တရုတ္ျပည္ စီးပြားေရးတိုးတက္ေနပံုကို အုိလံပစ္ပြဲေတာ္ ျပသခဲ့သလို လူ႔အခြင့္အေရး ဆိတ္သုဥ္းေနပံုကို လူေရွာင္ဘုိ () ရဲ ႔ ႏိုဘလ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆုက မီးေမာင္းထိုးျပေနပါတယ္။ လူ႔အခြင့္အေရးနဲ႔ ဒီမုိကေရစီအေရးအတြက္ အႏုနည္းနဲ႔ တိုက္ပြဲဝင္ရာမွာ ျပည္သူ႔ေမွ်ာ္မွန္းခ်က္ကို ကိုယ္စားျပဳႏိုင္တဲ့ သေကၤတရွိဖို႔ လိုပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တရုတ္ျပည္မွာ မရွိေသးတဲ့ သေကၤတကို နိုဘယ္ဆုက ဖန္တီးေပး လိုက္တာပါပဲ။ လူေရွာင္ဘို ဟာ ႏိုင္ငံျခားမွာ နာမည္ႀကီးသေလာက္ သတင္းလြတ္လပ္မႈမရွိတဲ့ တရုတ္ျပည္မွာ လူသိမမ်ားပါဘူး။ အခုမွ ႏိုဘလ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆုေၾကာင့္ လူသိမ်ားလာတာ ျဖစ္ပါတယ္။
လူ႔အခြင့္အေရးဆုေတြ ရရွိၿပီး ႏိုဘလ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆုအတြက္ ပဏာမအေရြးခံရသူတဦးျဖစ္တဲ့ ေဝဂ်င္ရွန္ (Liu Xiaobo) ဟာ လူအသိအမ်ားဆံုး ပုဂိၢဳလ္ျဖစ္ေပမယ့္ အေမရိကနန္မွာ ေနထိုင္တဲ့အတြက္ တရုတ္ျပည္ရဲ ႔ လူ႔အခြင့္အေရး သေကၤတ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူးလုိ႔ ယူဆပံုရပါတယ္။ တီနမန္ (Tiananmen Square) အေရးေတာ္ပံုမွာ ထင္ရွားတဲ့ ဝီဂါတိုင္းရင္းသား ဝူးကိုင္ရွီ (Wuer Kaixi)၊ ဝမ္ဒန္ (Wang Dan) စတဲ့ လူငယ္ေတြဟာ လူေရွာင္ဘိုရဲ ႔ လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္ျဖစ္ေပမယ့္ ႏိုင္ငံျခားမွာ အေျခခ်သူေတြျဖစ္လို႔ တရုတ္ျပည္ရဲ ႔ သေကၤတ မျဖစ္ႏိုင္ဘူးလို႔ ႏိုဘလ္ေကာ္မတီက ယူဆပံုရပါတယ္။ လူ႔အခြင့္အေရးနဲ႔ ဒီမုိကေရစီ သေကၤတအျဖစ္ သတ္မွတ္ခံရသူဟာ ျပည္တြင္းမွာရွိေနဖို႔ အေရးႀကီးပါတယ္။
ဒါေပမဲ့ ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရးလုပ္ၿပီး ပဋိပကၡေျဖရွင္းရာမွာ ဆန္႔က်င္ဘက္အဖြဲ႔အစည္းက ပုဂိၢဳလ္ေတြကို ႏိုဘလ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရး ဆုခ်ီးျမွင့္တဲ့အခါမွာ အျငင္းပြားစရာ ျဖစ္လာပါတယ္။ ဗိယက္နမ္စစ္ နိဂံုးခ်ဳပ္ေအာင္ ႀကိဳးစားေနသူ အေမရိကန္ ႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ႀကီး Kissinger နဲ႔ ဗိယက္နမ္ေခါင္းေဆာင္ Le Duc Tho တို႔ကို ၁၉၇၃ မွာ ႏိုဘလ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆုေပးစဥ္က စစ္ျဖစ္ေနဆဲမို႔ ႏိုဘလ္ဆုေပးတဲ့ ေကာ္မတီကို အႀကီးအက်ယ္ ေဝဖန္ရႈတ္ခ်ၾကပါတယ္။ ႏိုဘလ္ဆုကို Kissinger တဦးတည္း လက္ခံရယူခဲ့ၿပီး ဗိယက္နမ္ေခါင္းေဆာင္က အခမ္းအနားကို သပိတ္ေမွာက္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၇၈ က အစၥေရးဝန္ႀကီးခ်ဳပ္နဲပ အီဂ်စ္သမၼတ တို႔ိကုိ ႏိုဘလ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆု ခ်ီးျမွင့္ပါတယ္။ ၁၉၉၄ မွာတခါ အစၥေရးဝန္ႀကီးခ်ဳပ္၊ ႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ႀကီး နဲ႔ ပါလစၥတိုင္း လြတ္ေျမာက္ေရးေခါင္းေဆာင္ Yasser Arafat တို႔ကို ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆု ေပးပါတယ္။ ၁၉၉၃ မွာ ေတာင္အာဖရိက သမၼတ F. W. de Klerk နဲ႔ အတိုက္အခံေခါင္းေဆာင္ Nelson Mandela တို႔ကို ႏိုဘလ္ဆု ခ်ီးျမွင့္ခဲ့ပါတယ္။
Yasser Arafat နဲ႔ အေမရိကန္ ဒု-သမၼတေဟာင္း Al Gore ကို ႏိုဘလ္ၿငိမ္းခ်မ္းဆု ခ်ီးျမွင့္တုန္းကလည္း ႏိုဘလ္ေကာ္မတီကို အႀကီးအက်ယ္ ေဝဖန္ၾကပါတယ္။ လက္ေတြ႔မွာ ဘာမွ မလုပ္ရေသးတဲ့ သမၼတသစ္ အုိဘားမား ကို မိန္႔ခြန္းေျပာရံုနဲ႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆု ခ်ီးျမွင့္တာကိုလည္း ေဝဖန္ၾကပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဒီလုိ နာမည္ႀကီး ပုဂိၢဳလ္ေတြ ႏိုဘလ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆုရတာကို စိတ္ဝင္စားသူ နည္းပါတယ္။ လူ႔အခြင့္အေရးနဲ႔ ဒီမုိကေရစီအေရးအတြက္ ႏွလံုးရည္ တိုက္ပြဲဝင္ရင္ အက်ဥ္းခံရသူကို ခ်ီးျမွင့္တဲ့အခါမွာသာ ႏိုဘလ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆုကို ပိုၿပီးတေလးတစား ျဖစ္လာၾကတာ ေတြ႔ရပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ ဟာ အထင္ရွားဆံုး သာဓက ျဖစ္ပါတယ္။
၁၉၈၉ တီနမန္ရင္ျပင္ တရုတ္ဒီမုိကေရစီအေရး ဖိႏွိပ္ေခ်မႈန္းခံရၿပီးေနာက္ ႏိုင္ငံျခားထြက္ခြါသြားၾကတဲ့ တရုတ္လူငယ္ေတြကို ဒီမုိကေရစီႏိုင္ငံေတြက ႀကိဳဆိုၾကပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ တရုတ္ နဲ႔ စီးပြားေရး ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ဖို႔က အဓိက ျဖစ္လာတဲ့အတြက္ ၁၉၈၉ ဒီမုိကေရစီအေရးေတာ္ပံုကို သတိရသူေတြ နည္းပါးလာပါတယ္။ အင္အားႀကီးမားတဲ့ တရုတ္ကြန္ျမဴနစ္အစိုးရ ၿငိဳျငင္မွာ စိုးရိမ္တဲ့အတြက္ တရုတ္ျပည္မွာ လူ႔အခြင့္အေရးမရွိတာကို ေျပာဆိုတာမ်ဳိးေတြ နည္းပါးလာပါတယ္။ တရုတ္ ဒီမုိကေရစီအေရးမွာ ကိုယ္စားျပဳတဲ့ သေကၤတမရွိ ျဖစ္ေနတာဟာလည္း အာရံုစိုက္ရခက္ခဲ့သလို ျဖစ္ေနတာေၾကာင့္ လူေရွာင္ဘုိ ကို တရုတ္ဒီမုိကေရစီအေရးရဲ ႔ သေကၤတအျဖစ္ သတ္မွတ္လိုက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ လူေရွာင္ဘုိ ရဲ ႔ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ကို ကမာၻက အသိအမွတ္ျပဳလိုက္တဲ့ သေဘာပါ။
၁၉၈၉ တီနမန္ ဒီမုိကေရစီအေရးေတာ္ပံုကို ကမာၻက ေမ့လုနီးပါး ျဖစ္ေနခ်ိန္မွာ အဆက္မျပတ္ ႏွလံုးရည္ တိုက္ပြဲဝင္ေနသူ လူေရွာင္ဘုိ ကို ႏိုဘလ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆု ခ်ီးျမွင့္လိုက္တာဟာ ၁၉၈၉ အေရးေတာ္ပံုကို ကမာၻက မေမ့သင့္ေၾကာင္း ႏိုးေဆာ္လိုက္တာနဲ႔ အတူတူ ျဖစ္ပါတယ္။ တရုတ္ကြန္ျမဴနစ္နဲ႔ ဆက္ဆံရာမွာ စီးပြားေရး အက်ဳိးအျမတ္ကိုသာ အဓိကမထားဘဲ လူတိုင္းလိုက္နာရမယ့္ လူ႔အခြင့္အေရးကိုလည္း ထည့္သြင္းစဥ္းစားဖို႔ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာကို သတိေပးလိုက္တာပါ။ ကမာၻနဲ႔ အဆက္အသြယ္မ်ားလာတဲ့ တရုတ္ျပည္ဟာ ကမာၻက လက္ခံထားတဲ့ လူ႔အခြင့္အေရးကို လက္ခံရမွာျဖစ္ေၾကာင္း တရုတ္ျပည္သူျပည္သားေတြ နားလည္ေအာင္ ေနာ္ေဝး ႏိုဘလ္ေကာ္မတီ က မီးေမာင္းထုိးျပလိုက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။
တိဘက္ျပည္လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ ႏွလံုးရည္တိုက္ပြဲဝင္ေနတဲ့ ဒလိုင္းလားမား (Dalai Lama) ဘုန္းေတာ္ႀကီးကို ၁၉၈၉ မွာ ႏိုဘလ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆု ခ်ီးျမွင့္လိုက္တာဟာလည္း ဒလိုင္းလားမားရဲ ႔ စြမ္းရည္သတိၱေတြကို ဂုဏ္ျပဳလိုက္တာပါ။ ဒါေပမဲ့ ဒလိုင္းလားမားရဲ ႔ ရည္မွန္းခ်က္ဟာ ေအာင္ျမင္စရာ အလားအလာ မရွိေတာ့တဲ့အတြက္ သိကၡာသမာဓိရွိၿပီး အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာက ရိုေသေလစားတုိင္း ႏိုင္ငံေရးမွာ ေအာင္ျမင္မႈ မရွိႏိုင္တာကိုလည္း မီးေမာင္းထိုးျပသလုိ ျဖစ္ေနပါတယ္။
