ဇန္နဝါရီလက ကေမာၻဒီးယားႏုိင္ငံမွာ က်င္းပတဲ့ စတုတၳအႀကိမ္ေျမာက္ လန္ခ်န္း-မဲေခါင္ေဒသ ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ေရး လူငယ္မ်ားရဲ့ ဆန္းသစ္တီထြင္ၿပိဳင္ပြဲ ၂၀၁၉ YICMG (Youth Innovation Competition on Lancang- Mekong Region’s Govenance and Development) မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံက လူငယ္ ၃ ဦးပါအဖြဲ႔ရဲ့ Solar & Biomass ေနနဲ႔ဇီဝ စြမ္းအင္ေရာသံုးလို႔ရတဲ့ အေျခာက္ခံစက္ (Development of Hybrid Solar Dryer) တီထြင္မႈက ပထမ ရခဲ့ပါတယ္။ ဒီၿပိဳင္ပြဲနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ၿပိဳင္ပြဲအကဲျဖတ္ တဦးျဖစ္တဲ့ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္က ပါေမာကၡ ေဒါက္တာစိမ္းလဲ့ေအးက ေျပာျပေပးမွာပါ။
ေဒါက္တာစိမ္းလဲ့ေအး။ ။“ဒီ competition က ႏွစ္တိုင္း ႏွစ္တိုင္း တႏွစ္ကို ၂ ႀကိမ္ေပါ့၊ ဇန္နဝါရီလမွာ တႀကိမ္ ဇူလိုင္လမွာ တႀကိမ္က်င္းပပါတယ္။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ အေနနဲ႔ ၿပိဳင္ပြဲ ဝင္ဖုိ႔ အတြက္ကို ေက်ာင္းသားေတြကို က်မတို႔က ဖိတ္ေခၚလိုက္ပါတယ္။ ဒီ project team အဖြဲ႔ေလးေတြကိုေပါ့ေနာ္။ အဲဒီအခါမွာ က်မတို႔ကို ၿပီးခဲ့တဲ့ ႏွစ္ကဆို အဖြဲ႔ အားလံုးေပါင္း ၁၃ ဖြဲ႔ေပါ့ေနာ္။ က်မတို႔ ဆီကို တင္ပါတယ္။ အဲဒီ ၁၃ ဖြဲ႔ ထဲကေန ၿပီးေတာ့မွ က်မတို႔က ထပ္ေရြးေပးရပါတယ္။ အေကာင္းဆံုး ကိုေလ။ အဲဒီလို ေရြးလိုက္တဲ့ အခါမွာ တႏိုင္ငံကို တခ်ိဳ႕ ႏိုင္ငံဆိုရင္ team ၃ ခု ထြက္တယ္၊ တခ်ိဳ႕ ႏိုင္ငံကဆို team ၄ ခုေပါ့။ က်မတို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံ အတြက္ကေတာ့၊ ၿပီးခဲ့တဲ့ ဇန္နဝါရီမွာ ျမန္မာျပည္ အေနနဲ႔ team ၄ ခု အေရြးခံရတယ္။ ပဏာမ ေရြးခ်ယ္လိုက္တာေပါ့။”
ျမန္မာ၊ ထိုင္း၊ ကေမာၻဒီးယား၊ ဗီယက္နမ္၊ လာအိုနဲ႔ တရုတ္တို႔ပါဝင္တဲ့ ၂၀၁၉ အတြက္ မဲေခါင္ျမစ္ေၾကာင္း ေဒသ ၆ ႏိုင္ငံက လူငယ္ေတြရဲ့ ၿပိဳင္ပြဲကို ကေမာၻဒီးယားႏိုင္ငံ ဖႏံုပင္ ေတာ္ဝင္တကၠသိုလ္ Royal University of Phnom Penh မွာ ဇန္နဝါရီလ ၂၂ ရက္ကေန ၂၆ ရက္ အထိ က်င္းပခဲ့တာပါ။ တရုတ္၊ လာအိုနဲ႔ ကေမာၻဒီးယား ႏိုင္ငံေတြက ၃ သင္းစီ၊ ျမန္မာနဲ႔ ဗီယက္နမ္က ၄ သင္းစီနဲ႔ ထိုင္းႏုိင္ငံက ၂ သင္း ပါဝင္ယွဥ္ၿပိဳင္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။
အခုၿပိဳင္ပြဲဟာ သဘာဝဝန္းက်င္ မညစ္ႏြမ္းေစတဲ့ တီထြင္မႈ ေခါင္းစဥ္ ေအာက္မွာ ယွဥ္ၿပိဳင္ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီၿပိဳင္ပြဲမွာ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ရူပေဗဒ ပထမႏွစ္ဂုဏ္ထူးတန္းက ေမာင္အုပ္စိုးေက်ာ္၊ မေမျမတ္ႏိုးဦးနဲ႔ ေမာင္ဇြဲထက္တို႔က အေကာင္းဆံုးဆုကို ရခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေဒါက္တာစိမ္းလဲ့ေအး။ ။“၆ ႏိုင္ငံကေန အဖြဲ႔ ၁၉ ခု ၿပိဳင္ၾကတဲ့ အထဲမွာ အႏိုင္ရတဲ့ ျမန္မာႏိုင္ငံ အသင္းက ရူပေဗဒဌာနက ကေလးေတြပါရွင့္။ ဂုဏ္ထူးတန္း ပထမႏွစ္ကပါ။ သူတုိ႔ရဲ့ အသင္းက the most innovative team award ဆိုၿပီး ရပါတယ္။ သူတုိ႔ ၿပိဳင္ခဲ့တဲ့ အေၾကာင္းအရာက ဘာလဲဆိုရင္ Development of Hybrid Solar Dryer ဆိုၿပီးေတာ့ သူတို႔က ေဆာက္ထားတာပါ။
ဆိုလာ Solar energy ေနစြမ္းအင္ကို သံုးၿပီး ေက်းလက္ေဒသမွာျဖစ္ျဖစ္ သီးႏွံေတြကို အေျခာက္ခံတဲ့ စက္ကေလးပါ။ ဒါေပမယ့္ သူက မိုးတြင္းေရာက္လာတဲ့ အခါက်လို႔ရွိရင္ ဒီေနေရာင္ျခည္ - ဆိုလာက မရေတာ့ဘူးေလ။ အဲဒီလို မရတဲ့ အခါက်လို႔ရွိရင္ ဆိုလာကို မသံုးပဲနဲ႔ အဲဒီစက္ကေလးမွာပဲ သူက biomass ကို သံုး ၿပီးေတာ့ - ဒီ စိုက္ပ်ိဳးေရးက ရတဲ့ ဇီဝ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေပါ့ အဲဒီ ဇီဝေလာင္စာကို သံုးလို႔ ရတယ္ ဆိုတဲ့ hybrid solar dryer ဆိုၿပီး သူတုိ႔က ေဆာက္ခဲ့တာ၊ ေဆာက္ဖို႔အတြက္ ပေရာ္ဂ်က္ေတြ ေရးခဲ့တာ ေပါ့ေနာ္။ အဲဒါေလးကေနၿပီး ဆုရတာပါရွင့္။ သူက ၂ ခုသံုးလို႔ ရတာေပါ့ ေႏြရာသီဆိုရင္ ဆိုလာကို သံုးမယ္။ မိုးရာသီ ေနေရာင္ မရတဲ့အခ်ိန္ဆိုရင္ ဒီ biomass ကို သံုးမယ္ဆိုၿပီး သူတို႔ ေဆာက္ထားတဲ့ ဟာေလးေပါ့ေနာ္။”
လန္ခ်န္း- မဲေခါင္ေဒသ ဖြံၿဖိဳးေရးအတြက္ လူငယ္ေတြရဲ့ ဆန္းသစ္တီထြင္မႈ ၿပိဳင္ပြဲကို ဘယ္လိုစခဲ့တယ္ ဆိုတာ ေျပာျပေပးပါလား။
ေဒါက္တာစိမ္းလဲ့ေအး။ ။“ဟုတ္ကဲ့၊ အဲဒါက လြန္ခဲ့တဲ့ - အခုဆို ၄ ႀကိမ္ေပါ့ေနာ္ - အခုဆို ၄ ႏွစ္ ရွိပါၿပီ။ အဲဒီအခ်ိန္ကတည္းက လန္ခ်န္း- မဲေခါင္ ၆ ႏိုင္ငံအတြက္ ရွန္ဟိုင္းမွာရွိတဲ့ ဖူဒန္ university တကၠသိုလ္ ကေန စတဲ့ အစီအစဥ္ပါ။ ဖူဒန္ တကၠသိုလ္ကေန ဦးေဆာင္ၿပီးေတာ့မွ ၆ ႏိုင္ငံမွာ ရွိတဲ့ တက္လက္စ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းသား၊ ေက်ာင္းသူေတြကို startup (လုပ္ငန္းသစ္ကေလးေတြ အတြက္ စတင္ဖို႔) ပေရာ္ဂ်က္ေလးေတြေပါ့ လုပ္ခိုင္းတာ၊ startup ပေရာ္ဂ်က္ဆိုေတာ့ သူက တကယ္ လုပ္ရတာ မဟုတ္ေသးဘူးေပါ့။ ဘယ္လို စလို႔ ရမလဲ၊ ဆိုတာ မ်ိဳးပါ။ သူတုိ႔ သြားၿပိဳင္တဲ့ အခါမွာ သူတို႔ဟာ သူတုိ႔ေတာ့ experiment စမ္းသပ္မႈေလးေတြ လုပ္ထားတာေပါ့။ ဒါေပမယ့္ ဟို အတိအက် လုပ္ထားၿပီးသားမ်ိဳး မဟုတ္ဖူးရွင့္။ အဲေတာ့ အခု ၄ ႏွစ္ရွိသြားၿပီ။ ၄ ႏွစ္ျပည့္သြားတဲ့ အခါမွာ မႏွစ္ကေန စၿပီးေတာ့၊ အခုမွ စမွာေပါ့ေနာ္။ သူက အဲဒီ ပေရာဂ်က္ကို တကယ္ အေကာင္အထည္ ေဖၚဖို႔အတြက္ ယြမ္ တသိန္းကို သူတို႔က ဒီ ဆုရ အဖြဲ႔ေတြကို ေထာက္ပံ့ေပးမယ္။ ဒီလို ေထာက္ပံ့ေပးတဲ့ အခါက်ရင္ သူတုိ႔ ဆုရထားတဲ့ ပေရာဂ်က္ ကေလးေတြကို ျပန္ၿပီး အေကာင္ထည္ ေဖၚဖို႔ ေပါ့ေနာ္။ အဲဒီလိုမ်ိဳး ေလးေတြ ေထာက္ပံ့ဖို႔ အစီအစဥ္ ရွိတယ္။”
ဒီႏွစ္ကမွ စၿပီး ယြမ္ေငြ တသိန္းေပးမယ့္ အစီအစဥ္ စတာေပါ့ေနာ္။
ဟုတ္ကဲ့ ဒီႏွစ္မွ စတာ။
ဒီပြဲလုပ္လာတာက ၄ ႀကိမ္ေျမာက္ ရွိၿပီဆိုေတာ့၊ ျမန္မာႏုိင္ငံက ၿပီးခဲ့တဲ့ ၃ ႀကိမ္ တုန္းကေရာ ဆုရခဲ့တာ ရွိလား။
ေဒါက္တာ စိမ္းလဲ့ေအး။ ။“ရတာ ရွိတယ္ရွင့္။ ျမန္မာျပည္ကလည္း ၄ ႏွစ္မွာ ၄ သင္း ဆုရခဲ့ ဘူးပါတယ္ရွင့္။ ဦးဆံုးႏွစ္တုန္းကေတာ့ သူတို႔က ရတဲ့အသင္းကိုပဲ ဆုေပးလိုက္တာေပါ့ေနာ္။ ေနာက္ပိုင္းႏွစ္ေတြက်ေတာ့ ဆုက အားလံုးေပါင္း ၄ ဆုေပးတယ္။ ဆုကို တႏိုင္ငံ တသင္းစီေပးလိုက္တယ္။ ျမန္မာျပည္ကလည္း ရတာ ၄ ႏွစ္မွာ ၄ သင္းရွိပါတယ္။”
ဆုရတဲ့ အသင္းေတြ အေနနဲ႔ ဒိုင္သူႀကီးေတြဆီကို ဘယ္လိုတင္သြင္းရသလဲ သိခ်င္ပါတယ္။ သူတို႔ တင္သြင္းခဲ့တာက ကနဦး ပေရာဂ်က္ဆိုေတာ့ ဘယ္လိုပံုစံမ်ိဳး တင္ရတာပါလဲ။ လက္ေတြ႔ေရာ စက္ေတြကို လုပ္ျပရတာပါလား။ အေနထားေလး နဲနဲ ေျပာျပေပးပါ။
ေဒါက္တာ စိမ္းလဲ့ေအး။ ။“အဲဒါက တင္ရမယ့္ ပေရာဂ်က္ကေလးကို ဖူတန္ တကၠသိုလ္ကေန ၿပီးေတာ့ ၆ ႏိုင္ငံစလံုးကို ျဖန္႔ေဝလိုက္တယ္ေပါ့။ အဲဒီျဖန္႔ေဝတဲ့ထဲမွာ ပံုစံ format က အခ်က္လက္ ျဖည့္ရတဲ့ template ပါတာေပါ့ေနာ္။ အဲဒီ ထဲမွာ သူတုိ႔က ျဖည့္ရတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီ ပေရာဂ်က္ကေတာ့ တကယ့္အစအဆံုး လုပ္ထားတာမ်ိဳး၊ အေကာင္ထည္ေဖၚတာ မဟုတ္ေသးဘူး။ ဒီျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိမယ့္ ဟာေလးကို သူတုိ႔က စိတ္ကူးနဲ႔ပဲ စၿပီးေတာ့မွ ပေရာဂ်က္ကို တင္လိုက္ရတာ ေပါ့ေနာ္။ အဲဒီထဲမွာ အကုန္လံုးေပါ့ေနာ္။ ကုန္က်မယ့္ေငြ ကစၿပီးေတာ့ feasibility studies ေတြပါ ပါတာေပါ့ေနာ္။ ၿပီးတဲ့အခါ ဒီစက္ကေလးကို သူတို႔ လုပ္လုိက္ၿပီ ဆိုလို႔ရွိရင္ ေငြရင္းက ဘယ္ေလာက္ၾကာရင္ ေၾကသြားမယ္၊ လူေတြကို ဘယ္လို အက်ိဳးျပဳမယ္ ဆိုတဲ့ ဟာမ်ိဳး ေပါ့ေနာ္။ ေငြေၾကးဆိုင္ရာ ဆန္းစစ္မႈ - financial analysis ေကာ၊ စက္ရဲ့ နည္းပညာသက္ေရာက္မႈ - technical effect ေကာ၊ အကုန္လံုးကို သူတုိ႔က ဆန္းစစ္ၿပီးေတာ့၊ ျဖစ္ႏုိင္ေခ်ရွိတဲ့ဟာကို ေပါ့ေနာ္။ စမ္းသပ္မႈ - experiment ေလးေတြလည္း ကိုယ့္ဌာနမွာကိုယ္ ကိုယ့္ဟာကိုယ္ အေသးေလးေတြ လုပ္တာေပါ့ေနာ္။ ဒါေပမယ့္ တကယ့္ ပေရာဂ်က္ႀကီးတခုလံုးက လုပ္ၿပီးသား မဟုတ္ဘူးရွင့္။ လုပ္ဖို႔အတြက္ သူတုိ႔ရဲ့ အစီအစဥ္ေပါ့။ ဒါေပမယ့္ သူက လံုးဝ တကယ္ျဖစ္ႏိုင္တဲ့ - realistic ပေရာဂ်က္ေပါ့ေနာ္။ အဲဒါေလးကို စိတ္ကူးနဲ႔ ေရးၿပီးတင္ရတာရွင့္။”
ဒီလို တင္ထားတဲ့ ပေရာဂ်က္ေတြ အတြက္ ၿပိဳင္ပြဲ ဝင္တဲ့ ေနရာကို ေရာက္တဲ့ အခါမွာ ကိုယ့္ ပေရာဂ်က္ကို ဘယ္လို အစစ္ေဆး ခံၾကရ ပါသလဲ။
ေဒါက္တာ စိမ္းလဲ့ေအး။ ။“ဟိုက်တဲ့အခါမွာ ေရာက္ေရာက္ခ်င္းပဲ သူတို႔ရဲ့ ပေရာဂ်က္ကို တင္ျပရတယ္။ presentation လုပ္တယ္။ အဲဒီအခါမွာ က်မတို႔ expert ကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္ ေကာ္မတီက တႏိုင္ငံကို ၂ ေယာက္ ပါတယ္။ သူတို႔က အဲဒါကို အကဲျဖတ္တယ္။ အကဲျဖတ္ ၿပီးတဲ့ အခါက်ေတာ့ အမွတ္ တခါ ေပးထားတယ္ေပါ့။ ဒီလို ေပးထားၿပီး ဒုတိယေန႔က်ရင္ က်မတို႔က မဲေခါင္ ကေဖး ဆိုၿပီးေတာ့၊ က်မတို႔ ၁၂ ေယာက္က စားပြဲ ၁၂ လံုးမွာ ထုိင္ေနတယ္။ လာၿပိဳင္တဲ့ ပေရာဂ်က္ team - အဖြဲ႔ေတြက အဖြဲ႔တခုခ်င္းစီက အဲဒီ ၁၂ ေယာက္လံုးကို လုိက္ေတြ႔တယ္။ သူတုိ႔ မေန႔က presentation လုပ္ တင္ျပထားတဲ့ထဲမွာ တခ်ိဳ႕ဟာေတြ က်ေတာ့ နဲနဲ လိုတာေလးေတြ ရွိတယ္။ ပိုေကာင္း ေအာင္ ဘယ္လိုဟာေတြ ထည့္လိုက္ရင္ ေကာင္းမယ္ ဆိုတဲ့ အိုင္ဒီယာကို သိေအာင္ က်မတို႔ ၁၂ ေယာက္ စလံုးကို သူတို႔က စားပြဲတခုခ်င္း စီမွာ ထုိင္ၿပီးေတာ့ သူတို႔ရဲ့ ပေရာဂ်က္ကို အဆင့္ပိုျမင့္လာေအာင္ ဘယ္လို upgrade လုပ္ရင္ ေကာင္းမလဲ ဆိုတာကို ေဆြးေႏြးရတယ္ရွင့္။ အဲဒါ ဒုတိယေန႔ ေပါ့ေနာ္။ တတိယေန႔ ေရာက္တဲ့ အခါက်ရင္ က်မတို႔ ၁၂ ေယာက္ရဲ့ အႀကံဥာဏ္ေတြ ကိုပါ သူတို႔က ေပါင္းထည့္ၿပီးေတာ့မွ သူတို႔ရဲ့ပေရာဂ်က္အတြက္ future plan - ေပါ့ေနာ္။ ေနာက္ထပ္ သူတုိ႔ ဘယ္လို ဆက္လုပ္မယ္ ဆိုတဲ့ပံုစံမ်ိဳးနဲ႔ ေနာက္ ဒုတိယအႀကိမ္ တင္ျပရတယ္ - presentation လုပ္တယ္။ ေနာက္ေတာ့မွ အဲဒီ တင္ျပခ်က္ - presentation ၂ ခုကို ေပါင္းၿပီးမွ ဘယ္အဖြဲ႔ကေတာ့ most innovation award တီထြင္မႈ အေကာင္းဆံုး ဆိုၿပီး ဆုကိုေပးတယ္ေပါ့ေနာ္။”
ေဒါက္တာ စိမ္းလဲ့ေအးပါ။ ေနာက္တပတ္မွာေတာ့ မဲေခါင္ေဒသဖြံ႔ၿဖိဳးေရးမွာ လူငယ္ေတြ စိတ္ဝင္တစားနဲ႔ ပါဝင္လာေအာင္ ဘာေတြ လုပ္ေနတယ္ ဆိုတာကို ဆက္ၿပီး တင္ျပေပးအံုးမွာပါ။
