ကမာၻတ၀န္းမွာ ၀က္သက္ေရာဂါပေပ်ာက္ေရးလုပ္ေဆာင္ဖို႔ ႏုိင္ငံေပါင္း ၁၉၃ ႏုိင္ငံတို႔က သေဘာတူညီလိုက္ၾကပါတယ္။ ဒီရည္မွန္းခ်က္ဟာ ေအာင္ျမင္ရရွိႏုိင္တဲ့ ရည္မွန္းခ်က္ျဖစ္တယ္ဆိုေပမယ့္ ႏုိင္ငံေတြအားလံုးက ေရရွည္ ခုိင္မာတဲ့ သႏၷိ႒ာန္ နဲ႔ လုပ္ေဆာင္ၾကဖို႔လိုတယ္လို႔ဆိုပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ေဆး၀ါးအတုေတြကို ဘယ္လိုတိုက္ဖ်က္ၾကမယ္ဆုိတာကုိလဲ သက္ဆုိင္ရာ က်န္းမာေရး၀န္ႀကီးေတြ အေျခအတင္ ေဆြးေႏြးခဲ့ၾကပါတယ္။ ၿပီးခဲ့တဲ့ ေမလ ၂၁ ရက္၊ ေသာၾကာေန႔က ဂ်ီနီဗာၿမိဳ႕မွာ က်င္းပၿပီးစီး သြားတဲ့ ၆၃ ႀကိမ္ေျမာက္ ကမာၻ႔က်န္းမာေရးညီလာခံအတြင္း အခုလို သေဘာတူညီခ်က္ေတြခ်မွတ္ခဲ့၊ ေဆြးေႏြးပြဲေတြလုပ္ခဲ့ၾက တာပါ။ ညီလာခံက်င္းပရာ ဂ်ီနီဗာၿမိဳ႕ကေန ဗီြအိုေအသတင္းေထာက္ Lisa Schlein ေပးပို႔ထားတဲ့ သတင္းေဆာင္းပါးေတြကို အေျခခံၿပီး ဒီသီတင္းပတ္ရဲ႕ က်န္းမာေရးက႑မွာ ကိုေက်ာ္ေက်ာ္သိန္းက တင္ျပထားပါတယ္။
၀က္သက္ေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးရတဲ့အေရအတြက္ကို သိသိသာသာ ေလွ်ာ့ခ်ႏုိင္ခဲ့တယ္လုိ႔ ကမာၻ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ WHO က ေျပာပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီေရာဂါဆိုးကို ကမာၻေျမေပၚကေန အၿပီးတိုင္ ပေပ်ာက္သြားေအာင္ လုပ္ေဆာင္ေရးဟာ ခက္ခဲတဲ့ စိန္ေခၚမႈတရပ္ျဖစ္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
ေရွ႕မွာရင္ဆုိင္ရမယ့္ အခက္အခဲေတြကို ထည့္သြင္းတြက္ခ်က္ၿပီး တကမာၻလံုးမွာ ၀က္သက္ေရာဂါတုိက္ဖ်က္ေရးဆိုင္ရာ ဆံုးျဖတ္ ခ်က္တရပ္ကို ကမာၻ႔က်န္းမာေရးညီလာခံမွာ အတည္ျပဳခဲ့ၾကေပမယ့္ ဘယ္ေတာ့ အၿပီးသတ္ တိုက္ဖ်က္မယ္ဆိုတာကိုေတာ့ မသတ္မွတ္ခဲ့ပါဘူး။
အဲဒီလို ရက္အတိအက်သတ္မွတ္တဲ့အစား ေနာက္ဆံုးရည္မွန္းခ်က္ကို ေရာက္ေအာင္သြားတ့ဲေနရာမွာ ၾကားကာလ ဦးတည္ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြကို ေအာင္ျမင္မႈမွတ္ေက်ာက္ေတြအျဖစ္ ညီလာခံက သတ္မွတ္ေပးခဲ့တယ္လို႔ WHO ရဲ႕ ကာကြယ္ေရး၊ ကာကြယ္ေဆးနဲ႔ ဇီ၀ေဗဒဌာနက ေဆးဘက္ဆိုင္ရာအရာရွိ Peter Strebel က ေျပာပါတယ္။
“ဒီ ဦးတည္ခ်က္ ေတြကို ၂၀၁၅ ခုႏွစ္မွာ အၿပီးသတ္အေကာင္အထည္ေဖာ္ဖို႔ သတ္မွတ္ထားပါတယ္။ တႏုိင္ငံလံုးအတိုင္းအတာနဲ႔ ၉၀ ရာခုိင္ႏႈန္း ထက္မနည္းနဲ႔ ခ႐ိုင္တခုခ်င္းစီအတြက္ ၈၀ ရာခုိင္ႏႈန္းထက္မနည္း ၀က္သက္ေရာဂါကာကြယ္ေဆးထိုးေပးဖို႔၊ ၀က္သက္ေရာဂါ ျဖစ္ပြားတာကို လူဦးေရငါးသန္းမွာ ငါးေယာက္ေအာက္အထိ ေလွ်ာ့ခ်ဖို႔၊ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္ အေရအတြက္နဲ႔ ႏိႈင္းယွဥ္မယ္ဆုိရင္ ၀က္သက္ေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးမႈကို ၉၅ ရာခိုင္ႏႈန္းထိ ေလွ်ာ့ခ်ဖို႔ ဆိုတာေတြျဖစ္ပါတယ္။”
၀က္သက္ေရာဂါေၾကာင့္ေသဆံုးရတဲ့ ကေလးသူငယ္အေရအတြက္ကို ေလွ်ာ့ခ်ႏုိင္ဖို႔ ကုလသမဂၢ က်န္းမာေရးအဖြဲ႔အစည္းေတြ အျပင္းအထန္ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အသက္ငါးႏွစ္ေအာက္ကေလးငယ္ေတြ ၀က္သက္ေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးရတဲ့ႏႈန္းဟာ အေရအတြက္ တသန္းေက်ာ္ကေန ၂၀၀၈ ခုႏွစ္မွာ တသိန္းတေသာင္းရွစ္ေထာင္အထိ ၈၉ ရာခိုင္ႏႈန္း က်ဆင္းသြားခဲ့ပါတယ္။ အႀကီးမားဆံုး ေအာင္ျမင္မႈေတြ ရရွိခဲ့တဲ့ေနရာကေတာ့ အာဖရိကတိုက္ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါေပမဲ့လဲ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ကစလို႔ ရန္ပံုေငြ အႀကီးအက်ယ္ ေလ်ာ့က်သြားတာရယ္၊ ၀က္သက္ေရာဂါကိုထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ ႏုိင္ငံေရးအရ သႏၷိ႒ာန္ေလ်ာ့က်တာေတြရယ္ေၾကာင့္ တိုးတက္မႈေတြ ေႏွးေကြးသြားခဲ့တယ္လုိ႔ WHO က ေျပာပါတယ္။
တကယ္တမ္းက်ေတာ့ ကူးစက္မႈအျမင့္မားဆံုး ေရာဂါေတြထဲမွာ တခုအပါအ၀င္ျဖစ္တဲ့ ၀က္သက္ေရာဂါဟာ ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ကို ျပန္ျဖစ္လာေနတယ္လို႔ ေဒါက္တာ Strebel က ေျပာပါတယ္။
ၿပီးခဲ့တဲ့ႏွစ္အတြင္း ႏုိင္ငံ ၃၇ ႏုိင္ငံမွာ ၀က္သက္ေရာဂါေတြ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ကူးစက္ျဖစ္ပြားခဲ့ၿပီး အဲဒီထဲက ႏုိင္ငံ ၃၀ ဟာ အာဖရိကတိုက္ကျဖစ္တယ္လို႔ သူကေျပာပါတယ္။
ၿပီးခဲ့တဲ့ ၁၂ လအတြင္း ၀က္သက္ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈေပါင္း ေျခာက္ေသာင္းေလးေထာင္ေက်ာ္ရွိခဲ့ၿပီး အာဖရိကေဒသတခုထဲမွာတင္ ေသဆံုးမႈေပါင္း တေထာင့္တရာေက်ာ္ရွိခဲ့ပါတယ္။
“အေသအေပ်ာက္အမ်ားဆံုး ႏိုင္ငံေတြထဲမွာ ဇင္ဘာေဘြ၊ ခ်က္ဒ္နဲ႔ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယားႏုိင္ငံေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ ပိုၿပီး စိုးရိမ္စရာေကာင္းတာကေတာ့ ရန္ပံုေငြနဲ႔ ႏုိင္ငံေရးအရလုပ္ေဆာင္လိုစိတ္ေတြ ဆက္ၿပီး က်ဆင္းေနမယ္ဆိုရင္ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္မွာ ၀က္သက္ေရာဂါေၾကာင့္ ႏွစ္စဥ္ ေသဆံုးရတဲ့အေရအတြက္ဟာ ငါးသိန္းအထိျပန္ျဖစ္သြားႏုိင္တယ္လို႔ WHO က ခန္႔မွန္းထားတဲ့ အခ်က္ပါ။ အဲဒီလိုသာဆိုရင္ေတာ့ ၿပီးခဲ့တဲ့တႏွစ္ခြဲကာလအတြင္း ရထားတဲ့ ေအာင္ျမင္မႈေတြအားလံုး ျပန္ ပ်က္စီးသြားမွာပါပဲ။”
၀က္သက္ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈ ဆက္ၿပီး ျပန္႔ႏွံ႔ေနမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ကေလးသူငယ္ေသဆံုးမႈအေရအတြက္ကို ၂၀၁၅ ခုႏွစ္မွာ သံုးပံုႏွစ္ပံု ထိ ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ေရး ရည္ရြယ္ထားတဲ့ ေထာင္စုႏွစ္ရည္မွန္းခ်က္ကို ေရာက္ေတာ့မွာမဟုတ္ဘူးလို႔ ေဒါက္တာ Strebel က ေျပာပါ တယ္။ ကေလးငယ္တေယာက္ကို ၀က္သက္ေရာဂါကာကြယ္ေဆး ထိုးေပးဖို႔ရာ ပိုက္ဆံ တေဒၚလာေတာင္ မကုန္ဘူးလုိ႔ သူက ေျပာပါတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ ကေလးတေယာက္ရဲ႕အသက္ကိုကယ္ဖို႔ ေငြ တေဒၚလာေတာင္ မကုန္ဘူးလုိ႔ ဆိုရမွာပါခင္ဗ်ာ။
ကမာၻ႔က်န္းမာေရးညီလာခံမွာ WHO အဖြဲ႔၀င္ႏုိင္ငံေတြအၾကား အျပင္းအထန္ အေျခအတင္ ေဆြးေႏြးခဲ့ၾကရတဲ့ ေနာက္ကိစၥတခုက ေတာ့ ေဆး၀ါးအတုေတြကို ဘယ္လိုတို္က္ဖ်က္ၾကမလဲ ဆိုတာနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ကိစၥျဖစ္ပါတယ္။
၂၀၀၉ ခုႏွစ္မွာ ေဆး၀ါးအတုနဲ႔ဆက္စပ္တဲ့ ျဖစ္ရပ္ေပါင္း ၂၀၀၀ ေက်ာ္ရွိခဲ့တယ္လုိ႔ ေဆး၀ါးအတုဆိုင္ရာ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာတဲ့ ေဆး၀ါးမ်ား ေဘးကင္းလံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ အင္စတီက်ဴက မွတ္တမ္းတင္ထားပါတယ္။ ဒီအေရအတြက္ဟာျဖင့္ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ကထက္ စာရင္ ကိုးရာခုိင္ႏႈန္းေက်ာ္ တက္သြားတာျဖစ္ပါတယ္။
ဒီျပႆနာရဲ႕ က်ယ္ျပန္႔မႈပမာဏကို မသိႏုိင္ဘူးလုိ႔ အဲဒီအဖြဲ႔ရဲ႕ ဥေရာပ၊ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းနဲ႔ အာဖရိကေဒသဆိုင္ရာ ညႊန္ၾကား ေရးမွဴး Ashley How က ေျပာပါတယ္။ ေဆး၀ါးအတုလုပ္တဲ့လူေတြဟာ သူတို႔ပစၥည္းေတြထုတ္လုပ္တဲ့ေနရာမွာနဲ႔ ကမာၻတ၀န္း သယ္ေဆာင္ေရာင္းခ်တဲ့ေနရာမွာ လွည့္ကြက္ေပါင္းစံုကို အသံုးျပဳတယ္လုိ႔ သူကေျပာပါတယ္။
“က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ တာ၀န္ရွိသူေတြ၊ အမ်ားျပည္သူလူထုနဲ႔ ဥပေဒပိုင္းတာ၀န္ရွိသူေတြကို အ႐ူးလုပ္ လွည့္ပတ္ႏုိင္ဖို႔ရာ ေဆး၀ါးအတုေတြဟာ အရည္ အေသြးေကာင္းရမွာျဖစ္တာေၾကာင့္ ထုတ္လုပ္တဲ့ေနရာမွာ လိုအပ္တဲ့အရည္အခ်င္းကို စဥ္းစားၾကည့္ပါ။ ဥပေဒပိုင္းတာ၀န္ရွိသူ ေတြ သိပ္ျမန္ျမန္ႀကီး သူတို႔ေနာက္ကို လိုက္လာတာမ်ဳိး အတုလုပ္သူေတြက မလိုခ်င္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ေဆးအတုထဲမွာ တကယ့္ ပစၥည္းေတြ မၾကာခနထည့္သံုးၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေဆး၀ါးေတြထဲမွာပါ၀င္တဲ့ ပစၥည္းေတြကို ကမာၻတ၀န္း သယ္ေဆာင္ ေရာင္းခ်ေနၾကတာေပါ့။”
ေဆး၀ါးအတုေတြေၾကာင့္ က်န္းမာေရးပိုင္း ထိခိုက္ရတာေတြကို ညီလာခံမွာ အာ႐ံုစိုက္ေဆြးေႏြးၾကေအာင္ လုပ္ဖို႔ရာ WHO အဖို႔ အခက္အခဲေတြ႔ခဲ့ရပါတယ္။
ေဆး၀ါးထုတ္လုပ္ေရးကုမၸဏီႀကီးေတြဟာ သူတို႔ရဲ႕ မွတ္ပံုတင္ မူပိုင္ထုတ္ကုန္ေတြကို အမ်ဳိးတူ အမည္ကြဲ generic ေဆး၀ါးေတြ ရဲ႕ ၿပိဳင္ဆိုင္မႈကေန ကာကြယ္ႏုိင္ေအာင္ ေဆး၀ါးတုကိစၥကိုအသံုးခ်ေနတယ္လို႔ အိႏိၵယနဲ႔ဘရာဇီးလ္လို generic ေဆး၀ါး အဓိက ထုတ္လုပ္တဲ့ႏုိင္ငံေတြကေန စြပ္စြဲေျပာဆိုၾကတဲ့ကိစၥက အျပင္းအထန္ ေဆြးေႏြးၾကရတဲ့ကိစၥ ျဖစ္ခဲ့လို႔ပါ။
ကုမၸဏီႀကီးေတြရဲ႕ ဒီလုပ္ရပ္ကို WHO က အကူအညီေပးေနတယ္လို႔ အဲဒီႏုိင္ငံေတြကေျပာပါတယ္။ WHO ရဲ႕ မရွိမျဖစ္လိုအပ္ ေသာ ေဆး၀ါးမ်ားအစီအစဥ္ ညႊန္ၾကားေရးမွဴး Hendrick Hogerzeil ကေတာ့ ဒီစြပ္စြဲခ်က္ေတြ မဟုတ္ဘူးလုိ႔ျငင္းပါတယ္။
“က်ေနာ္တို႔ေဖာ္ျပထားတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္က အင္မတန္ရွင္းပါတယ္။ တရား၀င္ generic ေဆး၀ါးေတြလို႔ က်ေနာ္ တို႔ေခၚဆိုတဲ့ ေဆး၀ါးေတြ ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားတာကို ေဆး၀ါးအတုဆုိင္ရာ ေဆြးေႏြးတာေတြက ပိတ္ဆို႔ကာဆီးတာမ်ဳိး က်ေနာ္တို႔ မျဖစ္ခ်င္ပါဘူး။ ဥာဏပစၥည္းမူပိုင္ခြင့္ သက္ေရာက္မႈရွိေအာင္ WHO က လုပ္မွာမဟုတ္ပါဘူး။ က်ေနာ္တို႔က အမ်ား ျပည္သူက်န္းမာေရးကိစၥကို လုပ္မွာျဖစ္ၿပီး တျခားကိစၥေတြကေတာ့ ကမာၻ႔ ဥာဏပစၥည္းမူပိုင္ခြင့္ဆိုင္ရာအဖြဲ႔ WIPO၊ ကမာၻ႔ ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ WTO နဲ႔ ႏုိင္ငံေတြကိုယ္တိုင္ လုပ္ၾကရမွာျဖစ္ပါတယ္။”
ငွက္ဖ်ားေရာဂါ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ေရာဂါနဲ႔ အသက္အႏၱရာယ္ၿခိမ္းေျခာက္တဲ့ တျခားေရာဂါဆိုးေတြအတြက္ ေဆး၀ါးအတုေတြကို အာဖရိကတိုက္မွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ေရာင္းေနတယ္လို႔ ေဒါက္တာ Hogerzeil က ေျပာပါတယ္။
အင္တာနက္ေပၚကေန ေဆး၀ါး၀ယ္တာကို အထူးသတိထားလုပ္ဖို႔ စားသံုးသူေတြကို WHO က သတိေပးထားပါတယ္။ ေရာင္းခ် ေနတဲ့ ထုတ္ကုန္တခ်ဳိ႕ဟာ တရား၀င္ေပမယ့္ အမ်ားအျပားက တရား၀င္မႈမရွိဘဲ လူေသေစႏုိင္တယ္လုိ႔ WHO က ေျပာဆိုပါ ေၾကာင္း တင္ျပရင္း ဒီသီတင္းပတ္ရဲ႕ က်န္းမာေရးအစီအစဥ္ကုိ ဒီမွာပဲ နိဂံုးခ်ဳပ္လိုက္ပါတယ္။
