ဆည္တခု တည္ေဆာက္ေတာ့မယ္ဆိုရင္ အက်ဳိးရွိတဲ့ ဆည္တခုျဖစ္လာေစဖုိ႔ ဘာေတြလုပ္ဖို႔ လိုအပ္တယ္ဆိုတာကို ဒီတပတ္မွာ ေျပာျပပါရေစ။
၂၀ ရာစု အေစာပိုင္းကစၿပီး ကမာၻ႔ႏိုင္ငံေတြမွာ ဆည္ေတြ အၿပိဳင္အဆိုင္ေဆာက္ခဲ့တာ ျဖစ္ၿပီး တ႐ုတ္တႏိုင္ငံထဲမွာတင္ ဆည္ႀကီးေပါင္း ၂ ေသာင္းေက်ာ္ ရွိေနတာပါ။ ဒီဆည္ေတြတည္ေဆာက္လို႔ရတဲ့ အက်ိဳးအျမတ္ေတြကို ၁၉၉၀ ႏွစ္ကုန္ေလာက္ေရာက္မွ ဆန္းစစ္ဖို႔ သတိရၾကတာျဖစ္ၿပီး သကၠရာဇ္ ၂၀၀၀ မွာတင္သြင္းတဲ့ ကမာၻ႔ဆည္ေတြနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ေကာ္မရွင္ရဲ့အစီရင္ခံစာထဲမွာေတာ့ ေကာင္းက်ိဳးထက္ ဆိုးက်ိဳးကပိုေနတာ ေတြ႔ရတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
ေဆာက္လုပ္ခဲ့သမွ် ဆည္ႀကီးအားလံုးနီးပါးအတြက္ ထင္သာျမင္သာ အသိေပးေၾကညာတာမ်ိဳး မရွိသလို ကုန္က်စရိတ္က % ၅၀ ေက်ာ္ ပိုကုန္တာ၊ လယ္ယာေျမအတြက္ ျဖစ္ေစ ၿမိဳ႕ေနလူထုအတြက္ ျဖစ္ေစ ေရေပးေဝဖုိ႔ သတ္မွတ္ထားတဲ့ ပမာဏထက္ နည္းၿပီးေပးႏိုင္တာ၊ ပတ္ဝန္းက်င္ ထိခိုက္မႈ ရွိေစတာေတြ ေတြ႔ရတယ္လို႔ ေဖၚျပထားတာပါ။ ဆည္ေတြေၾကာင့္ ကႏၱာရဝန္းက်င္ စိမ္းလန္းရမယ့္အစား ေရနက္ကြင္းေတြကို ခန္းေျခာက္ေစၿပီး ကႏၱာရ အျဖစ္ေရာက္သြားေစတာမ်ိဳး ရွိေနသလို ဆည္ေရသြင္း စံနစ္နဲ႔ စိုက္ပ်ိဳးေနတဲ့ ေျမဧက စုစုေပါင္းရဲ့ ေလးပံုတပံုဟာ ဆားေပါက္ကုန္တာမ်ိဳးေတြ ေတြ႔ေနရပါတယ္။
ဒီလိုမျဖစ္ေစဖုိ႔ ဆည္ကို လိုအပ္မွေဆာက္ဖို႔ လုပ္ရမွာျဖစ္တဲ့အျပင္ လိုအပ္လို႔ ေဆာက္မယ္ဆိုရင္လည္း ဆည္ေဆာက္မယ့္ ေဒသရဲ့အခ်က္လက္ေတြကို သိေအာင္ လုပ္ဖုိ႔ လိုတယ္လို႔ အင္ဂ်င္နီယာ ဘူမိေဗဒ ပညာရွင္ ဦးသိန္းပိုင္က ေျပာပါတယ္။
ဦးသိန္းပိုင္။ ။ “ဆည္ေဆာက္တယ္ဆိုတာ ေရလံုေအာင္ေလွာင္ႏိုင္ဖို႔လည္း လိုတာကိုး။ ဆည္ကိုေရေလွာင္လိုက္တယ္။ ေလွာင္လုိက္တဲ့ေရေတြက ေျမေအာက္ကေန အေၾကာင္းေၾကာင္းေၾကာင့္ ျပန္စိမ့္ထြက္သြားမယ္။ အဲဒါဆိုရင္လည္း ေရမတင္ႏိုင္ဘူး။ ေနာက္တခါ မိုးေရခ်ိန္၊ ဆည္တခု ေဆာက္တယ္ဆိုတာက အဓိက-က ေရကိုေလွာင္ၿပီး ေဆာက္ရတာျဖစ္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္မို႔လို႔ အဲဒီဧရိယာရဲ႕ ရမယ့္ မိုးေရခ်ိန္ကလည္း အရမ္းကို အေရးႀကီးတယ္။ technically ေျပာမယ္ဆိုရင္ေတာ့ hydrology data ေတြ ေပါ့ေနာ္၊ အဲဒါေတြက မွန္ကန္ဖို႔လိုပါတယ္။”
“ဆည္ေဆာက္တယ္ဆိုတာ အဲဒီအေပၚမွာ အေျခတည္ၿပီးေတာ့မွ ဒီဇုိင္းကိုလုပ္ရတာျဖစ္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္မို႔လို႔ ဆည္ႀကီးကႀကီးေနၿပီးေတာ့ မိုးကမရြာရင္ ေရမဝင္ဘဲနဲ႔ ေရက်န္္တာသာေလာက္ ေလွာင္ျဖစ္သြားတဲ့ ဟာမ်ဳိးေတြလည္း ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ ၾကက္ေမာက္ေတာင္ဆည္ကေတာ့ ဗမာျပည္ရဲ႕ေတာ္ေတာ္ ေစာေစာပို္င္းမွာေဆာက္ခဲ့တဲ့အတြက္ နည္းပညာလိုအပ္ခ်က္ေတြလည္း ရွိေကာင္းရွိႏိုင္ပါတယ္။ fault လုိင္းေပၚမွာ မေတာ္တဆသြားက်တဲ့ဟာမ်ဳိးလည္း ရွိတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဗမာျပည္အလယ္ပိုင္းက မိုးေခါင္လာတဲ့အတြက္ ေရကလည္း ထင္ထားသလို မဝင္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ဆည္က over design လို ျဖစ္ၿပီးေတာ့မွ ေရကလည္း လိုသေလာက္ မေလွာင္ႏုိင္ဘူး၊ မေပးႏိုင္ဘူး- အဲလိုပံုစံမ်ဳိး ျဖစ္သြားတာပါ။”
ဆည္တည္ေဆာက္တဲ့ ေနရာမွာ ဘာေတြ လုပ္ဖို႔လိုအပ္ပါသလဲ။
ဦးသိန္းပိုင္။ ။ “ဆည္ေဆာက္တယ္ဆိုတဲ့ေနရာမွာ က်ေနာ္တို႔က အဆင့္သံုးဆင့္ရွိတယ္။ ပထမအဆင့္က စူးစမ္းေလ့လာတဲ့အဆင့္ေပါ့ေလ။ စူးစမ္း ေလ့လာတဲ့အဆင့္မွာရတဲ့ အခ်က္အလက္ ေဒတာေတြအေပၚမူတည္ၿပီးေတာ့ ဒီဇုိင္းဆြဲၿပီးေတာ့ ဒုတိယအဆင့္က တည္ေဆာက္တဲ့အဆင့္ Construction အဆင့္ေပါ့ေလ။ အားလံုးၿပီးသြားၿပီဆိုလုိ႔ရွိရင္ ဒီဆည္ေတြကို function လုပ္ၿပီးေတာ့ ဆက္လက္ ထိန္းသိမ္းရတဲ့အဆင့္ေပါ့။ အဲဒီအဆင့္သံုးဆင့္မွာ အဆင့္တုိင္းက သူ႔ဟာနဲ႔သူ အေရးႀကီးပါတယ္။”
ဆည္တည္ေဆာက္ေတာ့မယ္ဆိုရင္ ေဒသတခုရဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို စူးစမ္းမွတ္တမ္းတင္တာဟာ သိပ္ကို အေရးပါပါတယ္။
ဦးသိန္းပိုင္။ ။ “စူးစမ္းေလ့လာတဲ့အဆင့္လို႔ေျပာတဲ့ investigation stage မွာလည္း ဒီဘက္ေခတ္မွာေတာ့ နည္းပညာေတြ အမ်ားႀကီး တိုးတက္ေတာ့ Survey အလုပ္ေတြ၊ ေျမတုိင္းတာေတြ၊ Topography ေျမျပင္အေနထား -ဒါေတြက အျမင္အထင္ လုပ္ရတဲ့ အခါက်ေတာ့ ေနာက္ပိုင္းမွာ သိပ္ မမွား ႏုိင္ေတာ့ဘူး။ မွားႏုိင္တာေတြက ဘာေတြလဲဆိုေတာ့ ဇလေဗဒနဲ႔ဆုိင္တဲ့အခ်က္အလက္ေတြ၊ hydrology data ေဒတာေတြ၊ ေနာက္တခါ မိုးေရခ်ိန္ မွတ္တမ္းေတြ၊ မိုးေရခ်ိန္မွတ္တမ္းေတြကလည္း မွန္ဖို႔လိုတယ္။ ေနာက္တခုက အပူခ်ိန္မွတ္တမ္းေတြ၊ မိုးနည္းသြားၿပီး အပူခ်ိန္ ျမင့္လာလို႔ရွိရင္ ဆည္ထဲကို ေလွာင္မယ့္ဝင္မယ့္ေရက နည္းသြားတယ္။ အပူခ်ိန္ျမင့္ေတာ့ ေရေငြ႔ပ်ံႏႈန္းမ်ားသြားေတာ့ ဆည္ထဲမွာ ေရမတင္ႏုိင္ေတာ့ဘူး။ ေနာက္တခါ အဲဒီဆည္ ျဖတ္ပိတ္မယ့္ ျမစ္ေရရဲ့ အတက္အက်မွတ္တမ္း၊ ဘယ္ေလာက္စီးတယ္၊ ေနာက္တခါ အဲဒီျမစ္ေရကသယ္လာတဲ့ ပါဝင္တဲ့အနယ္အႏွစ္ေတြ၊ ႏုန္းေတြ ပါဝင္မႈမွတ္တမ္း၊ ေရေငြ႔ပ်ံမႈမွတ္တမ္း၊ အဲဒီဧရိယာက ေအးတဲ့ေဒသျဖစ္ရင္လည္း ဆီးႏွင္းက်တဲ့မွတ္တမ္း၊ ဆီးႏွင္းေတြေပ်ာ္တဲ့မွတ္တမ္း၊ အဲဒါေတြကို ေသေသခ်ာခ်ာ အခ်ိန္ယူၿပီးေတာ့မွ မွန္မွန္ကန္ကန္ တုိင္းတာမွတ္တမ္းတင္ထားဖို႔လိုတယ္။”
“အဲလိုမဟုတ္ဘဲနဲ႔ အလုပ္ၿပီးရင္ၿပီးေရာဆိုၿပီးေတာ့ ဇယားထဲမွာ ႀကံဳရာ ေဒတာေတြကို ျဖည့္လိုက္ရင္ အဲဒီေဒတာေတြအေပၚမွာမူတည္ၿပီးေတာ့ ဒီဇုိင္း ဆြဲရတဲ့ အင္ဂ်င္နီယာေတြက ဒီဇုိင္းအမွားေတြထြက္လာၿပီးေတာ့ ေနာက္ဆက္တြဲ အက်ဳိးဆက္ေတြက ဆိုးက်ဳိးေတြကိုပဲ ရမွာေပါ့ေလ။ အခုနက ေျပာတဲ့ မွတ္တမ္းေတြက တကယ္တန္းေလ့လာၿပီး လုပ္ရမယ္ဆိုလို႔ရွိရင္ တကယ္ေကာင္းမြန္တဲ့ဆည္ျဖစ္ဖို႔၊ တတ္ႏိုင္သမွ် သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ထိခုိက္မႈနည္းဖို႔၊ အျပစ္အနာအဆာနည္းတဲ့ ဆည္တခုျဖစ္ဖို႔ ဆိုလို႔ရွိရင္ အနည္းဆံုးအဲဒီေဒတာေတြက ႏွစ္ (၂၀) စာေလာက္ရွိမွ တကယ္ကို ယံုၾကည္စိတ္ခ်ရတဲ့ မွတ္တမ္း ျဖစ္တာ။ သိတဲ့အတိုင္းပဲ ျမန္ျမန္…ျမန္ျမန္..ျမန္ျမန္ဆုိတာေတြက အဲဒီေဒတာေတြကလည္း အခ်ိန္ယူၿပီးလုပ္ထားတာမဟုတ္ဘူး။ အမွားအယြင္းေတြလည္း ရွိတယ္။ ေဒတာအမွားအယြင္းေတြရွိတဲ့အတြက္ ဒီဇုိင္းအမွားအယြင္းေတြလည္း ရွိႏုိင္တယ္။ ဒီဇုိင္းအမွားအယြင္းေတြ ျဖစ္ၿပီဆိုလို႔ရွိရင္ သတ္မွတ္တဲ့ ေရ ပမာဏကို မေလွာင္ႏိုင္တာတို႔၊ မိုးေရခ်ိန္အမွားတို႔၊ မိုးေတြပိုရြာလို႔ ဆည္ေတြကိုေရေက်ာ္ၿပီးေတာ့ မႏိုင္လို႔ရွိရင္လည္း က်ဳိးသြားႏုိင္တာတို႔ - အဲဒါမ်ဳိးေတြ ရွိပါတယ္။”
စူးစမ္းေလ့လာလို႔ ရတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြနဲ႔ ဒီဇိုင္းဆြဲၿပီး ဆည္တည္ေဆာက္ခဲ့သည့္တိုင္ ထိမ္းသိမ္းမႈမႏိုင္ရင္လည္း တည္ေဆာက္ရတဲ့ ဆည္အတြက္ အက်ိဳးမရွိပါဘူး။
ဦးသိန္းပိုင္။ ။ “ထိန္းသိမ္းတဲ့အဆင့္မွာလည္း လိုအပ္တဲ့ ဝန္ထမ္းအင္အားအေနအထား၊ တိုင္းတာတဲ့ monitoring - လုပ္မယ့္ ေစာင့္ၾကည့္မယ့္ ေခတ္မီစက္ကိရိယာေတြ၊ အဲလိုဟာေတြ ျပည့္စံုမွသာ အဆင့္တုိင္းမွာ သူ႔ေနရာနဲ႔သူ ဟန္ခ်က္ညီညီလုပ္ႏုိင္ပါမွ ထိခုိက္မႈအနည္းဆံုးနဲ႔ အက်ဳိးအျမတ္ အမ်ားဆံုးရမယ့္ ဆည္မ်ဳိးကို တည္ေဆာက္ႏုိင္မွာျဖစ္ပါတယ္ခင္ဗ်။”
ဒီလိုဆည္မ်ိဳး ရႏိုင္ဖုိ႔အတြက္ ဆည္တည္ေဆာက္ရာမွာ ခ်မွတ္တဲ့မူဝါဒက အေရးပါသလို တည္ေဆာက္သူေတြ ဘက္္္္္္္္္္္ကလည္း ေျဖာင့္မွန္ဖုိ႔ လိုပါတယ္။
ဦးသိန္းပိုင္။ ။ “ဆည္ေတြတည္ေဆာက္တဲ့ေနရာမွာ ႏုိင္ငံေတာ္အစိုးရဆိုတာကေတာ့ ဒါ ေပၚလစီခ်မွတ္ရတဲ့လူေတြ၊ ေအာက္မွာ တည္ေဆာက္ေရး လုပ္တဲ့ လူေတြဆိုတာကေတာ့ တကယ့္ပညာရွင္ေတြေပါ့ေလ။ အဲဒီမွာ ေပၚလစီခ်မွတ္တဲ့ ႏုိင္ငံေတာ္အစိုးရကလည္း တိုင္းျပည္အတြက္ တကယ္ အက်ဳိးရွိမယ့္လုပ္ငန္းကိုလုပ္မွသာလွ်င္ တုိင္းျပည္ရဲ႕ဘ႑ာေရး ဆံုး႐ံႈးနစ္နာတာေတြကို ကာကြယ္ရာေရာက္မယ္။ ေအာက္မွာ တည္ေဆာက္ေရးလုပ္တဲ့ အသိပညာရွင္၊ အတတ္ပညာရွင္ အင္ဂ်င္နီယာေတြကလည္း တကယ္လိုအပ္ရင္လိုအပ္တယ္၊ မလိုအပ္ရင္ မလိုအပ္ဘူးဆိုတာကို ကိုယ့္ရဲ႕ပညာရပ္ေပၚမွာ ရပ္တည္ၿပီးေတာ့မွ ႏုိင္ငံေတာ္အစိုးရကို ျပန္ၿပီးတင္ျပတာတုိ႔၊ ဘာတို႔လုပ္သင့္ တယ္။”
“ေနာက္တခုက ေပၚလစီခ်မွတ္တဲ့အစုိးရပို္င္းကလည္း ေစတနာမွန္မွန္ စိတ္ထားမွန္မွန္နဲ႔ တိုင္းျပည္အေပၚမွာ ေစတနာထားၿပီးလုပ္မယ္၊ ေအာက္က အသိ ပညာရွင္၊ အတတ္ပညာရွင္ေတြကလည္း ေစတနာမွန္မွန္ ေျဖာင့္ေျဖာင့္မတ္မတ္နဲ႔ လုပ္မယ္ဆိုလို႔ရွိရင္ အခုနကလုိ ဆံုး႐ံႈး တာေတြ၊ တုိင္းျပည္ရဲ႕ဘ႑ေငြ နစ္နာရတာေတြကို အထုိက္အေလွ်ာက္ ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္မယ္။ က်ေနာ္တို႔ ႏိုင္ငံက ခ်မ္းသာတဲ့ႏုိင္ငံလည္း မဟုတ္တဲ့အခါက်ေတာ့ ဒီဘ႑ာေငြေတြဟာ တျခား လိုအပ္တဲ့ေနရာေတြမွာ အမ်ားႀကီးအသံုးခ်လို႔ရမွာေပါ့ေလ။ အဲဒါေၾကာင့္မို႔လို႔ ေနာက္ပိုင္း ဆည္ေတြေဆာက္မယ္ဆိုလို႔ရွိရင္ ေပၚလစီခ်မွတ္တဲ့ လူေတြ ဘက္ပိုင္းကေရာ တကယ္တည္ေဆာက္မယ့္ ပညာရွင္ေတြအပိုင္းကေရာ အျပန္အလွန္နားလည္မႈေတြနဲ႔ ညႇိႏိႈင္းၿပီးေတာ့မွ ေသေသခ်ာခ်ာ အခ်ိန္ယူ ေလ့လာၿပီးေတာ့မွပဲ တည္ေဆာက္သင့္တယ္လို႔ အဲလို အႀကံေပးခ်င္ပါတယ္။”
အင္ဂ်င္နီယာ ဘူမိေဗဒပညာရွင္ ဦးသိန္းပိုင္ပါ။
