မြန်မာနိုင်ငံမှာ စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းလိုက်တဲ့ ၂၀၂၁ ခုနှစ်ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နောက်ပိုင်း နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုတွေ၊ ကိုဗစ်ကပ်ရောဂါနဲ့ ငွေကြေးဖောင်းပွမှုတွေကြောင့် နိုင်ငံတဝန်း လူမှုရေး၊ စီးပွါးရေးနဲ့ နိုင်ငံရေး အကျပ်အတည်းမျိုးစုံနဲ့ နိုင်ငံတဝန်း ရင်ဆိုင်နေရပါတယ်။ အဲဒီလို မတည်မငြိမ် အခြေအနေတွေဟာ လူသားတွေသာမက လူတွေမှီခိုနေရတဲ့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အပေါ်မှာပါ ကြီးမားတဲ့သက်ရောက်မှုတွေ ရှိနေပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်ပိုင်းလောက်မှ ပြည်သူ့အာရုံစိုက်မှု အတော်များများရလာဲ့တဲ့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းရေး လှုပ်ရှားမှုတွေဟာလည်း စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း နောက်တန်းရောက်ကုန်ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင်းက လက်ရှိ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ရေး လှုပ်ရှားမှုတွေအကြောင်း နန်းလောင်ဝ်က မေးမြန်းတင်ပြထားပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင်းက လက်နက်ကိုင်တိုက်ပွဲတွေနေဲ့ စစ်ရေးမတည်မငြိမ်ဒေသနေ ပြည်သူတွေဟာ ဥတုရာသီပြောင်းလဲမှု အကျိုးဆက်နဲ့ ပိုပြီးရင်ဆိုင်ကြုံတွေ့ကြရပြီး၊ သဘာဝဘေးဒဏ်တွေကို ရင်ဆိုင်ကျော်လွှားနိုင်ဖို့ လိုအပ်တဲ့အထောက်အပံ့နဲ့ ရင်းမြစ်တွေ သိပ်ကိုနည်းပါးကြတယ်လို့ မြန်မာ့အရေး လေ့လာစောင့်ကြည့်သူတွေက ပြောပါတယ်။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အရေး စိတ်ဝင်စားကြသူတွေမှာကြားလည်း လက်ရှိအခြေအေနမှာ တဦးချင်း၊ တယောက်ချင်း၊ ရပ်ကျေးအသီးသီးအလိုက် အခက်အခဲတွေနဲ့အတူ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွါးရေးအရ ဖိစီးမှုတွေရှိနေကြတဲ့အတွက် ပတ်ဝန်းကျင်အရေးဟာ အရင်တုန်းကလို ဦးစားပေးအနေအထားမှာ မရှိတော့ဘူးလို့ ဗြိတိန်နိုင်ငံ အောက်စဖို့တက္ကသိုလ်မှာ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အထူးပြုလေ့လာနေတဲ့ ဧည့်သုတေသီ ဦးဝင်းမျိုးသူက ဗွီအိုအေကို ပြောပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လဲ နကိုကတည်းက ပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းရေးကို ယုံယုံကြည်ကြည်နဲ့ လုပ်ကိုင်ချင်တဲ့ လူတွေကတော့ တတ်နိုင်တဲ့ အတိုင်းအတာအနေနဲ့ လုပ်နေကြဆဲ ဖြစ်တယ်လို့ ဦးဝင်းမျိုးသူက ပြောပါတယ်။
“ကိုယ့်နာမည်တပ်ပြီး လုပ်ဖို့ထက်၊ သစ်တောပြုန်းတယ်ဆိုလည်း သစ်တောပြုန်းတယ်ပေါ့၊ ရေတွေညစ်ညမ်းတယ်ဆိုလည်း ရေတွေညစ်ညမ်းတယ်ပေါ့။ အဲတာမျိုးလေးတွေ တားဆီးနိုင်အောင်တော့ လုပ်နေကြတာပဲလေ။ ဘယ်သူကမှ ဆိုင်းဘုတ်ထိုးပြီးတော့ လုပ်နေတာတော့ မရှိဘူးပေါ့။ အနေအထားအမျိုးမျိုးနဲ့ နာမည်မခံပဲ လုပ်နေတာလည်း ရှိကောင်းရှိမှာပေါ့လေ။ ဒီအချိန်မှာက ရှုပ်ထွေးမှုတွေ သိပ်ဖြစ်နေတော့ မလိုလားအပ်ဘဲနဲ့ မလိုလားအပ်တဲ့ ဆိုးကျိုးတွေရမှာစိုးလို့ အားလုံးက သတိထားဆောင်ရွက်နေကြတာပါ။ ရှိနိုင်ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံမှာက ပဋိပက္ခဖြစ်တဲ့နေရာ နည်းတဲ့နေရာနဲ့၊ များတဲ့နေရာရှိပေမယ့် အခုဟာက နေရာတိုင်းလိုလို ပဋိပက္ခ ဖြစ်နေတယ်။ သို့သော်လည်း ပဋိပက္ခဖြစ်တာ နည်းတဲ့နေရာတွေမှာတော့ ပတ်ဝန်းကျင်ရေးရာ ဆက်လုပ်နေတာ ရှိပါတယ်။”
၂၀၁၈ ခုနှစ်တုန်းက တိုက်ခတ်ခဲ့တဲ့ နာဂစ်မုန်တိုင်းမှာ အတုံးအရုံး သေဆုံးနေကြတဲ့ ပြည်သူတွေရဲ့ ရုပ်အလောင်းတွေကို လူမှုစာမျက်နှာတွေမှာ တွေ့မြင်ခဲ့ကြရသလို၊ သဘာဝဘေးအန္တရယ်ဒဏ်ကို မြန်မာပြည်သူတွေ မျက်မြင်ဒိဌ ကြုံတွေ့ခဲ့ရပါတယ်။ ဒီမိုကရေစီအစိုးရတရပ် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခဲ့ပြီး ၂၀၁၁ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းမှာတော့ ဥတုရာသီပြောင်းလဲမှုနဲ့ သူ့အကျိုးဆက်တွေကို မြန်မာပြည်သူတွေ ပိုပြီးသတိပြုမိလာသလို လူထုလှုပ်ရှားမှုတွေလည်း ပေါ်ပေါက်လာပါတယ်။ အဲဒီလို လူထုလှုပ်ရှားမှုကြောင့် တရုတ်နဲ့အကျိုးတူ လုပ်ကိုင်တဲ့ မြစ်ဆုံရေအားလျှပ်စစ် ထုတ်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းမျိုးတောင် ရပ်ဆိုင်းခဲ့ရတာပါ။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အရေး လှုပ်ရှားတက်ကြွတဲ့ လူငယ်လူရွယ်တွေ၊ အဖွဲ့အစည်းတွေကိုလည်း ဒေသပေါင်းစုံမှာ အတွေ့ရများလာသလို တနိုင်တပိုင်အားနဲ့ လုပ်ကိုင်ကြတဲ့ လူမှုအဖွဲ့လေးတွေလည်း တွေ့လာရပါတယ်။
ဒါပေမဲ့လဲ စစ်တပ်ကအာဏာသိမ်းလိုက်တဲ့ ၂၀၂၁ ခုနှစ်ဖေဖော်ဝါရီလ နောက်ပိုင်း သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းရေးလုပ်ငန်းတွေလည်း အရင်လို လွတ်လပ်စွာ လှုပ်ရှားဆောင်ရွက်လို့ မရတော့ပါဘူး။ သစ်ပင်စိုက်ပျိုးရေး၊ ပလပ်စတစ်ညစ်ညမ်းမှု၊ ဓာတ်မြေသြဇာ အလွန်အကျွံအသုံးပြုမှုနဲ့ ရေထွက်သဘာဝသယံဇာတ ထိန်းသိမ်းရေး ပညာပေးလုပ်ငန်းတွေကို လိုင်စင်ရ အသင်းအဖွဲ့နဲ့ လုပ်ကိုင်နေတဲ့ လူငယ်တယောက်က လိုင်စင် အသိမ်းခံလိုက်ရတေဲ့အတွက် လက်ရှိအခက်အခဲတွေကို ဗွီအိုအေကို အခုလိုပြောပါတယ်။
“ကိုယ်လက်လှမ်းမှီသလောက်ပဲ လုပ်နေတာတော့ ရှိတယ်။ အရင်တုန်းကလို လူငယ်တွေ တစုစုတရုံးရုံးနဲ့ ကျနော်တို့ လုပ်လို့မရတော့ဘူးပေါ့။ အဲဒီလို အခြေအနေမျိုးတော့ ရှိသွားတယ်ပေါ့။ ကိုယ့်ဟာကိုယ် သိုသိုသိပ်သိပ်နဲ့ လက်လှမ်းမီသလောက်ပဲ လုပ်ဖြစ်တော့တယ်။ ခုဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ အကျပ်အတည်းကာလမှာတော့ တခြားသောကိစ္စတွေနဲ့ ဆက်နွယ်မလာအောင်၊ ထင်ယောက်ထင်မှား မဖြစ်သွားအောင် ကိုယ့်ဟာကိုယ် ကာကွယ်တဲ့အနေနဲ့ တအားကြီး မလုပ်ဖြစ်တော့ဘူးပေါ့၊ တဘက်မှာလဲ ဒီလုပ်ငန်းတွေလုပ်ဖို့ ကျနော်တို့ ရံပုံငွေတွေလည်း လိုအပ်တယ်ပေါ့။ ခုနောက်ပိုင်းမှာကျတော့ ပရဟိတအဖွဲ့ငယ်လေးတွေမှာ ရံပုံငွေလည်း တအားခက်ခဲလာတယ်။ အဲဒီလိုကိစ္စကြောင့်လဲ တကြောင်းပါတယ်ပေါ့။ အရင်တုန်းက လုပ်လက်စလည်း ရှိတယ်၊ ဒီလုပ်ငန်းတွေက ကျနော်တို့ လာမယ့်ကာလမှာ ဆက်လုပ်ရမယ်၊ တနည်းတဖုံနဲ့ ပြန်လုပ်ရမယ်ဆိုတဲ့စိတ်ကလေးတွေတော့ အားလုံးမှာ ရှိကြပါတယ်”
စစ်အာဏာသိမ်းမှုကြောင့် နုနယ်တဲ့ မြန်မာ့ဒီမိုကရေစီရေးသာမက သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားမှုတွေလည်း လမ်းကြောင်းပြောင်းကုန်တယ်လို့ စောင့်ကြည့်လေ့လာသူတွေက ထောက်ပြပါတယ်။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အရေး ဦးဆောင်လှုပ်ရှားသူ အတော်များများမှာလည်း စစ်တပ်ရဲ့အဖမ်းအဆီးက လွတ်အောင်ရှောင်တိမ်းနေကြရတာပါ။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အရေး ဆော်သြတာတွေ၊ အွန်လိုင်းလှုပ်ရှားမှုတွေလည်း ပျောက်ကွယ်ကုန်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လဲ သူ့နည်းသူ့ဟန်နဲ့ လုပ်ကိုင်နေသူတွေလည်း ရှိတယ်လို့ သုတေသီ ဦးဝင်းမျိုးသူက ပြောပါတယ်။
“သဘာဝဆိုင်ရာ တရားမျှတမှု၊ ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ တရားမျှတမှု၊ Climate Justice, Environmental Justice က အင်မတန်အရေးကြီးပါတယ်။ ဒီကောင်ကို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ဖို့ဆိုတာဟာ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ရေးရာ စီမံခန့်ခွဲမှု Environmental Governance သက်ဆိုင်ရာအဖွဲ့အစည်း၊ နိုင်ငံရေးအဖွဲ့အစည်း၊ လူမှုအဖွဲ့အစည်း၊ စီးပွါးရေးအဖွဲ့အစည်း၊ အဖွဲ့အစည်းပေါင်းစုံကနေပြီးတော့ ဒါပွင့်လင်းမြင်သာမှုနဲ့ တာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှုကို ဖော်ဆောင်နိုင်မှ ဖြစ်မယ့်ကိစ္စလေ။ ခုချိန်မှာကတော့ အဲဒီလိုတာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှုကို ဖော်ဆောင်နိုင်ဖို့က လွတ်လပ်စွာ ပြောဆိုခွင့်၊ စည်းရုံးခွင့်၊ ဒါတွေအကုန်လုံးက အကန့်အသတ်ကာလတွေ ဖြစ်တဲ့အတွက် အရင်ကလိုတော့ မဖော်ဆောင်နိုင်ဘူးပေါ့။ သို့သော်လဲ ကျနော်ဆိုလိုတာက ပတ်ဝန်းကျင်ရေးရာမှာ မြို့ပြနဲ့ဆိုင်တဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ရေးရာပြဿနာတွေ ရှိတယ်။ ကျေးလက်နဲ့ဆိုင်တဲ့ ပြဿနာတွေ ရှိတယ်။ ကျေးလက်မှာတော့ သက်ဆိုင်ရာ ရေမြေတောတောင်ထိန်းသိမ်းရေးကို လုပ်နိုင်တဲ့လူတွေကတော့ လုပ်နိုင်သလောက်လေးတွေတော့ ကြိုးစားပမ်းစားနဲ့ပေါ့ဗျာ၊ လုပ်ခွင့်ရှိသလောက် လုပ်နေကြတာလေးတော့ ကျနော် တွေ့မိတယ်။ သို့သော် မြို့ပြမှာတော့ ရေညစ်ညမ်းတာ၊ လေထုညစ်ညမ်းတာ၊ ပလပ်စတစ်အမှိုက်။ အဲဒီလိုလူငယ်လေးတွေ ပြီးခဲ့တဲ လေးငါးနှစ်က အများကြီးပေါ်လာတယ်ပေါ့။ အားရစရာပဲ။ သူတို့ကတော့ ဒီအချိန်မှာတော့ လုပ်လို့မရတော့ဘူးလေ။ လုပ်လို့မရတော့လည်း အသွင်တမျိုးနဲ့ သူတို့ကတော့ စောင့်ကြည့်နေတဲ့သဘောတော့ ရှိတယ်။"
ဥတုရာသီ ပြောင်းလဲဖောက်ပြန်မှု ဖြစ်စေတဲ့ တွင်းထွက်လောင်စာနေရာမှာ အစားထိုးနိုင်မယ့် ပြန်ပြည့်မြဲ သန့်ရှင်းစွမ်းအင်ထုတ်လုပ်ရေးကဏ္ဍတွေလည်း စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း ရပ်တန့်ထားရပြီး ဒီကဏ္ဍမှာရင်းနှီးမြှပ်နှံဖို့ ဆန္ဒရှိနေကြတဲ့ သူတွေလည်း နောက်တွန့်ကုန်ပါတယ်။ သုတေသီဦးဝင်းမျိုးသူကတော့ အခက်အခဲတွေကြားက သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အရေးလုပ်ကိုင်နေတဲ့ မြန်မာလူငယ်လူရွယ်တွေကို ခုလို စကားပါးပါတယ်။
"ကိုဗစ်၁၉ ကပ်ရောဂါကြောင့် ထိခိုက်နေရတဲ့ စီးပွါးရေးဟာ စစ်တပ်ရဲ့အာဏာသိမ်းမှုကြောင့် ပိုပြီးအထိနာနေတာပါ။ ဒီနေရာမှာ တကမ္ဘာလုံး ရင်ဆိုင်ကြုံတွေ့နေရတဲ့ ဥတုရာသီပြောင်းလဲမှုနဲ့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုတာ တခါထဲ တပါထဲ သွားကြတာဖြစ်တဲ့အတွက် အခက်အခဲတွေ၊ လူ့အခွင့်အရေးဆိုလည်း အခက်အခဲတွေ အများကြီးကြုံတာပဲ၊ သို့သော်လဲ လူငယ်တွေဟာ မကြောက်မရွံပေါ့နော်။ တတ်နိုင်သမျှ သူတို့ရဲ့ ဖြစ်သင့်ဖြစ်ထိုက်သမျှ ဆောင်ရွက်တာတွေ ရှိတယ်၊ ခုလဲ ဒါကို ဦးစားပေးမှုအရ ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာက နောက်ပိုင်းမှာ ခန ကျန်နေကောင်း ကျန်နေနိုင်တယ်။ သို့သော်လဲ ဒါလေးကို တတ်နိုင်သမျှတော့ဆက် လုပ်ကြပါ။ လုပ်နိုင်သလောက်လေး လုပ်ကြပါ။ ပတ်ဝန်းကျင် ပျက်စီးနေတယ်ဆိုရင်တောင်မှ ဆိုးဆိုးရွားရွား မဖြစ်ဘဲ ပြန်လည်ရှင်သန်နိုင်စွမ်းရှိမယ့် resilience ပေါ့၊ ပြန်လည်နိုးထနိုင်မယ့် အနေအထား ရှိပါတယ်။ ဒါမှမဟုတ်ရင်တော့ လုံးဝပြုန်းတီးသွားရင်ကို ပြန်လည်ထူထောင်နိုင်ဖို့ အရမ်းကို ခက်ခဲသွားနိုင်တဲ့အခြေအနေဆိုတော့ ဘယ်လိုပဲ နိုင်ငံရေးအခြေအနေ မကောင်းစေဦးတော့၊ ပတ်ဝန်းကျင် အခြေအနေမကောင်းတော့ဘူးဆိုရင် ကျနော်တို့ ဘယ်လိုမှ ထူထောင်လို့ မရတော့ဘူး။ အဲဒီလိုနဲ့ ပျက်စီးသွားတဲ့ civilization တွေ၊ လူ့ဘောင်အဖွဲ့အစည်းတွေ သမိုင်းမှာလည်း အများကြီး ရှိခဲ့တာပေါ့နော်၊ ပတ်ဝန်းကျင်ပျက်စီးသွားလို့ ဘယ်လိုမှ မြို့ပြကြီးတွေဆက် မရှိဘဲနဲ့ ပျောက်ဆုံးသွားရတဲ့နိုင်ငံတွေ ရှိခဲ့ဖူးတာပေါ့။ ဒါလေးတွေကို သတိချပ်ပြီးတော့ ခက်ခဲနေတာ မှန်သော်ငြားလည်းပဲ လုပ်နိုင်သလောက်လုပ်ပါတော့လို့ လူငယ်တွေကို မျှဝေချင်ပါတယ်။"
မြန်မာနိုင်ငံ ဒီမိုကရေစီလမ်းကြောင်းပေါ် ပြန်ရောက်လာမယ်ဆိုရင်တော့ လူငယ်ခေါင်းဆောင်တွေအနေနဲ့ တရားမျှတမှု၊ တာဝန်ခံမှုနဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးကိုသာမက၊ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းကာကွယ်စောင့်ရှောက်ရေးနဲ့ Climate Justice ဆိုတဲ့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ တရားမျှတမှု ရှိရေးကိစ္စကိုပါ လုပ်ကိုင်ကြလိမ့်မယ်လို့ သဘာဝဝန်းကျင်ထိမ်းသိမ်းသူတွေက မျှော်လင့်နေကြပါတယ်။
=== Unicode ===
မွနျမာနိုငျငံမှာ စဈတပျက အာဏာသိမျးလိုကျတဲ့ ၂၀၂၁ ခုနှဈဖဖေောျဝါရီလ ၁ ရကျနောကျပိုငျး နိုငျငံရေးမတညျငွိမျမှုတှေ၊ ကိုဗဈကပျရောဂါနဲ့ ငှကွေေးဖောငျးပှမှုတှကွေောင့ျ နိုငျငံတဝနျး လူမှုရေး၊ စီးပှါးရေးနဲ့ နိုငျငံရေး အကပြျအတညျးမြိုးစုံနဲ့ နိုငျငံတဝနျး ရငျဆိုငျနရေပါတယျ။ အဲဒီလို မတညျမငွိမျ အခွအေနတှေဟော လူသားတှသောမက လူတှမှေီခိုနရေတဲ့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျအပေါျမှာပါ ကွီးမားတဲ့သကျရောကျမှုတှေ ရှိနပေါတယျ။
ပွီးခဲ့တဲ့နှဈပိုငျးလောကျမှ ပွညျသူ့အာရုံစိုကျမှု အတောျမြားမြားရလာဲ့တဲ့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျ ထိနျးသိမျးရေး လှုပျရှားမှုတှဟောလညျး စဈအာဏာသိမျးပွီးနောကျပိုငျး နောကျတနျးရောကျကုနျပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံတှငျးက လကျရှိ သဘာဝပတျဝနျးကငြျရေး လှုပျရှားမှုတှအေကွောငျး နနျးလောငျဝျက မေးမွနျးတငျပွထားပါတယျ။
မွနျမာနိုငျငံတှငျးက လကျနကျကိုငျတိုကျပှဲတှနေေဲ့ စဈရေးမတညျမငွိမျဒသေနေ ပွညျသူတှဟော ဥတုရာသီပွောငျးလဲမှု အကြိုးဆကျနဲ့ ပိုပွီးရငျဆိုငျကွုံတှေ့ကွရပွီး၊ သဘာဝဘေးဒဏျတှကေို ရငျဆိုငျကြောျလှှားနိုငျဖို့ လိုအပျတဲ့အထောကျအပံ့နဲ့ ရငျးမွဈတှေ သိပျကိုနညျးပါးကွတယျလို့ မွနျမာ့အရေး လေ့လာစောင့ျကွည့ျသူတှကေ ပွောပါတယျ။ သဘာဝပတျဝနျးကငြျအရေး စိတျဝငျစားကွသူတှမှောကွားလညျး လကျရှိအခွအေနေမှာ တဦးခငြျး၊ တယောကျခငြျး၊ ရပျကြေးအသီးသီးအလိုကျ အခကျအခဲတှနေဲ့အတူ နိုငျငံရေး၊ စီးပှါးရေးအရ ဖိစီးမှုတှရှေိနကွေတဲ့အတှကျ ပတျဝနျးကငြျအရေးဟာ အရငျတုနျးကလို ဦးစားပေးအနအေထားမှာ မရှိတော့ဘူးလို့ ဗွိတိနျနိုငျငံ အောကျစဖို့တက်ကသိုလျမှာ သဘာဝပတျဝနျးကငြျဆိုငျရာ အထူးပွုလေ့လာနတေဲ့ ဧည့ျသုတသေီ ဦးဝငျးမြိုးသူက ဗှီအိုအကေို ပွောပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျလဲ နကိုကတညျးက ပတျဝနျးကငြျထိနျးသိမျးရေးကို ယုံယုံကွညျကွညျနဲ့ လုပျကိုငျခငြျတဲ့ လူတှကေတော့ တတျနိုငျတဲ့ အတိုငျးအတာအနနေဲ့ လုပျနကွေဆဲ ဖွဈတယျလို့ ဦးဝငျးမြိုးသူက ပွောပါတယျ။
“ကိုယ့ျနာမညျတပျပွီး လုပျဖို့ထကျ၊ သဈတောပွုနျးတယျဆိုလညျး သဈတောပွုနျးတယျပေါ့၊ ရတှေညေဈညမျးတယျဆိုလညျး ရတှေညေဈညမျးတယျပေါ့။ အဲတာမြိုးလေးတှေ တားဆီးနိုငျအောငျတော့ လုပျနကွေတာပဲလေ။ ဘယျသူကမှ ဆိုငျးဘုတျထိုးပွီးတော့ လုပျနတောတော့ မရှိဘူးပေါ့။ အနအေထားအမြိုးမြိုးနဲ့ နာမညျမခံပဲ လုပျနတောလညျး ရှိကောငျးရှိမှာပေါ့လေ။ ဒီအခြိနျမှာက ရှုပျထှေးမှုတှေ သိပျဖွဈနတေော့ မလိုလားအပျဘဲနဲ့ မလိုလားအပျတဲ့ ဆိုးကြိုးတှရေမှာစိုးလို့ အားလုံးက သတိထားဆောငျရှကျနကွေတာပါ။ ရှိနိုငျပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံမှာက ပဋိပက်ခဖွဈတဲ့နရော နညျးတဲ့နရောနဲ့၊ မြားတဲ့နရောရှိပမေယ့ျ အခုဟာက နရောတိုငျးလိုလို ပဋိပက်ခ ဖွဈနတေယျ။ သို့သောျလညျး ပဋိပက်ခဖွဈတာ နညျးတဲ့နရောတှမှောတော့ ပတျဝနျးကငြျရေးရာ ဆကျလုပျနတော ရှိပါတယျ။”
၂၀၁၈ ခုနှဈတုနျးက တိုကျခတျခဲ့တဲ့ နာဂဈမုနျတိုငျးမှာ အတုံးအရုံး သဆေုံးနကွေတဲ့ ပွညျသူတှရေဲ့ ရုပျအလောငျးတှကေို လူမှုစာမကြျနှာတှမှော တှေ့မွငျခဲ့ကွရသလို၊ သဘာဝဘေးအန်တရယျဒဏျကို မွနျမာပွညျသူတှေ မကြျမွငျဒိဌ ကွုံတှေ့ခဲ့ရပါတယျ။ ဒီမိုကရစေီအစိုးရတရပျ ရှေးကောကျတငျမွှောကျခဲ့ပွီး ၂၀၁၁ ခုနှဈနောကျပိုငျးမှာတော့ ဥတုရာသီပွောငျးလဲမှုနဲ့ သူ့အကြိုးဆကျတှကေို မွနျမာပွညျသူတှေ ပိုပွီးသတိပွုမိလာသလို လူထုလှုပျရှားမှုတှလေညျး ပေါျပေါကျလာပါတယျ။ အဲဒီလို လူထုလှုပျရှားမှုကွောင့ျ တရုတျနဲ့အကြိုးတူ လုပျကိုငျတဲ့ မွဈဆုံရအေားလြှပျစဈ ထုတျလုပျရေးလုပျငနျးမြိုးတောငျ ရပျဆိုငျးခဲ့ရတာပါ။ သဘာဝပတျဝနျးကငြျအရေး လှုပျရှားတကျကွှတဲ့ လူငယျလူရှယျတှေ၊ အဖှဲ့အစညျးတှကေိုလညျး ဒသေပေါငျးစုံမှာ အတှေ့ရမြားလာသလို တနိုငျတပိုငျအားနဲ့ လုပျကိုငျကွတဲ့ လူမှုအဖှဲ့လေးတှလေညျး တှေ့လာရပါတယျ။
ဒါပမေဲ့လဲ စဈတပျကအာဏာသိမျးလိုကျတဲ့ ၂၀၂၁ ခုနှဈဖဖေောျဝါရီလ နောကျပိုငျး သဘာဝပတျဝနျးကငြျ ထိနျးသိမျးရေးလုပျငနျးတှလေညျး အရငျလို လှတျလပျစှာ လှုပျရှားဆောငျရှကျလို့ မရတော့ပါဘူး။ သဈပငျစိုကျပြိုးရေး၊ ပလပျစတဈညဈညမျးမှု၊ ဓာတျမွသွေဇာ အလှနျအကြှံအသုံးပွုမှုနဲ့ ရထှေကျသဘာဝသယံဇာတ ထိနျးသိမျးရေး ပညာပေးလုပျငနျးတှကေို လိုငျစငျရ အသငျးအဖှဲ့နဲ့ လုပျကိုငျနတေဲ့ လူငယျတယောကျက လိုငျစငျ အသိမျးခံလိုကျရတေဲ့အတှကျ လကျရှိအခကျအခဲတှကေို ဗှီအိုအကေို အခုလိုပွောပါတယျ။
“ကိုယျလကျလှမျးမှီသလောကျပဲ လုပျနတောတော့ ရှိတယျ။ အရငျတုနျးကလို လူငယျတှေ တစုစုတရုံးရုံးနဲ့ ကနြောျတို့ လုပျလို့မရတော့ဘူးပေါ့။ အဲဒီလို အခွအေနမြေိုးတော့ ရှိသှားတယျပေါ့။ ကိုယ့ျဟာကိုယျ သိုသိုသိပျသိပျနဲ့ လကျလှမျးမီသလောကျပဲ လုပျဖွဈတော့တယျ။ ခုဖွဈပေါျနတေဲ့ အကပြျအတညျးကာလမှာတော့ တခွားသောကိစ်စတှနေဲ့ ဆကျနှယျမလာအောငျ၊ ထငျယောကျထငျမှား မဖွဈသှားအောငျ ကိုယ့ျဟာကိုယျ ကာကှယျတဲ့အနနေဲ့ တအားကွီး မလုပျဖွဈတော့ဘူးပေါ့၊ တဘကျမှာလဲ ဒီလုပျငနျးတှလေုပျဖို့ ကနြောျတို့ ရံပုံငှတှေလေညျး လိုအပျတယျပေါ့။ ခုနောကျပိုငျးမှာကတြော့ ပရဟိတအဖှဲ့ငယျလေးတှမှော ရံပုံငှလေညျး တအားခကျခဲလာတယျ။ အဲဒီလိုကိစ်စကွောင့ျလဲ တကွောငျးပါတယျပေါ့။ အရငျတုနျးက လုပျလကျစလညျး ရှိတယျ၊ ဒီလုပျငနျးတှကေ ကနြောျတို့ လာမယ့ျကာလမှာ ဆကျလုပျရမယျ၊ တနညျးတဖုံနဲ့ ပွနျလုပျရမယျဆိုတဲ့စိတျကလေးတှတေော့ အားလုံးမှာ ရှိကွပါတယျ”
စဈအာဏာသိမျးမှုကွောင့ျ နုနယျတဲ့ မွနျမာ့ဒီမိုကရစေီရေးသာမက သဘာဝပတျဝနျးကငြျအရေး တကျကွှလှုပျရှားမှုတှလေညျး လမျးကွောငျးပွောငျးကုနျတယျလို့ စောင့ျကွည့ျလေ့လာသူတှကေ ထောကျပွပါတယျ။ သဘာဝပတျဝနျးကငြျအရေး ဦးဆောငျလှုပျရှားသူ အတောျမြားမြားမှာလညျး စဈတပျရဲ့အဖမျးအဆီးက လှတျအောငျရှောငျတိမျးနကွေရတာပါ။ သဘာဝပတျဝနျးကငြျအရေး ဆောျသွတာတှေ၊ အှနျလိုငျးလှုပျရှားမှုတှလေညျး ပြောကျကှယျကုနျပါတယျ။ ဒါပမေဲ့လဲ သူ့နညျးသူ့ဟနျနဲ့ လုပျကိုငျနသေူတှလေညျး ရှိတယျလို့ သုတသေီ ဦးဝငျးမြိုးသူက ပွောပါတယျ။
“သဘာဝဆိုငျရာ တရားမြှတမှု၊ ပတျဝနျးကငြျဆိုငျရာ တရားမြှတမှု၊ Climate Justice, Environmental Justice က အငျမတနျအရေးကွီးပါတယျ။ ဒီကောငျကို ထိနျးသိမျးစောင့ျရှောကျဖို့ဆိုတာဟာ သဘာဝပတျဝနျးကငြျရေးရာ စီမံခန့ျခှဲမှု Environmental Governance သကျဆိုငျရာအဖှဲ့အစညျး၊ နိုငျငံရေးအဖှဲ့အစညျး၊ လူမှုအဖှဲ့အစညျး၊ စီးပှါးရေးအဖှဲ့အစညျး၊ အဖှဲ့အစညျးပေါငျးစုံကနပွေီးတော့ ဒါပှင့ျလငျးမွငျသာမှုနဲ့ တာဝနျယူမှု၊ တာဝနျခံမှုကို ဖောျဆောငျနိုငျမှ ဖွဈမယ့ျကိစ်စလေ။ ခုခြိနျမှာကတော့ အဲဒီလိုတာဝနျယူမှု၊ တာဝနျခံမှုကို ဖောျဆောငျနိုငျဖို့က လှတျလပျစှာ ပွောဆိုခှင့ျ၊ စညျးရုံးခှင့ျ၊ ဒါတှအေကုနျလုံးက အကန့ျအသတျကာလတှေ ဖွဈတဲ့အတှကျ အရငျကလိုတော့ မဖောျဆောငျနိုငျဘူးပေါ့။ သို့သောျလဲ ကနြောျဆိုလိုတာက ပတျဝနျးကငြျရေးရာမှာ မွို့ပွနဲ့ဆိုငျတဲ့ ပတျဝနျးကငြျရေးရာပွူနာတှေ ရှိတယျ။ ကြေးလကျနဲ့ဆိုငျတဲ့ ပွူနာတှေ ရှိတယျ။ ကြေးလကျမှာတော့ သကျဆိုငျရာ ရမွေတေောတောငျထိနျးသိမျးရေးကို လုပျနိုငျတဲ့လူတှကေတော့ လုပျနိုငျသလောကျလေးတှတေော့ ကွိုးစားပမျးစားနဲ့ပေါ့ဗြာ၊ လုပျခှင့ျရှိသလောကျ လုပျနကွေတာလေးတော့ ကနြောျ တှေ့မိတယျ။ သို့သောျ မွို့ပွမှာတော့ ရညေဈညမျးတာ၊ လထေုညဈညမျးတာ၊ ပလပျစတဈအမှိုကျ။ အဲဒီလိုလူငယျလေးတှေ ပွီးခဲ့တဲ လေးငါးနှဈက အမြားကွီးပေါျလာတယျပေါ့။ အားရစရာပဲ။ သူတို့ကတော့ ဒီအခြိနျမှာတော့ လုပျလို့မရတော့ဘူးလေ။ လုပျလို့မရတော့လညျး အသှငျတမြိုးနဲ့ သူတို့ကတော့ စောင့ျကွည့ျနတေဲ့သဘောတော့ ရှိတယျ။"
ဥတုရာသီ ပွောငျးလဲဖောကျပွနျမှု ဖွဈစတေဲ့ တှငျးထှကျလောငျစာနရောမှာ အစားထိုးနိုငျမယ့ျ ပွနျပွည့ျမွဲ သန့ျရှငျးစှမျးအငျထုတျလုပျရေးကဏ်ဍတှလေညျး စဈအာဏာသိမျးပွီးနောကျပိုငျး ရပျတန့ျထားရပွီး ဒီကဏ်ဍမှာရငျးနှီးမွှပျနှံဖို့ ဆန်ဒရှိနကွေတဲ့ သူတှလေညျး နောကျတှန့ျကုနျပါတယျ။ သုတသေီဦးဝငျးမြိုးသူကတော့ အခကျအခဲတှကွေားက သဘာဝပတျဝနျးကငြျအရေးလုပျကိုငျနတေဲ့ မွနျမာလူငယျလူရှယျတှကေို ခုလို စကားပါးပါတယျ။
"ကိုဗဈ၁၉ ကပျရောဂါကွောင့ျ ထိခိုကျနရေတဲ့ စီးပှါးရေးဟာ စဈတပျရဲ့အာဏာသိမျးမှုကွောင့ျ ပိုပွီးအထိနာနတောပါ။ ဒီနရောမှာ တကမ်ဘာလုံး ရငျဆိုငျကွုံတှေ့နရေတဲ့ ဥတုရာသီပွောငျးလဲမှုနဲ့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျဆိုတာ တခါထဲ တပါထဲ သှားကွတာဖွဈတဲ့အတှကျ အခကျအခဲတှေ၊ လူ့အခှင့ျအရေးဆိုလညျး အခကျအခဲတှေ အမြားကွီးကွုံတာပဲ၊ သို့သောျလဲ လူငယျတှဟော မကွောကျမရှံပေါ့နောျ။ တတျနိုငျသမြှ သူတို့ရဲ့ ဖွဈသင့ျဖွဈထိုကျသမြှ ဆောငျရှကျတာတှေ ရှိတယျ၊ ခုလဲ ဒါကို ဦးစားပေးမှုအရ ပတျဝနျးကငြျဆိုငျရာက နောကျပိုငျးမှာ ခန ကနြျနကေောငျး ကနြျနနေိုငျတယျ။ သို့သောျလဲ ဒါလေးကို တတျနိုငျသမြှတော့ဆကျ လုပျကွပါ။ လုပျနိုငျသလောကျလေး လုပျကွပါ။ ပတျဝနျးကငြျ ပကြျစီးနတေယျဆိုရငျတောငျမှ ဆိုးဆိုးရှားရှား မဖွဈဘဲ ပွနျလညျရှငျသနျနိုငျစှမျးရှိမယ့ျ resilience ပေါ့၊ ပွနျလညျနိုးထနိုငျမယ့ျ အနအေထား ရှိပါတယျ။ ဒါမှမဟုတျရငျတော့ လုံးဝပွုနျးတီးသှားရငျကို ပွနျလညျထူထောငျနိုငျဖို့ အရမျးကို ခကျခဲသှားနိုငျတဲ့အခွအေနဆေိုတော့ ဘယျလိုပဲ နိုငျငံရေးအခွအေနေ မကောငျးစေဦးတော့၊ ပတျဝနျးကငြျ အခွအေနမေကောငျးတော့ဘူးဆိုရငျ ကနြောျတို့ ဘယျလိုမှ ထူထောငျလို့ မရတော့ဘူး။ အဲဒီလိုနဲ့ ပကြျစီးသှားတဲ့ civilization တှေ၊ လူ့ဘောငျအဖှဲ့အစညျးတှေ သမိုငျးမှာလညျး အမြားကွီး ရှိခဲ့တာပေါ့နောျ၊ ပတျဝနျးကငြျပကြျစီးသှားလို့ ဘယျလိုမှ မွို့ပွကွီးတှဆေကျ မရှိဘဲနဲ့ ပြောကျဆုံးသှားရတဲ့နိုငျငံတှေ ရှိခဲ့ဖူးတာပေါ့။ ဒါလေးတှကေို သတိခပြျပွီးတော့ ခကျခဲနတော မှနျသောျငွားလညျးပဲ လုပျနိုငျသလောကျလုပျပါတော့လို့ လူငယျတှကေို မြှဝခေငြျပါတယျ။"
မွနျမာနိုငျငံ ဒီမိုကရစေီလမျးကွောငျးပေါျ ပွနျရောကျလာမယျဆိုရငျတော့ လူငယျခေါငျးဆောငျတှအေနနေဲ့ တရားမြှတမှု၊ တာဝနျခံမှုနဲ့ ငွိမျးခမြျးရေးကိုသာမက၊ သဘာဝပတျဝနျးကငြျ ထိနျးသိမျးကာကှယျစောင့ျရှောကျရေးနဲ့ Climate Justice ဆိုတဲ့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျဆိုငျရာ တရားမြှတမှု ရှိရေးကိစ်စကိုပါ လုပျကိုငျကွလိမ့ျမယျလို့ သဘာဝဝနျးကငြျထိမျးသိမျးသူတှကေ မြှောျလင့ျနကွေပါတယျ။