မ်ိဳးတုန္းေပ်ာက္ကြယ္မယ့္ အႏၱရာယ္နဲ႔ ရင္ဆုိင္ေနရတဲ့ ဇီဝမ်ိဳးစိတ္ေပါင္းက ကမာၻတလႊားမွာ တသန္းေလာက္ ရွိေနၿပီး ျမန္မာႏုိင္ငံမွာေတာ့ ၃ ရာေက်ာ္ရွိေနပါတယ္။ ဒီအႏၱရာယ္ဟာ လူသားေတြေၾကာင့္ ျဖစ္လာရတယ္ဆိုတာနဲ႔ ဘယ္လိုကာကြယ္ႏိုင္တယ္ ဆိုတာကို ဒီတပတ္မွာ ေျပာျပပါရေစ။
လက္ရွိကမၻာေပၚမွာ အပင္နဲ႔ သတၱ၀ါ မ်ဳိးစိတ္ေပါင္း ၈ သန္းရွိေနၿပီး လူေတြရဲ႕ အျပဳအမူေၾကာင့္ မ်ဳိးတုန္းမယ့္ အႏၱရာယ္နဲ႔ ရင္ဆိုင္ေနရတဲ့ မ်ဳိးစိတ္ ေပါင္းက ၁ သန္းေလာက္ ရွိတယ္လို႔ ကုလသမဂၢရဲ့ (၇) ႀကိမ္ေျမာက္ IPBES (Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services) ဇီ၀မ်ဳိးကဲြနဲ႕ ေဂဟစနစ္ဆိုင္ရာ သိပၸံ-မူ၀ါဒ ေရးရာ ႏိုင္ငံတကာညီလာခံမွာ ၂၀၁၉ ေမလ ၆ ရက္ေန႔က ထုတ္ျပန္တဲ့ အစီရင္ခံစာမွာ သတိေပးလိုက္ပါတယ္။
တကမၻာလံုး အတိုင္းအတာနဲ႔ အပင္နဲ႔သတၱဝါ မ်ိဳးစိတ္ေတြ အခုလို အစုလိုက္အၿပံဳလိုက္ မ်ဳိးတုန္းမယ့္ ျဖစ္ရပ္ဟာ လူ႔သမိုင္းမွာ တခါမွ မႀကံဳဘူးေသးတဲ့ အေျခအေနမ်ဳိးလို႔ ႏိုင္ငံတကာ သုေတသီ ၄၅၀ ေရးသားတဲ့ စာမ်က္ႏွာ ၁,၈၀၀ ပါ အစီရင္ခံစာမွာ ေဖၚျပထားတာပါ။ မ်ိဳးတုန္းမယ့္ႏႈန္းဟာလည္း လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ သန္းေပါင္း ဆယ္သန္းေလာက္ကနဲ႔ ယွဥ္ရင္ အဆေပါင္း ေထာင္ခ်ီၿပီး ျမန္ဖို႔ရွိတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
ဒီလုိ ျဖစ္လာတာဟာ လူသားေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ပင္လယ္သမုဒၵရာကိုပါ ညစ္ညမ္းေစတဲ့ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြကို လက္လြတ္စံပယ္လႊင့္ပစ္တာ၊ ငါးအလြန္အကၽြံဖမ္းတာ၊ တရားမဲ့သစ္ခုတ္တာ၊ စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႔ ေဆာက္လုပ္ေရးေတြအတြက္ ေျမယာခ်ဲ႕ထြင္တာေတြလို လူသားေတြရဲ့ လုပ္ရပ္ေၾကာင့္ ျပင္းထန္တဲ့ ဥတုရာသီ ေျပာင္းလဲမႈေတြကို လက္ေတြ႔ခံစားေနရတာပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ အပင္ေတြ သတၱဝါေတြတင္မကပဲ သူတုိ႔ရဲ့ ဇီ၀ေဂဟစနစ္ေတြ၊ ပင္လယ္သမုဒၵရာနဲ႔ ေျမျပင္ေတြ၊ ေဝဟင္ေတြ အပါအဝင္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ပါ ဆုတ္ယုတ္ပ်က္စီး လာေနၿပီး သဘာဝ ေတာရိုင္းတိရိစာၦန္နဲ႔ အပင္ေတြ မ်ိဳးတုန္းမယ့္ အႏၱရာယ္ ကာကြယ္ေရးကို ခ်က္ခ်င္း အေရးယူ လုပ္ေဆာင္ဖို႔ IPBES အႀကီးအကဲ Robert Watson ကေျပာပါတယ္။
Robert Watson ။ ။“က်ေနာ္တို႔ရဲ့ ဌာေနသစ္ေတာေတြ စိမ့္ေျမေတြ ျပဳန္းတီး၊ ေပ်ာက္ကြယ္ကုန္တာဟာ ဇီဝမ်ိဳးကြဲေတြ အေပၚသက္ေရာက္မႈ သိပ္ကိုႀကီးမားတဲ့အတြက္ ဒီျပႆနာကို ဥတုရာသီျပႆနာ နည္းတူ အေရးတႀကီး ေရွ႕တန္းတင္ေျဖရွင္းဖို႔ လိုပါတယ္။ ဒါဟာ သဘာဝဝန္းက်င္ဆိုင္ရာ ျပႆနာသက္သက္ မဟုတ္ပဲ စီးပြါးေရး၊ ဖြံ႔ၿဖိဳးေရး၊ လံုၿခံဳေရး၊ လူမႈေရး၊ လူ႔က်င့္ဝတ္နဲ႔ သိကၡာပိုင္းဆိုင္ရာ ျပႆနာလည္း ျဖစ္ေနတာမို႔ ခုခ်က္ခ်င္းအေရးယူ လုပ္ေဆာင္ဖို႔ အခ်ိန္ေရာက္ေနပါၿပီ”
သကၠရာဇ္ ၁၉၀၀ ေလာက္ကစၿပီး ကမာၻေျမျပင္မွာ ရွင္သန္ေပါက္ဖြားၾကတဲ့ မ်ိဳးစိတ္ေတြထဲက အနဲဆံုး ရာခိုင္ႏႈန္း၂၀ ေလာက္နဲ႔ ကုန္းေန-ေရေနသတၱ၀ါမ်ိဳးစိတ္ေတြရဲ့ ရာႏႈန္း ၄၀ ေက်ာ္ဟာ မ်ိဳးတုန္း ေပ်ာက္ကြယ္ ခဲ့ရသလို၊ ေရေနသတၱဝါ ၃ ပုံ ၁ ပုံေက်ာ္လည္း မ်ိဳးတုန္းမယ့္ အႏၱရယ္နဲ႔ ရင္ဆုိင္ ေနရတာ ျဖစ္ပါတယ္။
အာရွေဒသ တလႊားမွာ မ်ိဳးတုန္း ေပ်ာက္ကြယ္လုနီး မ်ိဳးစိတ္ေပါင္း ၅ ေထာင္ေက်ာ္ရွိတဲ့ ထဲက မဲေခါင္ေဒသမွာ ေပ်ာက္ကြယ္လု မ်ိဳးစိတ္ေပါင္း ၅၀၀ ေလာက္ ရွိေနသလို ျမန္မာႏုိင္ငံ တႏိုင္ငံထဲမွာတင္ မ်ိဳးစိတ္ေပါင္း ၃၃၁ အတြက္ အႏၱရာယ္ရွိေနတယ္လို႔ ဆြစ္ဇာလန္အေျခစိုက္ IUCN သဘာဝ ေတာ္ရို္င္း ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေရးအဖြဲ႔က မတ္လထဲမွာ အစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါတယ္။
အခုလို အပင္ေတြ သတၱဝါေတြ မ်ိဳးတုန္းကြယ္ေပ်ာက္မယ့္ အႏၱရာယ္ကို ကာကြယ္ဖို႔ သူတို႔မွွီတင္း ေနထုိင္တဲ့ ေရ၊ ေျမ၊ ေလ အေနထားေတြ မေပ်ာက္ကြယ္ေအာင္ လူေတြကပဲ လုပ္ေဆာင္ေပးရမွာ ျဖစ္ေၾကာင္း သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ အင္ဂ်င္နီယာ ေဒၚေအးေအးၾကည္က ေျပာပါတယ္။
ေဒၚေအးေအးၾကည္။ ။“အဓိကကေတာ့ သတၱဝါေတြ မွီတင္းေနထုိင္တဲ့ ေရ- ေျမ- ေလ အေနထား ေတြ မေပ်ာက္ျပယ္ဘူး ဆိုလို႔ရွိရင္ သတၱဝါေတြက ဆက္လက္ တည္ရွိေနမွာပါ။ သူတုိ႔ လိုအပ္တဲ့ အေျခေနမွာ မရေတာ့ဘူး ဆိုရင္ သူတုိ႔က သဘာဝရဲ့ သေဘာတရား အရ ေပ်ာက္ကြယ္သြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါ့ေၾကာင့္ သဘာဝ ပတ္ဝန္းက်င္၊ အင္ဂ်င္နီယာေတြ၊ ရုကၡေဗဒ၊ ဇီဝေဗဒ ပညာရွင္ေတြ သူတို႔အားလံုးဟာ တကယ့္တကယ္ေတာ့ သူ႔အပိုင္းနဲ႔သူ တေယာက္စီခ်င္းဟာ သဘာဝ ဝန္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေရးမွာ လိုအပ္ပါတယ္။ အားလံုး ပူးေပါင္း ၿပီးေတာ့ ေရတိုမၾကည့္ပဲနဲ႔ ေရရွည္ကို ဘယ္လိုလုပ္ၾကမယ္ ဆိုတာကို စၿပီးေတာ့ လုပ္သင့္ပါတယ္။”
ေရရွည္အတြက္ ဇီဝမ်ိဳးစိတ္ေတြ အစုလိုက္အၿပံဳလိုက္ မ်ဳိးတုန္းမယ့္ အႏၱရာယ္ကို ေျဖရွင္းဖို႔ လူမႈအဖဲြ႕အစည္းအလိုက္ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈလုပ္ဖို႔လည္း လုိအပ္တယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။
လြန္ကဲတဲ့ ဥတုရာသီဒဏ္ကို ထူးထူးကဲကဲ ခံစားေနရတဲ့ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာဆို အခုအခ်ိန္ဟာ မီးနီျပ အခ်က္ေပးတဲ့ အခ်ိန္မ်ိဳး ေရာက္ေနၿပီလို႔ ဆိုပါတယ္။ ေျမေအာက္ေရကို အဆမတန္ ထုတ္သံုးေနသလို ေရခ်ဳိေရေတြမွာ ဆားငန္ေရေတြ ဝင္ေနၿပီး ေျမေပၚေရေတြကလည္း လုပ္ငန္းေၾကာင့္အပါအဝင္ အေၾကာင္းအမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင့္ ညစ္ညမ္းေနတဲ့အတြက္ ေသာက္သံုးေရ ျပႆနာ ရွိလာႏိုင္တယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။
ေဒၚေအးေအးၾကည္။ ။“လူဦးေရက မ်ားလာတာနဲ႔အမွ် ေသာက္ေရသံုးေရ လိုအပ္ခ်က္ကလည္း မ်ားလာတယ္။ အလြယ္တကူ ျမစ္ေခ်ာင္းထဲက ေရကို မရတဲ့ အခါမွာ ေျမေအာက္ေရကို တူးၿပီး သံုးေနတယ္။ ေျမေအာက္ေရက ဘာနဲ႔တူသလဲ ဆိုေတာ့ ဘဏ္တိုက္ထဲကေန ေငြကို ထုတ္သံုးသလို ပါပဲ။ အဲဒီအခါမွာ ေျမကၽြံတာေတြ ျဖစ္မယ္။ ဒါတင္မကေသးဘူး၊ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕မွာ ေတာင္မွ အခုဆိုလို႔ ရွိရင္ ၿမိဳ႕လယ္ေခါင္ တခ်ိဳ႕ေနရာေတြမွာ ဆားငန္ေရစိမ့္ဝင္တာ ေတြ႔ရတယ္။ ေရခ်ိဳက သဘာဝ ပ်က္သြားတာေပါ့။ ရာသီဥတုကလည္း ပူျပင္းတဲ့အတြက္ေၾကာင့္လည္း ျမစ္ေတြ ေခ်ာင္းေတြက ခန္းလာတယ္။ ရွိတဲ့ ျမစ္ေတြ ေခ်ာင္းေတြ ထဲမွာလည္း စီးပြါးေရး လုပ္ငန္းေတြက နဲနဲ မ်ားလာေတာ့ အဲဒီက အညစ္အေၾကးေတြကလည္း ဒီအတိုင္းပဲ စြန္႔ခ်လိုက္တယ္။ လူေတြ အရင္က စိတ္ခ် လက္ခ် ေသာက္ႏုိင္တဲ့ေရေတြက မေသာက္ႏုိင္ေတာ့ဘူး။ ေသာက္ရင္လည္း အႏၱရာယ္ ျဖစ္ႏုိင္တယ္။ ေရက တေျဖးေျဖးနဲ႔ ရွားလာတယ္။ အဲဒီေတာ့ ေရအရင္းအျမစ္ကိုလည္း ထိန္းသိမ္းရမယ္။ ေရအေရအတြက္ ကိုလည္း ထိန္းသိမ္းရမယ္။ ဧရာဝတီျမစ္ႀကီး ဆိုတာ အရင္ကနဲ႔ မတူေတာ့ဘူး။ ဒါကို လူေတြ သိပါတယ္။
လူေတြက ကိုယ့္ရပ္ကြက္ထဲမွာ ေရပိုက္ကေလးကေန ေရစိမ့္ၿပီး ေပါက္ေနတာကအစ၊ ဒီလို ေရစိမ့္ ေပါက္ေနတာ ေလးက တေန႔ထဲမွာတင္ ဂါလံေပါင္း မ်ားစြာ ျဖစ္သြားႏုိင္တယ္။ အဲဒီေရေတြဟာ အလဟႆ ျဖစ္ကုန္တယ္။ အဲဒီလုိမ်ိဳးဆိုေတာ့ အဖက္ဖက္ကေနၿပီးေတာ့ စစ္စစ္ စီစီနဲ႔ လုပ္မွပဲ ေရရွားၿပီး ျပႆနာ ျဖစ္တာ ေလးေတြ၊ ေရငတ္ၾကတာ၊ ေရေၾကာင့္ ခိုက္ရန္ျဖစ္ရတာ အဲဒါမ်ိဳးေတြကို ေရွာင္ႏုိင္မယ္။”
ဒါ့အျပင္ ေရ ေျမေတာေတာင္ ေတြကို အေရးတႀကီး ထိန္းသိမ္းၾကေရးအတြက္ ျပည္သူေတြကို အသိပညာျဖန္႔ျဖဴးေပးဖုိ႔ ဂရုတစိုက္ လုပ္ေဆာင္ဖုိ႔ လုိတယ္လို႔ေျပာပါတယ္။
ေဒၚေအးေအးၾကည္။ ။“ငါးေတြ ဘာေတြကို ေပါင္းသတ္ေဆးနဲ႔ ဖမ္းတာမ်ိဳး၊ သစ္ပင္ပန္းပင္ေတြမွာ သံုးရမယ့္ ေပါင္းသတ္ေဆးကို ငါးဖမ္းဖို႔ လုပ္တယ္ ဆိုရင္ ဒါက ပညာေပးအပိုင္းမွာ အရမ္းကို အားနဲ ေနတာျပတယ္ေပါ့ေနာ္။ ဓါတုပစၥည္းေတြကို မသံုးစြဲသင့္တဲ့ အတုိင္းအတာနဲ႔ လယ္ေတြယာေတြ မွာ သံုးစြဲလိုက္ရင္လည္း သတၱဝါေတြကိုပါ ထိခိုက္တာပဲ။ တခုနဲ႔ တခုက ေဂဟ စံနစ္က ဆက္စပ္ေန တယ္။
ျမန္မာျပည္မွာက အဲဒီလိုပဲ ပညာေပးအပိုင္းက အရမ္းအားနဲ ေနတဲ့ အခါက်ေတာ့ ေတာင္သူ ေတြနဲ႔ ေမြးျမဴေရးသမားနဲ႔ အကုန္လံုးၾကားမွာ သူတို႔မွာက လိုခ်င္သိခ်င္ရင္ ဘယ္နားသြား ေမးရမွန္း မသိဘူးျဖစ္ေနတယ္။ အဲဒီအခါမွာ ကြာဟမႈေတြက ရွိေနတာေပါ့။ ဥပမာ ေတာင္သူေတြ ထဲမွာ ပိုးသတ္ေဆး သံုးရင္ေတာင္ အဲဒီပိုးသတ္ေဆးက တကယ္လို႔ အေရျပားထဲ ဝင္သြားလို႔ ရွိရင္ ျပႆနာ ျဖစ္တယ္ဆိုတာ မသိလို႔ ေသသြားတာ မ်ိဳးလည္း ရွိတယ္။ ဒါေတြက လက္ေတြ႔ အျဖစ္ေတြ ေပါ့။ အဲဒီေတာ့ ပညာေပး ပိုင္းလည္း လိုတယ္။ ပညာေပးဆိုတာ ဒီအတုိင္း ေပးလို႔ မရဘူူး။ ပညာေပး ဌာန ကိုရွိေနရမယ္။ အစိုးရကပဲ ဦးစီးရမွာပဲ။ သဘာဝဝန္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေရးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အစိုးရ ပညာေပး ဌာန ကို ရွိေနရမယ္။ ဒါကို အၿမဲတမ္း လုပ္ေနရမယ္။ ဒီ ပညာေပးအတြက္ ဘတ္ဂ်က္ကို ထားထားရမယ္။ ေနာက္တပိုင္းက တကယ္လို႔ ေဖါက္ဖ်က္ ရင္လည္း ထိထိေရာက္ေရာက္ အေရးယူတဲ့ တရားဥပေဒမ႑ိဳင္က လိုက္ဖို႔ လိုတယ္။”
သဘာဝဝန္းက်င္ အင္ဂ်င္နီယာ ေဒၚေအးေအးၾကည္ပါ။
