ZAWGYI/ UNICODE
ဒီသီတင်းပတ်အတွက် မြန်မာ့ဒီမိုကရေစီဆွေးနွေးခန်းအစီအစဉ်မှာ သောတရှင်တွေ နားဆင်ရမှာကတော့-၂၀၂၀ ပါတီစုံ ဒီမိုကရေစီရွေးကောက်ပွဲကြီး ကျင်းပဖို့ နီးကပ်လာတာနဲ့အမျှ အာဏာရပါတီ၊ အတိုက်အခံပါတီ အပါအဝင် နိုင်ငံရေးပါတီတွေ မဲဆွယ်စည်းရုံးနေကြချိန် အဓိကပါတီကြီးနှစ်ခုကြားမှာ အပြိုင်အဆိုင် အင်အားပြတာတွေ လူ့အသက်ဆုံးရှုံးရတဲ့အထိ အပြန်အလှန် ခိုက်ရန်ဖြစ်ပွားမှုတွေအပါအဝင် လူအများအပြား ထိခိုက်ဒဏ်ရာရတဲ့အထိ ယာဉ်မတော်တဆမှုတွေပါ ဖြစ်ပွားနေပါတယ်။ ဒေသတွင်းနယ်မြေလုံခြုံရေးနဲ့ အများပြည်သူ လူထု အသက်အန္တရာယ်ရှိလာနေတဲ့ အနေအထားမို့ အာဏာရပါတီ NLD အပါအဝင် သက်ဆိုင်ရာနိုင်ငံရေးပါတီတွေဘက်က ထိန်းထိန်းသိမ်းသိမ်း ထိထိရောက်ရောက် ကြပ်မတ်ကြဖို့ ရွေးကောက်ပွဲစောင့်ကြည့်သူတွေက စိုးရိမ်တကြီး အကြံပေး လိုက်ကြပါတယ်။ ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပချိန်ဟာ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါ ကိုဗစ် ကူးစက်မြန်ရောဂါဖြစ်နေတဲ့ ကာလလည်း ဖြစ်နေတာမို့လို့ ကျန်းမာရေးလမ်းညွှန်ချက် စည်းမျဉ်း စည်းကမ်းချက်တွေနဲ့အညီ လိုက်နာဖို့ အရေးတကြီး လိုအပ်ပါတယ်လို့ ရွေးကောက်ပွဲစောင့်ကြည့်သူ မမြနန္ဒာသင်း က အကြံပေးပါတယ်။ ဒီသီတင်းပတ်ရဲ့ မြန်မာ့ဒီမိုကရေစီရေးဆွေးနွေးခန်း အစီအစဉ်မှာ မြန်မာနိုင်ငံ ရွေးကောက်ပွဲအထူးလေ့လာစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ New Myanmar Foundationရဲ့ အမှုဆောင်ဒါရိုက်တာ မမြနန္ဒာသင်းနဲ့ ကျမ ဆုမွန် ဆက်သွယ်မေးမြန်း တင်ဆက်ထားပါတယ်။
မင်္ဂလာပါ မမြနန္ဒာသင်းရှင့်။ လာမယ့်နိုဝင်ဘာလ ၈ရက်နေ့မှာ ကျင်းပမယ့် ၂၀၂၀ ရွေးကောက်ပွဲအတွက် မဲဆွယ်စည်းရုံးမှုတွေကို ပြည်ထောင်စုရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်ကနေ စက်တင်ဘာလ ၈ရက်နေ့ကနေ နိုဝင်ဘာလ ၆ရက်နေ့ ည ၁၂နာရီအထိ ခွင့်ပြုထားပါတယ်။ အနည်းဆုံး ၆ပေခွာပြီး တကြိမ်မှာ လူ၅၀ထက်မပိုတဲ့ စုဝေးမှုတွေ နဲ့ အထူးသဖြင့် ကိုဗစ်၁၉ ကူးစက်မြန်ရောဂါ ကာကွယ်ထိန်းချုပ်ရေးလမ်းညွှန်ချက်နဲ့အညီ ဆောင်ရွက်ကြပါဆိုပြီး ညွှန်ကြားထားတာလည်း ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ နိုင်ငံရေးပါီတီတွေဘက်ကရော ကိုယ်စားလှယ်လောင်းတွေဘက်ကရော လိုက်နာမှုအားနည်းတယ် ဒါကြောင့် သက်ဆိုင်ရာပါတီတွေဘက်က ကြီးကြပ်ပေးကြပါဦးဆိုပြီးတော့ ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်က မနေ့ အောက်တိုဘာလ ၂၄ရက်နေ့ကလည်း ကြေညာချက်ထုတ် မေတ္တာရပ်ခံရတဲ့အထိဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။
ဒီကြားထဲမှာပါ အာဏာရပါတီနဲ့ အတိုက်အခံပါတီ ထောက်ခံဝန်းရံသူတွေကြားမှာ ခိုက်ရန်ဖြစ်ပွားတာတွေ မတော်တဆဖြစ်မှုတွေနဲ့ စိုးရိမ်စရာ အနေအထားဖြစ်လာနေပါတယ်။ ဒီအပေါ် ရွေးကောက်ပွဲအနီးကပ်စောင့်ကြည့်နေတဲ့ မမြနန္ဒာသင်းတို့အနေနဲ့ ဘယ်လိုသုံးသပ်မိပါလဲ နောက် ဒီအနေအထားပေါ်မှာ သက်ဆိုင်ရာတာဝန်ရှိသူတွေဘက်က ဘယ်လို ထိန်းထိန်းသိမ်းသိမ်း ကြပ်မတ်ဆောင်ရွက်သင့်တယ်လို့ အကြံပေးချင်တာရှိပါလဲရှင်။
မမြနန္ဒာသင်း။ ။ အခုကတော့ ကိုဗစ်ကာလ မှာတော့ ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာကနေပြီးတော့ ကိုဗစ်စည်းကမ်းတွေပေါ့နော် ဒီမဲဆွယ်စည်းရုံးတဲ့အခါမှာ လိုက်နာရမယ့် ကိုဗစ်စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေကို ထုတ်ပြန်တာမျိုး ရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့လည်း ထိထိရောက်ရောက်ဆောင်ရွက်နိုင်မှုကျတော့ နည်းနည်းကွဲပြားသွားတယ်ပေါ့နော်။ ဆိုတော့ အဲ့တာက ဘယ်လိုဖြစ်သလဲ ဆိုတော့ ကိုဗစ်ကာလမှာ လူ(၅၀)လို့ ကန့်သတ်လိုက်တဲ့အချိန်မှာ တခါတလေမှာ ကိုယ်စားလှယ်လောင်းတွေ မပါတော့ပဲနဲ့ ဝန်းရံထောက်ခံတဲ့သူတွေဆိုပြီးတော့မှ အုပ်စုလိုက် လူတွေထွက်ကြတာပေါ့နော် ပါတီပေါင်းစုံကနေပြီးတော့ သွားကြလာကြတယ်ပေါ့နော်။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီ့အခါမှာ ခွင့်ပြုချက်တင်တာတွေမရှိတော့ဘူးပေါ့။ အဲ့ဒီ့မှာ ပါတီတခုနဲ့တခု လမ်းကြောင်းတွေမှာ ထိပ်တိုက်တွေ့တာတွေရှိလာတယ်။ ဒီဟာတွေကို အရေးယူတာတွေ အချိန်မီမလုပ်နိုင်ခဲ့ဘူးပေါ့နော်။ အရေးယူမှုအပိုင်းနဲ့ ကြပ်ကြပ်မတ်မတ် ဆောင်ရွက်ခဲ့မှုအပိုင်းကလည်း နည်းတာရယ်၊ လုံခြုံရေးပိုင်းကလည်း မချနိုင်ခဲ့တဲ့အပေါ်မှာ တခြားသော မလိုလားအပ်တဲ့ပြဿနာတွေ ထိပ်တိုက်ပေါ့နော် ပါတီနှစ်ခု ဆန့်ကျင်ဘက်အုပ်စုနှစ်ခုက ထပ်တိုက်တွေ့ပြီး အငြင်းပွားမှုတွေဖြစ်တယ်။ ရိုက်ကြနှက်ကြတာတွေဖြစ်တယ်ပေါ့နော်။
မဆုမွန်။ ။ဟုတ်ကဲ့ အခုဆို မြန်မာပြည်မှာဆိုရင် စပြီးတော့ မဲဆွယ်စည်းရုံးနေကြတယ်ပေါ့နော် ဒါပေမဲ့ တိုင်းရင်းသား နိုင်ငံရေးပါတီတွေ မဲဆွယ်စည်းရုံးနေကြတယ် ဘာပြဿနာမှ မရှိဘူး ဒါပေမဲ့ ပါတီကြီးနှစ်ခုဖြစ်တဲ့ လက်ရှိ အာဏာရပါတီ NLDရယ် အတိုက်အခံပါတီ ပြည်ထောင်စုကြံ့ခိုင်ရေးနဲ့ဖွံ့ဖြိုးရေးပါတီရယ်မှာ ထိပ်တိုက် ရင်ဆိုင်မှုတွေရှိတယ် လွန်ခဲ့တဲ့ရက်ပိုင်းမှာ ဆို လူအသက်ဆုံးရှုံးရတဲ့ အထိဖြစ်ရခဲ့ပါတယ် လူအုပ်စုလိုက် ယာဉ်မတော်တဆ ထိခိုက်မှုဖြစ်တဲ့အထိ လူထုအသက်အန္တရာယ်ရှိတဲ့အထိဖြစ်လာတဲ့ အနေအထားဖြစ်လာနေတော့- ဒီအပေါ်မှာ သက်ဆိုင်ရာနိုင်ငံရေးပါတီတွေဘက်ကရော ပြည်ထောင်စုရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင်ဘက်ကရော ဘယ်လိုကြပ်ကြပ်မတ်မတ် ဆောင်ရွက်သင့်တယ်လို့ အကြံပေးနိုင်တာ ရှိပါလဲရှင့်။
မမြနန္ဒာသင်း။ ။ အဓိက ကတော့လေ ကျမတို့ မြို့နယ်တိုင်းမှာ " ရွေးကောက်ပွဲလုံခြုံရေးနဲ့ စီမံခန့်ခွဲရေးကော်မတီ" ဆိုတာရှိတယ်။ အဲ့ဒီ့မှာဆိုရင် အုပ်ချုပ်ရေးပိုင်းပါမယ်။ နောက် ရဲမှူးပါမယ် နောက် မြို့နယ်ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်ပါမယ်။ နောက် ရပ်မိရပ်ဖတွေလည်းပါမယ်ပေါ့နော်။ ဆိုတော့ ရွေးကောက်ပွဲလုံခြုံရေးနဲ့ စီမံခန့်ခွဲရေးကော်မတီ ကို ကျမတို့က အမြန်ဆုံးအသက်သွင်းရမယ် ဒါ နံပတ်တစ်။ နံပတ်နှစ်ကတော့ ကိုယ်စားလှယ်လောင်းတွေကပဲ ထွက်ထွက် ဝန်းရံသူတွေကပဲ ထွက်ထွက် ဒီအခြေအနေအပေါ်မှာ ခွင့်ပြုချက်တင်ရမယ်ဆိုတဲ့ အခြေအနေတခုကို ထုတ်ပြန်ဖို့လိုပြီးတော့ အဲ့လိုမျိုး တင်လာတဲ့အပေါ်မှာလည်း ချက်ခြင်း လုံခြုံရေးပေါ့နော်။ လုံခြုံရေးက တပါတည်းလိုက်ပါသွားဖို့လိုတယ်ပေါ့နော်။ ဒီလိုလိုက်ပါသွားခြင်းအားဖြင့် ဥပမာ ပါတီ တခုနဲ့တခုနဲ့ ထိပ်တိုက်တွေ့တဲ့အခါမှာ ကြိုတင်ပြီးတော့ တားဆီးနိုင်မယ်။
နောက်တခုကတော့ ကျမတို့ အခုလက်ရှိလုပ်နေတဲ့ဟာလေးရှိတယ်။ ဘာလဲဆိုတော့ Early Warning Signs လေးပေါ့နော် Early Warning Signs လေးကို လုပ်စေချင်တယ်။ အဲ့တာကတော့ ဥပမာ ဒေသတခုမှာ အငြင်းပွားမှု ဖြစ်တော့မယ် ၊ ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားမှု အသွင်ကို ဆောင်နေပြီဆိုတာနဲ့ တွေ့ရင် တွေ့တဲ့သူကနေ ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်ကို ချက်ခြင်းအကြောင်းကြားတာမျိုး ဒါမှမဟုတ်ရင် နီးစပ်ရာရဲစခန်းကို အကြောင်းကြားတာမျိုးတွေပေါ့နော် အဲ့တာမျိုးတွေကို အရေးတကြီးလုပ်သင့်တယ်။ နောက်တခု အရေးအကြီးဆုံးကတော့ " ရွေးကောက်ပွဲလုံခြုံရေးနဲ့ စီမံခန့်ခွဲရေးကော်မတီ" အနေနဲ့ကတော့ Call Center တွေဖွင့်သင့်တယ်။ ဒီ Call Center တွေမှာ မဲဆန္ဒရှင်ပြည်သူလူထု တယောက်ယောက်ကပဲဖြစ်ဖြစ် ရွေးကောက်ပွဲစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့တွေကပဲဖြစ်ဖြစ် ဖုန်းဆက်လိုက်ပြီဆိုတာနဲ့ ဒီနေရာမှာတော့ ပဋိပက္ခဖြစ်တော့မယ့် အခြေအနေကိုတွေ့နေရပြီ။ အခုအချင်းများနေကြပြီ။ ချက်ခြင်းလုံခြုံရေးကို လွှတ်ပေးပါ ဆိုလို့ရှိရင် လုံခြုံရေးက ရောက်လာရမှာပေါ့နော် ဒါပေမဲ့ ရုပ်ရှင်ဇာတ်ကားတွေထဲမှာ ရဲက ပွဲပြီးသွားမှ ရောက်လာတာမျိုး ဆေးရုံရောက်ကုန်ကြပြီးမှ ရောက်လာတမျိုး ဒါမျိုးဆိုရင်တော့-မထိရောက်နိုင်ဘူးပေါ့နော်။ အဲ့တာမျိုးတွေထက်စာရင် ကျမတို့က ဒီတရားဥပဒေစိုးမိုးရေးနဲ့ လာမယ့်၈ရက်နေ့အထိ ကြပ်ကြပ်မတ်မတ် ကိုင်တွယ်ဖို့လိုတယ်။ နောက် ရွေးကောက်ပွဲနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ပဋိပက္ခတို့ အကြမ်းဖက်မှုတို့ကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းဖို့ဆိုတာကလည်း ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင် တခုတည်းနဲ့ လုပ်လို့ရတဲ့ အနေအထားမျိုးမှာ မရှိဘူး။ သူက လုံခြုံရေးလည်း လိုအပ်တယ်။ နောက် သတင်းအချက်အလက် စီးဆင်းမှုတွေကလည်း မြန်ဆန်နေရမယ်ပေါ့နော်။ ချက်ခြင်း တယောက်ယောက်က အကြောင်းကြားပြီဆိုတာနဲ့ တုန့်ပြန်ပြီးတော့မှ Action ယူတဲ့ဟာမျိုးကို ဒီနှစ်ပတ်အတောအတွင်းမှာ အရေးတကြီးလုပ်ဆောင်သင့်တယ်လို့ ကျမတို့က အကြံပြုချင်တာပေါ့နော်။
မဆုမွန်။ ။ ဟုတ်ကဲ့။ ဒီနှစ် ၂၀၂၀ ရွေးကောက်ပွဲရဲ့ထူးခြားချက်ကလည်း ကပ်ရောဂါဖြစ်ပွားနေချိန်လည်းဖြစ်တာပေါ့နော်။ ဒီလိုစည်းရုံးရေး အောင်နိုင်ရေးတွေ လူအုပ်လိုက်ကြီးတွေ သွားလာနေကြတဲ့အပေါ် ဝန်းရံနေတဲ့သူတွေတင်မက အများပြည်သူ ကျန်းမာရေး အသက်အန္တရာယ် လုံခြုံရေးတွေအတွက် အရေးတကြီးလိုက်နာရမယ့်လမ်းညွှန်ချက်တွေအပေါ် မမြနန္ဒာသင်းအနေနဲ့ ဘယ်လိုအကြံပြုချင်တာ ရှိပါသလဲရှင်။
မမြနန္ဒာသင်း။ ။ ပါတီတွေက သူတို့ကို ဝန်းရံတဲ့သူတွေကို မထွက်ဖို့ဆိုပြီးတော့မှ ထုတ်ပြန်တဲ့ဟာမျိုးတွေတော့ ရှိတယ်ပေါ့နော်။ ဒါပေမဲ့လည်း ကြပ်ကြပ်မတ်မတ် လုပ်နိုင်ဖို့က ခက်သွားတယ်ပေါ့နော် ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ဝန်းရံသူဆိုတာကလည်း ပါတီဝင် ဟုတ်ရင်လည်းဟုတ်မယ်။ မဟုတ်တာမျိုးတွေလည်း ရှိနိုင်တယ် ဒါပေမဲ့လည်းပဲ ဒီ့ထက်ပိုမိုပြီးတင်းကျပ်တဲ့ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေပေါ့နော် ဥပမာ ပါတီဝင်တွေ လုံးဝမထွက်ရဘူးဆိုတာမျိုး တကယ်လို့ ထွက်မယ်သွားမယ်ဆိုရင်လည်း စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေနဲ့အညီ လူ(၅၀) ထက်မပိုအောင် ဘယ်လိုလုပ်မလဲပေါ့။ ဒီလိုအခြေအနေမျိုးတွေကို ဒီပါတီတွေက တိုင်ပင်သင့်တယ် စောင့်ကြည့်သင့်တယ်။
အရေးအကြီးဆုံးက ဘာလဲဆိုတော့ အထူးရဲပေါ့နော် အခုဆိုရင် ကျမတို့သိရသလောက်က အထူးရဲတွေကို ရွေးကောက်ပွဲနေ့ တနေ့အတွက် နောက်ပြီး မဲရုံသုံးပစ္စည်းတွေ သယ်ဖို့ပြုဖို့ပေါ့နော် အဲ့လိုမျိုးတွေအတွက်ပဲ တာဝန်ပေးတယ်လို့ ကျမတို့သိရတယ် ။ ဥပမာ မဲဆွယ်စည်းရုံးရေးပိုင်းတွေ နောက်ပြီးတော့ ဝန်းရံသူတွေ သွားတဲ့လမ်းတွေမှာ လုံခြုံရေးကို မတွေ့ရဘူးပေါ့နော်။ လုံခြုံရေးကို မတွေ့နိုင်ခြင်းဟာဒီပြဿနာတွေကို ဖြစ်နိုင်ဖို့အတွက်ကို ပိုပြီးတော့မှ ဦးတည်စေတယ်။ အထူးသဖြင့် ရွေးကောက်ပွဲဆိုင်ရာ ပဋိပက္ခနဲ့ အကြမ်းဖက်မှုတွေကို ပိုပြီးဖြစ်လာနိုင်စေတယ်ပေါ့နော်။ ဒီအတွက် ကျမတို့သင့်တော်တဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်တခုကို အမြန်ဆုံး ထုတ်ပြန်သင့်တယ်ပေါ့နော်။ ဥပမာ ဝန်းရံသူတွေ ခွင့်ပြုချက်တင်ရမယ်ဆိုတဲ့ဟာမျိုး ဒါမှမဟုတ်ရင်လည်း လုံခြုံရေးလိုက်တာမျိုး ဒီလိုမျိုးတွေ လုပ်မှသာ အန္တရာယ်ကင်းမယ်ပေါ့နော်။ နောက်တခုကတော့ ကိုဗစ်စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေကို မလိုက်နာဘူးဆိုရင် ခေါ်ယူသတိပေးတဲ့ အခြေအနေမျိုးတွေ နောက် ပြစ်မှုပြစ်ဒဏ်အရ အမှုဖွင့်တဲ့ဟာမျိုးတွေပေါ့နော် ဒါမျိုးတွေကိုတော့ လုပ်ဆောင်သင့်တယ်ထင်ပါတယ်။
မဆုမွန်။ ။ ဟုတ်ကဲ့ အခုပြောနေကြတာက မြို့ပေါ် လူထုလုံခြုံရေးပေါ့နော် နောက်တခုက တိုင်းရင်းဒေသတွေမှာ အထူးသဖြင့် တိုက်ပွဲတွေဖြစ်နေတာ စစ်ရေးပဋိပက္ခတွေဖြစ်နေတဲ့နေရာတွေမှာ တပ်မတော်ရဲ့အကြံပေးချက်အရ ရွေးကောက်ပွဲ ကျင်းပခွင့်မပေးတာရှိတယ် ။ ချင်းပြည်နယ်ပလက်ဝဘက်ဆို ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပခွင့်ပေးလိုက် လည်းရှိတယ်။ အဲ့လို နယ်မြေဒေသလုံခြုံမှုစိုးရိမ်စရာနေရာတွေက ပြည်သူလူထုရဲ့ လုံခြုံရေးတွေအတွက် သက်ဆိုင်ရာ ပြည်နယ်တိုင်းတာဝန်ရှိသူတွေရော မြို့နယ်ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်တာဝန်ရှိသူတွေဘက်က အရေးတကြီး ဘာတွေဆောင်ရွက်ပေးသင့်တယ်လို့ထင်ပါလဲရှင့်။
မမြနန္ဒာသင်း။ ။ အဓိက ကတော့လေ ဒီလိုနေရာမျိုးတွေမှာ လုံခြုံရေးပိုင်းက အရေးကြီးပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့သုံးရက်တာ အောက်တိုဘာ ၁၉ရယ် ၂၀ရယ် ၂၂ မှာ နိုင်ငံရေးပါတီ သုံးဆယ်ကျော်လောက်နဲ့ ဆွေးနွေးကြတယ်။ ရွေးကောက်ပွဲ ပဋိပက္ခနဲ့ လုံခြုံရေးပိုင်းဆိုင်ရာဆွေးနွေးပွဲဆိုပြီး ကျမတို့လုပ်ခဲ့တယ် နောက် အရပ်ဖက်အဖွဲ့ ၆၀ကျော် ဒေသတွင်းမှာရှိတဲ့ Local CSOs တွေရောပေါ့နော် သူတို့ကိုပါ ဖိတ်ကြားပြီး အစည်းအဝေးတွေ လုပ်တဲ့အခါမှာ သူတို့ဘက်ကနေ အကြံပြုတဲ့ဟာတွေရှိတယ်။ အထူးသဖြင့်ကတော့ ဒီလိုဒေသတွေမှာဆိုရင် အရပ်ဖက်လူမှုအဖွဲ့တွေ သက်ဆိုင်ရာ ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်တို့ နောက်ပြီးတော့ စေ့စပ်ညှိနှိုင်းရေးကော်မတီတို့ ရွေးကောက်ပွဲလုံခြုံရေးပိုင်းဆိုင်ရာအဖွဲ့တွေပေါ့နော် ပုံမှန်တွေ့ဆုံမှုတွေကို လုပ်ပြီးတော့ ချက်ခြင်း Alert လုပ်တဲ့စနစ်ပေါ့နော်။ ဒီAlert စနစ်က ဘယ်နေရာမှာ ဘာဖြစ်နေတယ် လုံခြုံမှုရှိတယ် မရှိဘူး နောက်ပြီးတော့ လုံခြုံမှုရှိတယ် မရှိဘူးဆိုတာကလည်း ချက်ခြင်းဆုံးဖြတ်လို့ ရတာမဟုတ်ပဲနဲ့ တခါတလေမှာ စေ့စပ်ညှိနှိုင်းခြင်းအားဖြင့် အဆင်ပြေသွားတာမျိုးတွေလည်းရှိတယ်။ ဆိုတော့ အဲ့သလိုမျိုး Engagement တွေကိုလည်း လုပ်ပေးရမယ်ပေါ့နော်။ ဒီနေရာမှာ စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုကို လုပ်ပေးနေတဲ့အုပ်စုတွေက အားနည်းနေတယ်လို့ထင်တယ်။
တဘက်နဲ့တဘက် မဆွေးနွေးမိပဲနဲ့ စကားမပြောမိပဲနဲ့ လုံခြုံရေးအခြေအနေ ကောင်းမွန်တဲ့နေရာမှာလည်း ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပနိုင်ခြေမရှိဘူးဆိုပြီး ပယ်လိုက်မိတာတွေရှိနိုင်သလို တကယ်ဖြစ်ပွားနေတဲ့နေရာတွေမှာ ပယ်သင့်ပယ်ထိုက်တဲ့နေရာတွေလည်းရှိနိုင်တယ်။ အဓိက ကတော့ စုံညီစကားပြောကြမှာသာလျှင် ဘယ်နေရာက ဘယ်လောက်အခြေအနေအထိဖြစ်နေတယ် ဘယ်လိုဖြစ်နေတယ် အဲ့ဒီ့ဟာက ဖြေရှင်းလို့ရသလား မရဘူးလားဆိုတာ ကျမတို့သိနိုင်မယ်။ အဲ့လိုမျိုးသွားမှာသာလျှင် ရွေးကောက်ပွဲနေ့မှာ လူတွေ မဲထွက်ပေးမှာပေါ့နော်။
မဆုမွန်။ ။ ဟုတ်ကဲ့ပါ အခုဆိုရင် ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပဖို့ကလည်း (၁၅)ရက်ပဲလိုတော့တဲ့အချိန်မှာ မဲပေးမယ့်ပြည်သူကို ရွေးကောက်ပွဲစောင့်ကြည့်သူအနေနဲ့ ဘာသတင်းစကားပါးချင်တာရှိပါလဲ။ ရွေးကောက်ပွဲအောင်မြင်စွာကျင်းပနိုင်ရေး အဓိက တာဝန်အရှိဆုံးဖြစ်တဲ့ ပြည်ထောင်စုရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်တာဝန်ရှိသူတွေကိုရော အရေးတကြီး လုပ်ဆောင်ရမယ့်အချက်တွေကို သတိပေးချင်တာရှိပါလဲရှင်။
မမြနန္ဒာသင်း။ ။ အဓိကက ကျမတို့ဆီမှာက (၂)ပိုင်းဖြစ်တာပေါ့နော်။ တပိုင်းက ကိုဗစ်ပေါ့ ကျန်းမာရေး Security ပေါ့ ကျန်းမာရေးလုံခြုံရေးနဲ့ ပဋိပက္ခဒေသ လုံခြုံရေး (၂)ခုပေါ့။ အဲ့၂ခုက အခုက တပြိုင်နက်တည်း ဖြေရှင်းနေရတဲ့ အချိန်ဖြစ်တယ် ဒါကလည်း ကျမတို့ဒီ အရပ်ဖက်အဖွဲ့အစည်းတွေဘက်က ဝေဖန်ပြောဆိုအကြံပေးနေတယ်ဆိုပေမဲ့ တကယ်တမ်းလက်တွေ့မှာ ကိုယ်တိုင်ကိုယ်ကျ လက်တွေ့မှာ လုပ်နေရတဲ့အဖွဲ့အစည်းတွေမှာ သူတို့မှာလည်း အခက်အခဲတွေရှိမှာပေါ့နော်။ မထင်မှတ်ထားတဲ့ဟာတွေကို ပြင်ဆင်ရတဲ့ဟာမျိုးပေါ့နော်။ အဲ့လိုဖြစ်တဲ့ အခြေအနေအပေါ်မှာဆိုရင် အထူးသဖြင့်ကတော့ ဒီလိုရက်မျိုးမှာ ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်အနေနဲ့ကောင်းတာက နိုင်ငံရေးပါတီတွေဘက်က အကြံပြုချက်တွေ ရယူတာမျိုးပေါ့ တခါတလေကျတော့လည်း အစည်းအဝေးလုပ်နေတာက အချိန်ကုန်တဲ့အခါကျတော့ အစည်းအဝေးပုံစံမျိုးမဟုတ်ပဲ ဒီနေရာမှာတော့ ဒါတွေဖြစ်နေတယ် ချက်ခြင်းဖြေရှင်းနိုင်တဲ့ပုံစံပေါ့ Communication ဆက်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းလေးတွေ ချမှတ်ထားဖို့လိုတယ်။
နောက် တခါတလေကျတော့ တာဝန်ယူမှု တာဝန်ခံမှုပေါ့ ကျမတို့ လူမှုအဖွဲ့အစည်းက ဘယ်သူ့မှာ ဘာတာဝန်ရှိမှန်းမသိဘူး နောက် ကိုယ့်ရဲ့တာဝန်ကိုလည်း အသုံးမပြုရဲတဲ့ဟာမျိုးလည်းရှိတာပေါ့နော်။ ဥပမာ သတင်းတခုရောက်လာပြီဆိုပါစို့ မြို့နယ်ကော်မရှင်မှာပဲဖြစ်ဖြစ် အရပ်မှာ ဖြစ်နေတာကို သတင်းတခုကို ကိုယ်က ရလိုက်တယ် ဒါကလည်းပဲ ရွေးကောက်ပွဲလုံခြုံရေးအတွက် အရေးကြီးတယ် အဲ့တာမျိုးဆိုလို့ရှိရင် ကိုယ်ဆုံးဖြတ်နိုင်တာ ကိုယ်လုပ်နိုင်တာ ဒါကို ချက်ခြင်းလုပ်ဖို့။ ကိုယ်က ချက်ခြင်း မလုပ်နိုင်ဘူးဆိုရင်လည်း သက်ဆိုင်တဲ့သူတွေကို သတင်းမတ်ဆေ့ကို အရောက်ပို့ဖို့ပေါ့နော် အဓိက Communication ကောင်းကောင်းလုပ်ဖို့လိုပါတယ်။ နောက်ပြီးတော့ ဒီမှာက စေ့စပ်ညှိနှိုင်းရေးအဖွဲ့တွေက ပိုပြီးတော့မှ အားကောင်းဖို့လိုပါမယ်ပေါ့နော်။ နောက်ပြီးတော့ ဒေသအသီးသီးမှာရှိတဲ့အရပ်ဖက်အဖွဲ့အစည်းတွေကိုလည်း ဖိတ်ခေါ်ပြီးတော့မှ ဒီလိုမျိုး ရွေးကောက်ပွဲနဲ့ပတ်သက်တဲ့ အခြေအနေတွေရှိနိုင်တယ်ဆိုလို့ရှိရင် သက်ဆိုင်ရာကို အကြောင်းကြားပေးဖို့ သူတို့ကို ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်တဲ့ဟာမျိုး လုပ်ရမယ်ပေါ့နော်။ ဆိုလိုချင်တာက ဒီအချိန်မှာ အခက်အခဲတွေပေါ့နော် ဘေးအန္တရာယ်အခက်အခဲတွေ ကပ်ရောဂါတွေလည်းရှိနေတဲ့အချိန်မျိုးမှာ တဦးတယောက်တည်း အင်အားနဲ့လည်း ကျမတို့လုပ်လို့မရဘူး။ အဲ့ဒီ့အတွက်ကြောင့်မို့လို့ အားလုံးက ဝိုင်းဝန်းပူးပေါင်းပြီးမှ လုံခြုံရေးနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဖြစ်နိုင်သမျှသော အကြံပြုချက်တွေကို လုပ်ဆောင်နိုင်သမျှ အတတ်နိုင်ဆုံး လုပ်သွားသင့်တယ်ပေါ့နော် ဒီဟာကို အဓိကပြောချင်ပါတယ်။
ဒါကတော့ ၂၀၂၀ ရွေးကောက်ပွဲ နောက်ဆုံးအခြေအနေ ပါတီတွေရဲ့ လူစုလူဝေးနဲ့ မဲဆွယ်စည်းရုံးမှုနဲ့ လူထုအတွက် ကျန်းမာရေးလုံခြုံမှု သုံးသပ်ချက်အမြင်တွေကို ဒီ မြန်မာနိုင်ငံ ရွေးကောက်ပွဲ အထူးလေ့လာစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ New Myanmar Foundationရဲ့ အမှုဆောင်ဒါရိုက်တာ မမြနန္ဒာသင်းနဲ့ ဆက်သွယ်မေးမြန်း ပြီး သီတင်းပတ်ရဲ့ မြန်မာ့ဒီမိုကရေစီရေးဆွေးနွေးခန်း အစီအစဉ်မှာ တင်ဆက်ထားတာဖြစ်ပါတယ်။
UNICODE
ဒီသီတငျးပတျအတှကျ မွနျမာ့ဒီမိုကရစေီဆှေးနှေးခနျးအစီအစဉျမှာ သောတရှငျတှေ နားဆငျရမှာကတော့-၂၀၂၀ ပါတီစုံ ဒီမိုကရစေီရှေးကောကျပှဲကွီး ကငြျးပဖို့ နီးကပျလာတာနဲ့အမြှ အာဏာရပါတီ၊ အတိုကျအခံပါတီ အပါအဝငျ နိုငျငံရေးပါတီတှေ မဲဆှယျစညျးရုံးနကွေခြိနျ အဓိကပါတီကွီးနှဈခုကွားမှာ အပွိုငျအဆိုငျ အငျအားပွတာတှေ လူ့အသကျဆုံးရှုံးရတဲ့အထိ အပွနျအလှနျ ခိုကျရနျဖွဈပှားမှုတှအေပါအဝငျ လူအမြားအပွား ထိခိုကျဒဏျရာရတဲ့အထိ ယာဉျမတောျတဆမှုတှပေါ ဖွဈပှားနပေါတယျ။ ဒသေတှငျးနယျမွလေုံခွုံရေးနဲ့ အမြားပွညျသူ လူထု အသကျအန်တရာယျရှိလာနတေဲ့ အနအေထားမို့ အာဏာရပါတီ NLD အပါအဝငျ သကျဆိုငျရာနိုငျငံရေးပါတီတှဘေကျက ထိနျးထိနျးသိမျးသိမျး ထိထိရောကျရောကျ ကွပျမတျကွဖို့ ရှေးကောကျပှဲစောင့ျကွည့ျသူတှကေ စိုးရိမျတကွီး အကွံပေး လိုကျကွပါတယျ။ ရှေးကောကျပှဲကငြျးပခြိနျဟာ မွနျမာနိုငျငံမှာ ကမ်ဘာ့ကပျရောဂါ ကိုဗဈ ကူးစကျမွနျရောဂါဖွဈနတေဲ့ ကာလလညျး ဖွဈနတောမို့လို့ ကနြျးမာရေးလမျးညှှနျခကြျ စညျးမဉြျး စညျးကမျးခကြျတှနေဲ့အညီ လိုကျနာဖို့ အရေးတကွီး လိုအပျပါတယျလို့ ရှေးကောကျပှဲစောင့ျကွည့ျသူ မမွနန်ဒာသငျး က အကွံပေးပါတယျ။ ဒီသီတငျးပတျရဲ့ မွနျမာ့ဒီမိုကရစေီရေးဆှေးနှေးခနျး အစီအစဉျမှာ မွနျမာနိုငျငံ ရှေးကောကျပှဲအထူးလေ့လာစောင့ျကွည့ျရေးအဖှဲ့ New Myanmar Foundationရဲ့ အမှုဆောငျဒါရိုကျတာ မမွနန်ဒာသငျးနဲ့ ကမြ ဆုမှနျ ဆကျသှယျမေးမွနျး တငျဆကျထားပါတယျ။
မငျ်ဂလာပါ မမွနန်ဒာသငျးရှင့ျ။ လာမယ့ျနိုဝငျဘာလ ၈ရကျနေ့မှာ ကငြျးပမယ့ျ ၂၀၂၀ ရှေးကောကျပှဲအတှကျ မဲဆှယျစညျးရုံးမှုတှကေို ပွညျထောငျစုရှေးကောကျပှဲကောျမရှငျကနေ စကျတငျဘာလ ၈ရကျနေ့ကနေ နိုဝငျဘာလ ၆ရကျနေ့ ည ၁၂နာရီအထိ ခှင့ျပွုထားပါတယျ။ အနညျးဆုံး ၆ပခှောပွီး တကွိမျမှာ လူ၅၀ထကျမပိုတဲ့ စုဝေးမှုတှေ နဲ့ အထူးသဖွင့ျ ကိုဗဈ၁၉ ကူးစကျမွနျရောဂါ ကာကှယျထိနျးခြုပျရေးလမျးညှှနျခကြျနဲ့အညီ ဆောငျရှကျကွပါဆိုပွီး ညှှနျကွားထားတာလညျး ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ နိုငျငံရေးပါီတီတှဘေကျကရော ကိုယျစားလှယျလောငျးတှဘေကျကရော လိုကျနာမှုအားနညျးတယျ ဒါကွောင့ျ သကျဆိုငျရာပါတီတှဘေကျက ကွီးကွပျပေးကွပါဦးဆိုပွီးတော့ ရှေးကောကျပှဲကောျမရှငျက မနေ့ အောကျတိုဘာလ ၂၄ရကျနေ့ကလညျး ကွညောခကြျထုတျ မတေ်တာရပျခံရတဲ့အထိဖွဈခဲ့ပါတယျ။
ဒီကွားထဲမှာပါ အာဏာရပါတီနဲ့ အတိုကျအခံပါတီ ထောကျခံဝနျးရံသူတှကွေားမှာ ခိုကျရနျဖွဈပှားတာတှေ မတောျတဆဖွဈမှုတှနေဲ့ စိုးရိမျစရာ အနအေထားဖွဈလာနပေါတယျ။ ဒီအပေါျ ရှေးကောကျပှဲအနီးကပျစောင့ျကွည့ျနတေဲ့ မမွနန်ဒာသငျးတို့အနနေဲ့ ဘယျလိုသုံးသပျမိပါလဲ နောကျ ဒီအနအေထားပေါျမှာ သကျဆိုငျရာတာဝနျရှိသူတှဘေကျက ဘယျလို ထိနျးထိနျးသိမျးသိမျး ကွပျမတျဆောငျရှကျသင့ျတယျလို့ အကွံပေးခငြျတာရှိပါလဲရှငျ။
မမွနန်ဒာသငျး။ ။ အခုကတော့ ကိုဗဈကာလ မှာတော့ ကနြျးမာရေးဝနျကွီးဌာကနပွေီးတော့ ကိုဗဈစညျးကမျးတှပေေါ့နောျ ဒီမဲဆှယျစညျးရုံးတဲ့အခါမှာ လိုကျနာရမယ့ျ ကိုဗဈစညျးမဉြျးစညျးကမျးတှကေို ထုတျပွနျတာမြိုး ရှိတယျ။ ဒါပမေဲ့လညျး ထိထိရောကျရောကျဆောငျရှကျနိုငျမှုကတြော့ နညျးနညျးကှဲပွားသှားတယျပေါ့နောျ။ ဆိုတော့ အဲ့တာက ဘယျလိုဖွဈသလဲ ဆိုတော့ ကိုဗဈကာလမှာ လူ(၅၀)လို့ ကန့ျသတျလိုကျတဲ့အခြိနျမှာ တခါတလမှော ကိုယျစားလှယျလောငျးတှေ မပါတော့ပဲနဲ့ ဝနျးရံထောကျခံတဲ့သူတှဆေိုပွီးတော့မှ အုပျစုလိုကျ လူတှထှေကျကွတာပေါ့နောျ ပါတီပေါငျးစုံကနပွေီးတော့ သှားကွလာကွတယျပေါ့နောျ။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီ့အခါမှာ ခှင့ျပွုခကြျတငျတာတှမေရှိတော့ဘူးပေါ့။ အဲ့ဒီ့မှာ ပါတီတခုနဲ့တခု လမျးကွောငျးတှမှော ထိပျတိုကျတှေ့တာတှရှေိလာတယျ။ ဒီဟာတှကေို အရေးယူတာတှေ အခြိနျမီမလုပျနိုငျခဲ့ဘူးပေါ့နောျ။ အရေးယူမှုအပိုငျးနဲ့ ကွပျကွပျမတျမတျ ဆောငျရှကျခဲ့မှုအပိုငျးကလညျး နညျးတာရယျ၊ လုံခွုံရေးပိုငျးကလညျး မခနြိုငျခဲ့တဲ့အပေါျမှာ တခွားသော မလိုလားအပျတဲ့ပွူနာတှေ ထိပျတိုကျပေါ့နောျ ပါတီနှဈခု ဆန့ျကငြျဘကျအုပျစုနှဈခုက ထပျတိုကျတှေ့ပွီး အငွငျးပှားမှုတှဖွေဈတယျ။ ရိုကျကွနှကျကွတာတှဖွေဈတယျပေါ့နောျ။
မဆုမှနျ။ ။ဟုတျကဲ့ အခုဆို မွနျမာပွညျမှာဆိုရငျ စပွီးတော့ မဲဆှယျစညျးရုံးနကွေတယျပေါ့နောျ ဒါပမေဲ့ တိုငျးရငျးသား နိုငျငံရေးပါတီတှေ မဲဆှယျစညျးရုံးနကွေတယျ ဘာပွူနာမှ မရှိဘူး ဒါပမေဲ့ ပါတီကွီးနှဈခုဖွဈတဲ့ လကျရှိ အာဏာရပါတီ NLDရယျ အတိုကျအခံပါတီ ပွညျထောငျစုကွံ့ခိုငျရေးနဲ့ဖှံ့ဖွိုးရေးပါတီရယျမှာ ထိပျတိုကျ ရငျဆိုငျမှုတှရှေိတယျ လှနျခဲ့တဲ့ရကျပိုငျးမှာ ဆို လူအသကျဆုံးရှုံးရတဲ့ အထိဖွဈရခဲ့ပါတယျ လူအုပျစုလိုကျ ယာဉျမတောျတဆ ထိခိုကျမှုဖွဈတဲ့အထိ လူထုအသကျအန်တရာယျရှိတဲ့အထိဖွဈလာတဲ့ အနအေထားဖွဈလာနတေော့- ဒီအပေါျမှာ သကျဆိုငျရာနိုငျငံရေးပါတီတှဘေကျကရော ပွညျထောငျစုရှေးကောကျပှဲ ကောျမရှငျဘကျကရော ဘယျလိုကွပျကွပျမတျမတျ ဆောငျရှကျသင့ျတယျလို့ အကွံပေးနိုငျတာ ရှိပါလဲရှင့ျ။
မမွနန်ဒာသငျး။ ။ အဓိက ကတော့လေ ကမြတို့ မွို့နယျတိုငျးမှာ " ရှေးကောကျပှဲလုံခွုံရေးနဲ့ စီမံခန့ျခှဲရေးကောျမတီ" ဆိုတာရှိတယျ။ အဲ့ဒီ့မှာဆိုရငျ အုပျခြုပျရေးပိုငျးပါမယျ။ နောကျ ရဲမှူးပါမယျ နောကျ မွို့နယျရှေးကောကျပှဲကောျမရှငျပါမယျ။ နောကျ ရပျမိရပျဖတှလေညျးပါမယျပေါ့နောျ။ ဆိုတော့ ရှေးကောကျပှဲလုံခွုံရေးနဲ့ စီမံခန့ျခှဲရေးကောျမတီ ကို ကမြတို့က အမွနျဆုံးအသကျသှငျးရမယျ ဒါ နံပတျတဈ။ နံပတျနှဈကတော့ ကိုယျစားလှယျလောငျးတှကေပဲ ထှကျထှကျ ဝနျးရံသူတှကေပဲ ထှကျထှကျ ဒီအခွအေနအေပေါျမှာ ခှင့ျပွုခကြျတငျရမယျဆိုတဲ့ အခွအေနတေခုကို ထုတျပွနျဖို့လိုပွီးတော့ အဲ့လိုမြိုး တငျလာတဲ့အပေါျမှာလညျး ခကြျခွငျး လုံခွုံရေးပေါ့နောျ။ လုံခွုံရေးက တပါတညျးလိုကျပါသှားဖို့လိုတယျပေါ့နောျ။ ဒီလိုလိုကျပါသှားခွငျးအားဖွင့ျ ဥပမာ ပါတီ တခုနဲ့တခုနဲ့ ထိပျတိုကျတှေ့တဲ့အခါမှာ ကွိုတငျပွီးတော့ တားဆီးနိုငျမယျ။
နောကျတခုကတော့ ကမြတို့ အခုလကျရှိလုပျနတေဲ့ဟာလေးရှိတယျ။ ဘာလဲဆိုတော့ Early Warning Signs လေးပေါ့နောျ Early Warning Signs လေးကို လုပျစခေငြျတယျ။ အဲ့တာကတော့ ဥပမာ ဒသေတခုမှာ အငွငျးပှားမှု ဖွဈတော့မယျ ၊ ပဋိပက်ခဖွဈပှားမှု အသှငျကို ဆောငျနပွေီဆိုတာနဲ့ တှေ့ရငျ တှေ့တဲ့သူကနေ ရှေးကောကျပှဲကောျမရှငျကို ခကြျခွငျးအကွောငျးကွားတာမြိုး ဒါမှမဟုတျရငျ နီးစပျရာရဲစခနျးကို အကွောငျးကွားတာမြိုးတှပေေါ့နောျ အဲ့တာမြိုးတှကေို အရေးတကွီးလုပျသင့ျတယျ။ နောကျတခု အရေးအကွီးဆုံးကတော့ " ရှေးကောကျပှဲလုံခွုံရေးနဲ့ စီမံခန့ျခှဲရေးကောျမတီ" အနနေဲ့ကတော့ Call Center တှဖှေင့ျသင့ျတယျ။ ဒီ Call Center တှမှော မဲဆန်ဒရှငျပွညျသူလူထု တယောကျယောကျကပဲဖွဈဖွဈ ရှေးကောကျပှဲစောင့ျကွည့ျရေးအဖှဲ့တှကေပဲဖွဈဖွဈ ဖုနျးဆကျလိုကျပွီဆိုတာနဲ့ ဒီနရောမှာတော့ ပဋိပက်ခဖွဈတော့မယ့ျ အခွအေနကေိုတှေ့နရေပွီ။ အခုအခငြျးမြားနကွေပွီ။ ခကြျခွငျးလုံခွုံရေးကို လှှတျပေးပါ ဆိုလို့ရှိရငျ လုံခွုံရေးက ရောကျလာရမှာပေါ့နောျ ဒါပမေဲ့ ရုပျရှငျဇာတျကားတှထေဲမှာ ရဲက ပှဲပွီးသှားမှ ရောကျလာတာမြိုး ဆေးရုံရောကျကုနျကွပွီးမှ ရောကျလာတမြိုး ဒါမြိုးဆိုရငျတော့-မထိရောကျနိုငျဘူးပေါ့နောျ။ အဲ့တာမြိုးတှထေကျစာရငျ ကမြတို့က ဒီတရားဥပဒစေိုးမိုးရေးနဲ့ လာမယ့ျ၈ရကျနေ့အထိ ကွပျကွပျမတျမတျ ကိုငျတှယျဖို့လိုတယျ။ နောကျ ရှေးကောကျပှဲနဲ့ပတျသကျတဲ့ ပဋိပက်ခတို့ အကွမျးဖကျမှုတို့ကို ကိုငျတှယျဖွရှေငျးဖို့ဆိုတာကလညျး ရှေးကောကျပှဲကောျမရှငျ တခုတညျးနဲ့ လုပျလို့ရတဲ့ အနအေထားမြိုးမှာ မရှိဘူး။ သူက လုံခွုံရေးလညျး လိုအပျတယျ။ နောကျ သတငျးအခကြျအလကျ စီးဆငျးမှုတှကေလညျး မွနျဆနျနရေမယျပေါ့နောျ။ ခကြျခွငျး တယောကျယောကျက အကွောငျးကွားပွီဆိုတာနဲ့ တုန့ျပွနျပွီးတော့မှ Action ယူတဲ့ဟာမြိုးကို ဒီနှဈပတျအတောအတှငျးမှာ အရေးတကွီးလုပျဆောငျသင့ျတယျလို့ ကမြတို့က အကွံပွုခငြျတာပေါ့နောျ။
မဆုမှနျ။ ။ ဟုတျကဲ့။ ဒီနှဈ ၂၀၂၀ ရှေးကောကျပှဲရဲ့ထူးခွားခကြျကလညျး ကပျရောဂါဖွဈပှားနခြေိနျလညျးဖွဈတာပေါ့နောျ။ ဒီလိုစညျးရုံးရေး အောငျနိုငျရေးတှေ လူအုပျလိုကျကွီးတှေ သှားလာနကွေတဲ့အပေါျ ဝနျးရံနတေဲ့သူတှတေငျမက အမြားပွညျသူ ကနြျးမာရေး အသကျအန်တရာယျ လုံခွုံရေးတှအေတှကျ အရေးတကွီးလိုကျနာရမယ့ျလမျးညှှနျခကြျတှအေပေါျ မမွနန်ဒာသငျးအနနေဲ့ ဘယျလိုအကွံပွုခငြျတာ ရှိပါသလဲရှငျ။
မမွနန်ဒာသငျး။ ။ ပါတီတှကေ သူတို့ကို ဝနျးရံတဲ့သူတှကေို မထှကျဖို့ဆိုပွီးတော့မှ ထုတျပွနျတဲ့ဟာမြိုးတှတေော့ ရှိတယျပေါ့နောျ။ ဒါပမေဲ့လညျး ကွပျကွပျမတျမတျ လုပျနိုငျဖို့က ခကျသှားတယျပေါ့နောျ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ ဝနျးရံသူဆိုတာကလညျး ပါတီဝငျ ဟုတျရငျလညျးဟုတျမယျ။ မဟုတျတာမြိုးတှလေညျး ရှိနိုငျတယျ ဒါပမေဲ့လညျးပဲ ဒီ့ထကျပိုမိုပွီးတငျးကပြျတဲ့ စညျးမဉြျးစညျးကမျးတှပေေါ့နောျ ဥပမာ ပါတီဝငျတှေ လုံးဝမထှကျရဘူးဆိုတာမြိုး တကယျလို့ ထှကျမယျသှားမယျဆိုရငျလညျး စညျးမဉြျးစညျးကမျးတှနေဲ့အညီ လူ(၅၀) ထကျမပိုအောငျ ဘယျလိုလုပျမလဲပေါ့။ ဒီလိုအခွအေနမြေိုးတှကေို ဒီပါတီတှကေ တိုငျပငျသင့ျတယျ စောင့ျကွည့ျသင့ျတယျ။
အရေးအကွီးဆုံးက ဘာလဲဆိုတော့ အထူးရဲပေါ့နောျ အခုဆိုရငျ ကမြတို့သိရသလောကျက အထူးရဲတှကေို ရှေးကောကျပှဲနေ့ တနေ့အတှကျ နောကျပွီး မဲရုံသုံးပစ်စညျးတှေ သယျဖို့ပွုဖို့ပေါ့နောျ အဲ့လိုမြိုးတှအေတှကျပဲ တာဝနျပေးတယျလို့ ကမြတို့သိရတယျ ။ ဥပမာ မဲဆှယျစညျးရုံးရေးပိုငျးတှေ နောကျပွီးတော့ ဝနျးရံသူတှေ သှားတဲ့လမျးတှမှော လုံခွုံရေးကို မတှေ့ရဘူးပေါ့နောျ။ လုံခွုံရေးကို မတှေ့နိုငျခွငျးဟာဒီပွူနာတှကေို ဖွဈနိုငျဖို့အတှကျကို ပိုပွီးတော့မှ ဦးတညျစတေယျ။ အထူးသဖွင့ျ ရှေးကောကျပှဲဆိုငျရာ ပဋိပက်ခနဲ့ အကွမျးဖကျမှုတှကေို ပိုပွီးဖွဈလာနိုငျစတေယျပေါ့နောျ။ ဒီအတှကျ ကမြတို့သင့ျတောျတဲ့ ထုတျပွနျခကြျတခုကို အမွနျဆုံး ထုတျပွနျသင့ျတယျပေါ့နောျ။ ဥပမာ ဝနျးရံသူတှေ ခှင့ျပွုခကြျတငျရမယျဆိုတဲ့ဟာမြိုး ဒါမှမဟုတျရငျလညျး လုံခွုံရေးလိုကျတာမြိုး ဒီလိုမြိုးတှေ လုပျမှသာ အန်တရာယျကငျးမယျပေါ့နောျ။ နောကျတခုကတော့ ကိုဗဈစညျးမဉြျးစညျးကမျးတှကေို မလိုကျနာဘူးဆိုရငျ ခေါျယူသတိပေးတဲ့ အခွအေနမြေိုးတှေ နောကျ ပွဈမှုပွဈဒဏျအရ အမှုဖှင့ျတဲ့ဟာမြိုးတှပေေါ့နောျ ဒါမြိုးတှကေိုတော့ လုပျဆောငျသင့ျတယျထငျပါတယျ။
မဆုမှနျ။ ။ ဟုတျကဲ့ အခုပွောနကွေတာက မွို့ပေါျ လူထုလုံခွုံရေးပေါ့နောျ နောကျတခုက တိုငျးရငျးဒသေတှမှော အထူးသဖွင့ျ တိုကျပှဲတှဖွေဈနတော စဈရေးပဋိပက်ခတှဖွေဈနတေဲ့နရောတှမှော တပျမတောျရဲ့အကွံပေးခကြျအရ ရှေးကောကျပှဲ ကငြျးပခှင့ျမပေးတာရှိတယျ ။ ခငြျးပွညျနယျပလကျဝဘကျဆို ရှေးကောကျပှဲကငြျးပခှင့ျပေးလိုကျ လညျးရှိတယျ။ အဲ့လို နယျမွဒေသေလုံခွုံမှုစိုးရိမျစရာနရောတှကေ ပွညျသူလူထုရဲ့ လုံခွုံရေးတှအေတှကျ သကျဆိုငျရာ ပွညျနယျတိုငျးတာဝနျရှိသူတှရေော မွို့နယျရှေးကောကျပှဲကောျမရှငျတာဝနျရှိသူတှဘေကျက အရေးတကွီး ဘာတှဆေောငျရှကျပေးသင့ျတယျလို့ထငျပါလဲရှင့ျ။
မမွနန်ဒာသငျး။ ။ အဓိက ကတော့လေ ဒီလိုနရောမြိုးတှမှော လုံခွုံရေးပိုငျးက အရေးကွီးပါတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့သုံးရကျတာ အောကျတိုဘာ ၁၉ရယျ ၂၀ရယျ ၂၂ မှာ နိုငျငံရေးပါတီ သုံးဆယျကြောျလောကျနဲ့ ဆှေးနှေးကွတယျ။ ရှေးကောကျပှဲ ပဋိပက်ခနဲ့ လုံခွုံရေးပိုငျးဆိုငျရာဆှေးနှေးပှဲဆိုပွီး ကမြတို့လုပျခဲ့တယျ နောကျ အရပျဖကျအဖှဲ့ ၆၀ကြောျ ဒသေတှငျးမှာရှိတဲ့ Local CSOs တှရေောပေါ့နောျ သူတို့ကိုပါ ဖိတျကွားပွီး အစညျးအဝေးတှေ လုပျတဲ့အခါမှာ သူတို့ဘကျကနေ အကွံပွုတဲ့ဟာတှရှေိတယျ။ အထူးသဖွင့ျကတော့ ဒီလိုဒသေတှမှောဆိုရငျ အရပျဖကျလူမှုအဖှဲ့တှေ သကျဆိုငျရာ ရှေးကောကျပှဲကောျမရှငျတို့ နောကျပွီးတော့ စေ့စပျညှိနှိုငျးရေးကောျမတီတို့ ရှေးကောကျပှဲလုံခွုံရေးပိုငျးဆိုငျရာအဖှဲ့တှပေေါ့နောျ ပုံမှနျတှေ့ဆုံမှုတှကေို လုပျပွီးတော့ ခကြျခွငျး Alert လုပျတဲ့စနဈပေါ့နောျ။ ဒီAlert စနဈက ဘယျနရောမှာ ဘာဖွဈနတေယျ လုံခွုံမှုရှိတယျ မရှိဘူး နောကျပွီးတော့ လုံခွုံမှုရှိတယျ မရှိဘူးဆိုတာကလညျး ခကြျခွငျးဆုံးဖွတျလို့ ရတာမဟုတျပဲနဲ့ တခါတလမှော စေ့စပျညှိနှိုငျးခွငျးအားဖွင့ျ အဆငျပွသှေားတာမြိုးတှလေညျးရှိတယျ။ ဆိုတော့ အဲ့သလိုမြိုး Engagement တှကေိုလညျး လုပျပေးရမယျပေါ့နောျ။ ဒီနရောမှာ စေ့စပျညှိနှိုငျးမှုကို လုပျပေးနတေဲ့အုပျစုတှကေ အားနညျးနတေယျလို့ထငျတယျ။
တဘကျနဲ့တဘကျ မဆှေးနှေးမိပဲနဲ့ စကားမပွောမိပဲနဲ့ လုံခွုံရေးအခွအေနေ ကောငျးမှနျတဲ့နရောမှာလညျး ရှေးကောကျပှဲကငြျးပနိုငျခွမေရှိဘူးဆိုပွီး ပယျလိုကျမိတာတှရှေိနိုငျသလို တကယျဖွဈပှားနတေဲ့နရောတှမှော ပယျသင့ျပယျထိုကျတဲ့နရောတှလေညျးရှိနိုငျတယျ။ အဓိက ကတော့ စုံညီစကားပွောကွမှာသာလြှငျ ဘယျနရောက ဘယျလောကျအခွအေနအေထိဖွဈနတေယျ ဘယျလိုဖွဈနတေယျ အဲ့ဒီ့ဟာက ဖွရှေငျးလို့ရသလား မရဘူးလားဆိုတာ ကမြတို့သိနိုငျမယျ။ အဲ့လိုမြိုးသှားမှာသာလြှငျ ရှေးကောကျပှဲနေ့မှာ လူတှေ မဲထှကျပေးမှာပေါ့နောျ။
မဆုမှနျ။ ။ ဟုတျကဲ့ပါ အခုဆိုရငျ ရှေးကောကျပှဲကငြျးပဖို့ကလညျး (၁၅)ရကျပဲလိုတော့တဲ့အခြိနျမှာ မဲပေးမယ့ျပွညျသူကို ရှေးကောကျပှဲစောင့ျကွည့ျသူအနနေဲ့ ဘာသတငျးစကားပါးခငြျတာရှိပါလဲ။ ရှေးကောကျပှဲအောငျမွငျစှာကငြျးပနိုငျရေး အဓိက တာဝနျအရှိဆုံးဖွဈတဲ့ ပွညျထောငျစုရှေးကောကျပှဲကောျမရှငျတာဝနျရှိသူတှကေိုရော အရေးတကွီး လုပျဆောငျရမယ့ျအခကြျတှကေို သတိပေးခငြျတာရှိပါလဲရှငျ။
မမွနန်ဒာသငျး။ ။ အဓိကက ကမြတို့ဆီမှာက (၂)ပိုငျးဖွဈတာပေါ့နောျ။ တပိုငျးက ကိုဗဈပေါ့ ကနြျးမာရေး Security ပေါ့ ကနြျးမာရေးလုံခွုံရေးနဲ့ ပဋိပက်ခဒသေ လုံခွုံရေး (၂)ခုပေါ့။ အဲ့၂ခုက အခုက တပွိုငျနကျတညျး ဖွရှေငျးနရေတဲ့ အခြိနျဖွဈတယျ ဒါကလညျး ကမြတို့ဒီ အရပျဖကျအဖှဲ့အစညျးတှဘေကျက ဝဖေနျပွောဆိုအကွံပေးနတေယျဆိုပမေဲ့ တကယျတမျးလကျတှေ့မှာ ကိုယျတိုငျကိုယျကြ လကျတှေ့မှာ လုပျနရေတဲ့အဖှဲ့အစညျးတှမှော သူတို့မှာလညျး အခကျအခဲတှရှေိမှာပေါ့နောျ။ မထငျမှတျထားတဲ့ဟာတှကေို ပွငျဆငျရတဲ့ဟာမြိုးပေါ့နောျ။ အဲ့လိုဖွဈတဲ့ အခွအေနအေပေါျမှာဆိုရငျ အထူးသဖွင့ျကတော့ ဒီလိုရကျမြိုးမှာ ရှေးကောကျပှဲကောျမရှငျအနနေဲ့ကောငျးတာက နိုငျငံရေးပါတီတှဘေကျက အကွံပွုခကြျတှေ ရယူတာမြိုးပေါ့ တခါတလကေတြော့လညျး အစညျးအဝေးလုပျနတောက အခြိနျကုနျတဲ့အခါကတြော့ အစညျးအဝေးပုံစံမြိုးမဟုတျပဲ ဒီနရောမှာတော့ ဒါတှဖွေဈနတေယျ ခကြျခွငျးဖွရှေငျးနိုငျတဲ့ပုံစံပေါ့ Communication ဆကျသှယျရေးလမျးကွောငျးလေးတှေ ခမြှတျထားဖို့လိုတယျ။
နောကျ တခါတလကေတြော့ တာဝနျယူမှု တာဝနျခံမှုပေါ့ ကမြတို့ လူမှုအဖှဲ့အစညျးက ဘယျသူ့မှာ ဘာတာဝနျရှိမှနျးမသိဘူး နောကျ ကိုယ့ျရဲ့တာဝနျကိုလညျး အသုံးမပွုရဲတဲ့ဟာမြိုးလညျးရှိတာပေါ့နောျ။ ဥပမာ သတငျးတခုရောကျလာပွီဆိုပါစို့ မွို့နယျကောျမရှငျမှာပဲဖွဈဖွဈ အရပျမှာ ဖွဈနတောကို သတငျးတခုကို ကိုယျက ရလိုကျတယျ ဒါကလညျးပဲ ရှေးကောကျပှဲလုံခွုံရေးအတှကျ အရေးကွီးတယျ အဲ့တာမြိုးဆိုလို့ရှိရငျ ကိုယျဆုံးဖွတျနိုငျတာ ကိုယျလုပျနိုငျတာ ဒါကို ခကြျခွငျးလုပျဖို့။ ကိုယျက ခကြျခွငျး မလုပျနိုငျဘူးဆိုရငျလညျး သကျဆိုငျတဲ့သူတှကေို သတငျးမတျဆေ့ကို အရောကျပို့ဖို့ပေါ့နောျ အဓိက Communication ကောငျးကောငျးလုပျဖို့လိုပါတယျ။ နောကျပွီးတော့ ဒီမှာက စေ့စပျညှိနှိုငျးရေးအဖှဲ့တှကေ ပိုပွီးတော့မှ အားကောငျးဖို့လိုပါမယျပေါ့နောျ။ နောကျပွီးတော့ ဒသေအသီးသီးမှာရှိတဲ့အရပျဖကျအဖှဲ့အစညျးတှကေိုလညျး ဖိတျခေါျပွီးတော့မှ ဒီလိုမြိုး ရှေးကောကျပှဲနဲ့ပတျသကျတဲ့ အခွအေနတှေရှေိနိုငျတယျဆိုလို့ရှိရငျ သကျဆိုငျရာကို အကွောငျးကွားပေးဖို့ သူတို့ကို ပူးပေါငျးဆောငျရှကျတဲ့ဟာမြိုး လုပျရမယျပေါ့နောျ။ ဆိုလိုခငြျတာက ဒီအခြိနျမှာ အခကျအခဲတှပေေါ့နောျ ဘေးအန်တရာယျအခကျအခဲတှေ ကပျရောဂါတှလေညျးရှိနတေဲ့အခြိနျမြိုးမှာ တဦးတယောကျတညျး အငျအားနဲ့လညျး ကမြတို့လုပျလို့မရဘူး။ အဲ့ဒီ့အတှကျကွောင့ျမို့လို့ အားလုံးက ဝိုငျးဝနျးပူးပေါငျးပွီးမှ လုံခွုံရေးနဲ့ပတျသကျတဲ့ ဖွဈနိုငျသမြှသော အကွံပွုခကြျတှကေို လုပျဆောငျနိုငျသမြှ အတတျနိုငျဆုံး လုပျသှားသင့ျတယျပေါ့နောျ ဒီဟာကို အဓိကပွောခငြျပါတယျ။
ဒါကတော့ ၂၀၂၀ ရှေးကောကျပှဲ နောကျဆုံးအခွအေနေ ပါတီတှရေဲ့ လူစုလူဝေးနဲ့ မဲဆှယျစညျးရုံးမှုနဲ့ လူထုအတှကျ ကနြျးမာရေးလုံခွုံမှု သုံးသပျခကြျအမွငျတှကေို ဒီ မွနျမာနိုငျငံ ရှေးကောကျပှဲ အထူးလေ့လာစောင့ျကွည့ျရေးအဖှဲ့ New Myanmar Foundationရဲ့ အမှုဆောငျဒါရိုကျတာ မမွနန်ဒာသငျးနဲ့ ဆကျသှယျမေးမွနျး ပွီး သီတငျးပတျရဲ့ မွနျမာ့ဒီမိုကရစေီရေးဆှေးနှေးခနျး အစီအစဉျမှာ တငျဆကျထားတာဖွဈပါတယျ။
