“သာမန်အားဖြင့်တော့ အက်ဆစ်မိုးလို့ ပြောကြတယ်။ သိပ္ပံနည်းကျ ပြောရမယ် ဆိုရင် Acidic Deposition လို့ ခေါ်တယ်။ သူက မိုးရွာသလို ကျတာ တင်မကသေးဘူး။ အခြောက်လည်း ကျတယ်။ အစိုလည်း ကျတယ်။ ဆာလ်ဖာဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တွေနဲ့ နိုက်ထရိုဂျင်အောက်ဆိုဒ်တွေ
အက်ဆစ်မိုး နဲ့ သဘာဝမိုးရေ ဘာကွာခြားပါသလဲ
“သဘာဝ အတိုင်းရွာတဲ့ မိုးဆိုတာက အညစ်အကြေးတွေ မပါပဲနဲ့ ကျလာတဲ့ မိုးရေ။ များသောအားဖြင့်က pH က ၅.၆ ရှိတယ်။ pH ဆိုတာက အရည်တခုမှာ ဟိုက်ဒရိုဂျင် အိုင်းရင်းတွေ Hydrogen ions ပါနိုင်တဲ့ အတိုင်းအဆ ဘယ်လောက် ရှိသလဲ ဆိုတာကို တိုင်းတဲ့ အတိုင်းအတာ သတ်မှတ်ချက် ဖြစ်တယ်။ pH စကေးက ၁ ကနေ ၁၄ အထိ ရှိတယ်။ အလယ်မှာ ကြားနေဖြစ်တဲ့ pH က ၇ ။ အဲဒီတော့ pH က ၇ ထက်နဲလို့ ရှိရင် သူက အက်ဆစ်ဓါတ် များတယ်။ pH က ၇ ထက်များလို့ ရှိရင် အက်ဆစ်ကနဲပြီးတော့ အယ်လ်ကာလီ လို့ခေါ်တဲ့ ဓါတ်ဆားဓါတ်တွေက များလာတယ်။ သဘာဝ မှာ မိုးရေရဲ့ pH က ၅.၆ လောက် ဖြစ်နေတယ်။ ဘာဖြစ်လို့ ၅.၆ ဖြစ်နေသလဲ ဆိုတော့ သဘာဝအားဖြင့် လေထုထဲမှာ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တွေ ရှိတယ်။ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တွေက မိုးရေထဲမှာ နဲနဲပါးပါး ပျော်တဲ့ အခါကျတော့ ကာဗွန်နစ် အက်ဆစ် ဖြစ်တယ်။ အဲဒီ ကာဗွန်နစ် အက်ဆစ်က ပျော့တဲ့ အက်ဆစ်ဖြစ်တယ်။
ဒါဖြင့် တကယ့် အက်ဆစ်မိုး ဆိုတာ ဘာလဲ ဆိုတော့ H2SO4 လို့ခေါ်တဲ့ ဆာလ်ဖျူရစ်အက်ဆစ်နဲ့ HNO3 လို့ပြောတဲ့ နိုက်ထရစ်အက်ဆစ် တွေကို အက်ဆစ်မိုးလို့ ခေါ်တာပါ။ ဆာလ်ဖျူရစ် အက်ဆစ်ဆိုရင် ဆာလ်ဖာဒိုင်အောက်ဆိုဒ်က လေထဲ ရောက်သွားတဲ့ အခါမှာ အောက်ဆီဂျင်ရယ် ရေရယ် ပေါင်းပြီးတော့ ဆာလ်ဖျူရစ် အက်ဆစ် ဖြစ်တယ်။ နိုက်ထရိုဂျင် အောက်ဆိုဒ်ကကျတော့ လေထဲမှာ ရှိတဲ့ အောက်ဆီဂျင်နဲ့ ပေါင်းပြီးတော့ နိုက်ထရစ် အက်ဆစ် ဖြစ်တယ်။ အဲဒီအက်ဆစ်တွေက ကာဗွန်နစ် အက်ဆစ်လိုမဟုတ်ဖူး အင်မတန် ပြင်းတဲ့ အက်ဆစ်တွေ ဖြစ်တယ်။ အဲဒါကို အက်ဆစ်မိုးလို့ ခေါ်ကြတယ်။ အဲဒီ ဆာလ်ဖာဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တို့ နိုက်ထရိုဂျင် အောက်ဆိုဒ်တို့က စက်ရုံအလုပ်ရုံတို့၊ မီးခိုးခေါင်းတိုင်တို့ကနေ ထွက်လာတာ ဖြစ်ပါတယ်။”
အက်ဆစ်မိုးဟာ လူသားတွေကြောင့် ဖြစ်လာတတ်သလို သဘာဝ ဖြစ်စဉ်တွေကြောင့်လည် ပေါ်လာတတ်ပါတယ်။
“မီးတောင်တွေ ပေါက်တဲ့ အခါမှာ မီးတောင်ထဲက ဓါတ်ငွေ့တွေထဲမှာ ဟိုက်ဒရိုကလိုရစ် အက်ဆစ်တွေ ဘာတွေ ပါတယ်။ အဲဒီ ဟိုက်ဒရိုကလိုရစ် က ရေနဲ့ ပေါင်းလို့ရှိရင် ခုနလို အက်ဆစ်မိုး ဖြစ်မယ်။ အဲဒီတော့ ဟိုက်ဒရိုကလိုရစ် အက်ဆစ်ကလည်း ပြင်းတဲ့ အက်ဆစ်ပဲ။ ဒါမျိုး ဖြစ်တာမျိုး အလားစကားတို့ နယူးဇီလန် တို့မှာ ရှိတယ်။ များသောအားဖြင့် မီးတောင်တခု ပေါက်မယ် ဆိုရင် ရေငွေ့တွေ ပါတယ်။ ကာဗွန် ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တွေ၊ ဆာလ်ဖာဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တွေ၊ ဟိုက်ဒရိုဂျင် ဆာလ်ဖိုဒ်တွေပါတယ်။ ကာဗွန်မိုနောက်ဆိုဒ်တွေ၊ ဟိုက်ဒရိုဂျင် ကလိုရိုဒ်တွေ၊ ဟိုက်ဒရိုဂျင် ဖလိုရိုဒ်တွေ ပါတယ်။ အဲဒါတွေက လေထဲမှာ ရေတွေနဲ့ ပေါင်းပြီးတော့ အက်ဆစ်မိုး ဆိုပြီးတော့ သဘာဝ အားဖြင့် ဖြစ်တတ်တယ်။”
အက်ဆစ်မိုး ဖြစ်စေတဲ့ ဓါတ်တွေ ဘယ်လို ပြန့်နှံ့ နိုင်တယ် ဆိုတာကိုကြည့်ရအောင်ပါ။
“ အက်ဆစ်မိုးက ဆာလ်ဖာဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တို့ နိုက်ထရိုဂျင် အောက်ဆိုဒ်တို့ထုတ်လွှတ် လိုက်တဲ့ နေရာနဲ့ လေစုန် လေေ
အက်ဆစ်မိုးဖြစ်စေတဲ့ ဓါတ်တွေထဲမှာ အန္တရာယ်ကြီးတဲ့ ဓါတ်တွေပါနေပါတယ်။
“ ဆာလ်ဖာဒိုင်အောက်ဆိုဒ်က ရှုလိုက်မိလို့ရှိရင် အသက်ရှု လမ်းကြောင်းမှာ ပြဿနာတွေ ဖြစ်
မြေပြင်မှာရှိနေတဲ့ သက်ရှိ သက်မဲ့တွေ အပေါ် အက်ဆစ်မိုးရဲ့ သြဇာ သက်ရောက်မှုဟာ အဓိက အချက် ၂ ချက်ပေါ် မူတည်နေပါတယ်။
“ ပထမက မြေသားတွေရဲ့ ပေါင်းစပ် ဖွဲ့စည်း ပုံက ဘယ်လိုရှိနေတယ် ဆိုတဲ့ အပေါ်မှာ မူတည်တယ်။ နောက်တချက်က မြေသားမှ
တကယ်လို့ အက်ဆစ်မိုးက ဂရင်းနိုက် granite - နှမ်းဖတ်ကျောက် တို့ quartz - သလင်းကျောက် တို့ မှာ ကျရင်။ အဲဒီကျောက်တွေ ရှိတဲ့ မြေကြီးက အက်ဆစ်ဓါတ်ကို ဖြေနိုင်တဲ့ ေ
တချို့က ကျတော့လဲ သဲကန္တာရလို ဒေသမျိုးဆို၊ ဥပမာ တရုတ်ပြည်မှာ အဲဒီ သဲကန္တာရတွေမှာ နဂိုကတည်းက အမှုန်တွေထဲမှာ ကယ်လ်ဆီယမ်ကာဗွန်နိတ်နဲ့ တခြားဒြပ်ပေါင်းတွေပါနေတယ်။ သူတို့က လေထဲမှာ ပါနေတယ်။ အဲဒီမှာ အက်ဆစ်မိုးရွာလိုက်ရင် သွား ဓါတ်ပြုတယ်။ အဲဒီမှာ ရိုးရိုးမိုးရေထဲမှာ ကာဗွန်နစ် အက်ဆစ်တွေက ထွက်လာရော၊ အဲဒီမှာ pH တွေက များသွားတယ်။ များသွားတော့ ဘေစ့် ဓါတ်တွေက များသွားတာပေါ့။ ဘာလို့လည်း ဆိုတော့ အမှုန်တွေ နဲ့ ဓါတ်ပြုတဲ့ ဖြစ်စဉ်တွေကြောင့် ဖြစ်သွားတာဖြစ်တယ်။”
သဘာဝ ဝန်းကျင် အင်ဂျင်နီယာ ဒေါ်အေးအေးကြည်ပါ။ နောက်တပတ်မှာေ
