ၿငိမ္းခ်မ္းေရးေစ့စပ္ေဆြးေႏြးတဲ့အခါမွာ အေျခခံစီးပြားေရးျပႆနာကိုပါ ေျဖရွင္းႏုိင္မွသာ ေရရွည္ခံမယ့္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးကို ရရိွႏိုင္လိမ့္မယ္လို႔ ယူဆသူေတြ ရိွေနပါတယ္။ KIO ကခ်င္လြတ္ေျမာက္ေရးအဖြဲ႔နဲ႔ ဗမာစစ္အစိုးရ ၁၉၉၄ မွာ အပစ္အခတ္ရပ္စဲခဲ့ေပမယ့္ (၁၇) ႏွစ္အၾကာမွာ ျပန္လည္တိုက္ခိုက္ေနၾကပါတယ္။ ဒီလိုျဖစ္ရတာဟာ စီးပြားေရးအေျခခံျပႆနာကို မေျဖရွင္းႏိုင္လို႔ပဲလို႔ ယူဆၾကပါတယ္။ အပစ္အခတ္ရပ္စဲခ်ိန္မွာ လူတစုသာ အက်ဳိးခံစားရၿပီး ကခ်င္လူထုကေတာ့ ဆင္းရဲမြဲေတေနတုန္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးေဆြးေႏြးပြဲမွာ စီးပြားေရးကိစၥကို ထည့္သြင္းေဆြးေႏြးလိုေၾကာင္း IGC ေခၚ International Growth Centre က လြန္ခဲ့တဲ့ ဇြန္လက စာတမ္းတေစာင္ ထုတ္ေဝထားပါတယ္။
IGC သုေတသီ Paul Manoletti နဲ႔ Nan Sandi တို႔ ေရးသားျပဳစုတဲ့ စာတမ္းမွာပါတဲ့ ကခ်င္ ဥပမာကိုၾကည့္ရင္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးေဆြးေႏြးပြဲမွာ စီးပြားေရးဆိုင္ရာ သေဘာတူညီခ်က္ေတြ ရယူဖို႔လိုတာ ထင္ရွားပါတယ္။ တိုင္းျပည္နဲ႔အစိုးရေတြကို ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး လုပ္ပိုင္ခြင့္ပိုၿပီးေပးဖို႔လိုေၾကာင္း တင္ျပထားပါတယ္။ အခုဆိုရင္ ဗဟိုအစိုးရရဲ ႔ အသံုးစရိတ္ (၁၀) ရာခိုင္ႏႈန္းနီးပါးသာ တိုင္းနဲ႔ျပည္နယ္ေတြ ရရိွပါတယ္။ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈအားေကာင္းေနတဲ့ ႏိုင္ငံေရးစနစ္ကို က်င့္သံုးဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။
အရပ္သားတပိုင္းအစိုးရ တက္လာတဲ့အခ်ိန္မွာ တိုင္း၊ ျပည္နယ္နဲ႔ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေဒသေတြကို လုပ္ပိုင္ခြင့္ေပးတာမ်ဳိးေတြ ရိွလာေပမယ့္ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈ အားေကာင္းေနတုန္းပါ။ ေဒသႏၱရအစိုးရေတြဟာ သူတုိ႔ေဒသအေၾကာင္း သူတုိ႔အသိဆံုး ျဖစ္ပါတယ္။ ၂၀၁၇ ေမလမွာ က်င္းပတဲ့ "ၿငိမ္းခ်မ္းေရးညီလာခံ (၂၁) ရာစု ပင္လံု" မွာ ဖယ္ဒရယ္စီးပြားေရးအေျခခံမူေတြကို ေဆြးေႏြးပါတယ္။ စီးပြားေရးစီမံကိန္း ခ်မွတ္အေကာင္အထည္ေဖာ္ရာမွာ ဗဟို၊ တိုင္း၊ ျပည္နယ္နဲ႔ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ေဒသေတြ ညိွႏိႈင္းရမယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ဘယ္လုပ္ငန္းကို ဘယ္အဆင့္က လုပ္သင့္တဲ့ဆိုတဲ့ ျပႆနာကို ကိုင္တြယ္ႏိုင္ဖို႔ လုိပါတယ္။ စီမံကိန္းႀကီးေတြကို ကၽြမ္းက်င္တဲ့အဆင့္ျမင့္ အစိုးရဌာနက ကိုင္တြယ္သင့္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ လိုအပ္တဲ့ ဥပေဒစည္းမ်ဥ္းကို အဆင့္ျမင့္အစိုးရကသာ ကိုင္တြယ္ႏိုင္ပါတယ္။
ေမၿမိဳ ႔-မူဆယ္ ကားလမ္းဟာ ရွမ္းေဒသမွာရိွလို႔ လမ္းထိန္းသိမ္းေရးကို ရွမ္းျပည္နယ္အစိုးရက တာဝန္ယူရမယ္လို႔ မေျပာႏိုင္ပါဘူး။ ဒီလမ္းကဝင္လာတဲ့ တရုတ္ကုန္ပစၥည္းေတြ တျပည္လံုးမွာ ျဖန္႔ေနတာမို႔ လမ္းထိန္းသိမ္းေရးကို ဗဟိုအစိုးရက တာဝန္ယူထားတာဟာ ပိုၿပီးထိေရာက္မႈ ရိွပါတယ္။ တျပည္လံုးအတြက္ သံုးေနတဲ့ ကားလမ္းကို ရွမ္းျပည္နယ္အစိုးရတခုတည္းကို ထိန္းသိမ္းေရးတာဝန္ေပးတာဟာ သဘာဝမက်ဘူးလို႔ ဆိုပါတယ္။ သံလြင္ျမစ္နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ကိစၥကို ရွမ္းျပည္နယ္အစိုးရတခုတည္းကိုသာ လုပ္ပိုင္ခြင့္မေပးသင့္ပါဘူး။ သံလြင္ျမစ္စီးဆင္းတဲ့ ကယား၊ ကရင္နဲ႔ မြန္ျပည္နယ္က အစိုးရေတြကိုလည္း ျမစ္နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ကိစၥေတြမွာ ေျပာေရးဆိုခြင့္ေပးဖို႔ လိုပါတယ္။ ေဒသအမ်ဳိးမ်ဳိးမွာ ေနထိုင္ၾကတဲ့ ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားေတြရဲ ႔ အက်ဳိးစီးပြားကို ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေအာင္ ျပဳျပင္ေရးလုပ္ဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။
တိုင္းနဲ႔ျပည္နယ္က ေက်ာက္မ်က္သယံဇာတ ထုတ္ယူမႈမွာ ဗဟိုအစိုးရအာဏာပိုင္ေတြ လက္ဝါးႀကီးအုပ္ အျမတ္ထုတ္ၾကတာကို လူသိမ်ားပါတယ္။ တိုင္းရင္းသားလက္နက္ကိုင္ေတြကလည္း သယံဇာတကေန ရန္ပံုေငြ ရွာၾကပါတယ္။ အဆိုးဝါးဆံုးကေတာ့ ကခ်င္ျပည္နယ္ ဖားကန္႔ေဒသက ေက်ာက္စိမ္းနယ္ေျမ ျဖစ္ပါတယ္။ ထုတ္ယူၾကတဲ့ ေက်ာက္စိမ္းတန္ဖိုးရဲ ႔ ဆယ္ပံုတပံုဟာ အစိုးရက ေၾကညာထားတာကိုၾကည့္ရင္ ကိုယ္က်ဳိးစီးပြားကို အဓိကထားေနၾကတာ သိသာပါတယ္။ ေက်ာက္စိမ္းထုတ္ယူမႈေၾကာင့္ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ေရာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းေရာ ပ်က္စီးရပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့အႏွစ္ (၃၀) အတြင္း သယံဇာတ ထုတ္ယူမႈ တိုးပြားလာေပမယ့္ ေခါင္းေဆာင္ပိုင္းက အလြဲသံုးစားလုပ္မႈလည္း တိုးပြားလာတဲ့အတြက္ ေဒသခံ ျပည္သူလူထုအမ်ားစုဟာ အက်ဳိးအျမတ္ မခံစားၾကရတာမ်ားပါတယ္။
ဖယ္ဒရယ္ႏို္င္ငံေတြမွာ သယံဇာတဝင္ေငြကို ျပည္မနဲ႔ ျပည္နယ္အစိုးရ စနစ္တက် ခြဲေဝယူၾကပါတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာေတာ့ ဗဟိုရဲ ႔ခ်ဳပ္ကိုင္မႈနဲ႔ အလြဲသံုးစားလုပ္မႈဒဏ္ကို ခံေနရပါတယ္။ ၂၀၁၇ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးညီလာခံမွာ သယံဇာတဝင္ေငြခြဲေရးကို မေဆြးေႏြးၾကဘူးလို႔ ဆိုပါတယ္။ သယံဇာတဝင္ေငြကို အလြဲသံုးစား မလုပ္ႏိုင္ေအာင္ "ႏိုင္ငံေတာ္ရန္ပံုေငြ" Sovereign Fund တည္ေထာင္ၿပီး ထိန္းသိမ္းတာမ်ဳိးလည္း ျမန္မာျပည္မွာ မရိွေသးပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ရန္ပံုေငြကို အလြဲသံုးစား မလုပ္ႏိုင္ေအာင္ သိသာျမင္သာမႈ၊ တာဝန္ယူမႈနဲ႔ ကၽြမ္းက်င္မႈရိွဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။
အပစ္ရပ္အုပ္စုေတြဟာ မူးယစ္ေဆး ကုန္သြယ္မႈျပႆနာကိုလည္း ၿငိမ္းခ်မ္းေရးညီလာခံမွာ ထည့္သြင္းေဆြးေႏြးဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ ေလာေလာဆယ္မွာ ႏိုင္ငံေရး၊ လံုၿခံဳေရး၊ ေျမသယံဇာတ၊ စီးပြားေရးနဲ႔ လူမႈေရးကိစၥေတြကို ေဆြးေႏြးၾကေပမယ့္ မရွင္းမလင္း ျဖစ္ေနတာမ်ားတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ျမန္မာျပည္ဟာ လူမ်ဳိးစံုေနထုိင္ၾကတဲ့ ေနရာေဒသျဖစ္လို႔ ေဒသႏၱရအစိုးရအဆင့္မွာ လုပ္ရမယ့္ကိစၥေတြ အမ်ားႀကီးရိွေနပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အပစ္အခတ္ရပ္စဲသြားတဲ့ ေနရာေဒသေတြမွာ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးအရသာကို ျပည္သူေတြ ခံစားႏိုင္ေအာင္ ဝိုင္းဝန္းကူညီသင့္ေၾကာင္း သုေတသီ Paul Minoletti နဲ႔ Nan Sandi တို႔က သံုးသပ္ထားပါတယ္။
