ကြီးလေးတဲ့ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေ IIMM ဆက်လက်စုဆောင်း

ကြီးလေးတဲ့ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေ IIMM ဆက်လက်စုဆောင်း

မြန်မာနိုင်ငံမှာဖြစ်တဲ့ ဆိုးဝါးတဲ့ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှု အထောက်အထားတွေကို ဆက်လက်စုဆောင်း သိမ်းဆည်းနေပါတယ်လို့ IIMM ရဲ့ အကြီးအကဲက ဗီအိုအေမြန်မာပိုင်းကို ပြောပါတယ်။ ရှမ်း၊ ကချင်နဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်တွေမှာ ၂၀၁၁ ခုနှစ်ထဲက ဖြစ်နေတဲ့ ကြီးလေးတဲ့ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ပြစ်မှုအထောက်အထားတွေ စုဆောင်းသုံးသပ်ပြီး၊ နိုင်ငံတကာဥပဒေနဲ့အညီ စစ်ဆေးတဲ့ တရားရုံးတွေကို မျှဝေဖို့ IIMM (ခေါ်) Independent Investigative Mechanism for Myanmar / Myanmar Mechanism ကို ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီက တာဝန်ပေးထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ မြန်မာတနိုင်ငံလုံးမှာ ဖြစ်သမျှ ကြီးလေးတဲ့ ပြစ်မှုကျူးလွန်မှုမှန်သမျှ ဆက်လက်စုဆောင်းသွားမှာ ဖြစ်တယ်လို့ အကြီးအကဲ Nicholas Koumjian က ပြောပါတယ်။ မစုမြတ်မွန်က ဆက်သွယ်မေးထားပါတယ်။

မေး ။ ။ IIMM အကြီးအကဲအနေနဲ့ Myanmar Mechanism လို့ အတိုကောက်ခေါ်တဲ့ IIMM ဆိုတာ ရှင်းပြပါရှင့်၊ Myanmar Mechanism ရဲ့ လုပ်ပိုင်ခွင့်၊ တာဝန်တွေက ဘာပါလဲ၊ ဒီတာဝန်တွေကျေဖို့ ဘယ်လိုဆောင်ရွက်နေပါလဲ။

ဖြေ ။ ။ Myanmar Mechanism ဆိုတာကတော့ ကုလသမဂ္ဂရဲ့ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ အဆင့်အမြင့်ဆုံးအဖွဲ့အစည်း လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီက ဖွဲ့စည်းပေးထားတဲ့ ယန္တရားတခု ဖြစ်ပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ကို အပ်နှင်းထားတဲ့ လုပ်ပိုင်ခွင့်တွေကတော့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ၂၀၁၁ ခုနှစ်ထဲကစလို့ ဆိုးဝါးတဲ့ နိုင်ငံတကာပြစ်မှုတွေ၊ နိုင်ငံတကာဥပဒေတွေ ချိုးဖောက်ကျူးလွန်တဲ့ ဆိုးဝါးတဲ့ ပြစ်မှုတွေရဲ့ အထောက်အထားတွေ စုဆောင်းဖို့၊ သိမ်းဆည်းဖို့နဲ့ သုံးသပ်ဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ လုပ်ပိုင်ခွင့်က မြန်မာတနိုင်ငံလုံးမှာ အကြုံးဝင်ပါတယ်။ ကြီးလေးတဲ့ နိုင်ငံတကာ ပြစ်မှုမြောက်တဲ့အမှုတွေကို အဖွဲ့အစည်းတခုအပေါ် ကျူးလွန်တာဖြစ်ဖြစ်၊ လူတဦးတယောက်က ကျူးလွန်တာပဲဖြစ်ဖြစ် ကျူးလွန်တယ်ဆိုရင် အထောက်အထားတွေ စုဆောင်းဖို့ လုပ်ပိုင်ခွင့်အာဏာ အပ်နှင်းထားပါတယ်။

၂၀၁၁ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ (၁) ရက်နေ့ထဲက စတာဖြစ်ပြီး၊ ခွင့်ပြုတဲ့ လုပ်ပိုင်ခွင့်ကို လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီက မပြင်မချင်း ဆက်ပြီး စုံစမ်းနေမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနေ့နက်ဖြန် နောက်သီတင်းပါတ်တွေအထိ ဆက်ပြီး အချက်အလက်တွေ စုဆောင်းနေမှာပါ။ ကျွန်တော်တို့ကို လုပ်ပိုင်ခွင့် တာဝန်ပေးထားတဲ့ နောက်တချက်က ပြစ်မှုကျူးလွန်သူတွေကို နိုင်ငံတကာ တရားရုံးမှာပဲဖြစ်ဖြစ်၊ နိုင်ငံအဆင့် တရားရုံးမှာပဲဖြစ်ဖြစ် တရားစွဲတဲ့အခါ ကျွန်တော်တို့ ရရှိထားတဲ့ အချက်အလက်တွေကို သုံးသပ်ပြီး လိုအပ်တာ မျှဝေဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကျွန်တော်တို့က ရရှိတဲ့ ဒီအချက်အလက်တွေကို ဆန်းစစ်ပြီး ဒီအမှုမှာ ဘယ်သူက တာဝန်ရှိသလဲဆိုတာကို ကြိုးစားသုံးသပ်ပါတယ်။ အမှုတည်ဆောက်ထားပြီး တနေ့နေ့မှာ သက်ဆိုင်ရာအမှုကို စစ်ဆေးတဲ့ တရားရုံးတွေကို မျှဝေနိုင်ဖို့ ပြင်ဆင်ထားရပါတယ်။

မေး ။ ။ စောစောက မစ္စတာခွမ်းဂျန် ရှင်းပြတဲ့ထဲမှာပါသလိုပဲ IIMM ကို စတင်ဖွဲ့စည်းချိန်က ရှမ်း၊ ကချင်၊ ရခိုင်မှ ၂၀၁၁ ခုနှစ်ထဲက ဖြစ်ခဲ့တဲ့ အဆိုးဝါးဆုံး လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှု အထောက်အထားတွေကို စုဆောင်းမှတ်တမ်းပြုစုထားဖို့ ဖြစ်တယ်လို့ နားလည်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဖေဖော်ဝါရီ (၁) ရက် အာဏာသိမ်းပြီးနောက် လုံခြုံရေးတပ်ဖဲ့ွတွေရဲ့ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေကိုလည်း ရယူမှတ်တမ်းပြုထားတယ်ဆိုတော့ လုပ်ငန်းလုပ်ပိုင်ခွင့် တာဝန်တွေကို တိုးချဲ့လိုက်တဲ့သဘောပါလား။

ဖြေ ။ ။ လုပ်ပိုင်ခွင့်တာဝန်တွေကို တိုးပေးလိုက်တာ မဟုတ်ပါဘူး။ IIMM ကို စတင် ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ချိန်ထဲက မြန်မာတနိုင်ငံလုံးမှာ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ပြစ်မှုတွေကို စုံစမ်းဖို့ တာဝန်ပေးထားတာပါ။ ခင်ဗျားပြောတာ မှန်ပါတယ်။ လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီက IIMM ကို ဖွဲ့စည်းပေးလိုက်ချိန်ကတော့ ရခိုင်၊ ရှမ်းနဲ့ ကချင်ပြည်နယ်တွေမှာ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ပြစ်မှုအထောက်အထားတွေကို အဓိက စုဆောင်းဖို့ တာဝန်ပေးခဲ့တာပါ။ ဒါပေမဲ့ မြန်မာနိုင်ငံ ဘယ်နေရာမှာမဆို ကျူးလွန်တဲ့ ကြီးလေးတဲ့၊ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေကို စုံစမ်းရမယ်လို့ တာဝန်ပေးထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဘယ်တုန်းကမှ အချိန်ကန့်သတ်ချက်လည်း လုပ်မထားပါဘူး။ ကျုးလွန်သူတွေအနေနဲ့ တာဝန်ခံမှု၊ တာဝန်ယူမှု မရှိရင်၊ အခုလိုကြီးလေးတဲ့ ပြစ်မှုတွေ ထပ်ခါထပ်ခါ ချိုးဖောက်နေမှာကို လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီက စိုးရိမ်လို့ ဖြစ်မှာပါ။ ဒါကြောင့်လဲ အထောက်အထားတွေကို စုစည်းသိမ်းဆည်းထားတဲ့ အဖွဲ့တခုကို တည်ထောင်ပေးလိုက်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါမှ တနေ့ကျရင် တာဝန်ရှိသူတွေ တာဝန်ခံရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ နောက်တချက်ကလည်း နိုင်ငံတကာ အသိုင်းအဝိုင်းက အခုလို အထောက်အထားတွေကို စုဆောင်းနေတယ်ဆိုတာ သိရင် တချို့ကျူးလွန်မှုမျိုးတွေကို ထပ်ပြီး ကျူးလွန်ဖို့ တွန့်သွားနိုင်တယ်ဆိုတဲ့ မျှော်လင့်ချက်နဲ့ IIMM ကို ဖွဲ့စည်းပေးထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။

မေး ။ ။ အဲဒီတော့ IIMM က ဘယ်လိုအချက်အလက်၊ သက်သေ၊ အထောက်အထားတွေကို ရယူ စုဆောင်းနေပါသလဲ၊ တကယ်လို့ အဲဒီအချက်အလက်တွေ ပို့ပေးချင်သူတွေအနေနဲ့ သူတို့ ပို့ပေးတဲ့အချက်တွေ အလဟာသ မဖြစ်ရအောင် ဘာတွေသတိပြုသင့်ပါလဲ။

ဖြေ ။ ။ လူသားထုအပေါ် ကျူးလွန်တဲ့ပြစ်မှု၊ စစ်ရာဇဝတ်မှု ဒါမှမဟုတ် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုလို ကြီးလေးတဲ့ နိုင်ငံတကာပြစ်မှုမြောက်တဲ့ အမှုတွေနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အချက်အလက်တွေကို စုဆောင်းပါတယ်။ စစ်ရာဇဝတ်မှုကတော့ လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခတွေနဲ့ ဆက်စပ်တဲ့ ပြစ်မှုတွေပါ။ ဂျီနီဗာ ပဋိဉာဉ် (Geneva Convention) ပါအချက်တွေကို ချိုးဖောက်တဲ့၊ ဥပဒေစည်းကမ်းတွေကို ချိုးဖောက်တဲ့ အမှုတွေ ဖြစ်ပါတယ်။ လူသားထုအပေါ် ကျူးလွန်တဲ့ ပြစ်မှုမျိုးကျတော့ အရပ်သားတွေအပေါ် စနစ်တကျ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ပြစ်မှတ်ထားတဲ့အခါ ကျုးလွန်တဲ့ ကြီးလေးတဲ့ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုမျိုး ဖြစ်ပါတယ်။

လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုကတော့ ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိနဲ့ လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေး အခြေခံတဲ့ အသိုင်းအဝိုင်းတွေကို ဖျက်စီးပြစ်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဆိုတော့ ကျွန်တော်တို့က ဒီလိုပြစ်မှုတွေ ကျုးလွန်တယ်ဆိုတဲ့ အထောက်အထားမျိုးစုံကို စုဆောင်းပါတယ်။ ဒီပြစ်မှုတွေအတွက် ဘယ်သူတွေမှာ တာဝန်ရှိသလဲဆိုတာ သိနိုင်မယ့် အထောက်အထားတွေကိုလည်း စုဆောင်းပါတယ်။ ပြစ်မှုကျူးလွန်ခံရသူတွေ သက်သေတွေကို ကျွန်တော်တို့ စကားပြောချင်ပါတယ်။ ဒီအမှုတွေကျုးလွန်ဖို့ စီစဉ်သူတွေ အမိန့်ပေးသူတွေကို ဖော်ထုတ်ဖို့အတွက် ထဲထဲဝင်ဝင် အကြောင်းအချက်တွေ သိထားသူတွေနဲ့ စကားပြောနိုင်ဖို့ သိပ်အရေးကြီးတယ်ဆိုတာ အလားတူပြစ်မှုတွေ စုံစမ်းဖူးတဲ့ ကျွန်တော့်အတေ့ွအကြုံအရ ပြောချင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် အဲလို အတွင်းသတင်းပေးနိုင်သူမျိုးတွေ ကျွန်တော်တို့ကို ဆက်သွယ်လာဖို့ မျှော်လင့်ပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ နည်းမျိုးစုံနဲ့ အထောက်အထားတွေ စုဆောင်းတဲ့ အသေးစိတ်ကိုတော့ ကျွန်တော်တို့ အလုပ်တွေ ထိခိုက်မှာစိုးလို့ သိပ်မပြောချင်ပါဘူး။ ပြောနိုင်တာကတော့ ကျွန်တော်တို့ကို အချက်အလက်ပေးချင်လို့ ဆက်သွယ်လာသူတွေ အများကြီးရှိပါတယ်။

သူတို့ကို ကျွန်တော်တို့တောင်းဆိုတာက ဓါတ်ပုံတွေ ဗီဒီယိုတွေပေးတယ်ဆိုရင် ဘာဖြစ်တာလဲ ဘယ်နေ့က ဘယ်မှာဖြစ်တာလဲ။ အဲဒီဓါတ်ပုံ ဗီဒီယိုတွေကို ဘယ်သူရိုက်ထားတာလဲဆိုတာ ပြောပြဖို့ မေးပါတယ်။ အင်တာနက်ပေါ်မှာ တေ့ွနိုင်တဲ့ ဗီဒီယိုမျိုးဆိုရင်တော့ ကျွန်တော်တို့လဲ အချက်အလက်ရနိုင်တဲ့အတွက် အဲဒါမျိုးတွေပေးဖို့ မလိုပါဘူး။ ကျွန်တော်တို့ဆီ ဆက်သွယ်မယ့်သူတွေအနေနဲ့ သူတို့အတွက် အန္တရာယ်မရှိနိုင်တဲ့ နည်းလမ်းတွေနဲ့ ဆက်သွယ်ဖို့ ပြောပါတယ်။ သူတို့လုံခြုံရေးက ကျွန်တော်တို့အတွက် သိပ်အရေးကြီးပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ (https://iimm.un.org/) website ပေါ်မှာလည်း ကျွန်တော်တို့ကို ဘယ်လို ဆက်သွယ်လို့ရတယ်ဆိုတာ ရှင်းပြထားပါတယ်။ ပို့တဲ့အချက်အလက်တွေ ကြားဖြတ်မယူနိုင်အောင် အင်မတန်လုံခြုံစိတ်ချရတဲ့ Proton Mail စနစ်ကို သုံးပါတယ်။ တခုရှိတာက ဆက်သွယ်တဲ့သူကလည်း အဲဒီ Proton Mail စနစ်ကို သုံးဖို့တော့ လိုပါတယ်။ Message ပို့ချင်တယ်ဆိုရင်လည်း Signal လို စိတ်ချလုံခြုံတဲ့ စနစ်ကို သုံးပါလို့ ကျွန်တော်ကတော့ အကြုံပြုချင်ပါတယ်။

မေး ။ ။ IIMM က ဘယ်သူမဆိုပေးပို့တဲ့ အထောက်အထား အချက်အလက်တွေကို ရယူစုဆောင်းတဲ့ open-source investigation ကို လုပ်နေတာဆိုတော့ ရရှိတာတွေကို ဘယ်လို ကိုင်တွယ်ပါလဲ။

ဖြေ ။ ။ စိန်ခေါ်မှုတွေ ရှိပါတယ်။ အထူးသဖြင့် အာဏာသိမ်းမှုဖြစ်ပြီးနောက်မှာ အချက်အလက်တွေ၊ ဓါတ်ပုံတွေ၊ ဗီဒီယိုတွေပါတဲ့ message မက်ဆေ့ချ်ပေါင်း - သတင်းပေးမှုပေါင်း (၂) သိန်းလောက် ရပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ ရသမျှ မက်ဆေ့ချ်တွေအားလုံးကို ကြည့်ပါတယ်။ ဓါတ်ပုံတွေ၊ ဗီဒီယိုတွေကိုလည်း နောက်ထပ်ဆက်ပြီး ဆန်းစစ်နိုင်ဖို့ စုဆောင်းသိမ်းထားပါတယ်။ ဒီအချက်အလက်တွေကို ကျွန်တော်တို့ ရေရှည်သိမ်းထားမှာပါ။ စိန်ခေါ်မှုတခုက ကျွန်တော်တို့ရတဲ့ အချက်အလက် ပမာဏကြောင့် ကျွန်တော်တို့ အင်မတန်လုံခြုံပြီး အဆင့်မြင့်တဲ့ အချက်အလက်သိမ်းစနစ်ကို လုပ်ရပါတယ်။ ဒါမှ ကျွန်တော်တို့ ဒီအချက်အလက်တွေကို သုံးသပ်လို့ရမှာပါ။ ဥပမာ ရတဲ့ဗီဒီယိုတွေက ဆင်တူဖြစ်နေတာတွေလား ဆိုတာမျိုး သိနိုင်အောင် လုပ်ထားရပါတယ်။

မေး ။ ။ စောစောက Mr. Koumjian ရှင်းပြသွားတဲ့အထဲမှာ IIMM ရဲ့ အဓိက အလုပ်တခုက အဆိုးဝါးဆုံး လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်တယ်ဆိုတဲ့ ကိစ္စတွေကို စုဆောင်းသိမ်းဆည်းပြီး သုံးသပ်ပေးရတာပါ။ ဒါပေမဲ့ အဖွဲ့အနေနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံထဲကို သွားလို့မရတော့ အခုလို လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်တယ်လို့ ပြောတဲ့နေရာတွေကို ကိုယ်တိုင်မျက်စိနဲ့ မတေ့ွရပါဘူး။ အဲဒီတော့ ဒီရရှိထားတဲ့ အချက်အလက်တွေက လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်တယ်ဆိုတဲ့ ကိစ္စတွေဟာ တကယ်ဖြစ်ခဲ့တယ် မှန်တယ်ဆိုတာ သေချာအောင် လုပ်ဖို့ ဘယ်လောက်ခက်ခဲပါလဲ။

ဖြေ ။ ။ ပြစ်မှုကျူးလွန်ခဲ့တဲ့နေရာတွေနဲ့ မျက်မြင်သက်သေတွေ အများကြီးရှိတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံထဲကို မသွားနိုင်တာက အခက်အခဲတခု ဖြစ်တယ်ဆိုတာကတော့ သေချာပါတယ်။ ပုံမှန်ဆို ရာဇဝတ်မှုတွေ စုံစမ်းရင် အခင်းဖြစ်တဲ့နေရာ သွားကြည့်တာက စရတာပါ။ ဆိုတော့ ကျွန်တော်တို့အတွက် ပိုပြီးစိန်ခေါ်မှုတွေ ဖြစ်စေပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့မှာ အထောက်အထားတွေ စုဆောင်းဖို့ တခြားနည်းလမ်းတွေ ရှိပါတယ်။ တချို့က မြန်မာနိုင်ငံထဲက လာတဲ့သူတွေဆီက ရတယ်။ အဲဒီလိုရသမျှ အထောက်အထားတွေအားလုံးကို နောင်နှစ်ပေါင်းများစွာ သုံးနိုင်တဲ့အထိ စုစည်းသိမ်းဆည်းထားပါတယ်။ အခုလက်ရှိ ရရှိထားတဲ့ အချက်အလက်တချို့က အခုချက်ချင်း အသုံးဝင်ချင်မှ ဝင်နိုင်မှာ ဖြစ်ပေမယ့် နောင် (၁) နှစ် (၂) နှစ်လောက်မှာ ရတဲ့ အထောက်အထားတွေအရ သိပ်ကို အသုံးဝင်တာမျိုး ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။

ဒါကြောင့် ကျွန်တော်တို့ရသမျှ အချက်အလက်တွေကို ထိမ်းသိမ်းထားဖို့ သိပ်ကို အရေးကြီးပါတယ်။ အခုဆို ကျွန်တော်တို့မှာ ဝန်ထမ်း (၅၀) လောက် ရှိပါတယ်။ လုပ်စရာတွေလည်း အများကြီးပါ။ အချက်အလက်တွေ စုဆောင်းဖို့ သုံးသပ်ဖို့ စိန်ခေါ်မှုတွေ အများကြီး ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့မှာ သက်ဆိုင်ရာ နယ်ပယ်မှာ ကျွမ်းကျင်သူတွေ ရှိပါတယ်။ စစ်ရာဇဝတ်မှုတွေ၊ လူသားထုအပေါ် ကျူးလွန်တဲ့ ပြစ်မှုတွေနဲ့ဆိုင်တဲ့ ဥပဒေတွေအကြောင်း ကောင်းကောင်းနားလည်တဲ့ နိုင်ငံတကာရှေ့နေတွေ ရှိပါတယ်။ ရရှိတဲ့ အချက်အလက် အများကြီးကို သုံးသပ်နိုင်တဲ့ ဝါရင့် မှုခင်းစစ်တွေ ရှိပါတယ်။ ဒါတင်မက စုံစမ်းစစ်ဆေးသူတွေ၊ လုံခြုံရေးဝန်ထမ်းတွေ၊ အချက်အလက်တွေကို အဆင်မြင့် ကျွမ်းကျင်စွာ စီမံခန့်ခွဲနိုင်သူတွေအပြင် မျက်မြင်သက်သေတွေကို အကာအကွယ်ပေးတဲ့ ဝန်ထမ်းတွေလည်း ရှိပါတယ်။

မေး ။ ။ IIMM အနေနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံထဲ သွားနိုင်ဖို့ တကြိမ်မက ကြိုးစားခဲ့ဖူးမယ် ထင်ပါတယ်။ နောင်မှာရော မြန်မာခေါင်းဆောင်တွေ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လာအောင် စွဲဆောင်ဖို့၊ မြန်မာနိုင်ငံထဲမှာ ရှိနေတဲ့ ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့အစည်းကတဆင့် မြန်မာနိုင်ငံထဲက နေရာတွေ သွားနိုင်ဖို့ ထပ်ကြိုးစားမယ့် အစီအစဉ်တွေရှိပါလား။

ဖြေ ။ ။ မြန်မာနိုင်ငံထဲ သွားနိုင်ဖို့ ခွင့်ပြုချက်ရတဲ့အထိ ဆက်ပြီးတောင်းသွားမှာပါ။ ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင် သွားနိုင်ဖို့လည်း ခွင့်ပြုချက် တောင်းထားဖူးပါတယ်။ သူတို့ဘက်က ဘယ်လို တုံ့ပြန်မယ်ဆိုတာကတော့ စောင့်ကြည့်ရမှာပါ။ မြန်မာနိုင်ငံထဲသွားနိုင်ဖို့ သူတို့ ခွင့်ပြုချက်ပေးသည်ဖြစ်စေ မပေးသည်ဖြစ်စေ ကျွန်တော်တို့ကတော့ အထောက်အထားတွေ ရနိုင်ဖို့ ကျွန်တော်တို့ လုပ်နိုင်တဲ့နည်းတွေနဲ့ ဆက်လက်လုပ်သွားမှာပါ။

မေး ။ ။ IIMM ရဲ့ နောက်အရေးကြီးတဲ့ အလုပ်တခုက ရရှိထားတဲ့ အချက်အလက်တချို့နဲ့ ပြစ်မှုကျူးလွန်ထားတဲ့ အမှုတွဲတွေကို သီးခြားလွတ်လပ်တဲ့ တရားရုံးတွေနဲ့ မျှဝေဖို့ပါ။ အဲတော့ IIMM က ပေးတဲ့ အချက်အလက်တွေဟာ (၁၀၀) ရာခိုင်နှုန်း မှန်ကန်စိတ်ချရတယ်။ နိုင်ငံတကာ ဥပဒေတွေလိုက်နာတဲ့ တရားရုံးတွေ ခုံရုံးတွေမှာ သုံးနိုင်မယ်လို့ ဘယ်လို အာမခံနိုင်အောင် ဘယ်လိုလုပ်ပါလဲ။

ဖြေ ။ ။ နိုင်ငံအဆင့်၊ နိုင်ငံတကာအဆင့် ပြစ်မှုဆိုင်ရာ စစ်ဆေးကြားနာတဲ့ အမှုတွေမှာ နှစ်ပေါင်းများစွာ အတေ့ွအကြုံရှိတဲ့ ဝန်ထမ်းတွေမျိုးစုံ ကျွန်တော်တို့မှာ ရှိပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ဘက်ကတော့ ပြစ်မှုဆိုင်ရာ စစ်ဆေးကြားနာမှုတွေမှာ လိုက်နာဆောင်ရွက်သင့်တဲ့ ကိစ္စတွေအတိုင်း အကောင်းဆုံးလုပ်သွားမှာပါ။ တခါတလေကျလို့ရှိရင် သက်သေအထောက်အထားရဖို့ ဇစ်မြစ်နေရာတွေဆီ သွားလို့မရတဲ့ အခြေအနေမျိုး ဖြစ်တတ်ပါတယ်။ အဲဒီအခါမျိုးကျရင် တခြားဖြစ်ရပ်အထောက်အထားတွေနဲ့ ဆက်စပ်စဉ်းစားပြီးတော့ သူ့ရဲ့ မှန်ကန်စိတ်ချရမှုကို အတည်ပြုယူနိုင်ပါတယ်။

နိုင်ငံတကာ ရာဇဝတ်တရားရုံးတွေ၊ နိုင်ငံတကာ ရာဇဝတ်မှု စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုတွေမှာ ဒါမျိုးက ကြုံတွေ့ရလေ့ ရှိပါတယ်။ ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင် ရာဇဝတ်တရားရုံးမှာစစ်တဲ့ အမှုတွေအပြင် အထောက်အထား စုဆောင်းတဲ့ အဖွဲ့တွေ စုစုပေါင်း (၇) မျိုးမှာ ပါဝင်ခဲ့ဖူးပါတယ်။ ရာဇဝတ်မှု ဖြစ်ခဲ့တဲ့နေရာတွေဆီ သွားပြီးစုံစမ်းနိုင်ဖို့၊ ပြစ်မှုကျူးလွန်ထားသူတွေဆီသွားပြီး၊ မေးမြန်းခွင့်မရတဲ့ စိန်ခေါ်မှုမျိုးတွေ မကြာခဏ ကြုံတွေ့ရတတ်ပါတယ်။ ပြည်တွင်းမှာ စစ်ဆေးတဲ့ အမှုမျိုးတွေထက် ပိုခက်ခဲပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လဲ တခြားနည်းလမ်းတွေနဲ့ အထောက်အထားတွေ ရရှိအောင် လုပ်နိုင်ခဲ့တဲ့ အတေ့ွအကြုံတွေနဲ့ ဒီအခက်အခဲတွေကို ကျော်လွှားနိုင်ပါတယ်။

မေး ။ ။ လက်ရှိမှာဆိုရင် မြန်မာခေါင်းဆောင်တွေအပေါ် ICC, ICJ နဲ့ အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံက တရားရုံးတွေမှာ တရားစွဲထားတဲ့ အမှုတွေ ရှိပါတယ်။ အဲဒီအမှုတွေအတွက်ရော IIMM က ဘယ်လို အဆက်အသွယ်လုပ် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နေပါသလဲ။

ဖြေ ။ ။ ပုဂ္ဂိုလ်တဦးတယောက်အပေါ် မျှမျှတတ တရားစီရင်ဖို့ လိုလားတယ်၊ စီရင်နိုင်မယ်ဆိုတဲ့ နိုင်ငံအဆင့် နိုင်ငံတကာအဆင့် တရားရုံးတွေမှာ အမှုကြားနာစစ်ဆေးတဲ့အခါ အချက်အလက်တွေ မျှဝေဖို့အတွက် ကျွန်တော်တို့ IIMM ကို အဓိက ဖွဲ့စည်းထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ပြစ်မှုကျူးလွန်သူတွေကို အကာအကွယ် ပေးဖို့လုပ်တဲ့ ဟန်ပြစစ်ဆေးမှုမျိုး မဖြစ်ရဘူး။ စွပ်စွဲခံရသူရဲ့ အခွင့်အရေးကိုလည်း လေးစားပြီး အမှုမှာ ပါတ်သက်နေသူအားလုံးအတွက် မျှမျှတတ ကြားနာ တရားစီရင်မှုမျိုးဖြစ်ဖို့ လိုပါတယ်။ နိုင်ငံတကာ ရာဇဝတ်တရားရုံး ICC နဲ့ နိုင်ငံတကာ တရားမျှတမှုခုံရုံး ICJ က အမှုတွေမှာ IIMM အနေနဲ့ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ဖို့အတွက် လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီက ကျွန်တော်တို့ကို အထူးတိုက်တွန်းထားပါတယ်။ အဲဒီတရားရုံး (၂) ခုရဲ့ တရားစီရင်ရေးက ကွာခြားပါတယ်။ တရားရုံး (၂) ခုလုံးနဲ့ ကျွန်တော်တို့ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နေပါတယ်။ သင့်တော်တဲ့ အထောက်အထားတွေ ပေးဖို့လည်း အဆင်သင့်ပါ။ ဒါပေမဲ့ မျှဝေနိုင်ပါတယ်ဆိုပြီး ကျွန်တော်တို့ကို ခွင့်ပြုချက်ပေးထားတဲ့ အထောက်အထားတွေကိုပဲ ကျွန်တော်တို့က မျှဝေပါတယ်။

ဒီမှာ VOA သောတရှင်တွေကို အရေးကြီးတာတချက် ပြောချင်တာက ကျွန်တော်တို့ဆီ အချက်အလက် အထောက်အထားတွေပေးတဲ့အခါ အဲဒီအထောက်အထားတွေကို တရားစီရင်စစ်ဆေးမှုတွေမှာ သုံးခွင့်ပေးမလားလို့ ကျွန်တော်တို့ဘက်က မေးပါတယ်။ သုံးခွင့်ပေးပါတယ်လို့ ခွင့်ပြုတဲ့ အထောက်အထားတွေကိုပဲ ကျွန်တော်တို့က မျှဝေခွင့် ရှိပါတယ်။ တကယ်လို့ သူတို့က မျှဝေခွင့်ပြုရင်တောင် ကျွန်တော်တို့ဘက်က ဒီလိုမျှဝေလို့ သူတို့အတွက် (ဒါမှမဟုတ်) တခြားတယောက်ယောက်အတွက် အန္တရာယ်ရှိမလားဆိုတာ ထပ်ပြီး စဉ်းစားဆုံးဖြတ်ပါတယ်။ အန္တရာယ် ရှိနိုင်တယ်လို့ ကျွန်တော်တို့က သုံးသပ်ရင် တရားရုံးတွေကို မပေးပါဘူး။ အန္တရာယ် မရှိနိုင်ဘူးဆိုတော့မှ မျှဝေတာ ဖြစ်ပါတယ်။

မစုမြတ်မွန် ။ ။ Thank you so much, Mr. Koumjian. Thank you for giving time to answer the questions.

==Unicode==

မွနျမာနိုငျငံမှာဖွဈတဲ့ ဆိုးဝါးတဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှု အထောကျအထားတှကေို ဆကျလကျစုဆောငျး သိမျးဆညျးနပေါတယျလို့ IIMM ရဲ့ အကွီးအကဲက ဗီအိုအမွေနျမာပိုငျးကို ပွောပါတယျ။ ရှမျး၊ ကခငြျနဲ့ ရခိုငျပွညျနယျတှမှော ၂၀၁၁ ခုနှဈထဲက ဖွဈနတေဲ့ ကွီးလေးတဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ ပွဈမှုအထောကျအထားတှေ စုဆောငျးသုံးသပျပွီး၊ နိုငျငံတကာဥပဒနေဲ့အညီ စဈဆေးတဲ့ တရားရုံးတှကေို မြှဝဖေို့ IIMM (ခေါျ) Independent Investigative Mechanism for Myanmar / Myanmar Mechanism ကို ကုလသမဂ်ဂ လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီက တာဝနျပေးထားတာ ဖွဈပါတယျ။ မွနျမာတနိုငျငံလုံးမှာ ဖွဈသမြှ ကွီးလေးတဲ့ ပွဈမှုကြူးလှနျမှုမှနျသမြှ ဆကျလကျစုဆောငျးသှားမှာ ဖွဈတယျလို့ အကွီးအကဲ Nicholas Koumjian က ပွောပါတယျ။ မစုမွတျမှနျက ဆကျသှယျမေးထားပါတယျ။

မေး ။ ။ IIMM အကွီးအကဲအနနေဲ့ Myanmar Mechanism လို့ အတိုကောကျခေါျတဲ့ IIMM ဆိုတာ ရှငျးပွပါရှင့ျ၊ Myanmar Mechanism ရဲ့ လုပျပိုငျခှင့ျ၊ တာဝနျတှကေ ဘာပါလဲ၊ ဒီတာဝနျတှကြေဖေို့ ဘယျလိုဆောငျရှကျနပေါလဲ။

ဖွေ ။ ။ Myanmar Mechanism ဆိုတာကတော့ ကုလသမဂ်ဂရဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ အဆင့ျအမွင့ျဆုံးအဖှဲ့အစညျး လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီက ဖှဲ့စညျးပေးထားတဲ့ ယန်တရားတခု ဖွဈပါတယျ။ ကြှနျတောျတို့ကို အပျနှငျးထားတဲ့ လုပျပိုငျခှင့ျတှကေတော့ မွနျမာနိုငျငံမှာ ၂၀၁၁ ခုနှဈထဲကစလို့ ဆိုးဝါးတဲ့ နိုငျငံတကာပွဈမှုတှေ၊ နိုငျငံတကာဥပဒတှေေ ခြိုးဖောကျကြူးလှနျတဲ့ ဆိုးဝါးတဲ့ ပွဈမှုတှရေဲ့ အထောကျအထားတှေ စုဆောငျးဖို့၊ သိမျးဆညျးဖို့နဲ့ သုံးသပျဖို့ ဖွဈပါတယျ။ ကြှနျတောျတို့ လုပျပိုငျခှင့ျက မွနျမာတနိုငျငံလုံးမှာ အကွုံးဝငျပါတယျ။ ကွီးလေးတဲ့ နိုငျငံတကာ ပွဈမှုမွောကျတဲ့အမှုတှကေို အဖှဲ့အစညျးတခုအပေါျ ကြူးလှနျတာဖွဈဖွဈ၊ လူတဦးတယောကျက ကြူးလှနျတာပဲဖွဈဖွဈ ကြူးလှနျတယျဆိုရငျ အထောကျအထားတှေ စုဆောငျးဖို့ လုပျပိုငျခှင့ျအာဏာ အပျနှငျးထားပါတယျ။

၂၀၁၁ ခုနှဈ ဇနျနဝါရီလ (၁) ရကျနေ့ထဲက စတာဖွဈပွီး၊ ခှင့ျပွုတဲ့ လုပျပိုငျခှင့ျကို လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီက မပွငျမခငြျး ဆကျပွီး စုံစမျးနမှော ဖွဈပါတယျ။ ဒီနေ့နကျဖွနျ နောကျသီတငျးပါတျတှအေထိ ဆကျပွီး အခကြျအလကျတှေ စုဆောငျးနမှောပါ။ ကြှနျတောျတို့ကို လုပျပိုငျခှင့ျ တာဝနျပေးထားတဲ့ နောကျတခကြျက ပွဈမှုကြူးလှနျသူတှကေို နိုငျငံတကာ တရားရုံးမှာပဲဖွဈဖွဈ၊ နိုငျငံအဆင့ျ တရားရုံးမှာပဲဖွဈဖွဈ တရားစှဲတဲ့အခါ ကြှနျတောျတို့ ရရှိထားတဲ့ အခကြျအလကျတှကေို သုံးသပျပွီး လိုအပျတာ မြှဝဖေို့ ဖွဈပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ကြှနျတောျတို့က ရရှိတဲ့ ဒီအခကြျအလကျတှကေို ဆနျးစဈပွီး ဒီအမှုမှာ ဘယျသူက တာဝနျရှိသလဲဆိုတာကို ကွိုးစားသုံးသပျပါတယျ။ အမှုတညျဆောကျထားပွီး တနေ့နေ့မှာ သကျဆိုငျရာအမှုကို စဈဆေးတဲ့ တရားရုံးတှကေို မြှဝနေိုငျဖို့ ပွငျဆငျထားရပါတယျ။

မေး ။ ။ စောစောက မစ်စတာခှမျးဂနြျ ရှငျးပွတဲ့ထဲမှာပါသလိုပဲ IIMM ကို စတငျဖှဲ့စညျးခြိနျက ရှမျး၊ ကခငြျ၊ ရခိုငျမှ ၂၀၁၁ ခုနှဈထဲက ဖွဈခဲ့တဲ့ အဆိုးဝါးဆုံး လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှု အထောကျအထားတှကေို စုဆောငျးမှတျတမျးပွုစုထားဖို့ ဖွဈတယျလို့ နားလညျပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဖဖေောျဝါရီ (၁) ရကျ အာဏာသိမျးပွီးနောကျ လုံခွုံရေးတပျဖဲ့ှတှရေဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှကေိုလညျး ရယူမှတျတမျးပွုထားတယျဆိုတော့ လုပျငနျးလုပျပိုငျခှင့ျ တာဝနျတှကေို တိုးခြဲ့လိုကျတဲ့သဘောပါလား။

ဖွေ ။ ။ လုပျပိုငျခှင့ျတာဝနျတှကေို တိုးပေးလိုကျတာ မဟုတျပါဘူး။ IIMM ကို စတငျ ဖှဲ့စညျးတညျထောငျခြိနျထဲက မွနျမာတနိုငျငံလုံးမှာ ဖွဈခဲ့တဲ့ ပွဈမှုတှကေို စုံစမျးဖို့ တာဝနျပေးထားတာပါ။ ခငျဗြားပွောတာ မှနျပါတယျ။ လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီက IIMM ကို ဖှဲ့စညျးပေးလိုကျခြိနျကတော့ ရခိုငျ၊ ရှမျးနဲ့ ကခငြျပွညျနယျတှမှော ဖွဈခဲ့တဲ့ ပွဈမှုအထောကျအထားတှကေို အဓိက စုဆောငျးဖို့ တာဝနျပေးခဲ့တာပါ။ ဒါပမေဲ့ မွနျမာနိုငျငံ ဘယျနရောမှာမဆို ကြူးလှနျတဲ့ ကွီးလေးတဲ့၊ လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှကေို စုံစမျးရမယျလို့ တာဝနျပေးထားတာ ဖွဈပါတယျ။ ဘယျတုနျးကမှ အခြိနျကန့ျသတျခကြျလညျး လုပျမထားပါဘူး။ ကြုးလှနျသူတှအေနနေဲ့ တာဝနျခံမှု၊ တာဝနျယူမှု မရှိရငျ၊ အခုလိုကွီးလေးတဲ့ ပွဈမှုတှေ ထပျခါထပျခါ ခြိုးဖောကျနမှောကို လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီက စိုးရိမျလို့ ဖွဈမှာပါ။ ဒါကွောင့ျလဲ အထောကျအထားတှကေို စုစညျးသိမျးဆညျးထားတဲ့ အဖှဲ့တခုကို တညျထောငျပေးလိုကျတာ ဖွဈပါတယျ။ ဒါမှ တနေ့ကရြငျ တာဝနျရှိသူတှေ တာဝနျခံရမှာ ဖွဈပါတယျ။ နောကျတခကြျကလညျး နိုငျငံတကာ အသိုငျးအဝိုငျးက အခုလို အထောကျအထားတှကေို စုဆောငျးနတေယျဆိုတာ သိရငျ တခြို့ကြူးလှနျမှုမြိုးတှကေို ထပျပွီး ကြူးလှနျဖို့ တှန့ျသှားနိုငျတယျဆိုတဲ့ မြှောျလင့ျခကြျနဲ့ IIMM ကို ဖှဲ့စညျးပေးထားတာ ဖွဈပါတယျ။

မေး ။ ။ အဲဒီတော့ IIMM က ဘယျလိုအခကြျအလကျ၊ သကျသေ၊ အထောကျအထားတှကေို ရယူ စုဆောငျးနပေါသလဲ၊ တကယျလို့ အဲဒီအခကြျအလကျတှေ ပို့ပေးခငြျသူတှအေနနေဲ့ သူတို့ ပို့ပေးတဲ့အခကြျတှေ အလဟာသ မဖွဈရအောငျ ဘာတှသေတိပွုသင့ျပါလဲ။

ဖွေ ။ ။ လူသားထုအပေါျ ကြူးလှနျတဲ့ပွဈမှု၊ စဈရာဇဝတျမှု ဒါမှမဟုတျ လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှုလို ကွီးလေးတဲ့ နိုငျငံတကာပွဈမှုမွောကျတဲ့ အမှုတှနေဲ့ ပတျသကျတဲ့ အခကြျအလကျတှကေို စုဆောငျးပါတယျ။ စဈရာဇဝတျမှုကတော့ လကျနကျကိုငျ ပဋိပက်ခတှနေဲ့ ဆကျစပျတဲ့ ပွဈမှုတှပေါ။ ဂြီနီဗာ ပဋိဉာဉျ (Geneva Convention) ပါအခကြျတှကေို ခြိုးဖောကျတဲ့၊ ဥပဒစေညျးကမျးတှကေို ခြိုးဖောကျတဲ့ အမှုတှေ ဖွဈပါတယျ။ လူသားထုအပေါျ ကြူးလှနျတဲ့ ပွဈမှုမြိုးကတြော့ အရပျသားတှအေပေါျ စနဈတကြ ကယြျကယြျပွန့ျပွန့ျ ပွဈမှတျထားတဲ့အခါ ကြုးလှနျတဲ့ ကွီးလေးတဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုမြိုး ဖွဈပါတယျ။

လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှုကတော့ ရညျရှယျခကြျရှိရှိနဲ့ လူမြိုးရေး၊ ဘာသာရေး အခွခေံတဲ့ အသိုငျးအဝိုငျးတှကေို ဖကြျစီးပွဈတာ ဖွဈပါတယျ။ ဆိုတော့ ကြှနျတောျတို့က ဒီလိုပွဈမှုတှေ ကြုးလှနျတယျဆိုတဲ့ အထောကျအထားမြိုးစုံကို စုဆောငျးပါတယျ။ ဒီပွဈမှုတှအေတှကျ ဘယျသူတှမှော တာဝနျရှိသလဲဆိုတာ သိနိုငျမယ့ျ အထောကျအထားတှကေိုလညျး စုဆောငျးပါတယျ။ ပွဈမှုကြူးလှနျခံရသူတှေ သကျသတှေကေို ကြှနျတောျတို့ စကားပွောခငြျပါတယျ။ ဒီအမှုတှကြေုးလှနျဖို့ စီစဉျသူတှေ အမိန့ျပေးသူတှကေို ဖောျထုတျဖို့အတှကျ ထဲထဲဝငျဝငျ အကွောငျးအခကြျတှေ သိထားသူတှနေဲ့ စကားပွောနိုငျဖို့ သိပျအရေးကွီးတယျဆိုတာ အလားတူပွဈမှုတှေ စုံစမျးဖူးတဲ့ ကြှနျတော့ျအတှေ့အကွုံအရ ပွောခငြျပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ အဲလို အတှငျးသတငျးပေးနိုငျသူမြိုးတှေ ကြှနျတောျတို့ကို ဆကျသှယျလာဖို့ မြှောျလင့ျပါတယျ။ ကြှနျတောျတို့ နညျးမြိုးစုံနဲ့ အထောကျအထားတှေ စုဆောငျးတဲ့ အသေးစိတျကိုတော့ ကြှနျတောျတို့ အလုပျတှေ ထိခိုကျမှာစိုးလို့ သိပျမပွောခငြျပါဘူး။ ပွောနိုငျတာကတော့ ကြှနျတောျတို့ကို အခကြျအလကျပေးခငြျလို့ ဆကျသှယျလာသူတှေ အမြားကွီးရှိပါတယျ။

သူတို့ကို ကြှနျတောျတို့တောငျးဆိုတာက ဓါတျပုံတှေ ဗီဒီယိုတှပေေးတယျဆိုရငျ ဘာဖွဈတာလဲ ဘယျနေ့က ဘယျမှာဖွဈတာလဲ။ အဲဒီဓါတျပုံ ဗီဒီယိုတှကေို ဘယျသူရိုကျထားတာလဲဆိုတာ ပွောပွဖို့ မေးပါတယျ။ အငျတာနကျပေါျမှာ တှေ့နိုငျတဲ့ ဗီဒီယိုမြိုးဆိုရငျတော့ ကြှနျတောျတို့လဲ အခကြျအလကျရနိုငျတဲ့အတှကျ အဲဒါမြိုးတှပေေးဖို့ မလိုပါဘူး။ ကြှနျတောျတို့ဆီ ဆကျသှယျမယ့ျသူတှအေနနေဲ့ သူတို့အတှကျ အန်တရာယျမရှိနိုငျတဲ့ နညျးလမျးတှနေဲ့ ဆကျသှယျဖို့ ပွောပါတယျ။ သူတို့လုံခွုံရေးက ကြှနျတောျတို့အတှကျ သိပျအရေးကွီးပါတယျ။ ကြှနျတောျတို့ရဲ့ (https://iimm.un.org/) website ပေါျမှာလညျး ကြှနျတောျတို့ကို ဘယျလို ဆကျသှယျလို့ရတယျဆိုတာ ရှငျးပွထားပါတယျ။ ပို့တဲ့အခကြျအလကျတှေ ကွားဖွတျမယူနိုငျအောငျ အငျမတနျလုံခွုံစိတျခရြတဲ့ Proton Mail စနဈကို သုံးပါတယျ။ တခုရှိတာက ဆကျသှယျတဲ့သူကလညျး အဲဒီ Proton Mail စနဈကို သုံးဖို့တော့ လိုပါတယျ။ Message ပို့ခငြျတယျဆိုရငျလညျး Signal လို စိတျခလြုံခွုံတဲ့ စနဈကို သုံးပါလို့ ကြှနျတောျကတော့ အကွုံပွုခငြျပါတယျ။

မေး ။ ။ IIMM က ဘယျသူမဆိုပေးပို့တဲ့ အထောကျအထား အခကြျအလကျတှကေို ရယူစုဆောငျးတဲ့ open-source investigation ကို လုပျနတောဆိုတော့ ရရှိတာတှကေို ဘယျလို ကိုငျတှယျပါလဲ။

ဖွေ ။ ။ စိနျခေါျမှုတှေ ရှိပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျ အာဏာသိမျးမှုဖွဈပွီးနောကျမှာ အခကြျအလကျတှေ၊ ဓါတျပုံတှေ၊ ဗီဒီယိုတှပေါတဲ့ message မကျဆေ့ခြျပေါငျး - သတငျးပေးမှုပေါငျး (၂) သိနျးလောကျ ရပါတယျ။ ကြှနျတောျတို့ ရသမြှ မကျဆေ့ခြျတှအေားလုံးကို ကွည့ျပါတယျ။ ဓါတျပုံတှေ၊ ဗီဒီယိုတှကေိုလညျး နောကျထပျဆကျပွီး ဆနျးစဈနိုငျဖို့ စုဆောငျးသိမျးထားပါတယျ။ ဒီအခကြျအလကျတှကေို ကြှနျတောျတို့ ရရှေညျသိမျးထားမှာပါ။ စိနျခေါျမှုတခုက ကြှနျတောျတို့ရတဲ့ အခကြျအလကျ ပမာဏကွောင့ျ ကြှနျတောျတို့ အငျမတနျလုံခွုံပွီး အဆင့ျမွင့ျတဲ့ အခကြျအလကျသိမျးစနဈကို လုပျရပါတယျ။ ဒါမှ ကြှနျတောျတို့ ဒီအခကြျအလကျတှကေို သုံးသပျလို့ရမှာပါ။ ဥပမာ ရတဲ့ဗီဒီယိုတှကေ ဆငျတူဖွဈနတောတှလေား ဆိုတာမြိုး သိနိုငျအောငျ လုပျထားရပါတယျ။

မေး ။ ။ စောစောက Mr. Koumjian ရှငျးပွသှားတဲ့အထဲမှာ IIMM ရဲ့ အဓိက အလုပျတခုက အဆိုးဝါးဆုံး လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျတယျဆိုတဲ့ ကိစ်စတှကေို စုဆောငျးသိမျးဆညျးပွီး သုံးသပျပေးရတာပါ။ ဒါပမေဲ့ အဖှဲ့အနနေဲ့ မွနျမာနိုငျငံထဲကို သှားလို့မရတော့ အခုလို လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျတယျလို့ ပွောတဲ့နရောတှကေို ကိုယျတိုငျမကြျစိနဲ့ မတှေ့ရပါဘူး။ အဲဒီတော့ ဒီရရှိထားတဲ့ အခကြျအလကျတှကေ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျတယျဆိုတဲ့ ကိစ်စတှဟော တကယျဖွဈခဲ့တယျ မှနျတယျဆိုတာ သခြောအောငျ လုပျဖို့ ဘယျလောကျခကျခဲပါလဲ။

ဖွေ ။ ။ ပွဈမှုကြူးလှနျခဲ့တဲ့နရောတှနေဲ့ မကြျမွငျသကျသတှေေ အမြားကွီးရှိတဲ့ မွနျမာနိုငျငံထဲကို မသှားနိုငျတာက အခကျအခဲတခု ဖွဈတယျဆိုတာကတော့ သခြောပါတယျ။ ပုံမှနျဆို ရာဇဝတျမှုတှေ စုံစမျးရငျ အခငျးဖွဈတဲ့နရော သှားကွည့ျတာက စရတာပါ။ ဆိုတော့ ကြှနျတောျတို့အတှကျ ပိုပွီးစိနျခေါျမှုတှေ ဖွဈစပေါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကြှနျတောျတို့မှာ အထောကျအထားတှေ စုဆောငျးဖို့ တခွားနညျးလမျးတှေ ရှိပါတယျ။ တခြို့က မွနျမာနိုငျငံထဲက လာတဲ့သူတှဆေီက ရတယျ။ အဲဒီလိုရသမြှ အထောကျအထားတှအေားလုံးကို နောငျနှဈပေါငျးမြားစှာ သုံးနိုငျတဲ့အထိ စုစညျးသိမျးဆညျးထားပါတယျ။ အခုလကျရှိ ရရှိထားတဲ့ အခကြျအလကျတခြို့က အခုခကြျခငြျး အသုံးဝငျခငြျမှ ဝငျနိုငျမှာ ဖွဈပမေယ့ျ နောငျ (၁) နှဈ (၂) နှဈလောကျမှာ ရတဲ့ အထောကျအထားတှအေရ သိပျကို အသုံးဝငျတာမြိုး ဖွဈလာနိုငျပါတယျ။

ဒါကွောင့ျ ကြှနျတောျတို့ရသမြှ အခကြျအလကျတှကေို ထိမျးသိမျးထားဖို့ သိပျကို အရေးကွီးပါတယျ။ အခုဆို ကြှနျတောျတို့မှာ ဝနျထမျး (၅၀) လောကျ ရှိပါတယျ။ လုပျစရာတှလေညျး အမြားကွီးပါ။ အခကြျအလကျတှေ စုဆောငျးဖို့ သုံးသပျဖို့ စိနျခေါျမှုတှေ အမြားကွီး ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကြှနျတောျတို့မှာ သကျဆိုငျရာ နယျပယျမှာ ကြှမျးကငြျသူတှေ ရှိပါတယျ။ စဈရာဇဝတျမှုတှေ၊ လူသားထုအပေါျ ကြူးလှနျတဲ့ ပွဈမှုတှနေဲ့ဆိုငျတဲ့ ဥပဒတှေအေကွောငျး ကောငျးကောငျးနားလညျတဲ့ နိုငျငံတကာရှေ့နတှေေ ရှိပါတယျ။ ရရှိတဲ့ အခကြျအလကျ အမြားကွီးကို သုံးသပျနိုငျတဲ့ ဝါရင့ျ မှုခငျးစဈတှေ ရှိပါတယျ။ ဒါတငျမက စုံစမျးစဈဆေးသူတှေ၊ လုံခွုံရေးဝနျထမျးတှေ၊ အခကြျအလကျတှကေို အဆငျမွင့ျ ကြှမျးကငြျစှာ စီမံခန့ျခှဲနိုငျသူတှအေပွငျ မကြျမွငျသကျသတှေကေို အကာအကှယျပေးတဲ့ ဝနျထမျးတှလေညျး ရှိပါတယျ။

မေး ။ ။ IIMM အနနေဲ့ မွနျမာနိုငျငံထဲ သှားနိုငျဖို့ တကွိမျမက ကွိုးစားခဲ့ဖူးမယျ ထငျပါတယျ။ နောငျမှာရော မွနျမာခေါငျးဆောငျတှေ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျလာအောငျ စှဲဆောငျဖို့၊ မွနျမာနိုငျငံထဲမှာ ရှိနတေဲ့ ကုလသမဂ်ဂအဖှဲ့အစညျးကတဆင့ျ မွနျမာနိုငျငံထဲက နရောတှေ သှားနိုငျဖို့ ထပျကွိုးစားမယ့ျ အစီအစဉျတှရှေိပါလား။

ဖွေ ။ ။ မွနျမာနိုငျငံထဲ သှားနိုငျဖို့ ခှင့ျပွုခကြျရတဲ့အထိ ဆကျပွီးတောငျးသှားမှာပါ။ ကြှနျတောျကိုယျတိုငျ သှားနိုငျဖို့လညျး ခှင့ျပွုခကြျ တောငျးထားဖူးပါတယျ။ သူတို့ဘကျက ဘယျလို တုံ့ပွနျမယျဆိုတာကတော့ စောင့ျကွည့ျရမှာပါ။ မွနျမာနိုငျငံထဲသှားနိုငျဖို့ သူတို့ ခှင့ျပွုခကြျပေးသညျဖွဈစေ မပေးသညျဖွဈစေ ကြှနျတောျတို့ကတော့ အထောကျအထားတှေ ရနိုငျဖို့ ကြှနျတောျတို့ လုပျနိုငျတဲ့နညျးတှနေဲ့ ဆကျလကျလုပျသှားမှာပါ။

မေး ။ ။ IIMM ရဲ့ နောကျအရေးကွီးတဲ့ အလုပျတခုက ရရှိထားတဲ့ အခကြျအလကျတခြို့နဲ့ ပွဈမှုကြူးလှနျထားတဲ့ အမှုတှဲတှကေို သီးခွားလှတျလပျတဲ့ တရားရုံးတှနေဲ့ မြှဝဖေို့ပါ။ အဲတော့ IIMM က ပေးတဲ့ အခကြျအလကျတှဟော (၁၀၀) ရာခိုငျနှုနျး မှနျကနျစိတျခရြတယျ။ နိုငျငံတကာ ဥပဒတှေလေိုကျနာတဲ့ တရားရုံးတှေ ခုံရုံးတှမှော သုံးနိုငျမယျလို့ ဘယျလို အာမခံနိုငျအောငျ ဘယျလိုလုပျပါလဲ။

ဖွေ ။ ။ နိုငျငံအဆင့ျ၊ နိုငျငံတကာအဆင့ျ ပွဈမှုဆိုငျရာ စဈဆေးကွားနာတဲ့ အမှုတှမှော နှဈပေါငျးမြားစှာ အတှေ့အကွုံရှိတဲ့ ဝနျထမျးတှမြေိုးစုံ ကြှနျတောျတို့မှာ ရှိပါတယျ။ ကြှနျတောျတို့ဘကျကတော့ ပွဈမှုဆိုငျရာ စဈဆေးကွားနာမှုတှမှော လိုကျနာဆောငျရှကျသင့ျတဲ့ ကိစ်စတှအေတိုငျး အကောငျးဆုံးလုပျသှားမှာပါ။ တခါတလကေလြို့ရှိရငျ သကျသအေထောကျအထားရဖို့ ဇဈမွဈနရောတှဆေီ သှားလို့မရတဲ့ အခွအေနမြေိုး ဖွဈတတျပါတယျ။ အဲဒီအခါမြိုးကရြငျ တခွားဖွဈရပျအထောကျအထားတှနေဲ့ ဆကျစပျစဉျးစားပွီးတော့ သူ့ရဲ့ မှနျကနျစိတျခရြမှုကို အတညျပွုယူနိုငျပါတယျ။

နိုငျငံတကာ ရာဇဝတျတရားရုံးတှေ၊ နိုငျငံတကာ ရာဇဝတျမှု စုံစမျးစဈဆေးမှုတှမှော ဒါမြိုးက ကွုံတှေ့ရလေ့ ရှိပါတယျ။ ကြှနျတောျကိုယျတိုငျ ရာဇဝတျတရားရုံးမှာစဈတဲ့ အမှုတှအေပွငျ အထောကျအထား စုဆောငျးတဲ့ အဖှဲ့တှေ စုစုပေါငျး (၇) မြိုးမှာ ပါဝငျခဲ့ဖူးပါတယျ။ ရာဇဝတျမှု ဖွဈခဲ့တဲ့နရောတှဆေီ သှားပွီးစုံစမျးနိုငျဖို့၊ ပွဈမှုကြူးလှနျထားသူတှဆေီသှားပွီး၊ မေးမွနျးခှင့ျမရတဲ့ စိနျခေါျမှုမြိုးတှေ မကွာခဏ ကွုံတှေ့ရတတျပါတယျ။ ပွညျတှငျးမှာ စဈဆေးတဲ့ အမှုမြိုးတှထေကျ ပိုခကျခဲပါတယျ။ ဒါပမေဲ့လဲ တခွားနညျးလမျးတှနေဲ့ အထောကျအထားတှေ ရရှိအောငျ လုပျနိုငျခဲ့တဲ့ အတှေ့အကွုံတှနေဲ့ ဒီအခကျအခဲတှကေို ကြောျလှှားနိုငျပါတယျ။

မေး ။ ။ လကျရှိမှာဆိုရငျ မွနျမာခေါငျးဆောငျတှအေပေါျ ICC, ICJ နဲ့ အာဂငြျတီးနားနိုငျငံက တရားရုံးတှမှော တရားစှဲထားတဲ့ အမှုတှေ ရှိပါတယျ။ အဲဒီအမှုတှအေတှကျရော IIMM က ဘယျလို အဆကျအသှယျလုပျ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျနပေါသလဲ။

ဖွေ ။ ။ ပုဂ်ဂိုလျတဦးတယောကျအပေါျ မြှမြှတတ တရားစီရငျဖို့ လိုလားတယျ၊ စီရငျနိုငျမယျဆိုတဲ့ နိုငျငံအဆင့ျ နိုငျငံတကာအဆင့ျ တရားရုံးတှမှော အမှုကွားနာစဈဆေးတဲ့အခါ အခကြျအလကျတှေ မြှဝဖေို့အတှကျ ကြှနျတောျတို့ IIMM ကို အဓိက ဖှဲ့စညျးထားတာ ဖွဈပါတယျ။ ပွဈမှုကြူးလှနျသူတှကေို အကာအကှယျ ပေးဖို့လုပျတဲ့ ဟနျပွစဈဆေးမှုမြိုး မဖွဈရဘူး။ စှပျစှဲခံရသူရဲ့ အခှင့ျအရေးကိုလညျး လေးစားပွီး အမှုမှာ ပါတျသကျနသေူအားလုံးအတှကျ မြှမြှတတ ကွားနာ တရားစီရငျမှုမြိုးဖွဈဖို့ လိုပါတယျ။ နိုငျငံတကာ ရာဇဝတျတရားရုံး ICC နဲ့ နိုငျငံတကာ တရားမြှတမှုခုံရုံး ICJ က အမှုတှမှော IIMM အနနေဲ့ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျဖို့အတှကျ လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီက ကြှနျတောျတို့ကို အထူးတိုကျတှနျးထားပါတယျ။ အဲဒီတရားရုံး (၂) ခုရဲ့ တရားစီရငျရေးက ကှာခွားပါတယျ။ တရားရုံး (၂) ခုလုံးနဲ့ ကြှနျတောျတို့ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျနပေါတယျ။ သင့ျတောျတဲ့ အထောကျအထားတှေ ပေးဖို့လညျး အဆငျသင့ျပါ။ ဒါပမေဲ့ မြှဝနေိုငျပါတယျဆိုပွီး ကြှနျတောျတို့ကို ခှင့ျပွုခကြျပေးထားတဲ့ အထောကျအထားတှကေိုပဲ ကြှနျတောျတို့က မြှဝပေါတယျ။

ဒီမှာ VOA သောတရှငျတှကေို အရေးကွီးတာတခကြျ ပွောခငြျတာက ကြှနျတောျတို့ဆီ အခကြျအလကျ အထောကျအထားတှပေေးတဲ့အခါ အဲဒီအထောကျအထားတှကေို တရားစီရငျစဈဆေးမှုတှမှော သုံးခှင့ျပေးမလားလို့ ကြှနျတောျတို့ဘကျက မေးပါတယျ။ သုံးခှင့ျပေးပါတယျလို့ ခှင့ျပွုတဲ့ အထောကျအထားတှကေိုပဲ ကြှနျတောျတို့က မြှဝခှေင့ျ ရှိပါတယျ။ တကယျလို့ သူတို့က မြှဝခှေင့ျပွုရငျတောငျ ကြှနျတောျတို့ဘကျက ဒီလိုမြှဝလေို့ သူတို့အတှကျ (ဒါမှမဟုတျ) တခွားတယောကျယောကျအတှကျ အန်တရာယျရှိမလားဆိုတာ ထပျပွီး စဉျးစားဆုံးဖွတျပါတယျ။ အန်တရာယျ ရှိနိုငျတယျလို့ ကြှနျတောျတို့က သုံးသပျရငျ တရားရုံးတှကေို မပေးပါဘူး။ အန်တရာယျ မရှိနိုငျဘူးဆိုတော့မှ မြှဝတော ဖွဈပါတယျ။

မစုမွတျမှနျ ။ ။ Thank you so much, Mr. Koumjian. Thank you for giving time to answer the questions.