဲရေးကို ထောျလောျကန့ျလန့ျ လုပျနတေဲ့သဘော ဖွဈပါတယျ။ အမုနျးစကားပှားမြားပွီး တဖတျသတျ စှပျစှဲတိုကျခိုကျတာကို ရပျတန့ျသှားအောငျလုပျဖို့ အစိုးရမှာ တာဝနျရှိပါတယျ။
