အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်းနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ရေးသားထားတဲ့ စာအုပ်စာတမ်းတွေ တော်တော်များများ ရှိပါတယ်။ ဒီမိုကရေစီစနစ် ပြုစုပျိုးထောင်ရာမှာ အရေးကြီးတာမို့ အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်း ပါဝင်တဲ့ အခန်းကဏ္ဍကို အာရုံစိုက်ကြတာပါ။ ဒါပေမဲ့ အရပ်သားချည်းပါလို့ အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်းလို့ခေါ်တာ မဟုတ်ပါဘူး။ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းအတွက် စီးပွားရေးလုပ်သူတွေ၊ ကုမ္ပဏီတွေ၊ နိုင်ငံရေးပါတီတွေကို အရပ်သားအဖွဲ့အစည်းလို့ မခေါ်နိုင်ပါဘူး။ ကိုယ့်သဘော ကိုယ့်ဆန္ဒအတိုင်း အရပ်သားတွေ စုပေါင်းဖွဲ့စည်းထားတဲ့ အသင်းအဖွဲ့တွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ရပ်ကွက်အသင်းကစပြီး၊ ပုဂ္ဂလိက NGO တွေအထိ ပါဝင်ပါတယ်။
ရပ်ကွက်အဖွဲ့အစည်းတွေဟာ စေတနာဝန်ထမ်းတွေ ဖြစ်ကြပြီး သာရေးနာရေး၊ ဘာသာရေး၊ လူမှုရေးကိစ္စတွေ ဆောင်ရွက်ကြပါတယ်။ မြန်မာပြည်မှာ ဒီလိုရပ်ကွက်အဖွဲ့ပေါင်း နှစ်သိန်းကျော် ရှိနိုင်တယ်လို့ အာရှဖွံ့ဖြိုးမှုဘဏ်က ခန့်မှန်းပါတယ်။ ဒေသခံအရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်းတွေမှာတော့ လခစားဝန်ထမ်းတွေ ပါဝင်လေ့ရှိပြီး နိုင်ငံတကာ NGO တွေနဲ့ ဆက်ထားတတ်ပါတယ်။ အစိုးရဆီမှာ မှတ်ပုံတင်တဲ့အဖွဲ့ရှိသလို မှတ်ပုံမတင်သူလည်း ရှိပါတယ်။ ဒီလိုအဖွဲ့တွေ များပြားလာတာ မကြာသေးပါဘူး။
ဒေသခံအရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်း အရေအတွက်ကို အမျိုးမျိုးခံမှန်းကြတာ တွေ့ရပါတယ်။ ၂၀၀၃ မှာ “ကလေးသူငယ် ကယ်ဆယ်ရေးအဖွဲ့အစည်း” က စစ်တမ်းကောက်ယူတဲ့အခါမှာ ဒေသခံ NGO အဖွဲ့ (၂၇၀) ရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ယိုယွင်းပျက်စီးလာတဲ့ လူမှုစီးပွားရေး အခြေအနေကို ကောင်းမွန်အောင်လုပ်ဖို့ အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်းတွေ ပေါ်ထွက်လာတာ ဖြစ်ပါတယ်။ စစ်အစိုးရတက်လာပြီး မကြာမီ ၁၉၉၀ ပြည့်လွန်အစောပိုင်းမှာ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်တွေနဲ့ အပစ်အခတ်ရပ်စဲလိုက်တာဟာလည်း အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်း ပေါ်ပေါက်စေတဲ့ အကြောင်းတခု ဖြစ်ပါတယ်။ မေတ္တာဖောင်ဒေးရှင်းနဲ့ ငြိမ်းဖောင်ဒေးရှင်းဟာ ထင်ရှားပါတယ်။ အစိုးရမလုပ်နိုင်တဲ့ လူမှုရေးလုပ်ငန်းတွေကို အရပ်သားအဖွဲ့အစည်းတွေက ဝင်ရောက်လုပ်ကိုင်ပေးတာပါပဲ။ ရန်ကုန်မှာဆိုရင် (၂၀၀၁) မှာ ရုပ်ရှင်မင်းသား ဦးကျော်သူ တည်ထောင်တဲ့ “နာရေးကူညီမှုအသင်း” ဟာ အထင်ရှာဆုံး ဖြစ်ပါတယ်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တွေ ဦးစီးတဲ့ အသင်းဖြစ်ပေမယ့် ဦးကျော်သူကို စံနမူနာယူပြီး အခြားနာရေးကူညီမှုအသင်းတွေလည်း ပေါ်ထွက်လာပါတယ်။
၂၀၀၇ သံဃာ့အုံကြွမှုနဲ့ ၂၀၀၈ နာဂစ်လေမုန်တိုင်းကာလမှာ သံဃာနဲ့ အခြားဘာသာရေးအဖွဲ့တွေ ဦးဆောင်တဲ့ အရပ်သားအသင်းအဖွဲ့ အများအပြား ပေါ်ထွက်လာပါတယ်။ နိုင်ငံခြားအကူအညီမပါဘဲ တည်ထောင်ထားတဲ့ အရပ်သားအဖွဲ့အစည်းတွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ၂၀၀၈ မှာ ဒေသခံ NGO နဲ့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ NGO တွေ ပူးပေါင်းပြီး Local Resource Center ခေါ် ဖွံ့ဖြိုးရေးမဏ္ဍိုင်အဖွဲ့ တည်ထောင်နိုင်တာဟာ အရပ်ဘက်အဖွဲ့တွေအတွက် အလွန်အကျိုးရှိပါတယ်။ နာဂစ်မုန်တိုင်းရဲ့ ရလဒ်တခုပါပဲ။ ရန်ကုန်မှာ ဌာနချုပ်ထားပြီး မန္တလေး၊ လာရှိုးနဲ့ မော်လမြိုင်တို့မှာ ဌာနခွဲတွေ ဖွင့်ထားပါတယ်။ အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်း (၆၀၀) ကျော်ရဲ့ လုပ်ငန်းတွေကို ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်ပေးနေတဲ့ မဏ္ဍိုင်အဖွဲ့အစည်း ဖြစ်ပါတယ်။
နာဂစ်မုန်တိုင်းမတိုင်မီကာလမှာ အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်း (၃၀) နီးပါး တည်ထောင်နိုင်ခဲ့ပြီး နာဂစ်နဲ့ ဦးသိန်းစိန်အစိုးရကြား (၃) နှစ်ကာလမှာ အရပ်ဘက်အသင်းအဖွဲ့ (၂၀) ကျော် ပေါ်ထွက်လာကြောင်း သိရပါတယ်။ ဦးသိန်းစိန်အစိုးရခေတ်မှာ အရပ်ဘက်အဖွဲ့ အများဆုံး ပေါ်ထွက်လာပါတယ်။ အစိုးရဖွဲ့ပြီး (၃) နှစ်အတွင်း အရပ်ဘက်အဖွဲ့ (၇၅) ဖွဲ့ ပေါ်ထွက်လာပြီး NLD အစိုးရလက်ထက်မှာ (၃၅) ဖွဲ့ ပေါ်ထွက်လာကြောင်း သိရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အဖွဲ့အစည်းတခုအနေနဲ့ ထိထိရောက်ရောက် မလုပ်နိုင်တာတွေလည်း ရှိပါတယ်။ အရပ်ဘက်အဖွဲ့ တည်ထောင်ပြီး မကြာမီ တည်ထောင်သူက စိတ်ပြောင်းပြီး အခြားစီမံကိန်းမှာ သွားလုပ်တဲ့အတွက် အဖွဲ့ဝင်မရှိတဲ့ အရပ်ဘက်အဖွဲ့နဲ့ အဖွဲ့ဝင် တဦး၊ နှစ်ဦးသာရှိတဲ့ အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်းစတဲ့ အမည်ခံ အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်းတွေလည်း ရှိပါတယ်။
ဦးသိန်းစိန်အစိုးရလက်ထက် ၂၀၁၄ ဇူလိုင်လ (၁၈) ရက်နေ့မှာ အသင်းအဖွဲ့များ မှတ်ပုံတင်ခြင်းဆိုင်ရာ ဥပဒေကို လွှတ်တော်က ပြဌာန်းပါတယ်။ အဲဒီအရင်က တရားဝင်မှတ်ပုံတင်တဲ့ အဖွဲ့အစည်း အနည်းငယ်သာ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ (၂၀၁၅) နောက်ပိုင်းမှာ တရားဝင်မှတ်ပုံတင်တဲ့ အရပ်ဘက်အဖွဲ့တွေ တိုးပွားလာတယ်လို့ Paung Sie Facility ရဲ့ ၂၀၁၈ စစ်တမ်းမှာ ဖော်ပြပါတယ်။ ၂၀၁၁ မတိုင်မီက မှတ်ပုံတင်တဲ့ အဖွဲ့အစည်း (၂) ခုသာ ရှိပေမယ့် ဥပဒေပြဌာန်းပြီးတဲ့နောက်ပိုင်းမှာ အဖွဲ့ပေါင်း (၆၀) လောက် မှတ်ပုံတင်ကြပါတယ်။
မှတ်ပုံတင်ထားတဲ့ အသင်းအဖွဲ့ဟာ နိုင်ငံတော်အစိုးရ၊ နိုင်ငံခြားအစိုးရ၊ အစိုးရမဟုတ်တဲ့နိုင်ငံတကာ NGO နဲ့ ပုဂ္ဂလိကအလှုရှင်တွေ ပေးအပ်တဲ့ အထောက်အပံ့ကို လက်ခံရယူပိုင်ခွင့် ရှိတယ်လို့ အသင်းအဖွဲ့များ မှတ်ပုံတင်ဥပဒေ အခန်း (၈) မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ အစိုးရအနေနဲ့ မလုပ်နိုင်တဲ့ အလုပ်ကို တာဝန်ယူလုပ်ကိုင်ပြီး ဒုက္ခရောက်သူနဲ့ ဆင်းရဲနွမ်းပါးသူကို ကူညီတဲ့နေရာမှာ အရပ်ဘက်အဖွဲ့တွေ စွမ်းဆောင်နိုင်တာကို သံသယ ရှိစရာ မလိုပါဘူး။ အရပ်ဘက်အဖွဲ့ဝင်တွေ လုပ်ရည်ကိုင်ရည် ကောင်းလာအောင် ကုလသမဂ္ဂနဲ့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာတို့က အကူအညီပေးနေပါတယ်။
==Unicode==
အရပျဘကျအဖှဲ့အစညျးနဲ့ ပတျသကျပွီး ရေးသားထားတဲ့ စာအုပျစာတမျးတှေ တောျတောျမြားမြား ရှိပါတယျ။ ဒီမိုကရစေီစနဈ ပွုစုပြိုးထောငျရာမှာ အရေးကွီးတာမို့ အရပျဘကျအဖှဲ့အစညျး ပါဝငျတဲ့ အခနျးကဏ်ဍကို အာရုံစိုကျကွတာပါ။ ဒါပမေဲ့ အရပျသားခညြျးပါလို့ အရပျဘကျအဖှဲ့အစညျးလို့ခေါျတာ မဟုတျပါဘူး။ အသကျမှေးဝမျးကြောငျးအတှကျ စီးပှားရေးလုပျသူတှေ၊ ကုမ်ပဏီတှေ၊ နိုငျငံရေးပါတီတှကေို အရပျသားအဖှဲ့အစညျးလို့ မခေါျနိုငျပါဘူး။ ကိုယ့ျသဘော ကိုယ့ျဆန်ဒအတိုငျး အရပျသားတှေ စုပေါငျးဖှဲ့စညျးထားတဲ့ အသငျးအဖှဲ့တှေ ဖွဈပါတယျ။ ရပျကှကျအသငျးကစပွီး၊ ပုဂ်ဂလိက NGO တှအေထိ ပါဝငျပါတယျ။
ရပျကှကျအဖှဲ့အစညျးတှဟော စတေနာဝနျထမျးတှေ ဖွဈကွပွီး သာရေးနာရေး၊ ဘာသာရေး၊ လူမှုရေးကိစ်စတှေ ဆောငျရှကျကွပါတယျ။ မွနျမာပွညျမှာ ဒီလိုရပျကှကျအဖှဲ့ပေါငျး နှဈသိနျးကြောျ ရှိနိုငျတယျလို့ အာရှဖှံ့ဖွိုးမှုဘဏျက ခန့ျမှနျးပါတယျ။ ဒသေခံအရပျဘကျအဖှဲ့အစညျးတှမှောတော့ လခစားဝနျထမျးတှေ ပါဝငျလေ့ရှိပွီး နိုငျငံတကာ NGO တှနေဲ့ ဆကျထားတတျပါတယျ။ အစိုးရဆီမှာ မှတျပုံတငျတဲ့အဖှဲ့ရှိသလို မှတျပုံမတငျသူလညျး ရှိပါတယျ။ ဒီလိုအဖှဲ့တှေ မြားပွားလာတာ မကွာသေးပါဘူး။
ဒသေခံအရပျဘကျအဖှဲ့အစညျး အရအေတှကျကို အမြိုးမြိုးခံမှနျးကွတာ တှေ့ရပါတယျ။ ၂၀၀၃ မှာ “ကလေးသူငယျ ကယျဆယျရေးအဖှဲ့အစညျး” က စဈတမျးကောကျယူတဲ့အခါမှာ ဒသေခံ NGO အဖှဲ့ (၂၇၀) ရှိတယျလို့ ဆိုပါတယျ။ ယိုယှငျးပကြျစီးလာတဲ့ လူမှုစီးပှားရေး အခွအေနကေို ကောငျးမှနျအောငျလုပျဖို့ အရပျဘကျအဖှဲ့အစညျးတှေ ပေါျထှကျလာတာ ဖွဈပါတယျ။ စဈအစိုးရတကျလာပွီး မကွာမီ ၁၉၉၀ ပွည့ျလှနျအစောပိုငျးမှာ တိုငျးရငျးသားလကျနကျကိုငျတှနေဲ့ အပဈအခတျရပျစဲလိုကျတာဟာလညျး အရပျဘကျအဖှဲ့အစညျး ပေါျပေါကျစတေဲ့ အကွောငျးတခု ဖွဈပါတယျ။ မတေ်တာဖောငျဒေးရှငျးနဲ့ ငွိမျးဖောငျဒေးရှငျးဟာ ထငျရှားပါတယျ။ အစိုးရမလုပျနိုငျတဲ့ လူမှုရေးလုပျငနျးတှကေို အရပျသားအဖှဲ့အစညျးတှကေ ဝငျရောကျလုပျကိုငျပေးတာပါပဲ။ ရနျကုနျမှာဆိုရငျ (၂၀၀၁) မှာ ရုပျရှငျမငျးသား ဦးကြောျသူ တညျထောငျတဲ့ “နာရေးကူညီမှုအသငျး” ဟာ အထငျရှာဆုံး ဖွဈပါတယျ။ ဗုဒ်ဓဘာသာဝငျတှေ ဦးစီးတဲ့ အသငျးဖွဈပမေယ့ျ ဦးကြောျသူကို စံနမူနာယူပွီး အခွားနာရေးကူညီမှုအသငျးတှလေညျး ပေါျထှကျလာပါတယျ။
၂၀၀၇ သံဃာ့အုံကွှမှုနဲ့ ၂၀၀၈ နာဂဈလမေုနျတိုငျးကာလမှာ သံဃာနဲ့ အခွားဘာသာရေးအဖှဲ့တှေ ဦးဆောငျတဲ့ အရပျသားအသငျးအဖှဲ့ အမြားအပွား ပေါျထှကျလာပါတယျ။ နိုငျငံခွားအကူအညီမပါဘဲ တညျထောငျထားတဲ့ အရပျသားအဖှဲ့အစညျးတှေ ဖွဈပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ၂၀၀၈ မှာ ဒသေခံ NGO နဲ့ အပွညျပွညျဆိုငျရာ NGO တှေ ပူးပေါငျးပွီး Local Resource Center ခေါျ ဖှံ့ဖွိုးရေးမဏ်ဍိုငျအဖှဲ့ တညျထောငျနိုငျတာဟာ အရပျဘကျအဖှဲ့တှအေတှကျ အလှနျအကြိုးရှိပါတယျ။ နာဂဈမုနျတိုငျးရဲ့ ရလဒျတခုပါပဲ။ ရနျကုနျမှာ ဌာနခြုပျထားပွီး မန်တလေး၊ လာရှိုးနဲ့ မောျလမွိုငျတို့မှာ ဌာနခှဲတှေ ဖှင့ျထားပါတယျ။ အရပျဘကျအဖှဲ့အစညျး (၆၀၀) ကြောျရဲ့ လုပျငနျးတှကေို ညှိနှိုငျးဆောငျရှကျပေးနတေဲ့ မဏ်ဍိုငျအဖှဲ့အစညျး ဖွဈပါတယျ။
နာဂဈမုနျတိုငျးမတိုငျမီကာလမှာ အရပျဘကျအဖှဲ့အစညျး (၃၀) နီးပါး တညျထောငျနိုငျခဲ့ပွီး နာဂဈနဲ့ ဦးသိနျးစိနျအစိုးရကွား (၃) နှဈကာလမှာ အရပျဘကျအသငျးအဖှဲ့ (၂၀) ကြောျ ပေါျထှကျလာကွောငျး သိရပါတယျ။ ဦးသိနျးစိနျအစိုးရခတျေမှာ အရပျဘကျအဖှဲ့ အမြားဆုံး ပေါျထှကျလာပါတယျ။ အစိုးရဖှဲ့ပွီး (၃) နှဈအတှငျး အရပျဘကျအဖှဲ့ (၇၅) ဖှဲ့ ပေါျထှကျလာပွီး NLD အစိုးရလကျထကျမှာ (၃၅) ဖှဲ့ ပေါျထှကျလာကွောငျး သိရပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ အဖှဲ့အစညျးတခုအနနေဲ့ ထိထိရောကျရောကျ မလုပျနိုငျတာတှလေညျး ရှိပါတယျ။ အရပျဘကျအဖှဲ့ တညျထောငျပွီး မကွာမီ တညျထောငျသူက စိတျပွောငျးပွီး အခွားစီမံကိနျးမှာ သှားလုပျတဲ့အတှကျ အဖှဲ့ဝငျမရှိတဲ့ အရပျဘကျအဖှဲ့နဲ့ အဖှဲ့ဝငျ တဦး၊ နှဈဦးသာရှိတဲ့ အရပျဘကျအဖှဲ့အစညျးစတဲ့ အမညျခံ အရပျဘကျအဖှဲ့အစညျးတှလေညျး ရှိပါတယျ။
ဦးသိနျးစိနျအစိုးရလကျထကျ ၂၀၁၄ ဇူလိုငျလ (၁၈) ရကျနေ့မှာ အသငျးအဖှဲ့မြား မှတျပုံတငျခွငျးဆိုငျရာ ဥပဒကေို လှှတျတောျက ပွဌာနျးပါတယျ။ အဲဒီအရငျက တရားဝငျမှတျပုံတငျတဲ့ အဖှဲ့အစညျး အနညျးငယျသာ ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ (၂၀၁၅) နောကျပိုငျးမှာ တရားဝငျမှတျပုံတငျတဲ့ အရပျဘကျအဖှဲ့တှေ တိုးပှားလာတယျလို့ Paung Sie Facility ရဲ့ ၂၀၁၈ စဈတမျးမှာ ဖောျပွပါတယျ။ ၂၀၁၁ မတိုငျမီက မှတျပုံတငျတဲ့ အဖှဲ့အစညျး (၂) ခုသာ ရှိပမေယ့ျ ဥပဒပွေဌာနျးပွီးတဲ့နောကျပိုငျးမှာ အဖှဲ့ပေါငျး (၆၀) လောကျ မှတျပုံတငျကွပါတယျ။
မှတျပုံတငျထားတဲ့ အသငျးအဖှဲ့ဟာ နိုငျငံတောျအစိုးရ၊ နိုငျငံခွားအစိုးရ၊ အစိုးရမဟုတျတဲ့နိုငျငံတကာ NGO နဲ့ ပုဂ်ဂလိကအလှုရှငျတှေ ပေးအပျတဲ့ အထောကျအပံ့ကို လကျခံရယူပိုငျခှင့ျ ရှိတယျလို့ အသငျးအဖှဲ့မြား မှတျပုံတငျဥပဒေ အခနျး (၈) မှာ ဖောျပွထားပါတယျ။ အစိုးရအနနေဲ့ မလုပျနိုငျတဲ့ အလုပျကို တာဝနျယူလုပျကိုငျပွီး ဒုက်ခရောကျသူနဲ့ ဆငျးရဲနှမျးပါးသူကို ကူညီတဲ့နရောမှာ အရပျဘကျအဖှဲ့တှေ စှမျးဆောငျနိုငျတာကို သံသယ ရှိစရာ မလိုပါဘူး။ အရပျဘကျအဖှဲ့ဝငျတှေ လုပျရညျကိုငျရညျ ကောငျးလာအောငျ ကုလသမဂ်ဂနဲ့ အပွညျပွညျဆိုငျရာတို့က အကူအညီပေးနပေါတယျ။
