ျမန္မာႏို္င္ငံ လူဦးေရရဲ့ ဆယ္ပံုတပံု ေနထိုင္တဲ့ ရန္ကုန္ၿမိဳ႔မွာ ေသာက္သံုးေရကို ဘယ္လို ျဖန္႔ေ၀ေပးေနတယ္ ဆိုတာကို ရန္ကုန္ၿမိဳ႔ေတာ္ စည္ပင္သာယာေရး ေကာ္မတီရဲ့ အႀကံေပး ျဖစ္တဲ့ၿမိဳ႔ျပ စီမံကိန္း ပညာရွင္ ေဒါက္တာ ေက်ာ္လတ္က ေျပာျပမွာပါ
" အခုလက္ရွိအားျဖင့္ကေတာ့ ရန္ကုန္ၿမိဳ႔ေတာ္ စည္ပင္သာယာေရး ေကာ္မတီကေနၿပီးေတာ့ ေန႔စဥ္ ဂါလံ သန္း ေပါင္း ၁၆၀ ေပးေ၀ေနပါတယ္။ အဲဒီလိုေပးေ၀ ေနေပမယ့္လည္း တကယ္ဆို လူတေယာက္ကို အၾကမ္းအားျဖင့္ တေန႔ ဂါလံ ၃၀ ႏံႈးနဲ႔ တြက္မယ္ ဆိုလို႔ ရွိရင္ သန္းေပါင္း ၁၅၀ နဲ႔ ေလာက္ပဲ ကုန္မွာပါ။ အခု သန္းေးပါင္း ၁၆၀ ေပးေ၀ေနတယ္ ဆိုေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ရန္ကုန္ၿမိဳ႔ အေနနဲ႔ ေပးေ၀ေနတဲ့ ေရက ေလာက္တယ္လို႔ အၾကမ္းအားျဖင့္ ေတာ့ မွန္းလို႔ ရပါတယ္။
ဒါေပမယ့္လည္းပဲ အခက္အခဲ တခုက ရွိတာက ကၽြန္ေတာ္တို႔ သံုးေနတဲ့ ပိုက္ေတြက ေရွးတုန္းက ပိုက္ေတြ ျဖစ္ေနတာက တေၾကာင္း၊ လူေတြကလည္းပဲ သိပ္ၿပီး စည္းကမ္းမရွိတာလည္း တေၾကာင္း၊ ေနာက္တခါ ေပးေ၀တဲ့ စံနစ္မွာလည္းပဲ အားနဲခ်က္ရွိတာ ေတြကလည္း တေၾကာင္း ေၾကာင့္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႔ လူဦးေရ အားလံုးကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ မေပးႏိုင္ေသးပါဘူး။ မေပးႏိုင္ တဲ့အျပင္ ဒီဂါလံ သန္းေပါင္း ၁၆၀ ကလည္း ကုန္သြားပါတယ္။ အေလအလြင့္ေပါ့ေနာ္။ wastage လို႔ေခၚပါတယ္။ ေနာက္တခါ လူေတြက တရားမ၀င္ေဖါက္ယူၾကတာ ေပါ့။ စသည္ျဖင့္ အကုန္လံုးကို ေပါင္းလိုက္လို႔ ရွိရင္ ပညာရပ္ ဆိုင္ရာကေတာ့ unaccounted ေပါ့ေလ။ ဘာေၾကာင့္မွန္း မသိေသာ ဆိုၿပီးေတာ့ ေခၚၾကပါတယ္။ အဲဒီ unaccounted က အေတာ္ေလး မ်ားေနပါတယ္။ အဲဒါကို အခု ဂ်ိဳက္ကာက ဂ်ပန္ကၽြမ္းက်င္သူေတြက ၀င္ၿပီးေတာ့ ကူပါ့မယ္ လုပ္ပါ့မယ္ ေျပာေတာ့ သူတို႔နဲ႔ ေပါင္းၿပီးေတာ့ ဘယ္ေနရာမွာ ဘယ္လို wastage အေလအလြင့္ေတြ မ်ားေနသလဲ၊ ဒါကို ဘယ္လိုျပဳျပင္ ၾကမလဲ ဆိုတာကို ၀ိုင္းၿပီးေတာ့ စဥ္းစားၾကမွာပါ"
ၿမိဳ႔ေတာ္ စည္ပင္သာယာကေန ေရ တေန႔ကို ဂါလံ သန္းေပါင္း ၁၆၀ ျဖန္႔ျဖဴးေပးေနတာမို႔ ဒီလို ဆက္ၿပီး ေပးေ၀ႏိုင္ဖို႔ရာ လံုေလာက္တဲ့ ေရအရင္းအျမစ္ ရွိပါရဲ့လား၊ ဘယ္ေနရာေတြကေန ျဖန္႔ျဖဴးေပးေနတာပါလဲ
"Resources လို႔ေခၚတဲ့ ေရအရင္းအျမစ္ ေတြကရွိပါေသးတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ ၂၀ေလာက္ တုန္းက ကၽြန္ေတာ္ တို႔ စ ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ငမိုးရိပ္ေရေလွာင္ကန္က ေရအရင္းအျမစ္ ရွိပါတယ္။ အဲ ပိုက္ေတြေတာ့ ထပ္ၿပီးေတာ့ တိုးဖို႔ ျပင္ဖို႔ လိုပါေသးတယ္။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႔ကို ေရေပးေ၀ေနတဲ့ ေရေလွာင္ကန္ ႀကီးေတြကေတာ့ ေလွာ္ကားကန္က အဂၤလိပ္လက္ထက္ ကတဲက ၁၉၃၀ ေလာက္မွာ တူးသြားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ ဂ်ိဳးျဖဴေရေလွာင္ကန္ ကလည္း ဒုတိယ ကမာၻစစ္ မျဖစ္ခင္ ကပ္ၿပီးေတာ့ တူးသြားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဖူးႀကီး ေရေလွာင္ကန္ ကေတာ့ ၁၉၆၀ ေလာက္မွာ တည္ေဆာက္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၉၉၀ ပတ္၀န္းက်င္ ေလာက္မွာ ငမိုးရိပ္ ေရေလွာင္ ကန္ကို တည္ေဆာက္ခဲ့ပါတယ္။ ငမိုးရိပ္ ေရေလွာင္ကန္က အခု ေရအမ်ားႀကီး ရွိပါတယ္။
အဲဒါကေတာ့ ကၽြန္ေတာ္ၿမိဳ႔ ေရေပးေရးစံနစ္ေရာ၊ စိုက္ပ်ိဳးေရးက အသံုးျပဳတဲ့ ေရအတြက္ေရာ ၂ခုလံုး ေပါင္းၿပီး လုပ္တာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီက ေရကလည္းပဲ ေတာ္ေတာ္ေလး မ်ားမ်ား ရွိပါတယ္။ ေနာက္ရွိပါေသးတယ္ခင္ဗ်။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ရန္ကုန္ရဲ့ အေရွ႔႕ေျမာက္ဘက္မွာ၊ ေနာက္ တိုက္ႀကီးဘက္ တ၀ိုက္မွာလည္း ရွိပါတယ္။ ေရအရင္းအျမစ္ေတြ ကေတာ့ ရန္ကုန္ၿမိဳ႔မွာ ေနာက္ထပ္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ အတြက္ကို လံုလံုေလာက္ေလာက္ ရွိပါေသးတယ္"
ဒီေရအရင္းအျမစ္အတြက္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႔က စိတ္ပူစရာမရွိဘူး ေပါ့ေနာ္။
"မရွိပါဘူးခင္ဗ်"
ဒီေရအရင္းအျမစ္နဲ႔ ပါတ္သက္ၿပီးေတာ့ ခြဲၿပီးေျပာျပေပးပါဆရာ၊ ေရေလွာင္ကန္က ေရေပးေ၀ေနတဲ့ အေျခေနနဲ႔ ေျမေအာက္ေရ သံုးတဲ့ အေနထားေတြကို ေျပာျပေပးပါ
"ရန္ကုန္ၿမိဳ႔ကေတာ့ ဟိုေရွး အဂၤလိပ္ လက္ထက္ ကတဲကေန အဓိက အားျဖင့္ေတာ့ ေရေလွာင္ ကန္ကို သံုးပါတယ္။ ကန္ေတာ္ႀကီးတို႔ အင္းယားကန္တို႔ ဆိုတာ အဂၤလိပ္ လက္ထက္ တုန္းက ေရေလွာင္ကန္အျဖစ္နဲ႔ သံုးသြားတဲ့ ကန္ႀကီးေတြပါ။ အခုေတာ့ မသံုးေတာ့ ပါဘူး။ ေနာက္ပိုင္း က်ေတာ့ အဂၤလိပ္လက္ထက္က သံုးသြားတဲ့ ေရေလွာင္ကန္ႀကီးေတြ ထဲမွာ ဆိုရင္ ေလွာ္ကားကန္ ရွိပါတယ္။ ဂ်ိဳးျဖဴကန္ ရွိပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္း ၁၉၆၀ ပတ္၀န္းက်င္ေလာက္မွာ ဖူးႀကီး ေရေလွာင္ကန္ ဆိုၿပီးေတာ့ ထပ္ၿပီး တုိးပါတယ္။ မၾကာခင္ ကပဲ ငမိုးရိပ္ ေရေလွာင္ကန္ ေပါ့ေလ။
ဆုိေတာ့ ေလွာ္ကားရယ္၊ ဂ်ိဳးျဖဴရယ္၊ ဖူးႀကီးရယ္၊ ငမိုးရိပ္ရယ္ အဲဒီေရေလွာင္ကန္ေတြ ကေနပဲ အဓိက ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေရေတြကို ျဖန္႔ေ၀ေပးေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ စမ္းေခ်ာင္း ဘက္မွာကေတာ့ underground water လို႔ေခၚတဲ့ ေျမေအာက္ေရကို သံုးေနပါတယ္။ သို႔ေသာ္ ရာခိုင္ႏံႈးအားျဖင့္ ကေတာ့ ေျမေအာက္ေရကို သံုးေနတာ အေတာ္ေလး နဲပါတယ္။ တျခားေသာ ၿမိဳ႔ႀကီးေတြ ဥပမာ မက္ဆီကို တို႔ ဘန္ေကာက္တို႔နဲ႔ စာလို႔ ရွိရင္ ေတာ့ ေျမေအာက္ေရကို သံုးတာ အေတာ္ေလး နဲပါတယ္။ ေျမေအာက္ေရကို သံုးတာ မ်ားလို႔ရွိရင္ groundwater level ေျမေအာက္ေရရဲ့ မ်က္ႏွာျပင္က နိမ့္သြားတယ္ ဆိုတာေတာ့ အခု ၿပီးခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀ အတြင္း မွာေတာ့ မေတြ႔ရွိရ ေသးပါဘူး။ အဲဒီ စမ္းေခ်ာင္းနား တ၀ိုက္မွာေတာ့ ေျမေအာက္ေရကို ရန္ကုန္ စည္ပင္ ကပဲ တူးၿပီးေတာ့ အဲဒီ ျဖန္႔ေ၀တဲ့ အထဲထဲမွာ ထည့္ၿပီးေတာ့ သံုးပါတယ္"
ရန္ကုန္ၿမိဳ႔ထဲက တခ်ိဳ႔ အိမ္ေတြက ေျပာၾကပါတယ္ ဆရာ။ ေပးတဲ့ ေရေတြက သံဂ်ီးေစာ္ေတြ နံတယ္။ ေနာက္တယ္။ ေနာက္ ပိုးေကာင္ေတြ ပါတယ္။ ဒါမ်ိဳးေတြ ေျပာတာ ၾကားရပါတယ္။ ဆိုေတာ့ ဒီေရသန္႔ ေသာက္ေရသန္႔ ရဖို႔ အတြက္ကို ဆရာတို႔ ဘယ္လိုစီစဥ္ပါလဲ
"မွန္တာ ေျပာရရင္ေတာ့ ရန္ကုန္ၿမိဳ႔က ျဖန္႔ေ၀တဲ့ ေရထဲမွာ ေသာက္ေရ အေနနဲ႔ေတာ့ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ား ေနရာမွာ မသင့္ဘူးလို႔ပဲ ေျပာရမွာေပါ့။ သံေခ်းပါတယ္ ဆိုတဲ့ ကိစၥကေတာ့ အဓိက အားျဖင့္ ပိုက္ေတြမွာ ျဖစ္တာပါ။ ပိုက္ေတြက ၾကာလာတယ္၊ ေဟာင္းလာတယ္၊ ေပါက္လာတယ္ ေပါ့ေနာ္။ ဆိုေတာ့ အဲဒီကိစၥက လည္းပဲ အခု ကၽြန္ေတာ္တို႔ အဲဒီ ဂ်ပန္ ပညာရွင္ အဖြဲ႔နဲ႔ ပူးေပါင္း ၿပီးေတာ့ ျပန္ၿပီးေလ့လာ ၾကမယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ လူေတြလည္းပဲ သူတို႔လည္း ေလ့လာေန ၾက ပါတယ္။ အဲဒီလိုေလ့လာၾကမယ္ ဆိုလို႔ ရွိရင္ေတာ့ ေနာက္ထပ္ ၆လ တႏွစ္ေလာက္ ဆိုရင္ေတာ့ ဒီအေျဖ ေတြကို သိၿပီးေတာ့ ဘာဆက္လုပ္ၾကမလဲ ဆိုတာ တိတိက်က် ရလာမယ္လို႔ ယူဆပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီ ေပးေ၀ေရး စံနစ္နဲ႔ ပိုက္စံနစ္နဲ႔ အဲဒါေတြကိုေတာ့ အမ်ားႀကီး ျပဳျပင္ဖို႔ လိုအပ္ ေနပါတယ္။
ေနာက္တခါ ရန္ကုန္ၿမိဳ႔မွာ တခ်ိဳ႔ေနရာေတြ မွာေတာ့ ေရမီတာေတြ တပ္ၾကပါၿပီ။ အဲ တခ်ိုဳ႔ ေနရာေတြမွာ မတပ္ေသးေတာ့ တခ်ိဳ႔ေရမီတာ မရွိတဲ့ သူက ပိုသံုးၾကတာတို႔ ေရမီတာ တပ္တဲ့သူ ကေတာ့ အတိအက်ေလာက္ သံုးတာတို႔ ေပါ့ေလ။ အဲဒီ ျပႆနာေလး ေတြလည္း အမ်ားႀကီး ရွိပါေသးတယ္"
ကမာၻနဲ႔ အ၀ွမ္း ေသာက္သံုးေရ ျပႆနာ ႀကံဳေနရ ခ်ိန္မွာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႔ဟာ ေရအရင္း အျမစ္ႂကြယ္၀တဲ့ ေနရာမွာ တည္ရွိေနတာမို႔ ဒါကို ေရရွည္သံုးႏိုင္ေအာင္ တေလးတစား တန္ဖိုးထား နားလည္ဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။
