Kyrgyzstan နိုင်ငံထဲမှာ နိုင်ငံမဲ့ဖြစ်နေသူ လုံးဝမရှိရေး အတွက် တရားရေးအရ အကူညီပေးနေတဲ့ လူ့အခွင့်ရေးရှေ့နေ အဇစ်ဘက် အရှူရော့ဗ် Azizbek Ashurov ကို ကုလသမဂ္ဂဒုက္ခသည်များဆိုင်ရာ မဟာမင်းကြီးရုံး UNHCR ရဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွက် Nansen ဒုက္ခသည်ဆိုင်ရာဆု ချီးမြှင့် လိုက်ပါတယ်။
ကုလသမဂ္ဂ ဒုက္ခသည်များဆိုင်ရာ မဟာမင်းကြီးအဖြစ် ပထမဆုံး တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သူ ဝင်ရိုးစွန်းဒေသ စူးစမ်းလေ့လာရေး ပညာရှင် Fridjof Nansen ကိုအစွဲပြုပြီး ပေးတဲ့ ဒီဆု ရသွားသူအကြောင်း ဂျနီဗာ ကုလသမဂ္ဂရုံးချုပ်ကနေ Lisa Schlein သတင်းပို့ထားတာကို ဒေါ်ခင်မျိုးသက်က ပြောပြပေးမှာပါ။
ကမ္ဘာတလွှားမှာ နိုင်ငံမဲ့ဦးရေက ဆယ်သန်းကျော်ရှိပါတယ်။ မြန်မာ၊ တူရကီ၊ ဒိုမီနီကန်ရီပတ်ဘလစ်နဲ့ ဇင်ဘာဘွေနိုင်ငံတွေမှာ နိုင်ငံမဲ့ အများအပြား ရှိနေပြီး သူတို့ရဲ့ အခြေနေတွေက မရေမရာလှပါဘူး။ သူတို့ဟာ နိုင်ငံသားတွေရဲ့ အခြေခံရပိုင်ခွင့်တွေကို မရကြသလို အလုပ်လုပ်ခွင့်၊ ပညာသင်ကြားခွင့်နဲ့ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုတွေ ရပိုင်ခွင့်မရှိတဲ့အပြင် မင်္ဂလာဆောင်ဖို့ပဲ ဖြစ်ဖြစ် ကလေးမွေးဖွားတာ ပဲဖြစ်ဖြစ် မှတ်ပုံတင်ခွင့်မရကြပါဘူး။ နိုင်ငံထဲမှာ သူတို့ရှိပေမယ့် အသိမှတ်ပြု မခံကြရသူတွေပါ။
အခုတော့ Kyrgyzstan က ကမ္ဘာပေါ်မှာ နိုင်ငံမဲ့တယောက်မှ မရှိအောင်လုပ်နိုင်တဲ့ ပထမဆုံး နိုင်ငံဖြစ်လာပါပြီ။ ဒီလိုဖြစ်လာအောင် လုပ်ခဲ့သူကတော့ ကုလသမဂ္ဂ ဒုက္ခသည်များဆိုင်ရာ Nansen ဆု ရခဲ့တဲ့ Azizbek Ashurov ဖြစ်ပါတယ်။ သူနဲ့ သူ့အဖွဲ့ဖြစ်တဲ့ နယ်စည်းမခြား ဖာဂါနာတောင်ကြား ရှေ့နေများအဖွဲ့ (Ferghana Valley Lawyers Without Borders) ဟာ လူပေါင်း တသောင်းကျော်လောက်ကို Kyrgyzstan နိုင်ငံသားတွေ ဖြစ်လာအောင် ကူညီခဲ့ပါတယ်။
၁၉၉၁ ခုနှစ်မှာ ဆိုဗီယက်ယူနီယံ ပြိုကွဲခဲ့ပြီး Kyrgyzstan နိုင်ငံ ပါ်ပေါက်လာခဲ့တဲ့နောက် ဘယ်နိုင်ငံသားလို့ ပြောရမှန်းမသိသူတွေ အများအပြားရှိနေခဲ့ပါတယ်။ သူတို့ဟာ ဆိုဗီယက် ခရီးသွား passport ကိုင်ထားပေမယ့် အဲဒီ passport တွေက အကျုံးမဝင်ဘဲ ဖြစ်သွားသလို သူတို့ ဘယ်မှာမွေးဖွားတယ် ဆိုတာကိုလည်း သက်သေပြဖို့မရှိဖြစ်နေတာပါ။ ဒီလို အဖြစ်မျိုးကို Ashurov နဲ့ သူ့မိသားစုတွေပါ ကြုံနေ ရတာဖြစ်ပြီး သူတို့ဟာ နိုင်ငံမဲ့ အဖြစ်ကို ရောက်လာတာပါ။
သူ့မိသားစုရဲ့ ဒီလိုဖြစ်နေတဲ့ အနေထားကို ပြောင်းလဲချင်နေတဲ့ Ashurov ဟာ တခြားသူတို့လို ခံစားနေရသူ ထောင်ပေါင်းများစွာကို သူတို့နိုင်ငံတွေမှာ နိုင်ငံသားတွေ ဖြစ်လာစေဖို့ပါ အကူညီပေးချင်လာတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ဒီအခါမှာ သူနဲ့ သူ့အဖွဲ့ ပထမဆုံးကြုံတွေ့ရတဲ့ အကြီးမားဆုံး စိန်ခေါ်မှုက နိုင်ငံတွင်း နိုင်ငံမဲ့ပပျောက်ရေးအတွက် အစိုးရစိတ်ဝင်စားလာအောင် လုပ်ရတာဖြစ်ကြောင်း VOA ကိုပြောပါတယ်။ နိုင်ငံတွင်း နိုင်ငံမဲ့ပပျောက်သွားတာဟာ နိုင်ငံအတွက်ရော ပြည်သူတွေ အတွက်ပါ ၂ ဖက်စလုံးအတွက် အကျိုးရှိတယ်လို့လည်း ပြောပါတယ်။
“တကယ်လက်တွေ့ လုပ်ကြတဲ့အခါမှာ ကျနော်တို့ အဖွဲ့ထဲမှာ အစိုးရရဲ့နိုင်ငံကူးလက်မှတ်ရေးရာ ဌာနက အရာရှိတွေပါ ပါလာပါတယ်။ သူတို့က ကျေးလက်ဒေသတွေ၊ တောင်တန်းဒေသတွေကို ကျနော်တို့နဲ့ အတူလိုက်လာတာ ဖြစ်ပြီး တခါတလေ ကျနော်တို့ဟာ မြင်းတွေနဲ့ပါ သွားရတာပါ။ ဒါကြောင့် အခုလို ၅ နှစ်လောက် ကြာလာတဲ့အခါ ပထမခြေလှမ်းကို လှမ်းနိုင်ခဲ့တာပါ။ အခုဆို ကျနော်တို့နိုင်ငံထဲမှာ နိုင်ငံမဲ့ဆိုတာ မရှိတော့သလို နိုင်ငံမဲ့နဲ့ဆိုင်တဲ့ အမှုလည်းမရှိတော့ပါဘူး။”
ကုလသမဂ္ဂ ဒုက္ခသည်များဆိုင်ရာ မဟာမင်းကြီး Filippo Grandi ကလည်း ရှေ့နေ Ashurov ရဲ့ အောင်မြင်မှှုကို ချီးကြူးလိုက်ပါတယ်။ ဒါဟာ Nansen ဆုတွေထဲမှာ ပထမဆုံးအဖြစ် နိုင်ငံမဲ့ပြဿနာဆိုင်ရာ အောင်မြင်မှုအတွက် ချီးမြှင့်တာလို့လည်း ပြောပါတယ်။
“ဒီဆုအတွက် အရင်က နိုင်ငံမဲ့နဲ့ ပတ်သက်ပြီး မပေးဘူးပါဘူး။ ရွှေ့ပြောင်းအခြေချသူတွေနဲ့ ဒုက္ခသည်တွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီးပဲ အမြဲပေးနေကျ ပါ။ အခုတော့ Azizbek ရဲ့ အောင်မြင်မှုကို ကျနော်တို့ တကယ်ဂုဏ်ပြုချင်လို့ ပေးတာပါ။ ကမ္ဘာတလွှား တကယ့်ကိုဆိုးဝါးတဲ့ အနှုတ်လက္ခဏာ တခု ဖြစ်နေတဲ့ နိုင်ငံမဲ့ပြဿနာ လျော့ပါးစေရေးအတွက် ကိုယ်တိုင်ရော အဖွဲ့အတွက်ပါ သံဓိဌာန်ချပြီးလုပ်ခဲ့တာကြောင့် ဖြစ်ပါတယ်။”
Ashurov ရဲ့ အလုပ်က ပြီးဆုံးမယ့်သဘောတော့ မတွေ့ရသေးပါဘူး။ သူနဲ့ သူ့ဖေါင်ဒေးရှင်းက မိုဘိုင်းတရားရေး အဖွဲ့တွေကို ဖွဲ့စည်းခဲ့တာပါ။ ဒီအဖွဲ့တွေက Kyrgyzstan နိုင်ငံရဲ့ ဝေးလံခေါင်သီတဲ့ ဒေသတွေကိုသွားရောက်ပြီး အကာကွယ်မဲ့နေသူတွေနဲ့ လူမှုရေးအရ ဘေးဖယ်ခြင်း ခံနေရသူတွေကို လိုက်ရှာပြီး သူတို့ရဲ့အခြေနေတွေ အဆင်ပြေ သွားအောင် အကူညီတွေ ပေးဖို့ လုပ်နေတာပါ။
ဒေသတလွှားက ထောင်နဲ့ချီတဲ့ နိုင်ငံမဲ့ဖြစ်နေသူတွေကို သူတို့နိုင်ငံတွေမှာနိုင်ငံသားဖြစ်လာပြီး နိုင်ငံသားတွေရသင့်တဲ့ ရပိုင်ခွင့်တွေ ရလာစေဖို့ တရားရေးဆိုင်ရာ အခက်အခဲဖြစ်နေမှုတွေကို ဖြေရှင်းဖို့ သူတို့အဖွဲ့က အကူညီတွေပေးနေတယ်လို့လည်း Ashurov ကပြောပါတယ်။
(ယူနီကုဒ်)
နိုငျငံမဲ့အရေးဆောငျရှကျသူကို ဒုက်ခသညျဆု ခြီးမွှင့ျ
Kyrgyzstan နိုငျငံထဲမှာ နိုငျငံမဲ့ဖွဈနသေူ လုံးဝမရှိရေး အတှကျ တရားရေးအရ အကူညီပေးနတေဲ့ လူ့အခှင့ျရေးရှေ့နေ အဇဈဘကျ အရှူရော့ဗျ (Azizbek Ashurov) ကို ကုလသမဂ်ဂဒုက်ခသညျမြားဆိုငျရာ မဟာမငျးကွီးရုံး UNHCR ရဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှဈအတှကျ Nansen ဒုက်ခသညျဆိုငျရာဆု ခြီးမွှင့ျ လိုကျပါတယျ။
ကုလသမဂ်ဂ ဒုက်ခသညျမြားဆိုငျရာ မဟာမငျးကွီးအဖွဈ ပထမဆုံး တာဝနျထမျးဆောငျခဲ့သူ ဝငျရိုးစှနျးဒသေ စူးစမျးလေ့လာရေး ပညာရှငျ Fridjof Nansen ကိုအစှဲပွုပွီး ပေးတဲ့ ဒီဆု ရသှားသူအကွောငျး ဂနြီဗာ ကုလသမဂ်ဂရုံးခြုပျကနေ Lisa Schlein သတငျးပို့ထားတာကို ဒေါျခငျမြိုးသကျက ပွောပွပေးမှာပါ။
ကမ်ဘာတလှှားမှာ နိုငျငံမဲ့ဦးရကေ ဆယျသနျးကြောျရှိပါတယျ။ မွနျမာ၊ တူရကီ၊ ဒိုမီနီကနျရီပတျဘလဈနဲ့ ဇငျဘာဘှနေိုငျငံတှမှော နိုငျငံမဲ့ အမြားအပွား ရှိနပွေီး သူတို့ရဲ့ အခွနေတှေကေ မရမေရာလှပါဘူး။ သူတို့ဟာ နိုငျငံသားတှရေဲ့ အခွခေံရပိုငျခှင့ျတှကေို မရကွသလို အလုပျလုပျခှင့ျ၊ ပညာသငျကွားခှင့ျနဲ့ ကနြျးမာရေးစောင့ျရှောကျမှုတှေ ရပိုငျခှင့ျမရှိတဲ့အပွငျ မငျ်ဂလာဆောငျဖို့ပဲ ဖွဈဖွဈ ကလေးမှေးဖှားတာ ပဲဖွဈဖွဈ မှတျပုံတငျခှင့ျမရကွပါဘူး။ နိုငျငံထဲမှာ သူတို့ရှိပမေယ့ျ အသိမှတျပွု မခံကွရသူတှပေါ။
အခုတော့ Kyrgyzstan က ကမ်ဘာပေါျမှာ နိုငျငံမဲ့တယောကျမှ မရှိအောငျလုပျနိုငျတဲ့ ပထမဆုံး နိုငျငံဖွဈလာပါပွီ။ ဒီလိုဖွဈလာအောငျ လုပျခဲ့သူကတော့ ကုလသမဂ်ဂ ဒုက်ခသညျမြားဆိုငျရာ Nansen ဆု ရခဲ့တဲ့ Azizbek Ashurov ဖွဈပါတယျ။ သူနဲ့ သူ့အဖှဲ့ဖွဈတဲ့ နယျစညျးမခွား ဖာဂါနာတောငျကွား ရှေ့နမြေားအဖှဲ့ (Ferghana Valley Lawyers Without Borders) ဟာ လူပေါငျး တသောငျးကြောျလောကျကို Kyrgyzstan နိုငျငံသားတှေ ဖွဈလာအောငျ ကူညီခဲ့ပါတယျ။
၁၉၉၁ ခုနှဈမှာ ဆိုဗီယကျယူနီယံ ပွိုကှဲခဲ့ပွီး Kyrgyzstan နိုငျငံ ပါျပေါကျလာခဲ့တဲ့နောကျ ဘယျနိုငျငံသားလို့ ပွောရမှနျးမသိသူတှေ အမြားအပွားရှိနခေဲ့ပါတယျ။ သူတို့ဟာ ဆိုဗီယကျ ခရီးသှား passport ကိုငျထားပမေယ့ျ အဲဒီ passport တှကေ အကြုံးမဝငျဘဲ ဖွဈသှားသလို သူတို့ ဘယျမှာမှေးဖှားတယျ ဆိုတာကိုလညျး သကျသပွေဖို့မရှိဖွဈနတောပါ။ ဒီလို အဖွဈမြိုးကို Ashurov နဲ့ သူ့မိသားစုတှပေါ ကွုံနေ ရတာဖွဈပွီး သူတို့ဟာ နိုငျငံမဲ့ အဖွဈကို ရောကျလာတာပါ။
သူ့မိသားစုရဲ့ ဒီလိုဖွဈနတေဲ့ အနထေားကို ပွောငျးလဲခငြျနတေဲ့ Ashurov ဟာ တခွားသူတို့လို ခံစားနရေသူ ထောငျပေါငျးမြားစှာကို သူတို့နိုငျငံတှမှော နိုငျငံသားတှေ ဖွဈလာစဖေို့ပါ အကူညီပေးခငြျလာတယျလို့ ပွောပါတယျ။ ဒီအခါမှာ သူနဲ့ သူ့အဖှဲ့ ပထမဆုံးကွုံတှေ့ရတဲ့ အကွီးမားဆုံး စိနျခေါျမှုက နိုငျငံတှငျး နိုငျငံမဲ့ပပြောကျရေးအတှကျ အစိုးရစိတျဝငျစားလာအောငျ လုပျရတာဖွဈကွောငျး VOA ကိုပွောပါတယျ။ နိုငျငံတှငျး နိုငျငံမဲ့ပပြောကျသှားတာဟာ နိုငျငံအတှကျရော ပွညျသူတှေ အတှကျပါ ၂ ဖကျစလုံးအတှကျ အကြိုးရှိတယျလို့လညျး ပွောပါတယျ။
“တကယျလကျတှေ့ လုပျကွတဲ့အခါမှာ ကနြောျတို့ အဖှဲ့ထဲမှာ အစိုးရရဲ့နိုငျငံကူးလကျမှတျရေးရာ ဌာနက အရာရှိတှပေါ ပါလာပါတယျ။ သူတို့က ကြေးလကျဒသေတှေ၊ တောငျတနျးဒသေတှကေို ကနြောျတို့နဲ့ အတူလိုကျလာတာ ဖွဈပွီး တခါတလေ ကနြောျတို့ဟာ မွငျးတှနေဲ့ပါ သှားရတာပါ။ ဒါကွောင့ျ အခုလို ၅ နှဈလောကျ ကွာလာတဲ့အခါ ပထမခွလှေမျးကို လှမျးနိုငျခဲ့တာပါ။ အခုဆို ကနြောျတို့နိုငျငံထဲမှာ နိုငျငံမဲ့ဆိုတာ မရှိတော့သလို နိုငျငံမဲ့နဲ့ဆိုငျတဲ့ အမှုလညျးမရှိတော့ပါဘူး။”
ကုလသမဂ်ဂ ဒုက်ခသညျမြားဆိုငျရာ မဟာမငျးကွီး Filippo Grandi ကလညျး ရှေ့နေ Ashurov ရဲ့ အောငျမွငျမှှုကို ခြီးကွူးလိုကျပါတယျ။ ဒါဟာ Nansen ဆုတှထေဲမှာ ပထမဆုံးအဖွဈ နိုငျငံမဲ့ပွူနာဆိုငျရာ အောငျမွငျမှုအတှကျ ခြီးမွှင့ျတာလို့လညျး ပွောပါတယျ။
“ဒီဆုအတှကျ အရငျက နိုငျငံမဲ့နဲ့ ပတျသကျပွီး မပေးဘူးပါဘူး။ ရှှေ့ပွောငျးအခွခေသြူတှနေဲ့ ဒုက်ခသညျတှနေဲ့ ပတျသကျပွီးပဲ အမွဲပေးနကြေ ပါ။ အခုတော့ Azizbek ရဲ့ အောငျမွငျမှုကို ကနြောျတို့ တကယျဂုဏျပွုခငြျလို့ ပေးတာပါ။ ကမ်ဘာတလှှား တကယ့ျကိုဆိုးဝါးတဲ့ အနှုတျလက်ခဏာ တခု ဖွဈနတေဲ့ နိုငျငံမဲ့ပွူနာ လြော့ပါးစရေေးအတှကျ ကိုယျတိုငျရော အဖှဲ့အတှကျပါ သံဓိဌာနျခပြွီးလုပျခဲ့တာကွောင့ျ ဖွဈပါတယျ။”
Ashurov ရဲ့ အလုပျက ပွီးဆုံးမယ့ျသဘောတော့ မတှေ့ရသေးပါဘူး။ သူနဲ့ သူ့ဖေါငျဒေးရှငျးက မိုဘိုငျးတရားရေး အဖှဲ့တှကေို ဖှဲ့စညျးခဲ့တာပါ။ ဒီအဖှဲ့တှကေ Kyrgyzstan နိုငျငံရဲ့ ဝေးလံခေါငျသီတဲ့ ဒသေတှကေိုသှားရောကျပွီး အကာကှယျမဲ့နသေူတှနေဲ့ လူမှုရေးအရ ဘေးဖယျခွငျး ခံနရေသူတှကေို လိုကျရှာပွီး သူတို့ရဲ့အခွနေတှေေ အဆငျပွေ သှားအောငျ အကူညီတှေ ပေးဖို့ လုပျနတောပါ။
ဒသေတလှှားက ထောငျနဲ့ခြီတဲ့ နိုငျငံမဲ့ဖွဈနသေူတှကေို သူတို့နိုငျငံတှမှောနိုငျငံသားဖွဈလာပွီး နိုငျငံသားတှရေသင့ျတဲ့ ရပိုငျခှင့ျတှေ ရလာစဖေို့ တရားရေးဆိုငျရာ အခကျအခဲဖွဈနမှေုတှကေို ဖွရှေငျးဖို့ သူတို့အဖှဲ့က အကူညီတှပေေးနတေယျလို့လညျး Ashurov ကပွောပါတယျ။
