စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက်မှာ နိုင်ငံရေးနဲ့ လူမှုစီးပွားရေး အကျပ်အတည်းတွေ ကြုံနေရတဲ့အချိန်မှာ ကိုဗစ်ကပ်ဘေး ဆိုးဆိုးဝါးဝါး ထပ်ကြုံရတဲ့ မြန်မာပြည်သူတွေအတွက် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေ ဖြစ်လာနိုင်တာကို လစ်လျူရှုထားလို့ မရဘူးလို့ Honolulu မြို့က စိတ်ပညာရပ်ဆိုင်ရာ ပညာရှင် မဂျူးဂျူးမင်းသူက ပြောပါတယ်။ မဂျူးဂျူးမင်းသူ ကို မခင်ဖြူထွေးက ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားပါတယ်။
မေး ။ ။ မဂျူးဂျူးမင်းသူ အခုလို အချိန်ပေးပြီးတော့ VOA အတွက် ဖြေကြားပေးတဲ့အတွက် အများကြီးကျေးဇူးတင်ပါတယ်။ မဂျူးဂျူးမြင့်သူက သိပ်မကြာသေးခင်ကပဲ ကိုဗစ်ကြောင့် ဖခင်ဆုံးရှုံးရတယ်။ နောက် မိသားစုဆွေမျိုးတွေထဲမှာဆိုလည်း အဖွား၊ ဦးလေး၊ အဒေါ် စသည်ဖြင့် (၅) ဦးလောက် ဆုံးရှုံးရတယ်လို့ သိရတဲ့အတွက် အဲဒီအတွက်လည်း အင်မတန်ကိုမှ စိတ်မကောင်းဘူးဆိုတာကိုလည်း ဦးဆုံးပြောချင်ပါတယ်ရှင့်။ မဂျူးဂျူးက လောလောလတ်လတ် မိသားစုတွေ ဆုံးရှုံးရလို့ ပူဆွေနေရမယ့် အခြေအနေမှာတောင် ကိုယ်ကျွမ်းကျင်တဲ့ ပညာရပ်နဲ့ စိတ်ဒဏ်ရာရတဲ့ လူတွေကို ကူညီပံ့ပိုးပေးနေတာကိုလည်း တွေ့ရပါတယ်။ ဒီဆေးပညာရပ်ဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်သူတစ်ယောက်အနေနဲ့ ဒီနေ့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ မြန်မာပြည်သူတွေအတွက် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကုစားမှုတွေ လုပ်ပေးဖို့က ဘယ်လောက်အထိ အရေးကြီးတယ်လို့ ကိုယ်ကယူဆပြီးတော့ အခုလိုကူညီပေးဖြစ်နေတာလဲ။
ဖြေ ။ ။ လိုအပ်တာတော့ အရမ်းလိုအပ်နေတဲ့အချိန် - အရမ်းလည်း Critical Stage ကို ရောက်နေတယ်။ နိုင်ငံတစ်ခုအနေနဲ့ ပြောရမယ်ဆိုရင် တစ်ဦးချင်းအနေနဲ့လည်း Survival Guilt တွေက အရမ်းများတယ်။ ငါ့မိဘအစား ငါဖြစ်လိုက်ပါလား။ ငါ့သူငယ်ချင်းအစား ငါပဲဖြစ်လိုက်ပါလား။ တန်းဖိုးရှိတဲ့လူတွေ အများကြီးဆုံးရှုံးလိုက်ရတဲ့အခါကြတော့ ကျမတို့အနေနဲ့ ပထမဦးဆုံး အဲဒီလိုဖြစ်လာပြီဆိုရင် စိတ်ခံစားချက်တွေက အတွေးတွေက ဟိုရောက်ဒီရောက်ဖြစ်တတ်ကြတယ်။ နောက်ပြီးတော့ အဲဒီလိုမျိုး စောစောကပြောသလို ငါပဲဖြစ်လိုက်ပါလား။ ငါပဲသေလိုက်ပါလားဆိုတဲ့ Passive Aggressive Suicidal Thoughts တွေ ဝင်လာတယ်။ မသိစိတ်ကနေ သေချင်တဲ့စိတ်တွေ ဝင်လာတယ်၊ ဖြစ်လာတဲ့အခါကြတော့ အရမ်းလည်းသတိထားရတယ်။ စိတ်ကျန်းမာရေးအတွက် အဲဒီလို အတွေးတွေ များလာပြီဆိုရင် ကိုယ့်ကိုယ်ကို သေကြောင်းကြံစည်းမှုတွေ ဖြစ်လာဖို့အတွက်၊ အရမ်းလည်းနီးကပ်လာတဲ့အခါကြတော့ ကျမတို့အနေနဲ့ ဖြစ်နိုင်လို့ရှိရင် ကိုယ်စိတ်ချယုံကြည်ရတဲ့ လူတစ်ယောက်ကို ဦးဆုံးအနေနဲ့ စကားပြောသင့်တယ်။ ပြီးသွားတဲ့အခါမှာ ကျမတို့လို Clinically Train ထားတဲ့ လူတွေနဲ့လည်း စကားပြောသင့်တယ်။ မြန်မာပြည်မှာလည်း အခုဆိုရင် Services တွေ အများကြီးရှိလာပြီ။ စိတ်ကျန်းမာရေးကုစားရေဒအတွက်။ အဲဒါကြောင့်မို့ အခုလိုမျိုး အရေးကြီးတဲ့အချိန်မှာ မိမိကိုယ်ကိုယ် ပြန်လည်ကုစားရေးကနေ စသင့်တယ်လို့ ထင်ပါတယ်ရှင့်။
မေး ။ ။ ဒီအချိန်မှာတော့ တကယ့်ကို စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကျဆင်းမသွားအောင် တည်ဆောက်နိုင်ဖို့အတွက် အင်မတန်အရေးကြီးတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ အဲဒီတော့ လက်ရှိမှာ စောစောကပြောသလိုပဲ ဘက်ပေါင်းစုံကနေ အကျပ်အတည်းတွေ ရင်ဆိုင်လာရတော့ ပြည်သူတွေ ကြုံတွေ့နေရတဲ့ စိတ်ဖိစီးမှုတွေ၊ စိတ်ဒဏ်ရာတွေက ဘယ်လောက်အထိ Level အားဖြင့် အဆင့်ဘယ်လောက်အထိ ပြင်းထန်လာတယ်လို့ စိတ်ပညာရှင်တစ်ယောက်အနေနဲ့ လေ့လာသုံးသပ်မိသလဲ။
ဖြေ ။ ။ ကျမတို့ အခုမြန်မာပြည်မှာဆိုရင် အကြောက်တရားတွေနဲ့ နေရအောင်၊ အကြောက်တရားတွေ လွှမ်းမိုးအောင်လို့ အာဏာရှင်စစ်ကောင်စီကနေ နည်းစနစ်ကျကျ လုပ်ဆောင်နေတယ်။ အထူးသဖြင့် ကိုဗစ်ကြောင့်ဖြစ်စေ၊ လူတွေက ကိုဗစ်ကလည်း လူတွေကိုသတ်နိုင်တယ်။ စစ်အာဏာရှင်ကလည်း လူတွေကိုသတ်နိုင်တယ်။ နှစ်ခုစလုံးက ကြောက်ဖို့ကောင်းတယ်။ အဲဒီအချိန်မှာ သူတို့က ကျမတို့ကို စိတ်ဒဏ်ရာ ဗလာပွနဲ့ ကြီးပြင်းအောင်။ ကျမတို့ရဲ့ စိတ်ဒဏ်ရာတွေကို ပိုပြီးတော့ တိုးပွားလာအောင်လို့ ကျမတို့မိသားစုတွေ၊ ကျမတို့လူမျိုးတွေ ဆုံးရှုံးသွားအောင်လို့ သူတို့က စနစ်တကျ စီစဉ်ထားတယ်။ ဥပမာဆိုရင် ဆေးရုံဆေးခန်းသွားဖို့တောင် ထောက်ခံစာယူရတယ်။ အဲဒီလို ထောက်ခံစာယူနေတဲ့အချိန်မှာ ကျမအဒေါ်တစ်ယောက် အသက်ဆုံးရှုံးသွားတယ်။ နောက်ပြီးတော့ ကိုယ့်မိသားစု အောက်ဆီဂျင်လိုနေလို့ တန်းစီးနေချိန်မှာပဲ သူတို့က သေနတ်ပစ်ပြီးတော့ လူစုခွဲတာတွေလုပ်တယ်။ အဲဒီလိုမျိုးတွေ လုပ်တဲ့အခါကြတော့ လူတွေက နာကျည်းလာကြတယ်။ နာကျည်းလာတဲ့အခါမှာ စိုးရိမ်ဖို့ကောင်းတာ လူတွေက ကျမတို့ Mental Health Services တွေ စိတ်ကျန်းမာရေး ကုစားရေးတွေ လာပြီးတော့ ခံယူတဲ့လူတွေက လက်စားချေဖို့အထိ နည်းလမ်းတွေ ရှာဖွေလာတယ်ဆိုတာ ပြောပြလာတဲ့အခါ သူတို့ ဘယ်လောက်ထိ စိတ်ထဲမှာ ခံစားရတာ ပြင်းထန်နေတယ်ဆိုတာ ပေါ်လွင်ပါတယ်ရှင့်။
မေး ။ ။ အဲဒီတော့ အခုဒီလိုဖြစ်နေတဲ့ အခြေအနေက တနိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာလို့တောင်မှ ပြောရမလို ဖြစ်နေတာပေါ့။ စစ်ဘေးကြောင့်ဖြစ်ဖြစ်၊ ရောဂါဘယဘေးကြောင့်ဖြစ်ဖြစ် ပတ်ဝန်းကျင်တစ်ခုလုံးမှာ ကြုံနေရတာဆိုတော့ စောစောကပြောတဲ့ စိတ်ဖိစီးမှုတွေ၊ စိတ်ဒဏ်ရာတွေက ပတ်ဝန်းကျင်အပေါ်မှာ ရိုက်ခတ်မှုက ဘယ်လောက်အထိ ဆိုးဝါးတယ်လို့ ပြောလို့ရသလဲ။ တိုင်းပြည်အနာဂတ်အတွက် ဘယ်လောက်အထိ သက်ရောက်မှု ဆုံးရှုံးနစ်နာမှုတွေ ရှိပါသလဲရှင့်။
ဖြေ ။ ။ တစ်နိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာနဲ့ ကြည့်မယ်ဆိုရင်တော့ ကျမတို့ လူသားအရင်းအမြစ်တွေ အများကြီးဆုံးရှုံးသွားတယ်။ တစ်ဦးချင်းကြည့်မယ်ဆိုရင်တော့ ကျမတို့ရဲ့ Productivity က ကျဆင်းလာတယ်။ ကျမတို့မှာ နေ့တဓုဝ စိတ်ဖိစီးမှုတွေက များနေတဲ့အခါကြတော့ ကျမတို့ရဲ့ Psycho Social Spiritual ပိုင်းတွေမှာ ဆုတ်ယုတ်လာတယ်။ ကျမတို့က စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာအရ ထိခိုက်သွားပြီဆိုရင် အချိန်ယူပြီးတော့ ဘဝနဲ့ရင်းပြီးတော့ ပြန်လည်ကုစားရတယ်။ သွားကိုက်လို့ နုတ်မယ်ဆိုရင် နာနေတဲ့ သွားလေးကို နုတ်လိုက်လို့ရတယ်။ စိတ်ဒဏ်ရာရသွားပြီ၊ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ထိခိုက်သွားပြီဆိုရင် အဲဒီဟာကို သူ့ရဲ့ လူမှုရေးအရ၊ လူတစ်ယောက်ရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု နှောင့်နှေးသွားတယ်။ လူမှုရေး ပဋိပက္ခတွေ ရှိလာတယ်။ နောက်ပြီးတော့ နိုင်ငံအကျိုးအတွက် သယ်ပိုးဖို့အတွက်လည်း အချိန်တွေ အများကြီးကုန်ဆုံးသွားတယ်။ အခုမြန်မာပြည်မှာဆိုရင် နိုင်ငံတော်ဝင်ငွေတွေ အများကြီး တစ်နေ့ကို ဘီလီယံပေါင်းများစွာ ဆုံးရှုံးသွားတယ်။ ဒါတွေက ကျမတို့အနေနဲ့ ရှေ့တိုးရမယ့်အစား နောက်ဆုတ်သွားတယ်။ နိုင်ငံတော်အတွက်လည်း ဆုံးရှုံးနစ်နာမှုတွေ ဖြစ်တာပေါ့ရှင့်။
မေး ။ ။ အဲဒီတော့ ဒီကနေလက်ရှိ မြန်မာပြည်သူတွေ ကြုံတွေ့နေရတဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဖိစီးမှုတွေ စိတ်ဒဏ်ရာတွေ သက်သာရာရဖို့အတွက် ဘယ်လိုနည်းလမ်းတွေက အခုအချိန်မှာ အသင့်တော်ဆုံး ဖြစ်ပါမလဲ။ ဘာတွေကိုများ အကြံပေးနိုင်မလဲ။ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပညာရှင်ရှုထောင့်ကနေ။ ပြီးတော့ ကိုယ်ကိုယ်တိုင်ကလည်း မိသားစု ချစ်ရခင်ရတဲ့လူတွေ ဆုံးရှုံးရတဲ့အပေါ်မှာ ကိုယ်ကိုယ်တိုင်းကြုံတွေ့ခဲ့ရတဲ့ ကိုယ်တွေ့အတွေ့အကြုံကနေ ကျန်းမာရေးပညာရှင်တစ်ယောက် ရှုထောင့်ကနေ ဘယ်လိုများ အကြံပေးချင်ပါလဲရှင့်။
ဖြေ ။ ။ ကျမတို့အနေနဲ့ ကြည့်ရမှာက အခုလောလောဆယ် နိုင်ငံတစ်ခုအနေနဲ့ လူမျိုးတစ်ခုအနေနဲ့ အရမ်းခက်ခဲတဲ့အချိန် သမိုင်းမှာ ကျော်လွှာနေရတာ ဖြစ်တယ်။ ဒီလိုပဲ တခြားနိုင်ငံတွေရဲ့ သမိုင်းကို ပြန်ကြည့်လိုက်ရင်လည်း ဂျပန်နိုင်ငံလည်း ဗုံးကြဲခံရပြီး လူသားတွေ အများကြီး ဒုတိယကမ္ဘာစစ်တုန်းက ဆုံးရှုံးခဲ့တယ်။ ဂျူးလူမျိုးတွေဆိုရင်လည်း လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်ခံရတယ်။ သူတို့မိသားစုတွေကို မီးလောင်းတိုက်အသွင်းခံခဲ့ရတယ်။ ကျမလေ့လာခဲ့တဲ့ Psychologist Edith Eva Eger ဆိုရင် သူတို့ဆို ညီအမနှစ်ယောက်ပဲ အသက်ရှင်ခဲ့တယ်။ သူတို့အမေဆိုရင် သူတို့ရှေ့မှာပဲ မီးလောင်းတိုက်သွင်းခံလိုက်ရတဲ့အခါမှာ သူ့အနေနဲ့ စိတ်ဒဏ်ရာတွေ အများကြီးနဲ့ ကြီးပြင်းလာတယ်။ ဒါပေမဲ့ နာဇီတွေကို သူကို Sub-human လူလိုတောင်မှ မဆက်ဆံခဲ့ဘူး။ လူတစ်ယောက်အနေနဲ့လည်း အသိအမှတ် မပြုခဲ့ဘူး။ ဒါပေမဲ့ သူ့ရဲ့ အကောင်းဆုံးလက်စားချေခြင်းက လူသားတစ်ယောက်အနေနဲ့ ကိုယ့်ကိုယ်ကို တိုးတက်ကြီးပွားအောင် လုပ်ဆောင်ပြီးတော့ အမှန်တရားကို ဖော်ထုတ်ခဲ့တယ်။ သူကိုယ်တိုင်လည်း စိတ်ပညာရှင် Psychologist တစ်ယောက်အနေနဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးကို ပြန်လည်ကုစားတယ်။ ခံစားနေရတဲ့ သူများတွေကိုလည်း ကုစားရေးတွေ လုပ်ခဲ့တယ်။ ကျမအနေနဲ့ ပထမဦးဆုံးပြောလို့တာက မိမိကိုယ်ကိုယ် ပြန်လည်ကုစားပါ။ အချိန်ပေးပြီးတော့ ကုစားပါ။ အဲဒီလို ကုစားတဲ့နေရာမှာ ကိုယ့်ကိုယ်ကို Selfcare လုပ်ပါ။ နောက်ပြီးတော့ ကျမတို့က သူများတကာတွေကို ဘေးနားက ကိုယ့်မိသားစုတွေ၊ ကိုယ့်အသိုင်းအဝိုင်းတွေကို ကုစားနေချိန်မှာ ကိုယ့်ကိုယ်ကို မေ့တတ်ကြတယ်။ အဲဒီအချိန်မှာ စိတ်ပင်းပန်နွမ်းနယ်မှုတွေ ဖြစ်တတ်ကြတယ်။ ဆိုလိုတာက သူများကို ကုနေရင် သူများတကာကို အချိန်ပေးရင် ကိုယ်ပါ နေမကောင်းတာတွေ ဖြစ်တတ်ကြတယ်။ အဲဒါကိုလည်း သတိထားစေချင်တယ်။
နောက်ဆုံးအနေနဲ့ ပြောချင်တာက လေယာဉ်စီးတဲ့အခါ အသက်ကယ်တဲ့နေရာမှာ အောက်ဆီဂျင်ပေးတယ်။ တစ်ခုခုဖြစ်လို့ရှိရင် အောက်ဆီဂျင် မျက်နှာဖုံးစွပ်တဲ့အခါမှာ ကိုယ့်ကိုယ်ကို အရင်ဦးဆုံးကာကွယ်ပြီးမှာ သူများကို လုပ်ပေးပါ။ ကိုယ်အသက်ရှင်နေဖို့ မလွယ်ဘူးဆိုရင် သူများကို ကူညီဖို့ ခက်ခဲတဲ့အတွက်ကြောင့်မို့ ပထမဦးဆုံး မိမိကိုယ်ကိုယ် ပြန်လည်ကုစားရေးကအစ အချိန်ပေးပြီးတော့ ကုစားပေးပြီးတော့မှ သူများတကာကိုလည်း ကုစားလို့ရမယ်။ ကျမတို့ ယဉ်ကျေးမှုမှာ နည်းနည်းတော့စိမ်းတယ်။ တကိုယ်ကောင်းဆန်သလို ဖြစ်နေမှာပေါ့။ ဒါပေမဲ့ တကယ်လက်တွေ့ Survival Skill အနေနဲ့က ကိုယ့်ကိုယ်ကို မကုစားဘူး။ ကိုယ့်ကိုယ်ကို ပြန်လည်မထူထောင်ဘူးဆိုရင် အခြားသူတွေကို ကူညီဖို့က ခက်ခဲတယ်။ အဲဒါကြောင့်မို့ အချိန်ပေးပြီးတော့ မိမိကိုယ်ကိုယ် အချိန်ပေးပါလို့ တိုက်တွန်းပါရစေ။
မခင်ဖြူထွေး။ ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်။ အခုလိုမျိုး အချိန်ပေးပြီးတော့ ဖြေကြားပေးတဲ့အတွက်။
===Unicode===
စဈအာဏာသိမျးပွီးနောကျမှာ နိုငျငံရေးနဲ့ လူမှုစီးပှားရေး အကပြျအတညျးတှေ ကွုံနရေတဲ့အခြိနျမှာ ကိုဗဈကပျဘေး ဆိုးဆိုးဝါးဝါး ထပျကွုံရတဲ့ မွနျမာပွညျသူတှအေတှကျ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ပွူနာတှေ ဖွဈလာနိုငျတာကို လဈလြူရှုထားလို့ မရဘူးလို့ Honolulu မွို့က စိတျပညာရပျဆိုငျရာ ပညာရှငျ မဂြူးဂြူးမငျးသူက ပွောပါတယျ။ မဂြူးဂြူးမငျးသူ ကို မခငျဖွူထှေးက ဆကျသှယျမေးမွနျးထားပါတယျ။
မေး ။ ။ မဂြူးဂြူးမငျးသူ အခုလို အခြိနျပေးပွီးတော့ VOA အတှကျ ဖွကွေားပေးတဲ့အတှကျ အမြားကွီးကြေးဇူးတငျပါတယျ။ မဂြူးဂြူးမွင့ျသူက သိပျမကွာသေးခငျကပဲ ကိုဗဈကွောင့ျ ဖခငျဆုံးရှုံးရတယျ။ နောကျ မိသားစုဆှမြေိုးတှထေဲမှာဆိုလညျး အဖှား၊ ဦးလေး၊ အဒေါျ စသညျဖွင့ျ (၅) ဦးလောကျ ဆုံးရှုံးရတယျလို့ သိရတဲ့အတှကျ အဲဒီအတှကျလညျး အငျမတနျကိုမှ စိတျမကောငျးဘူးဆိုတာကိုလညျး ဦးဆုံးပွောခငြျပါတယျရှင့ျ။ မဂြူးဂြူးက လောလောလတျလတျ မိသားစုတှေ ဆုံးရှုံးရလို့ ပူဆှနေရေမယ့ျ အခွအေနမှောတောငျ ကိုယျကြှမျးကငြျတဲ့ ပညာရပျနဲ့ စိတျဒဏျရာရတဲ့ လူတှကေို ကူညီပံ့ပိုးပေးနတောကိုလညျး တှေ့ရပါတယျ။ ဒီဆေးပညာရပျဆိုငျရာ ကြှမျးကငြျသူတဈယောကျအနနေဲ့ ဒီနေ့ မွနျမာနိုငျငံမှာ မွနျမာပွညျသူတှအေတှကျ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ကုစားမှုတှေ လုပျပေးဖို့က ဘယျလောကျအထိ အရေးကွီးတယျလို့ ကိုယျကယူဆပွီးတော့ အခုလိုကူညီပေးဖွဈနတောလဲ။
ဖွေ ။ ။ လိုအပျတာတော့ အရမျးလိုအပျနတေဲ့အခြိနျ - အရမျးလညျး Critical Stage ကို ရောကျနတေယျ။ နိုငျငံတဈခုအနနေဲ့ ပွောရမယျဆိုရငျ တဈဦးခငြျးအနနေဲ့လညျး Survival Guilt တှကေ အရမျးမြားတယျ။ ငါ့မိဘအစား ငါဖွဈလိုကျပါလား။ ငါ့သူငယျခငြျးအစား ငါပဲဖွဈလိုကျပါလား။ တနျးဖိုးရှိတဲ့လူတှေ အမြားကွီးဆုံးရှုံးလိုကျရတဲ့အခါကွတော့ ကမြတို့အနနေဲ့ ပထမဦးဆုံး အဲဒီလိုဖွဈလာပွီဆိုရငျ စိတျခံစားခကြျတှကေ အတှေးတှကေ ဟိုရောကျဒီရောကျဖွဈတတျကွတယျ။ နောကျပွီးတော့ အဲဒီလိုမြိုး စောစောကပွောသလို ငါပဲဖွဈလိုကျပါလား။ ငါပဲသလေိုကျပါလားဆိုတဲ့ Passive Aggressive Suicidal Thoughts တှေ ဝငျလာတယျ။ မသိစိတျကနေ သခေငြျတဲ့စိတျတှေ ဝငျလာတယျ၊ ဖွဈလာတဲ့အခါကွတော့ အရမျးလညျးသတိထားရတယျ။ စိတျကနြျးမာရေးအတှကျ အဲဒီလို အတှေးတှေ မြားလာပွီဆိုရငျ ကိုယ့ျကိုယျကို သကွေောငျးကွံစညျးမှုတှေ ဖွဈလာဖို့အတှကျ၊ အရမျးလညျးနီးကပျလာတဲ့အခါကွတော့ ကမြတို့အနနေဲ့ ဖွဈနိုငျလို့ရှိရငျ ကိုယျစိတျခယြုံကွညျရတဲ့ လူတဈယောကျကို ဦးဆုံးအနနေဲ့ စကားပွောသင့ျတယျ။ ပွီးသှားတဲ့အခါမှာ ကမြတို့လို Clinically Train ထားတဲ့ လူတှနေဲ့လညျး စကားပွောသင့ျတယျ။ မွနျမာပွညျမှာလညျး အခုဆိုရငျ Services တှေ အမြားကွီးရှိလာပွီ။ စိတျကနြျးမာရေးကုစားရဒေအတှကျ။ အဲဒါကွောင့ျမို့ အခုလိုမြိုး အရေးကွီးတဲ့အခြိနျမှာ မိမိကိုယျကိုယျ ပွနျလညျကုစားရေးကနေ စသင့ျတယျလို့ ထငျပါတယျရှင့ျ။
မေး ။ ။ ဒီအခြိနျမှာတော့ တကယ့ျကို စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ကဆြငျးမသှားအောငျ တညျဆောကျနိုငျဖို့အတှကျ အငျမတနျအရေးကွီးတယျလို့ ထငျပါတယျ။ အဲဒီတော့ လကျရှိမှာ စောစောကပွောသလိုပဲ ဘကျပေါငျးစုံကနေ အကပြျအတညျးတှေ ရငျဆိုငျလာရတော့ ပွညျသူတှေ ကွုံတှေ့နရေတဲ့ စိတျဖိစီးမှုတှေ၊ စိတျဒဏျရာတှကေ ဘယျလောကျအထိ Level အားဖွင့ျ အဆင့ျဘယျလောကျအထိ ပွငျးထနျလာတယျလို့ စိတျပညာရှငျတဈယောကျအနနေဲ့ လေ့လာသုံးသပျမိသလဲ။
ဖွေ ။ ။ ကမြတို့ အခုမွနျမာပွညျမှာဆိုရငျ အကွောကျတရားတှနေဲ့ နရေအောငျ၊ အကွောကျတရားတှေ လှှမျးမိုးအောငျလို့ အာဏာရှငျစဈကောငျစီကနေ နညျးစနဈကကြြ လုပျဆောငျနတေယျ။ အထူးသဖွင့ျ ကိုဗဈကွောင့ျဖွဈစေ၊ လူတှကေ ကိုဗဈကလညျး လူတှကေိုသတျနိုငျတယျ။ စဈအာဏာရှငျကလညျး လူတှကေိုသတျနိုငျတယျ။ နှဈခုစလုံးက ကွောကျဖို့ကောငျးတယျ။ အဲဒီအခြိနျမှာ သူတို့က ကမြတို့ကို စိတျဒဏျရာ ဗလာပှနဲ့ ကွီးပွငျးအောငျ။ ကမြတို့ရဲ့ စိတျဒဏျရာတှကေို ပိုပွီးတော့ တိုးပှားလာအောငျလို့ ကမြတို့မိသားစုတှေ၊ ကမြတို့လူမြိုးတှေ ဆုံးရှုံးသှားအောငျလို့ သူတို့က စနဈတကြ စီစဉျထားတယျ။ ဥပမာဆိုရငျ ဆေးရုံဆေးခနျးသှားဖို့တောငျ ထောကျခံစာယူရတယျ။ အဲဒီလို ထောကျခံစာယူနတေဲ့အခြိနျမှာ ကမြအဒေါျတဈယောကျ အသကျဆုံးရှုံးသှားတယျ။ နောကျပွီးတော့ ကိုယ့ျမိသားစု အောကျဆီဂငြျလိုနလေို့ တနျးစီးနခြေိနျမှာပဲ သူတို့က သနေတျပဈပွီးတော့ လူစုခှဲတာတှလေုပျတယျ။ အဲဒီလိုမြိုးတှေ လုပျတဲ့အခါကွတော့ လူတှကေ နာကညြျးလာကွတယျ။ နာကညြျးလာတဲ့အခါမှာ စိုးရိမျဖို့ကောငျးတာ လူတှကေ ကမြတို့ Mental Health Services တှေ စိတျကနြျးမာရေး ကုစားရေးတှေ လာပွီးတော့ ခံယူတဲ့လူတှကေ လကျစားခြဖေို့အထိ နညျးလမျးတှေ ရှာဖှလောတယျဆိုတာ ပွောပွလာတဲ့အခါ သူတို့ ဘယျလောကျထိ စိတျထဲမှာ ခံစားရတာ ပွငျးထနျနတေယျဆိုတာ ပေါျလှငျပါတယျရှင့ျ။
မေး ။ ။ အဲဒီတော့ အခုဒီလိုဖွဈနတေဲ့ အခွအေနကေ တနိုငျငံလုံး အတိုငျးအတာလို့တောငျမှ ပွောရမလို ဖွဈနတောပေါ့။ စဈဘေးကွောင့ျဖွဈဖွဈ၊ ရောဂါဘယဘေးကွောင့ျဖွဈဖွဈ ပတျဝနျးကငြျတဈခုလုံးမှာ ကွုံနရေတာဆိုတော့ စောစောကပွောတဲ့ စိတျဖိစီးမှုတှေ၊ စိတျဒဏျရာတှကေ ပတျဝနျးကငြျအပေါျမှာ ရိုကျခတျမှုက ဘယျလောကျအထိ ဆိုးဝါးတယျလို့ ပွောလို့ရသလဲ။ တိုငျးပွညျအနာဂတျအတှကျ ဘယျလောကျအထိ သကျရောကျမှု ဆုံးရှုံးနဈနာမှုတှေ ရှိပါသလဲရှင့ျ။
ဖွေ ။ ။ တဈနိုငျငံလုံး အတိုငျးအတာနဲ့ ကွည့ျမယျဆိုရငျတော့ ကမြတို့ လူသားအရငျးအမွဈတှေ အမြားကွီးဆုံးရှုံးသှားတယျ။ တဈဦးခငြျးကွည့ျမယျဆိုရငျတော့ ကမြတို့ရဲ့ Productivity က ကဆြငျးလာတယျ။ ကမြတို့မှာ နေ့တဓုဝ စိတျဖိစီးမှုတှကေ မြားနတေဲ့အခါကွတော့ ကမြတို့ရဲ့ Psycho Social Spiritual ပိုငျးတှမှော ဆုတျယုတျလာတယျ။ ကမြတို့က စိတျပိုငျးဆိုငျရာအရ ထိခိုကျသှားပွီဆိုရငျ အခြိနျယူပွီးတော့ ဘဝနဲ့ရငျးပွီးတော့ ပွနျလညျကုစားရတယျ။ သှားကိုကျလို့ နုတျမယျဆိုရငျ နာနတေဲ့ သှားလေးကို နုတျလိုကျလို့ရတယျ။ စိတျဒဏျရာရသှားပွီ၊ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ထိခိုကျသှားပွီဆိုရငျ အဲဒီဟာကို သူ့ရဲ့ လူမှုရေးအရ၊ လူတဈယောကျရဲ့ ဖှံ့ဖွိုးတိုးတကျမှု နှောင့ျနှေးသှားတယျ။ လူမှုရေး ပဋိပက်ခတှေ ရှိလာတယျ။ နောကျပွီးတော့ နိုငျငံအကြိုးအတှကျ သယျပိုးဖို့အတှကျလညျး အခြိနျတှေ အမြားကွီးကုနျဆုံးသှားတယျ။ အခုမွနျမာပွညျမှာဆိုရငျ နိုငျငံတောျဝငျငှတှေေ အမြားကွီး တဈနေ့ကို ဘီလီယံပေါငျးမြားစှာ ဆုံးရှုံးသှားတယျ။ ဒါတှကေ ကမြတို့အနနေဲ့ ရှေ့တိုးရမယ့ျအစား နောကျဆုတျသှားတယျ။ နိုငျငံတောျအတှကျလညျး ဆုံးရှုံးနဈနာမှုတှေ ဖွဈတာပေါ့ရှင့ျ။
မေး ။ ။ အဲဒီတော့ ဒီကနလေကျရှိ မွနျမာပွညျသူတှေ ကွုံတှေ့နရေတဲ့ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ဖိစီးမှုတှေ စိတျဒဏျရာတှေ သကျသာရာရဖို့အတှကျ ဘယျလိုနညျးလမျးတှကေ အခုအခြိနျမှာ အသင့ျတောျဆုံး ဖွဈပါမလဲ။ ဘာတှကေိုမြား အကွံပေးနိုငျမလဲ။ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ပညာရှငျရှုထောင့ျကနေ။ ပွီးတော့ ကိုယျကိုယျတိုငျကလညျး မိသားစု ခစြျရခငျရတဲ့လူတှေ ဆုံးရှုံးရတဲ့အပေါျမှာ ကိုယျကိုယျတိုငျးကွုံတှေ့ခဲ့ရတဲ့ ကိုယျတှေ့အတှေ့အကွုံကနေ ကနြျးမာရေးပညာရှငျတဈယောကျ ရှုထောင့ျကနေ ဘယျလိုမြား အကွံပေးခငြျပါလဲရှင့ျ။
ဖွေ ။ ။ ကမြတို့အနနေဲ့ ကွည့ျရမှာက အခုလောလောဆယျ နိုငျငံတဈခုအနနေဲ့ လူမြိုးတဈခုအနနေဲ့ အရမျးခကျခဲတဲ့အခြိနျ သမိုငျးမှာ ကြောျလှှာနရေတာ ဖွဈတယျ။ ဒီလိုပဲ တခွားနိုငျငံတှရေဲ့ သမိုငျးကို ပွနျကွည့ျလိုကျရငျလညျး ဂပြနျနိုငျငံလညျး ဗုံးကွဲခံရပွီး လူသားတှေ အမြားကွီး ဒုတိယကမ်ဘာစဈတုနျးက ဆုံးရှုံးခဲ့တယျ။ ဂြူးလူမြိုးတှဆေိုရငျလညျး လူမြိုးတုနျးသတျဖွတျခံရတယျ။ သူတို့မိသားစုတှကေို မီးလောငျးတိုကျအသှငျးခံခဲ့ရတယျ။ ကမြလေ့လာခဲ့တဲ့ Psychologist Edith Eva Eger ဆိုရငျ သူတို့ဆို ညီအမနှဈယောကျပဲ အသကျရှငျခဲ့တယျ။ သူတို့အမဆေိုရငျ သူတို့ရှေ့မှာပဲ မီးလောငျးတိုကျသှငျးခံလိုကျရတဲ့အခါမှာ သူ့အနနေဲ့ စိတျဒဏျရာတှေ အမြားကွီးနဲ့ ကွီးပွငျးလာတယျ။ ဒါပမေဲ့ နာဇီတှကေို သူကို Sub-human လူလိုတောငျမှ မဆကျဆံခဲ့ဘူး။ လူတဈယောကျအနနေဲ့လညျး အသိအမှတျ မပွုခဲ့ဘူး။ ဒါပမေဲ့ သူ့ရဲ့ အကောငျးဆုံးလကျစားခြခွေငျးက လူသားတဈယောကျအနနေဲ့ ကိုယ့ျကိုယျကို တိုးတကျကွီးပှားအောငျ လုပျဆောငျပွီးတော့ အမှနျတရားကို ဖောျထုတျခဲ့တယျ။ သူကိုယျတိုငျလညျး စိတျပညာရှငျ Psychologist တဈယောကျအနနေဲ့ စိတျကနြျးမာရေးကို ပွနျလညျကုစားတယျ။ ခံစားနရေတဲ့ သူမြားတှကေိုလညျး ကုစားရေးတှေ လုပျခဲ့တယျ။ ကမြအနနေဲ့ ပထမဦးဆုံးပွောလို့တာက မိမိကိုယျကိုယျ ပွနျလညျကုစားပါ။ အခြိနျပေးပွီးတော့ ကုစားပါ။ အဲဒီလို ကုစားတဲ့နရောမှာ ကိုယ့ျကိုယျကို Selfcare လုပျပါ။ နောကျပွီးတော့ ကမြတို့က သူမြားတကာတှကေို ဘေးနားက ကိုယ့ျမိသားစုတှေ၊ ကိုယ့ျအသိုငျးအဝိုငျးတှကေို ကုစားနခြေိနျမှာ ကိုယ့ျကိုယျကို မေ့တတျကွတယျ။ အဲဒီအခြိနျမှာ စိတျပငျးပနျနှမျးနယျမှုတှေ ဖွဈတတျကွတယျ။ ဆိုလိုတာက သူမြားကို ကုနရေငျ သူမြားတကာကို အခြိနျပေးရငျ ကိုယျပါ နမေကောငျးတာတှေ ဖွဈတတျကွတယျ။ အဲဒါကိုလညျး သတိထားစခေငြျတယျ။
နောကျဆုံးအနနေဲ့ ပွောခငြျတာက လယောဉျစီးတဲ့အခါ အသကျကယျတဲ့နရောမှာ အောကျဆီဂငြျပေးတယျ။ တဈခုခုဖွဈလို့ရှိရငျ အောကျဆီဂငြျ မကြျနှာဖုံးစှပျတဲ့အခါမှာ ကိုယ့ျကိုယျကို အရငျဦးဆုံးကာကှယျပွီးမှာ သူမြားကို လုပျပေးပါ။ ကိုယျအသကျရှငျနဖေို့ မလှယျဘူးဆိုရငျ သူမြားကို ကူညီဖို့ ခကျခဲတဲ့အတှကျကွောင့ျမို့ ပထမဦးဆုံး မိမိကိုယျကိုယျ ပွနျလညျကုစားရေးကအစ အခြိနျပေးပွီးတော့ ကုစားပေးပွီးတော့မှ သူမြားတကာကိုလညျး ကုစားလို့ရမယျ။ ကမြတို့ ယဉျကြေးမှုမှာ နညျးနညျးတော့စိမျးတယျ။ တကိုယျကောငျးဆနျသလို ဖွဈနမှောပေါ့။ ဒါပမေဲ့ တကယျလကျတှေ့ Survival Skill အနနေဲ့က ကိုယ့ျကိုယျကို မကုစားဘူး။ ကိုယ့ျကိုယျကို ပွနျလညျမထူထောငျဘူးဆိုရငျ အခွားသူတှကေို ကူညီဖို့က ခကျခဲတယျ။ အဲဒါကွောင့ျမို့ အခြိနျပေးပွီးတော့ မိမိကိုယျကိုယျ အခြိနျပေးပါလို့ တိုကျတှနျးပါရစေ။
မခငျဖွူထှေး။ ကြေးဇူးအမြားကွီးတငျပါတယျ။ အခုလိုမြိုး အခြိနျပေးပွီးတော့ ဖွကွေားပေးတဲ့အတှကျ။
