[Zawgyi/Unicode]
၁၉၉၇ ခုနှစ်တုန်းက ရှမ်းပြည်အရှေ့ပိုင်း ကွန်ဟိန်းမြို့နယ်ထဲ ဒေသခံကျေးရွာသား ၅၀ ကျော် အစုလိုက်အသတ်ခံရတဲ့နေ့ကို အစွဲပြုပြီး အခု ဇွန်လ ၁၆ ရက်နေ့ကို ရှမ်းအမျိုးသားလူ့အခွင့်အရေးနေ့အဖြစ် ရှမ်းပြည်နယ်တွင်းက အဖွဲ့အစည်းတွေက သတ်မှတ်ကြေညာတဲ့ သတင်းကို ဗွီအိုအေမြန်မာပိုင်းသတင်းထောက် ကိုနိုင်ကွန်းအိန်က ပြောပြပါမယ်။
ရှမ်းနိုင်ငံရေးပါတီတွေနဲ့ ရှမ်းလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့တွေနဲ့ ပူးပေါင်းဖွဲ့စည်းထားတဲ့ CSSU ရှမ်းပြည်ညီညွှတ်ရေးကော်မီတီကနေ ဒီကနေ့ ဇွန်လ ၁၆ ရက်နေ့ကို ရှမ်းအမျိုးသား လူ့အခွင့်အရေးနေ့အဖြစ် သတ်မှတ်ကြောင်းကြေညာချက် ထုတ်ပြန်ခဲ့သလို ရှမ်းစစ်ပြေးဒုက္ခသည်တွေရဲ့ ကနေ့ကြုံနေရတဲ့ အခက်အခဲတွေကိုလည်း ထောက်ပြပြောခဲ့ပါတယ်။
လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖေါက်ခံရတဲ့ ရှမ်းပြည်နယ်က ရှမ်းအမျိုးသားတွေအတွက် ရည်စူးပြီး ရှမ်းအမျိုးသား လူ့အခွင့်အရေးနေ့အဖြစ် သတ်မှတ်တာဖြစ်တယ်လို့ ရှမ်းပြည်ညီညွှတ်ရေးကော်မီတီပြောခွင့်ရ စိုင်းလက ပြောပါတယ်။
“လူ့အခွင့်အရေး ဆုံးရှှုံးခဲ့ရတဲ့ ကျနော်တို့ ရှမ်းအမျိုးသားတွေကို ဂုဏ်ပြုတဲ့အနေနဲ့ သတ်မှတ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။ တကယ်တန်း ရည်ရွယ်ရင်းကတော့ သမိုင်းဖြစ်ရပ်ဆိုးတွေ ဆက်ပြီးမပေါ်ပေါက်ဖို့ရယ်။ တရားမျှတမှု ပေါ်ပေါက်ရေးနဲ့ ပြည်တွင်းငြိမ်းချမ်းရေး တည်ဆောက်နိုင်ရေး ဒါတွေအတွက်ကို ရည်ရွယ်ပြီးတော့မှ ကျနော်တို့ ဒီလိုနေ့မျိုးရှိတယ်ဆိုရင်တော့ ကျူးလွန်ထားတဲ့သူတွေ ဆက်ပြီး ကျူးလွန်မထားရအောင် ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်တွေကိုလည်းပဲ အပစ်ရှိရင် ရှိသလို ဝန်ချတောင်းပန်တာမျိုး ပြန်လည်ညွှန်ကြားပေးတာမျိုး လုပ်နိုင်အောင်ရည်ရွယ်ပြီးတော့မှ လူ့အခွင့်အရေးနေ့ဆိုတာကို ကျနော်တို့ သတ်မှတ်ရခြင်းဖြစ်ပါတယ်။”
လက်ရှိ ရှမ်းပြည်နယ်အတွင်းမှာ မြန်မာစစ်တပ်နဲ့ ရှမ်းလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့တို့အကြား စစ်ရေးပဋိပက္ခ မငြိမ်းသေးသလို ဒေသခံရွာသားတွေ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖေါက်ခံနေရဆဲလို့ စိုင်းလက ဆိုပါတယ်။
“လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖေါက်ခံရမှုကတော့ ရှမ်းပြည်နယ်အနှံ့မှာ လက်ရှိကတော့ ဖြစ်နေဆဲပေါ့နော်။ အဓိကဖြစ်တော့ လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခဖြစ်တာ ပေါများတဲ့ ရှမ်းပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းပေါ့နော် အဲဒီမှာဖြစ်နေတယ်။ နောက်ကချင်ပြည်နယ်နဲ့ ရှမ်းပြည်နယ်အစပ်မှာလည်းပဲ ဒီကိစ္စတွေက ဒီနေ့အထိ မငြိမ်းအေးသေးဘူး။”
ရှမ်းအမျိုးသား လူ့အခွင့်အရေးနေ့အဖြစ် သတ်မှတ်တဲ့ ဇွန်လ ၁၆ ရက်နေ့ဟာ ၁၉၉၇ ခုနှစ်က ကွန်ဟိန်းမြို့နယ်မှာ ရွာသား ၅၇ ဦးသတ်ဖြတ်ခံရတဲ့နေ့ကို အစွဲပြုပြီး သတ်မှတ်ခဲ့ပါတယ်။ ကွန်ဟိန်းမြို့နယ်အတွင်း အမျိူးသားရော၊ အမျိုးသမီး အများအပြား အသတ်ခံရတဲ့ဖြစ်စဉ်ကို ထိုင်းမြန်မာနယ်စပ် ကုန်းကျော် ရှမ်းဒုက္ခသည်စခန်းတာဝန်ခံ စိုင်းလင်းကအခုလိုပြောပြပါတယ်။
“လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၃ နှစ်တုန်းက 97 အဲတာ ကွန်ဟိန်းမြို့နယ်ထဲက ဆိုင်းခေါင်ဆိုတဲ့ ရွာမှာပေါ့နော်။ အဲဒီရွာကလူတွေကို။ အရင်တုန်းကဖြတ် ၄ ဖြတ်ဆိုတာရှိတာပေါ့နော်။ ဖြတ် ၄ ဖြတ်ကာလမှာ အဲဒီရွာထဲမှာ သူတို့ကို မောင်းထုတ်တာပေါ့။
မောင်းထုတ်တော့သူတို့က အားလုံးပေါင်း ၅၇ ယောက်လေ။ သူတို့ရဲ့ ရိက္ခာပေါ့ ပြန်သွားယူတာပေါ့ဗျာ။ သူတို့နဲ့ တပ်နဲ့ သွားတိုးတာပေါ့ဗျာ။ တိုးတော့ သူတို့အဲဒီမှာအကုန်လုံး သတ်ပလိုက်တာပေါ့။ ပစ်သတ်လိုက်တယ်ပေါ့။”
မြန်မာစစ်တပ်နဲ့ ရှမ်းလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့တို့အကြား ဖြစ်ပွါးခဲ့တဲ့ တိုက်ပွဲတွေကြောင့် ရှမ်းရွာသားအများအပြားဟာ ထိုင်းမြန်မာနယ်စပ်တလျှောက်မှာ ရှိတဲ့ဒုက္ခသည်စခန်း ၆ ခုမှာ စစ်ဘေး တိမ်းရှောင်နေရဆဲရှိပါတယ်။
လွယ်ကော်ဝမ်း၊ လွယ်ဆမ်ဆစ်၊ လွယ်လန်၊ လွယ်တိုင်းလျန်း၊ ကောင်းမုမိန်း၊ ကုန်းကျော်စတဲ့ ဒုက္ခသည်စခန်းမှာ ခိုလှုံနေတဲ့ ဒုက္ခသည် ၆,၀၀၀ ခန့်ဟာ နိုင်ငံတကာ အကူညီပေးအဖွဲ့ကနေ ရိက္ခာဖြတ်လိုက်တာကြောင့် အခက်ကြုံနေရတယ်လို့ ကုန်းကျော် ရှမ်းဒုက္ခသည်စခန်းတာဝန်ခံ စိုင်းလင်းကဆက်ပြောပါတယ်။
“TBBC ကတော့ ဖြတ်ထားတာ တော်တော်လေးကြာသွားပြီး။ ကုန်းကျော်ကတော့ ထိုင်းထဲမှာ တခုတည်းသောရှိတဲ့ ရှမ်း Camp။ တခြားနယ်စပ်တလျှောက်မှာ ရှမ်း Camp ၅ ခုရှိသေးတယ်။ အဲဒါတွေ အားလုံးကိုတော့ TBBC ကဖြတ် ထားတာကြာပြီး။ လူဦးရေအခြေအားဖြင့်ဆိုရင်တော့ ၆,၀၀၀ နီးပါးရှိတာပေါ့။ ကုန်းကျော် camp နဲ့စာရင် တခြားရှမ်း Camp တွေက ပိုပြီးတော့ အထိနာတယ်ပေါ့။ ဒီဘက်ရှိတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်က လယ်သမားတွေက ကြက်သွန်နဲ့ ငရုတ်သီး စိုက်တာပေါ့။ သူတို့ အဲဒီမှာနေ့ စားလုပ်ကြတာပါ။ ဒါပေမဲ့အခု COVID ကာလကျတော့လဲ အလုပ်က ပိုပြီးအကန့် သတ်ဖြစ်သွားတာပေါ့နော်။ တချို့ရွာတွေဆို ရွာထဲတောင်မှ လူပေး မဝင်ဘူး။ အဲဒီလိုမျိုးတင်းကြပ်တာတွေနဲ့ အလုပ်ကိုင်တွေတော့ပိုပြီးတော့ ခက်ခဲသွားတာပေါ့နော်။”
ကုန်းကျော်စစ်ပြေး ဒုက္ခစခန်းနေထိုင်သူတွေဟာ ထိုင်းဘက်မှာ အလုပ်ကိုင်နေရပြီး ကျန်ဒုက္ခသည်စခန်းနေသူတွေကတော့ လယ်ယာနဲ့ ခြံအငှါးလုပ်ကိုင်နေရပြီး COVID-19 ရောဂါကာလအတွင်း အလုပ်လုပ်ဖို့ အခက်တွေ့နေတယ်လို့ စိုင်းလင်းကပြောပါတယ်။
ရှမ်းပြည်နယ်မြောက်ပိုင်း ကွတ်ခိုင်၊ ကျောက်မဲ၊ သီပေါ၊ နမ့်ဆန်၊ မိုင်းဆတ်၊ မူစယ်ဒေသဘက်မှာလည်း မြန်မာ့တပ်မတော်နဲ့ တအာင်းပလောင်တပ်ဖွဲ့TNLA နဲ့ တိုက်ပွဲဖြစ်ပွါးနေဆဲဖြစ်ပြီး တိုက်ပွဲစဉ်ကြောင့် ထောင်ချီတဲ့ဒေသခံတွေ စစ်ဘေး တိမ်းရှောင်နေရပါတယ်။
ဒီစစ်ရှောင်တွေဟာ တိုက်ပွဲ အခြေအနေတည်ငြိမ်လာရင် နေရပ်ရင်းကို ပြန်လိုက်၊ တိုက်ပွဲဖြစ်ရင်ပြန်ပြေးလာလိုက်နဲ့ နယ်မြေအေးချမ်းမှု မရှိသေးပါဘူး။
မြန်မာစစ်တပ်အနေနဲ့ ရှမ်းပြည်နယ်မှာ အပစ်ခတ်ရပ်စဲထားတယ်ဆိုပေမဲ့ တအာင်းပလောင်တပ်ဖွဲ့ TNLA နဲ့ တိုက်ပွဲပြင်းထန်နေဆဲဖြစ်ပြီး RCSS တောင်ပိုင်းရှမ်းပြည်တပ်မတော် SSPP မြောက်ပိုင်း ရှမ်းပြည်တပ်မတော် KIO ကချင်လွတ်လပ်ရေးအဖွဲ့တွေနဲ့ ရံဖန်ရံခါ တိုက်ပွဲဖြစ်ပွါးနေဆဲဖြစ်ပါတယ်။
[Unicode Version]
အရပျသား ၅၀ ကြောျအသတျခံရတဲ့နေ့ ရှမျးလူ့အခှင့ျအရေးနေ့အဖွဈသတျမှတျ
၁၉၉၇ ခုနှဈတုနျးက ရှမျးပွညျအရှေ့ပိုငျး ကှနျဟိနျးမွို့နယျထဲ ဒသေခံကြေးရှာသား ၅၀ ကြောျ အစုလိုကျအသတျခံရတဲ့နေ့ကို အစှဲပွုပွီး အခု ဇှနျလ ၁၆ ရကျနေ့ကို ရှမျးအမြိုးသားလူ့အခှင့ျအရေးနေ့အဖွဈ ရှမျးပွညျနယျတှငျးက အဖှဲ့အစညျးတှကေ သတျမှတျကွညောတဲ့ သတငျးကို ဗှီအိုအမွေနျမာပိုငျးသတငျးထောကျ ကိုနိုငျကှနျးအိနျက ပွောပွပါမယျ။
ရှမျးနိုငျငံရေးပါတီတှနေဲ့ ရှမျးလကျနကျကိုငျအဖှဲ့တှနေဲ့ ပူးပေါငျးဖှဲ့စညျးထားတဲ့ CSSU ရှမျးပွညျညီညှှတျရေးကောျမီတီကနေ ဒီကနေ့ ဇှနျလ ၁၆ ရကျနေ့ကို ရှမျးအမြိုးသား လူ့အခှင့ျအရေးနေ့အဖွဈ သတျမှတျကွောငျးကွညောခကြျ ထုတျပွနျခဲ့သလို ရှမျးစဈပွေးဒုက်ခသညျတှရေဲ့ ကနေ့ကွုံနရေတဲ့ အခကျအခဲတှကေိုလညျး ထောကျပွပွောခဲ့ပါတယျ။
လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖေါကျခံရတဲ့ ရှမျးပွညျနယျက ရှမျးအမြိုးသားတှအေတှကျ ရညျစူးပွီး ရှမျးအမြိုးသား လူ့အခှင့ျအရေးနေ့အဖွဈ သတျမှတျတာဖွဈတယျလို့ ရှမျးပွညျညီညှှတျရေးကောျမီတီပွောခှင့ျရ စိုငျးလက ပွောပါတယျ။
“လူ့အခှင့ျအရေး ဆုံးရှှုံးခဲ့ရတဲ့ ကနြောျတို့ ရှမျးအမြိုးသားတှကေို ဂုဏျပွုတဲ့အနနေဲ့ သတျမှတျရခွငျးဖွဈတယျ။ တကယျတနျး ရညျရှယျရငျးကတော့ သမိုငျးဖွဈရပျဆိုးတှေ ဆကျပွီးမပေါျပေါကျဖို့ရယျ။ တရားမြှတမှု ပေါျပေါကျရေးနဲ့ ပွညျတှငျးငွိမျးခမြျးရေး တညျဆောကျနိုငျရေး ဒါတှအေတှကျကို ရညျရှယျပွီးတော့မှ ကနြောျတို့ ဒီလိုနေ့မြိုးရှိတယျဆိုရငျတော့ ကြူးလှနျထားတဲ့သူတှေ ဆကျပွီး ကြူးလှနျမထားရအောငျ ကြူးလှနျခဲ့တဲ့ ပုဂ်ဂိုလျတှကေိုလညျးပဲ အပဈရှိရငျ ရှိသလို ဝနျခတြောငျးပနျတာမြိုး ပွနျလညျညှှနျကွားပေးတာမြိုး လုပျနိုငျအောငျရညျရှယျပွီးတော့မှ လူ့အခှင့ျအရေးနေ့ဆိုတာကို ကနြောျတို့ သတျမှတျရခွငျးဖွဈပါတယျ။”
လကျရှိ ရှမျးပွညျနယျအတှငျးမှာ မွနျမာစဈတပျနဲ့ ရှမျးလကျနကျကိုငျအဖှဲ့တို့အကွား စဈရေးပဋိပက်ခ မငွိမျးသေးသလို ဒသေခံရှာသားတှေ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖေါကျခံနရေဆဲလို့ စိုငျးလက ဆိုပါတယျ။
“လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖေါကျခံရမှုကတော့ ရှမျးပွညျနယျအနှံ့မှာ လကျရှိကတော့ ဖွဈနဆေဲပေါ့နောျ။ အဓိကဖွဈတော့ လကျနကျကိုငျပဋိပက်ခဖွဈတာ ပေါမြားတဲ့ ရှမျးပွညျနယျမွောကျပိုငျးပေါ့နောျ အဲဒီမှာဖွဈနတေယျ။ နောကျကခငြျပွညျနယျနဲ့ ရှမျးပွညျနယျအစပျမှာလညျးပဲ ဒီကိစ်စတှကေ ဒီနေ့အထိ မငွိမျးအေးသေးဘူး။”
ရှမျးအမြိုးသား လူ့အခှင့ျအရေးနေ့အဖွဈ သတျမှတျတဲ့ ဇှနျလ ၁၆ ရကျနေ့ဟာ ၁၉၉၇ ခုနှဈက ကှနျဟိနျးမွို့နယျမှာ ရှာသား ၅၇ ဦးသတျဖွတျခံရတဲ့နေ့ကို အစှဲပွုပွီး သတျမှတျခဲ့ပါတယျ။ ကှနျဟိနျးမွို့နယျအတှငျး အမြိူးသားရော၊ အမြိုးသမီး အမြားအပွား အသတျခံရတဲ့ဖွဈစဉျကို ထိုငျးမွနျမာနယျစပျ ကုနျးကြောျ ရှမျးဒုက်ခသညျစခနျးတာဝနျခံ စိုငျးလငျးကအခုလိုပွောပွပါတယျ။
“လှနျခဲ့တဲ့ ၂၃ နှဈတုနျးက 97 အဲတာ ကှနျဟိနျးမွို့နယျထဲက ဆိုငျးခေါငျဆိုတဲ့ ရှာမှာပေါ့နောျ။ အဲဒီရှာကလူတှကေို။ အရငျတုနျးကဖွတျ ၄ ဖွတျဆိုတာရှိတာပေါ့နောျ။ ဖွတျ ၄ ဖွတျကာလမှာ အဲဒီရှာထဲမှာ သူတို့ကို မောငျးထုတျတာပေါ့။
မောငျးထုတျတော့သူတို့က အားလုံးပေါငျး ၅၇ ယောကျလေ။ သူတို့ရဲ့ ရိက်ခာပေါ့ ပွနျသှားယူတာပေါ့ဗြာ။ သူတို့နဲ့ တပျနဲ့ သှားတိုးတာပေါ့ဗြာ။ တိုးတော့ သူတို့အဲဒီမှာအကုနျလုံး သတျပလိုကျတာပေါ့။ ပဈသတျလိုကျတယျပေါ့။”
မွနျမာစဈတပျနဲ့ ရှမျးလကျနကျကိုငျအဖှဲ့တို့အကွား ဖွဈပှါးခဲ့တဲ့ တိုကျပှဲတှကွေောင့ျ ရှမျးရှာသားအမြားအပွားဟာ ထိုငျးမွနျမာနယျစပျတလြှောကျမှာ ရှိတဲ့ဒုက်ခသညျစခနျး ၆ ခုမှာ စဈဘေး တိမျးရှောငျနရေဆဲရှိပါတယျ။
လှယျကောျဝမျး၊ လှယျဆမျဆဈ၊ လှယျလနျ၊ လှယျတိုငျးလနြျး၊ ကောငျးမုမိနျး၊ ကုနျးကြောျစတဲ့ ဒုက်ခသညျစခနျးမှာ ခိုလှုံနတေဲ့ ဒုက်ခသညျ ၆,၀၀၀ ခန့ျဟာ နိုငျငံတကာ အကူညီပေးအဖှဲ့ကနေ ရိက်ခာဖွတျလိုကျတာကွောင့ျ အခကျကွုံ နရေတယျလို့ ကုနျးကြောျ ရှမျးဒုက်ခသညျစခနျးတာဝနျခံ စိုငျးလငျးကဆကျပွောပါတယျ။
“TBBC ကတော့ ဖွတျထားတာ တောျတောျလေးကွာသှားပွီး။ ကုနျးကြောျကတော့ ထိုငျးထဲမှာ တခုတညျးသောရှိတဲ့ ရှမျး Camp။ တခွားနယျစပျတလြှောကျမှာ ရှမျး Camp ၅ ခုရှိသေးတယျ။ အဲဒါတှေ အားလုံးကိုတော့ TBBC ကဖွတျ ထားတာကွာပွီး။ လူဦးရအေခွအေားဖွင့ျဆိုရငျတော့ ၆,၀၀၀ နီးပါးရှိတာပေါ့။ ကုနျးကြောျ camp နဲ့စာရငျ တခွားရှမျး Camp တှကေ ပိုပွီးတော့ အထိနာတယျပေါ့။ ဒီဘကျရှိတဲ့ ပတျဝနျးကငြျက လယျသမားတှကေ ကွကျသှနျနဲ့ ငရုတျသီး စိုကျတာပေါ့။ သူတို့ အဲဒီမှာနေ့ စားလုပျကွတာပါ။ ဒါပမေဲ့အခု COVID ကာလကတြော့လဲ အလုပျက ပိုပွီးအကန့ျ သတျဖွဈသှားတာပေါ့နောျ။ တခြို့ရှာတှဆေို ရှာထဲတောငျမှ လူပေး မဝငျဘူး။ အဲဒီလိုမြိုးတငျးကွပျတာတှနေဲ့ အလုပျကိုငျတှတေော့ပိုပွီးတော့ ခကျခဲသှားတာပေါ့နောျ။”
ကုနျးကြောျစဈပွေး ဒုက်ခစခနျးနထေိုငျသူတှဟော ထိုငျးဘကျမှာ အလုပျကိုငျနရေပွီး ကနြျဒုက်ခသညျစခနျးနသေူတှကေတော့ လယျယာနဲ့ ခွံအငှါးလုပျကိုငျနရေပွီး COVID-19 ရောဂါကာလအတှငျး အလုပျလုပျဖို့ အခကျတှေ့နတေယျလို့ စိုငျးလငျးကပွောပါတယျ။
ရှမျးပွညျနယျမွောကျပိုငျး ကှတျခိုငျ၊ ကြောကျမဲ၊ သီပေါ၊ နမ့ျဆနျ၊ မိုငျးဆတျ၊ မူစယျဒသေဘကျမှာလညျး မွနျမာ့တပျမတောျနဲ့ တအာငျးပလောငျတပျဖှဲ့TNLA နဲ့ တိုကျပှဲဖွဈပှါးနဆေဲဖွဈပွီး တိုကျပှဲစဉျကွောင့ျ ထောငျခြီတဲ့ဒသေခံတှေ စဈဘေး တိမျးရှောငျနရေပါတယျ။
ဒီစဈရှောငျတှဟော တိုကျပှဲ အခွအေနတေညျငွိမျလာရငျ နရေပျရငျးကို ပွနျလိုကျ၊ တိုကျပှဲဖွဈရငျပွနျပွေးလာလိုကျနဲ့ နယျမွအေေးခမြျးမှု မရှိသေးပါဘူး။
မွနျမာစဈတပျအနနေဲ့ ရှမျးပွညျနယျမှာ အပဈခတျရပျစဲထားတယျဆိုပမေဲ့ တအာငျးပလောငျတပျဖှဲ့ TNLA နဲ့ တိုကျပှဲပွငျးထနျနဆေဲဖွဈပွီး RCSS တောငျပိုငျးရှမျးပွညျတပျမတောျ SSPP မွောကျပိုငျး ရှမျးပွညျတပျမတောျ KIO ကခငြျလှတျလပျရေးအဖှဲ့တှနေဲ့ ရံဖနျရံခါ တိုကျပှဲဖွဈပှါးနဆေဲဖွဈပါတယျ။
