(ZAWGYI)
Covid 19 ကပ်ရောဂါဆိုးဒဏ်ကို ခံနေရချိန်မှာ အဆိုးထဲက အကောင်းလေး တခုတွေ့လာရတာကတော့ သဘာဝဝန်းကျင်နဲ့ လူသားတွေကို အင်မတန် ဒုက္ခပေးတတ်တဲ့ ညစ်ညမ်းဓါတုအဆိပ်ငွေ့တွေ အမှုန်အမွှားတွေ ကမ္ဘာ့ကောင်းကင်ယံမှာ အတော်ကင်းစင် သွားတာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီအကြောင်း သဘာဝဝန်းကျင် အင်ဂျင်နီယာ ဒေါ်အေးအေးကြည်ကို မေးမြန်းပြီး တင်ပြပေးမှာပါ။
ညစ်ညမ်းနေတဲ့ ကမ္ဘာ့ လေထု သန့်စင်သွားတာ ဘာ့ကြောင့်ပါလဲ။
ဒေါ်အေးအေးကြည်။ ။“ဘာဖြစ်လို့လည်း ဆိုတော့ အကြောင်းက ၃ - ၄ ချက်လောက် ရှိတယ်။ တစ်အချက်က လူတွေရဲ့ ကားသွားကားလာ မရှိတော့ဘူး။ ရှင်းသွားပြီ။ နောက် စက်မှု လုပ်ငန်း လုပ်တာတွေလည်း နဲသွားပြီ။ အဲဒီတော့ ကားအသွားအလာ မရှိဘူး ဆိုရင်၊ ဘာနဲသွားသလဲ ဆိုတော့ ရွေ့လျားပြီး သွားနေတဲ့ ယာဉ်တွေက ထုတ်လွှတ်လိုက်တဲ့ ညစ်ညမ်း ဓါတုပစ္စည်းတွေက နဲသွားတယ်။ အဲဒီတော့ တစ်အချက် နိုင်ထရိုဂျင် အောက်ဆိုဒ်၊ ကားတွေရဲ့ အိတ်ဇောတွေက ထုတ်တဲ့ နိုက်ထရိုဂျင် အောက်ဆိုဒ် နဲသွားပြီ။ ကာဗွန်မိုနောက်ဆိုဒ် ထုတ်တာ နဲသွားပြီ။ အဲဒါတင် မကဘူး ဒီကားတွေများရင်၊ နိုက်ထရိုဂျင် အောက်ဆိုဒ်တွေ၊ ဆာလဖာဒိုင် အောက်ဆိုဒ် တွေက ကောင်းကင်ထဲမှာပဲသူက အမှုန်အမွှား အဖြစ်နဲ့လည်း ကျနိုင်သေးတယ်။ အဲဒါကြောင့် အမှုန်အမွှားမှာလည်း သူတို့က ပါလာနိုင်သေးတယ်လေ။ အဲဒါ နဲသွားပြီ။
နောက်တခုက ဒုတိယ ညစ်ညမ်းမှုတခု ရှိသေးတယ်။ အဲဒါက ဘာလည်း ဆိုတော့ မြေပြင်မှာ လူလုပ်တဲ့ ozone အိုဇုံး။ အဲဒီ အိုဇုံးကလည်း နိုက်ထရိုဂျင်အောက်ဆိုဒ်နဲ့ အငွေ့ပျံနိုင်တဲ့ အော်ဂဲနစ် ဒြပ်ပေါင်းတွေ၊ သူတို့ ၂ခုက နေရောင်ရှိရင် ပေါင်းပြီးတော့ဖြစ်တဲ့ အိုဇုံး ဆိုတာရှိတယ်။ အဲဒီ အိုဇုံးကလည်း လူအတွက် အန္တရာယ်ဖြစ်စေတယ်။ အဲဒီ လူလုပ်တဲ့ အိုဇုံးက နဲသွားပြီ။ အဲဒီလို နဲသွားတဲ့ အခါကျတော့ လေထု အရည်အသွေးက ကောင်းလာမယ်။ နောက်ပြီးတော့ အမှုန်အမွှားတွေ နဲသွားတဲ့ အခါ ကျတော့ မြင်နိုင်ချေကလည်း ပိုပြီးများလာတယ်။ နောက် အမှုန်အမွှားများခြင်းက မြင်ကွင်းကို ဝေဝါးစေတာပေါ့နော်။ အဲဒါကြောင့်လည်း ကောင်းကင် ကြည်လင်သွားစေတာ ဖြစ်တယ်။ နောက်တချက်က စက်ရုံ အလုပ်ရုံတွေ ပိတ်တော့လည်း အခိုးအငွေ့တွေက နဲသွားမယ်။ အဲဒါတွေကလည်း ကြည်လင်သွားစေတဲ့ အကြောင်းရင်း ဖြစ်ပါတယ်။”
လေထုညစ်ညမ်းမှု အခြေနေ သိပ်ဆိုးဝါးတဲ့ တရုတ်နိုင်ငံဟာ ဒီရောဂါ စတင်ပြန့်ပွါးခဲ့တဲ့ နောက် အသွားါအလာတွေ ပိတ်၊ စက်ရုံတွေ မီးခိုးတိတ်သွားချိန်မှာတော့ သူ့ကောင်းကင်ပြင်ဟာ မကြုံစဖူး သန့်စင်နေတာကို နာဆာ အမေရိကန်အာကာသစူးစမ်းရေး သိပ္ဗံက ထုတ်ပြန်တဲ့ ကောင်းကင်ဓါတ်ပုံတွေမှာ တွေ့လာရပါတယ်။
အလားတူ တွေ့ရှိချက်တွေကို ဗြိတိန်နဲ့ အမေရိကန်နိုင်ငံမှာလည်း တွေ့ရတယ်လို့ ဒေါ်အေးအေးကြည်က ပြောပါတယ်။
ဒေါ်အေးအေးကြည်။ ။“အခု သူတို့ မထင်မှတ်ပဲနဲ့ တွေ့တာ ပေါ့နော်။ အင်ဂလန်မှာ ဆိုရင် အင်ဂလန်ရဲ့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အဖွဲ့ကနေ သူတို့ နှိုင်းကြည့်လိုက်တယ်။ မနှစ်က အခြေနေနဲ့ ဒီနှစ် အိမ်ထဲမှာပဲ နေကြပါဆိုတဲ့ အမိန့်ကို ချလိုက်တဲ့ အချိန် အဲဒီအချိန်က စပြီး ဧပြီလ ၅ ရက်နေ့အထိ ထင်တယ် အဲဒီလိုမျိုး အချိန်နဲ့ မနှစ်က အဲဒီလောက် အချိန်ပိုင်း အတွင်းမှာ ဘယ်လို ပြောင်းလဲသလဲ လို့ ကြည့်လိုက်တဲ့ အခါ သိသိသာသာလျော့နဲ သွားတာကို တွေ့တယ်။ ဒါဟာ သွားရေးလာရေးတွေ နဲသွားလို့ဖြစ်တာပဲ ဒါနဲ့ပတ်သက်တယ် လို့သူတို့က ကောက်ချက်ချတယ်။ အင်ဂလန်တပြည်လုံးမှာ သူတို့တိုင်းတဲ့ စခန်း ၁၀ ခုလောက် ရှိတယ်။ အဲဒီကဟာတွေကို ပျမ်းမျှယူပြီးတော့ နိုင်ထရိုဂျင် ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်က ဘယ်လောက် နဲသွားသလဲ၊ ဆိုတာကို ကြည့်တဲ့အခါမှာ အဲဒီလို အဖြေ ထွက်လာတယ်။ အဲဓါက အင်ဂလန်မှာ။
အမေရိကားကို ကြည့်မယ် ဆိုရင် ဥပမာ ကော်လိုရာဒို ပြည်နယ်မှာ Danver ဆိုတဲ့ မြို့ ရှိတယ်။ သူက တောင်နဲ့မြင့်မားတဲ့ နေရာ ဖြစ်တယ်။ အဲဒီမှာလည်း သွားရေးလာရေးတွေ လျော့ သွားတယ်။ နောက် စက်မှု လုပ်ငန်းတွေ လျှော့ချလိုက်တဲ့အတွက်ကြောင့် မို့လို့ သူတို့မှာ လေထုညစ်ညမ်းမှု လျော့သွားတယ် ဆိုတာကို ကျန်းမာရေးနဲ့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ဆိုင်ရာ ကိုင်တဲ့ ဌာနကနေ တွေ့တယ်။ သူတို့က ဒါကို အဓီက တိုင်းတာတော့ မဟုတ်ဖူး။ သို့သော်လည်း ဒါဟာ တော်တော် လျော့သွားပါလား။ ဒါဆိုရင် ဒါကြောင့်ပဲ လို့သူတို့ ကောက်ချက်ချမိတာပေါ့နော်။ ဒါပေမယ့် ဒါပဲလို့ တအားကြီးပြောနိုင်လောက်အောင် ကတော့ data ကောက်တဲ့ ဟာက နဲနေသေးတာကိုး။
နောက်တခုကတော့ LA လို့ခေါ်တဲ့ Los Angeles မြို့ပေါ့နော်။ ဒါကတော့ အမေရိကန်ရဲ့ အနောက်ဖက်ကမ်းခြေမှာ ရှိတယ်။ အဲဒီမြို့ကြီးဟာ အင်မတန်မှ လူဦးရေ ထူထပ်တယ်။ နယူးရောက် ပြီးရင် လူဦးရေ အထူထပ်ဆုံးပဲ။ သူကလည်း အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုမှာ ဆိုရင် လေထုညစ်ညမ်းမှုနဲ့ ပတ်သက်ရင် တော်တော်ကြီးကို အခက်အခဲတွေဖြစ်နေတယ်။ တော်တော်ကြီးကို လေထုအခြေနေက ဆိုးဝါးနေတယ်။ ဘာလို့လည်း ဆိုတော့ သူက ကားတွေ အရမ်းများတယ်။ ကယ်လီဖိုးနီးယား မှာဆိုရင် တောင်ကုန်းတွေ ကလည်း လူေ လများတယ်။ အဲဒီတော့ လေထုကလည်း ထွက်ပေါက်မရှိပဲ ညပ်နေတာ ပေါ့နော်။ အဲဒီလိုလည်း ဖြစ်တော့။ အခုလည်း ကျရော Covid ကာလမှာ ကျတော့ သွားတာလာတာတွေက မရှိတော့ တဲ့ အခါကျတော့ ထူးခြားစွာပဲ ၁၉ ၉ ၂ ခုနှစ်ကတည်းက ပြဿနာ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ မြို့ကြီးက အသန့်ရှင်းဆုံး မြို့ကြီး ဖြစ်နေတယ်။ ကောင်းကင်တွေကလည်း ကြည်လင်နေတယ်။ LA မှာဆို ကျမရောက်ခဲ့တုန်းက ကောင်းကင်မှာဆို အရောင်က နီညိုညိုကြီးတွေ ဖြစ်နေတယ်။ အဲဒါဘာလဲ ဆိုရင် နိုက်ထရိုဂျင် အောက်ဆိုဒ်တွေ သူတို့က smog လို့ ခေါ်တာပေါ့နော်။ မြူမှုန်တွေလို ဆိုင်းနေတယ်။ အဲဒါ မျိုးတွေ ဖြစ်တဲ့ နေရာက အခုဆို ကြည်လင်နေတယ်။ LA တက္ကသိုလ်က သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ ဆိုင်တဲ့ လူတွေကလည်း ပြောတယ်။ ဒီလိုဖြစ်တာဟာ တော်တော်လေးကို ထူးဆန်းတယ် ပေါ့နော်။ အဓီက ကတော့ လူသားတွေနဲ့ ပတ်သက်နေတာပေါ့နော်။ ဒီတော့ Covid ကြောင့် လူတွေ ငြိမ်သွားခြင်းဟာ တနည်းအားဖြင့်တော့ သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်ကို ကောင်းလာစေတယ်။”
ဒီရောဂါဒဏ် ဆိုးဆိုးဝါးဝါး ခံစားခဲ့ရတဲ့ အီတလီမှာလည်း မတ်လ ပထမ ပတ်ထဲ ရိုက်ကူးထားတဲ့ Copernicus Sentinel - 5P Satellite ကောင်းကင်ဂြိုဟ်တု ဓါတ်ပုံ တွေမှာဆို ညစ်ညမ်းဓါတုအဆိပ် အထူးသဖြင့် ကားတွေ၊ ဓါတ်အားပေး စက်ရုံတွေ၊ စက်မှုလုပ်ငန်းတွေ ကထွက်တဲ့ နိုင်ထရိုဂျင်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ် လေထုထဲ ပါဝင်မှု သိသိသာသာ နဲနေတာ တွေ့ခဲ့ရတာပါ။
ဒါဟာ သဘာဝဝန်းကျင်အတွက် သိပ်ကိုအရေးပါတဲ့ သတိထားသင့်တဲ့ အချက်လို့ဒေါ်အေးအေးကြည်က ပြောပါတယ်။
ဒေါ်အေးအေးကြည်။ ။“ကျမတို့ ကြုံတွေ့နေရတဲ့ ညစ်ညမ်းမှုတွေ တော်တော်များများဟာ လူလုပ်လို့လို့ ပြောလို့ရတာပေါ့နော်။ ကမ္ဘာမှာ အားလုံးငြိမ်သွားတဲ့ ကာလမှာ သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်က ပြောလိုက်တာကို လူတွေ သိလာစေတာပေါ့။ အတတ်နိုင်ဆုံး အသန့်ရှင်းဆုံး လေကို ရှုနိုင်မှပဲ လူတွေရဲ့ ကျန်းမာရေးက ကောင်းမယ်။ အခုဆိုရင် ကိုဗစ် ဖြစ်တဲ့ အခါမှာ ဆိုရင် နဂိုလေထု ညစ်ညမ်းမှု ရှိတဲ့ ဒေသမှာ နေတဲ့ သူတွေက ပိုပြီးတော့ ခံနေရတယ်ဆိုတဲ့ သုတေသနတွေ ထွက်လာတယ်။ အဲဒီတော့ ပြန်စဉ်းစားရမှာက လေထုအရည်အသွေးတွေ ကောင်းအောင် နော်။ ကမ္ဘာကြီးကိုလည်း အထူူးသဖြင့် ကမ္ဘာကြီးရဲ့ခံနိုင်ရည်အား ကောင်းလာအောင် လုပ်ကြမှာလား ဆိုတာက မေးစရာ ဖြစ်လာတယ်။”
ဒီကပ်ရောဂါဟာ ကမ္ဘာ့စီးပွါးရေး ကို ထိခိုက်စေတာ လက်တွေ့ မြင်နေရပေမယ့် ကျန်းမာရေး ဆိုင်ရာမှာတော့ တရုတ်နိုင်ငံမှာ ဝန်းကျင်ညစ်ညမ်းမှုကြောင့် သေဆုံးရသူက ဒီရောဂါကြောင့် သေဆုံးရသူထက် များနေနိုင်တယ်လို့ Stanford တက္ကသိုလ် သဘာဝဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ စီးပွါးရေးပညာရှင် Marshall Burke က တွက်ချက်ထားကြောင်း Science Alert မှာ ဖေါ်ပြထားပါတယ်။
မတ်လလယ်လောက်က သူ့ရဲ့ ဆန်းစစ်ချက်အရ အသွားအလာ ပိတ်ပင်လိုက်တဲ့ ၂ လအတွင်း တရုတ်နိုင်ငံမှာ ညစ်ညမ်းဓါတ်ပစ္စည်း လေထုထဲပါဝင်မှု လျော့ကျ သွားတဲ့အတွက် အသက် ၅ နှစ်အောက် ကလေးငယ်ပေါင်း ၄၀၀၀ နဲ့ အသက် ၇၀ အထက် လူကြီး ၇၃ ၀၀၀ အသက်ကို ကယ်တင်နိုင်မယ်လို့ တွက်ထားကြောင်း တင်ပြရင်း ဒီသီတင်းပတ်အတွက် သိပ္ဗံနဲ့နည်းပညာ ကဏ္ဍကို ဒီမှာပဲ ရပ်နားလိုက်ပါရစေ။
(UNICODE)
Covid 19 ကပျရောဂါဆိုးဒဏျကို ခံနရေခြိနျမှာ အဆိုးထဲက အကောငျးလေး တခုတှေ့လာရတာကတော့ သဘာဝဝနျးကငြျနဲ့ လူသားတှကေို အငျမတနျ ဒုက်ခပေးတတျတဲ့ ညဈညမျးဓါတုအဆိပျငှေ့တှေ အမှုနျအမှှားတှေ ကမ်ဘာ့ကောငျးကငျယံမှာ အတောျကငျးစငျ သှားတာပဲ ဖွဈပါတယျ။ ဒီအကွောငျး သဘာဝဝနျးကငြျ အငျဂငြျနီယာ ဒေါျအေးအေးကွညျကို မေးမွနျးပွီး တငျပွပေးမှာပါ။
ညဈညမျးနတေဲ့ ကမ်ဘာ့ လထေု သန့ျစငျသှားတာ ဘာ့ကွောင့ျပါလဲ။
ဒေါျအေးအေးကွညျ။ ။“ဘာဖွဈလို့လညျး ဆိုတော့ အကွောငျးက ၃ - ၄ ခကြျလောကျ ရှိတယျ။ တဈအခကြျက လူတှရေဲ့ ကားသှားကားလာ မရှိတော့ဘူး။ ရှငျးသှားပွီ။ နောကျ စကျမှု လုပျငနျး လုပျတာတှလေညျး နဲသှားပွီ။ အဲဒီတော့ ကားအသှားအလာ မရှိဘူး ဆိုရငျ၊ ဘာနဲသှားသလဲ ဆိုတော့ ရှေ့လြားပွီး သှားနတေဲ့ ယာဉျတှကေ ထုတျလှှတျလိုကျတဲ့ ညဈညမျး ဓါတုပစ်စညျးတှကေ နဲသှားတယျ။ အဲဒီတော့ တဈအခကြျ နိုငျထရိုဂငြျ အောကျဆိုဒျ၊ ကားတှရေဲ့ အိတျဇောတှကေ ထုတျတဲ့ နိုကျထရိုဂငြျ အောကျဆိုဒျ နဲသှားပွီ။ ကာဗှနျမိုနောကျဆိုဒျ ထုတျတာ နဲသှားပွီ။ အဲဒါတငျ မကဘူး ဒီကားတှမြေားရငျ၊ နိုကျထရိုဂငြျ အောကျဆိုဒျတှေ၊ ဆာလဖာဒိုငျ အောကျဆိုဒျ တှကေ ကောငျးကငျထဲမှာပဲသူက အမှုနျအမှှား အဖွဈနဲ့လညျး ကနြိုငျသေးတယျ။ အဲဒါကွောင့ျ အမှုနျအမှှားမှာလညျး သူတို့က ပါလာနိုငျသေးတယျလေ။ အဲဒါ နဲသှားပွီ။
နောကျတခုက ဒုတိယ ညဈညမျးမှုတခု ရှိသေးတယျ။ အဲဒါက ဘာလညျး ဆိုတော့ မွပွေငျမှာ လူလုပျတဲ့ ozone အိုဇုံး။ အဲဒီ အိုဇုံးကလညျး နိုကျထရိုဂငြျအောကျဆိုဒျနဲ့ အငှေ့ပြံနိုငျတဲ့ အောျဂဲနဈ ဒွပျပေါငျးတှေ၊ သူတို့ ၂ခုက နရေောငျရှိရငျ ပေါငျးပွီးတော့ဖွဈတဲ့ အိုဇုံး ဆိုတာရှိတယျ။ အဲဒီ အိုဇုံးကလညျး လူအတှကျ အန်တရာယျဖွဈစတေယျ။ အဲဒီ လူလုပျတဲ့ အိုဇုံးက နဲသှားပွီ။ အဲဒီလို နဲသှားတဲ့ အခါကတြော့ လထေု အရညျအသှေးက ကောငျးလာမယျ။ နောကျပွီးတော့ အမှုနျအမှှားတှေ နဲသှားတဲ့ အခါ ကတြော့ မွငျနိုငျခြကေလညျး ပိုပွီးမြားလာတယျ။ နောကျ အမှုနျအမှှားမြားခွငျးက မွငျကှငျးကို ဝဝေါးစတောပေါ့နောျ။ အဲဒါကွောင့ျလညျး ကောငျးကငျ ကွညျလငျသှားစတော ဖွဈတယျ။ နောကျတခကြျက စကျရုံ အလုပျရုံတှေ ပိတျတော့လညျး အခိုးအငှေ့တှကေ နဲသှားမယျ။ အဲဒါတှကေလညျး ကွညျလငျသှားစတေဲ့ အကွောငျးရငျး ဖွဈပါတယျ။”
လထေုညဈညမျးမှု အခွနေေ သိပျဆိုးဝါးတဲ့ တရုတျနိုငျငံဟာ ဒီရောဂါ စတငျပွန့ျပှါးခဲ့တဲ့ နောကျ အသှားါအလာတှေ ပိတျ၊ စကျရုံတှေ မီးခိုးတိတျသှားခြိနျမှာတော့ သူ့ကောငျးကငျပွငျဟာ မကွုံစဖူး သန့ျစငျနတောကို နာဆာ အမရေိကနျအာကာသစူးစမျးရေး သိပ်ဗံက ထုတျပွနျတဲ့ ကောငျးကငျဓါတျပုံတှမှော တှေ့လာရပါတယျ။
အလားတူ တှေ့ရှိခကြျတှကေို ဗွိတိနျနဲ့ အမရေိကနျနိုငျငံမှာလညျး တှေ့ရတယျလို့ ဒေါျအေးအေးကွညျက ပွောပါတယျ။
ဒေါျအေးအေးကွညျ။ ။“အခု သူတို့ မထငျမှတျပဲနဲ့ တှေ့တာ ပေါ့နောျ။ အငျဂလနျမှာ ဆိုရငျ အငျဂလနျရဲ့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျ နဲ့ ပတျသကျတဲ့ အဖှဲ့ကနေ သူတို့ နှိုငျးကွည့ျလိုကျတယျ။ မနှဈက အခွနေနေဲ့ ဒီနှဈ အိမျထဲမှာပဲ နကွေပါဆိုတဲ့ အမိန့ျကို ခလြိုကျတဲ့ အခြိနျ အဲဒီအခြိနျက စပွီး ဧပွီလ ၅ ရကျနေ့အထိ ထငျတယျ အဲဒီလိုမြိုး အခြိနျနဲ့ မနှဈက အဲဒီလောကျ အခြိနျပိုငျး အတှငျးမှာ ဘယျလို ပွောငျးလဲသလဲ လို့ ကွည့ျလိုကျတဲ့ အခါ သိသိသာသာလြော့နဲ သှားတာကို တှေ့တယျ။ ဒါဟာ သှားရေးလာရေးတှေ နဲသှားလို့ဖွဈတာပဲ ဒါနဲ့ပတျသကျတယျ လို့သူတို့က ကောကျခကြျခတြယျ။ အငျဂလနျတပွညျလုံးမှာ သူတို့တိုငျးတဲ့ စခနျး ၁၀ ခုလောကျ ရှိတယျ။ အဲဒီကဟာတှကေို ပမြျးမြှယူပွီးတော့ နိုငျထရိုဂငြျ ဒိုငျအောကျဆိုဒျက ဘယျလောကျ နဲသှားသလဲ၊ ဆိုတာကို ကွည့ျတဲ့အခါမှာ အဲဒီလို အဖွေ ထှကျလာတယျ။ အဲဓါက အငျဂလနျမှာ။
အမရေိကားကို ကွည့ျမယျ ဆိုရငျ ဥပမာ ကောျလိုရာဒို ပွညျနယျမှာ Danver ဆိုတဲ့ မွို့ ရှိတယျ။ သူက တောငျနဲ့မွင့ျမားတဲ့ နရော ဖွဈတယျ။ အဲဒီမှာလညျး သှားရေးလာရေးတှေ လြော့ သှားတယျ။ နောကျ စကျမှု လုပျငနျးတှေ လြှော့ခလြိုကျတဲ့အတှကျကွောင့ျ မို့လို့ သူတို့မှာ လထေုညဈညမျးမှု လြော့သှားတယျ ဆိုတာကို ကနြျးမာရေးနဲ့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျ ဆိုငျရာ ကိုငျတဲ့ ဌာနကနေ တှေ့တယျ။ သူတို့က ဒါကို အဓီက တိုငျးတာတော့ မဟုတျဖူး။ သို့သောျလညျး ဒါဟာ တောျတောျ လြော့သှားပါလား။ ဒါဆိုရငျ ဒါကွောင့ျပဲ လို့သူတို့ ကောကျခကြျခမြိတာပေါ့နောျ။ ဒါပမေယ့ျ ဒါပဲလို့ တအားကွီးပွောနိုငျလောကျအောငျ ကတော့ data ကောကျတဲ့ ဟာက နဲနသေေးတာကိုး။
နောကျတခုကတော့ LA လို့ခေါျတဲ့ Los Angeles မွို့ပေါ့နောျ။ ဒါကတော့ အမရေိကနျရဲ့ အနောကျဖကျကမျးခွမှော ရှိတယျ။ အဲဒီမွို့ကွီးဟာ အငျမတနျမှ လူဦးရေ ထူထပျတယျ။ နယူးရောကျ ပွီးရငျ လူဦးရေ အထူထပျဆုံးပဲ။ သူကလညျး အမရေိကနျ ပွညျထောငျစုမှာ ဆိုရငျ လထေုညဈညမျးမှုနဲ့ ပတျသကျရငျ တောျတောျကွီးကို အခကျအခဲတှဖွေဈနတေယျ။ တောျတောျကွီးကို လထေုအခွနေကေ ဆိုးဝါးနတေယျ။ ဘာလို့လညျး ဆိုတော့ သူက ကားတှေ အရမျးမြားတယျ။ ကယျလီဖိုးနီးယား မှာဆိုရငျ တောငျကုနျးတှေ ကလညျး လူေ လမြားတယျ။ အဲဒီတော့ လထေုကလညျး ထှကျပေါကျမရှိပဲ ညပျနတော ပေါ့နောျ။ အဲဒီလိုလညျး ဖွဈတော့။ အခုလညျး ကရြော Covid ကာလမှာ ကတြော့ သှားတာလာတာတှကေ မရှိတော့ တဲ့ အခါကတြော့ ထူးခွားစှာပဲ ၁၉ ၉ ၂ ခုနှဈကတညျးက ပွူနာ ဖွဈခဲ့တဲ့ မွို့ကွီးက အသန့ျရှငျးဆုံး မွို့ကွီး ဖွဈနတေယျ။ ကောငျးကငျတှကေလညျး ကွညျလငျနတေယျ။ LA မှာဆို ကမြရောကျခဲ့တုနျးက ကောငျးကငျမှာဆို အရောငျက နီညိုညိုကွီးတှေ ဖွဈနတေယျ။ အဲဒါဘာလဲ ဆိုရငျ နိုကျထရိုဂငြျ အောကျဆိုဒျတှေ သူတို့က smog လို့ ခေါျတာပေါ့နောျ။ မွူမှုနျတှလေို ဆိုငျးနတေယျ။ အဲဒါ မြိုးတှေ ဖွဈတဲ့ နရောက အခုဆို ကွညျလငျနတေယျ။ LA တက်ကသိုလျက သဘာဝ ပတျဝနျးကငြျနဲ့ ဆိုငျတဲ့ လူတှကေလညျး ပွောတယျ။ ဒီလိုဖွဈတာဟာ တောျတောျလေးကို ထူးဆနျးတယျ ပေါ့နောျ။ အဓီက ကတော့ လူသားတှနေဲ့ ပတျသကျနတောပေါ့နောျ။ ဒီတော့ Covid ကွောင့ျ လူတှေ ငွိမျသှားခွငျးဟာ တနညျးအားဖွင့ျတော့ သဘာဝ ပတျဝနျးကငြျကို ကောငျးလာစတေယျ။”
ဒီရောဂါဒဏျ ဆိုးဆိုးဝါးဝါး ခံစားခဲ့ရတဲ့ အီတလီမှာလညျး မတျလ ပထမ ပတျထဲ ရိုကျကူးထားတဲ့ Copernicus Sentinel - 5P Satellite ကောငျးကငျဂွိုဟျတု ဓါတျပုံ တှမှောဆို ညဈညမျးဓါတုအဆိပျ အထူးသဖွင့ျ ကားတှေ၊ ဓါတျအားပေး စကျရုံတှေ၊ စကျမှုလုပျငနျးတှေ ကထှကျတဲ့ နိုငျထရိုဂငြျဒိုငျအောကျဆိုဒျ လထေုထဲ ပါဝငျမှု သိသိသာသာ နဲနတော တှေ့ခဲ့ရတာပါ။
ဒါဟာ သဘာဝဝနျးကငြျအတှကျ သိပျကိုအရေးပါတဲ့ သတိထားသင့ျတဲ့ အခကြျလို့ဒေါျအေးအေးကွညျက ပွောပါတယျ။
ဒေါျအေးအေးကွညျ။ ။“ကမြတို့ ကွုံတှေ့နရေတဲ့ ညဈညမျးမှုတှေ တောျတောျမြားမြားဟာ လူလုပျလို့လို့ ပွောလို့ရတာပေါ့နောျ။ ကမ်ဘာမှာ အားလုံးငွိမျသှားတဲ့ ကာလမှာ သဘာဝ ပတျဝနျးကငြျက ပွောလိုကျတာကို လူတှေ သိလာစတောပေါ့။ အတတျနိုငျဆုံး အသန့ျရှငျးဆုံး လကေို ရှုနိုငျမှပဲ လူတှရေဲ့ ကနြျးမာရေးက ကောငျးမယျ။ အခုဆိုရငျ ကိုဗဈ ဖွဈတဲ့ အခါမှာ ဆိုရငျ နဂိုလထေု ညဈညမျးမှု ရှိတဲ့ ဒသေမှာ နတေဲ့ သူတှကေ ပိုပွီးတော့ ခံနရေတယျဆိုတဲ့ သုတသေနတှေ ထှကျလာတယျ။ အဲဒီတော့ ပွနျစဉျးစားရမှာက လထေုအရညျအသှေးတှေ ကောငျးအောငျ နောျ။ ကမ်ဘာကွီးကိုလညျး အထူူးသဖွင့ျ ကမ်ဘာကွီးရဲ့ခံနိုငျရညျအား ကောငျးလာအောငျ လုပျကွမှာလား ဆိုတာက မေးစရာ ဖွဈလာတယျ။”
ဒီကပျရောဂါဟာ ကမ်ဘာ့စီးပှါးရေး ကို ထိခိုကျစတော လကျတှေ့ မွငျနရေပမေယ့ျ ကနြျးမာရေး ဆိုငျရာမှာတော့ တရုတျနိုငျငံမှာ ဝနျးကငြျညဈညမျးမှုကွောင့ျ သဆေုံးရသူက ဒီရောဂါကွောင့ျ သဆေုံးရသူထကျ မြားနနေိုငျတယျလို့ Stanford တက်ကသိုလျ သဘာဝဝနျးကငြျဆိုငျရာ စီးပှါးရေးပညာရှငျ Marshall Burke က တှကျခကြျထားကွောငျး Science Alert မှာ ဖေါျပွထားပါတယျ။
မတျလလယျလောကျက သူ့ရဲ့ ဆနျးစဈခကြျအရ အသှားအလာ ပိတျပငျလိုကျတဲ့ ၂ လအတှငျး တရုတျနိုငျငံမှာ ညဈညမျးဓါတျပစ်စညျး လထေုထဲပါဝငျမှု လြော့ကြ သှားတဲ့အတှကျ အသကျ ၅ နှဈအောကျ ကလေးငယျပေါငျး ၄၀၀၀ နဲ့ အသကျ ၇၀ အထကျ လူကွီး ၇၃ ၀၀၀ အသကျကို ကယျတငျနိုငျမယျလို့ တှကျထားကွောငျး တငျပွရငျး ဒီသီတငျးပတျအတှကျ သိပ်ဗံနဲ့နညျးပညာ ကဏ်ဍကို ဒီမှာပဲ ရပျနားလိုကျပါရစေ။
