(Zawgyi/Unicode)
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှာ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ မကြာခင် ကျင်းပဖို့ ရှိနေချိန်မှာပဲ အမျိုးသမီးရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေရဲ့ ဆန္ဒပြပွဲတွေလည်း ပြန်ပေါ်လာပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ကွယ်လွန်သွားတဲ့ တရားရုံးချုပ် တရားသူကြီး Ruth Bader Ginsburg ရဲ့ နေရာမှာ ကွန်ဆာဗေးတစ် တရားသူကြီးတယောက်ကို ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်ခင် အစားထိုး ခန့်အပ်နိုင်ဖို့ သမ္မတ Donald Trump နဲ့ ရီပတ်ဘလစ်ကန် အထက်လွှတ်တော်အမတ်တွေက အပူတပြင်း ကြိုးစားနေချိန်မှာ ဒီအပေါ် ကန့်ကွက်သူနဲ့ ထောက်ခံသူ အမျိုးမျိုးရှိလာခဲ့ပြီး ဒီအထဲမှာ အမျိုးသမီး မဲဆန္ဒရှင်တွေကလည်း သူတို့ရဲ့အမြင်တွေကို ထုတ်ဖော်လာကြတာပါ။ ပြီးခဲ့တဲ့ စနေနေ့တုန်းကတော့ ဝါရှင်တန်ဒီစီ မြို့တော် အပါအဝင် နိုင်ငံတဝှမ်းက မြို့ကြီး အတော်များများမှာ အမျိုးသမီးရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေ သောင်းနဲ့ချီ စုဝေး ချီတက် ဆန္ဒပြခဲ့ကြပါတယ်။ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ် ကူးစက်မှုတွေ ရှိနေဆဲမို့ လူစုလူဝေး ရှောင်ရှားဖို့ သတိပေးချက်တွေ ရှိနေတဲ့ကြားမှာပဲ အမျိုးသမီးတွေ ခုလို လမ်းပေါ်ထွက် စုဝေး ဆန္ဒပြလာတာ ဘာကြောင့်ပါလဲ။ သူတို့မှာ ဘယ်လို စိုးရိမ်ချက်တွေ ရှိနေပါလဲ။ သူတို့ဘာတွေ တောင်းဆိုနေကြသလဲ ဆိုတာတွေကို ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍမှာ မခင်ဖြူထွေးက စုစည်းတင်ပြထားပါတယ်။
ဒါကတော့ ပြီးခဲ့တဲ့ စနေနေ့က မြို့တော် ဝါရှင်တန်ဒီစီမှာ အမျိုးသမီးရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေ ဆန္ဒပြနေကြတဲ့ အသံတွေပါ။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှာ သမ္မတ Donald Trump သမ္မတအဖြစ် တရားဝင် စတင်တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့တဲ့ ၂၀၁၇ ခုနှစ်ကစလို့ #metoo အမျိုးသမီးရေး လှုပ်ရှားမှု အပါအဝင် အမျိုးသမီး ချီတက်ပွဲတွေနဲ့ အခွင့်အရေး လှုပ်ရှားမှုတွေ နှစ်စဉ် အရှိန်အဟုန်နဲ့ ရှိလာခဲ့ပါတယ်။ ဒီနှစ် ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ်အတွင်းမှာတော့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်မှုတွေကြောင့် အရင်နှစ်တွေကလို အမျိုးသမီးတွေ သိန်းနဲ့ချီ စုဝေးတာတွေ မရှိခဲ့ပေမဲ့လို့ ပြီးခဲ့တဲ့ စနေနေ့တုန်းကတော့ မြို့တော် ဝါရှင်တန်အပါအဝင် နိုင်ငံတဝှမ်းက မြို့ကြီးတွေမှာ အမျိုးသမီးတွေ သောင်းနဲ့ချီ ပါဝင်တဲ့ ချီတက်ပွဲတွေ တပြိုင်တည်း ကျင်းပခဲ့ကြတာပါ။ ရွေးကောက်ပွဲ ကျင်းပဖို့ နီးကပ်လာချိန်၊ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်မှုတွေကလည်း ဆက်ပြီး များနေသေးတဲ့အချိန်မှာ အမျိုးသမီးတွေ ဘာကြောင့် ခုလို ဆန္ဒပြနေကြတာပါလဲ။
ဝါရှင်တန်မြို့တော် အမျိုးသမီးချီတက်ပွဲက အမျိုးသမီး တချို့ရဲ့ အသံတွေကို နားထောင်ကြည့်ရအောင်ပါ။
“ကျမ စိုးရိမ်ပါတယ်။ ကျမရဲ့ အနာဂတ် မြေး၊ တူ တူမတွေ အတွက် စိတ်ပူပါတယ်။ ဒီအတွက် ကျမ သိတာကတော့ ကျမတို့ရဲ့အသံတွေကို အများသိအောင် လုပ်ရမယ် ဆိုတာပါ။"
"ခုလို အမျိုးသားရေးလှုပ်ရှားမှုကြီးမှာ ကျမတို့လည်း ပါဝင်ချင်ပါတယ်။ ဒါက အမျိုးသမီးတွေအတွက်တင် မဟုတ်ပါဘူး။ လူသားတွေရဲ့သမိုင်းမှာ အရေးကြီးတဲ့ ခုလို ရွေးကောက်ပွဲအချိန်မျိုးမှာ အပြောင်းအလဲ အတွက် ကိုယ့်ရဲ့ ဆန္ဒတွေကို ဖော်ထုတ်ရပါမယ်။ ကျမတို့ရဲ့ အသံတွေကို ကြားအောင် လုပ်ရပါမယ်။”
"နိုင်ငံရေးမှာ အပြောင်းအလဲ ဖြစ်အောင် ကျမ မ လုပ်နိုင်တာတွေ အများကြီးပါ။ ဒါပေမဲ့ အခု သူတို့ လုပ်နေတာကတော့ ကျမရဲ့ဆန္ဒ မဟုတ်ပါဘူး။ ဒါကို သိစေဖို့နဲ့ တရားရုံးချုပ် တရားသူကြီးနေရာ အဆိုပြုထားသူဟာ ကျမရဲ့ သားသမီးတွေနဲ့ သူတို့ရဲ့ အနာဂတ်အပေါ် သက်ရောက်မှုတွေ ဖြစ်လာနိုင်တာမို့၊ အပြောင်းအလဲ အတွက် အထိရောက်ဆုံးက ခုလို ဆန္ဒပြတာလို့ ယုံကြည်ပြီး ရောက်လာခဲ့တာပါ။”
“ကိုယ့်နိုင်ငံတွင်းမှာ ဘာတွေဖြစ်နေလဲ ဆိုတာကို လူတွေ အခုထက် ပိုပြီး နားထောင်လာဖို့ ကျမ မေ ျှာ်လင့်ပါတယ်။ မဲသွား မပေးခင်မှာ အခြေအနေတွေကို နားလည်အောင် လုပ်ပြီး နိုဝင်ဘာ ရွေးကောက်ပွဲအတွက် မဲပေးကြပါ။ မဖြစ်မနေ မဲပေးကြပါ။ မဲပေးပါ မဲပေးပါ မဲပေးပါလို့ ပြောချင်ပါတယ်။”
ဒါကတော့ ပြီးခဲ့တဲ့ စနေနေ့က ဝါရှင်တန်မြို့တော်မှာ ကျင်းပခဲ့တဲ့ အမျိုးသမီးချီတက်ပွဲမှာ ပါဝင်ဆန္ဒပြသူတချို့ ပြောသွားတဲ့ အသံတွေပါ။ ဒီ့မတိုင်ခင် ရက်ပိုင်းတွေကတည်းကလည်း ကွယ်လွန်သူ တရားရုံးချုပ် တရားသူကြီး Ruth Bader Ginsburg နေရာမှာ ကွန်ဆားဗေးတစ် တရားသူကြီး Amy Coney Barrett ကို သမ္မတ Donald Trump နဲ့ ရီပတ်ဘလစ်ကန် အထက်လွှတ်တော် အမတ်တွေ အပူတပြင်း ခန့်အပ်ဖို့ ကြိုးစားနေတဲ့အပေါ် အမျိုးသမီး အခွင့်အရေး လှုပ်ရှားသူတွေ ကန့်ကွက် ဆန္ဒပြနေကြတာပါ။ အဆိုပြုခံထားရတဲ့ တရားသူကြီး Barrett နဲ့ ပတ်သက်လို့ အမျိုးသမီးတွေကြားမှာ ဘယ်လို စိုးရိမ်မှုတွေ ရှိနေတာပါလဲ။ ဟာဝိုင်အီအခြေစိုက် Asia-Pacific Center for Security Studies (APCSS) လုံခြုံရေးဘာသာရပ်ဆိုင်ရာ အာရှ-ပစိဖိတ်စင်တာက ပါမောက္ခ ဒေါ်မီမီဝင်းဘတ်က ခုလိုရှင်းပြပါတယ်။
“Ginsburg ရဲ့ နေရာမှာ နောက်တယောက်ခန့်ဖို့ သူတို့ ရွေးချယ်တဲ့အခါမှာ နောက်ထပ် အသစ် Amy Coney Barrett ဆိုတဲ့ တရားသူကြီးကို အခု အမျိုးသမီးတွေက တော်ရုံတန်ရုံ မကြိုက်ကြဘူး။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ သူတို့ထင်တာက ဒီတရားသူကြီးကပေါ့နော်။ ရှေးရိုးစွဲတယ်။ ရှေးဆန်တယ်။ နောက်ပြီးတော့ သူ့ရဲ့ legal philosophy ပေါ့နော်။ တရားဥပဒေဆိုင်ရာ သဘောတရား ခံယူချက်၊ အယူအဆ၊ အတွေးအမြင်တွေဟာ အရမ်း ရှေးရိုးစွဲတယ်တဲ့။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ သူ့ရဲ့ အရင်တုန်းက ရေးထားတဲ့ legal opinion တွေပေါ့နော်။ (တရားရေးဆိုင်ရာ အမြင်) ဆောင်းပါးတွေ၊ နောက်ပြီးတော့ ဆုံးဖြတ်ချက် ချတဲ့အခါမှာ ရေးထားတဲ့ စာပေတွေကို ကြည့်လိုက်လို့ရှိရင် သူက ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေကို ၁၇၈၇ ခုနှစ် အချိန်ကလို ဒီဥစ္စာကို ပြန်ပြီးတော့ အဓိပ္ပါယ် ကောက်ယူတာပေါ့နော်။ ခေတ်နောက်ပြန်ဆွဲတယ်။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီအချိန်မှာဆိုရင် အမျိုးသမီးတွေမှာက ဘာမှ အခွင့်အရေး တန်းတူ မရှိဘူး။ အဲ့ဒီအချိန်မှာဆိုရင် အမေရိကန်အမျိုးသမီးတွေက ရွေးကောက်ပွဲမှာ မဲပေးခွင့် မရှိဘူး။ နောက်ပြီးတော့ သူတို့မှာ အိမ်ယာတွေ လယ်တွေ ပိုင်ဆိုင်ခွင့်တွေ လုံး၀ မရှိဘူး။ ဆိုတော့ ဒီလိုမျိုး ရှေးရိုးစွဲနေတဲ့ တရားသူကြီး ဝင်လာလို့ရှိရင် အမျိုးသမီးတွေက စိတ်ပူတာက သူတို့ရဲ့ အခွင့်အရေးတွေ၊ တန်းတူ အခွင့်အရေးတွေ လျော့ကျ သွားမယ်လို့ ထင်လို့ သူတို့ ဆန္ဒတွေ ပြနေတာပါ။”
ပြီးခဲ့တဲ့စက်တင်ဘာလ ၁၈ ရက်နေ့က ကင်ဆာရောဂါနဲ့ ကွယ်လွန်သွားတဲ့ တရားရုံးချုပ် တရားသူကြီး Ginsburg ကတော့ ကျား မ တန်းတူညီမ ျှရေးအတွက် အပြောင်းအလဲတွေ ဖြစ်လာအောင် ကြိုးပမ်းခဲ့တဲ့ အထင်ကရ အမျိုးသမီးတယောက်ဖြစ်ပါတယ်။ တနိုင်ငံလုံးက လေးစားအသိအမှတ်ပြု ရတဲ့ တရားရုံးချုပ် တရားသူကြီးတယောက်ပါ။ သူ ကွယ်လွန်သွားတဲ့အတွက် သူ့နေရာမှာ တရားသူကြီးသစ် အစားထိုးဖို့ကိစ္စက လက်ရှိ ရွေးကောက်ပွဲကာလ အမေရိကန်နိုင်ငံရေးမှာတော့ အရေးကြီး ကိစ္စတခုဖြစ်လာပါတယ်။ တရားသူကြီး ၉ ဦးရှိတဲ့ နိုင်ငံရဲ့အမြင့်ဆုံး တရားရုံးချုပ်မှာ တရားသူကြီး Barrett ကို အထက်လွှတ်တော်ကသာ အတည်ပြုလိုက်မယ်ဆိုရင် တရားရုံးချုပ်မှာ သမာရိုးကျ ကွန်ဆာဗေးတစ် တရားသူကြီး ၆ ယောက်အထိ တိုးလာမှာဖြစ်ပြီး တိုးတက်တဲ့အမြင်ရှိတဲ့ လစ်ဘရယ် တရားသူကြီးကတော့ ၃ ဦးပဲ ကျန်တော့မှာပါ။
ဒီလိုသာဖြစ်လာရင် တရားရုံးချုပ်မှာ အငြင်းပွားမှုတွေ ရှိနေတဲ့ သန္ဓေသား ဖျက်ချခွင့်၊ သေနတ်လက်နက် ပိုင်ဆိုင်ခွင့်နဲ့ အမျိုးသား ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှုစနစ်လို ဥပဒေဆေိုင်ရာ ဆုံးဖြတ်ရမယ့်ကိစ္စရပ်တွေမှာ ကွန်ဆာဗေးတစ်တွေက အသာစီးရပြီး ဆယ်စုနှစ်တွေနဲ့ချီ ပြည်သူတွေအပေါ် သက်ရောက်မှုတွေ ရှိလာနိုင်တယ်လို့ စိုးရိမ်သူတွေက ပြောနေကြတာပါ။ ဒါကြောင့်လဲ တရားသူကြီး Barrett ကို တရားရုံးချုပ် တရားသူကြီးအဖြစ် အတည်ပြုသင့်မသင့် မေးမြန်းကြားနာခဲ့ကြတဲ့ အထက်လွှတ်တော် တရားရေး ကော်မတီ ကြားနာပွဲမှာလည်း လွှတ်တော်အမတ်တွေက ဒီလိုကိစ္စတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး တရားသူကြီး Barrett ရဲ့ အယူအဆကို ဝိုင်းဝန်းမေးမြန်းခဲ့ကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ Barrett ကတော့ ဒီလို မေးခွန်း အတော်များများကို တိုက်ရိုက် ဖြေကြားတာမျိုး မလုပ်ခဲ့ဘဲ သူ့အနေနဲ့ အမှုအခင်းတွေကို ဆုံးဖြတ်တဲ့နေရာမှာ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးနဲ့ ဘာသာရေး အယူအဆ လွှမ်းမိုးမှုမပါဘဲ ဆုံးဖြတ်သွားမှာဖြစ်တယ်၊ ဥပဒေကြောင်းအရသာ လိုက်နာ ဆုံးဖြတ်သွားမှာဖြစ်တယ်လို့သာ ဖြေကြားခဲ့ပါတယ်။
“တရားရုံးချုပ် တရားသူကြီးအဖြစ် အဆိုပြုတာကို ကျမ လက်ခံဖို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်ဆိုတာ တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးကို အခိုင်အမာ ယုံကြည်လို့၊ ကျမတို့ နိုင်ငံတော် တရားရုံးချုပ်ရဲ့ အခန်းကဏ္ဍကို ယုံကြည်လို့ပါပဲ။ နောက်ခံဘ၀ အခြေအနေ ပုံစံဘယ်လိုပဲရှိပါစေ ကျမတို့ အမေရိကန်ပြည်သူအားလုံးဟာ ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံနဲ့ ဥပဒေတွေမှာ ပြဌာန်းထားတဲ့ အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချက်အတိုင်း သီးခြားလွတ်လပ်တဲ့ တရားရုံးချုပ်တရပ် ရှိသင့်တယ်လို့ ကျမ ယုံကြည်ပါတယ်။''
အယူခံတရားရုံး တရားသူကြီးတဦးဖြစ်တဲ့ Barrett ကို အထက်လွှတ်တော် တရားရေးကော်မတီမှာ ကြာသပတေးနေ့တုန်းကပဲ မဲခွဲအတည်ပြုလိုက်ပြီမို့၊ နောက်တဆင့် အထက်လွှတ်တော် တခုလုံးမှာ ရှေ့သီတင်းပတ်ထဲ မဲခွဲဆုံးဖြတ်ပြီးရင်တော့ ရွေးကောက်ပွဲ မတိုင်ခင် ရက်ပိုင်းအတွင်းမှာပဲ တရားရုံးချုပ် တရားသူကြီးသစ် ဖြစ်လာနိုင်ဖွယ် ရှိပါတယ်။ ပါမောက္ခ ဒေါ်မီမီဝင်းဘတ် ကတော့ ခိုင်မာတဲ့ ဒီမိုကရေစီစနစ်တရပ်ရှိထားတဲ့ တိုင်းပြည်တခုမှာ တရားရုံးချုပ်ဟာ ပြည်သူတွေရဲ့ ဆန္ဒနဲ့ အများကြီး ကင်းကွာနေလို့ မရဘူးလို့လည်း ဒေါ်မီမီဝင်းဘတ်က ပြောပါတယ်။
“ဥပဒေဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်တွေက ပြောတာကတော့ Supreme Court ရဲ့ opinion (တရားရုံးချုပ်ရဲ့ အယူအဆ) က Society ရဲ့ opinion (လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းရဲ့ အမြင်၊ အယူအဆ) နဲ့ သိပ်ပြီး အများကြီး ပြောင်းပြန်ဖြစ်နေလို့ မရဘူးတဲ့။ အဲ့ဒီဥစ္စာကလည်း သူတို့ စဉ်းစားလိမ့်မယ်။ တကယ် ဆုံးဖြတ်လုပ်ဆောင်ကြတဲ့အခါမှာပေါ့။ အကယ်၍ ဆိုပါတော့ ပြည်သူလူထု အများစုက ခေတ်ဆန်တယ်။ ခေတ်မီတယ်။ ခေတ်ရှေ့ကို ရောက်နေပြီ။ ဥပဒေဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းတွေက နောက်ကိုရောက်နေတယ်ဆိုရင် အဲ့ဒီဥစ္စာကလည်း သူတို့ ပြန်ပြီးတော့ စဉ်းစားရသေးတာပေါ့။ ပြန်ပြီးတော့ ညှိနှိုင်းရတယ်လို့ ပြောတယ်။ ဆိုတော့ အားလုံး ခြုံပြီးတော့ ပြောလိုက်လို့ရှိရင်တော့ ဒါကို ပြန်ပြီးတော့ နောက်ဆုတ်ဖို့၊ ရှေးရှေးတုန်းကလို ပြန်သွားဖို့အတွက်က တော်ရုံတန်ရုံတော့ လွယ်တဲ့ဥစ္စာ မဟုတ်ပါဘူး။”
ဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ် ဆန္ဒပြ အမျိုးသမီးတွေကတော့ ဒီမိုကရေစီ အခွင့်အရေးနဲ့အညီ သူတို့လိုလားတဲ့ အပြောင်းအလဲအတွက် သူတို့ရဲ့ အသံတွေကို ငြိမ်းငြိမ်းချမ်းချမ်း ဖော်ထုတ် ဆန္ဒပြနေကြတာဖြစ်ပါတယ်။ ခုလို ရွေးကောက်ပွဲ နီးလာနေချိန်မှာ မဲဆန္ဒရှင်ပြည်သူတွေ အနေနဲ့ ကိုယ်လိုလားတဲ့ အပြောင်းအလဲအတွက် ကိုယ်ကြိုက်နှစ်သက်တဲ့ ခေါင်းဆောင်ကို တင်မြှောက်နိုင်ဖို့၊ ကိုယ့်ရဲ့ဆန္ဒမဲက အရေးကြီးတယ်ဆိုတာကို ဒီအမျိုးသမီးချီတက်ပွဲတွေက တဘက်တလမ်းကနေ ဆော်သြရာ ရောက်တယ်ဆိုတာ တင်ပြရင်းနဲ့ပဲ ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍကို ဒီမှာပဲရပ်နားခွင့် ပြုပါရှင်။ ကျမ ခင်ဖြူထွေးပါရှင်။
==================================
[Unicode Version]
အမရေိကနျရှေးကောကျပှဲနဲ့ ၂၀၂၀ အမြိုးသမီးခြီတကျပှဲ (အမြိုးသမီးကဏ်ဍ)
အမရေိကနျပွညျထောငျစုမှာ သမ်မတ ရှေးကောကျပှဲ မကွာခငျ ကငြျးပဖို့ ရှိနခြေိနျမှာပဲ အမြိုးသမီးရေး တကျကွှလှုပျရှားသူတှရေဲ့ ဆန်ဒပွပှဲတှလေညျး ပွနျပေါျလာပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျ ကှယျလှနျသှားတဲ့ တရားရုံးခြုပျ တရားသူကွီး Ruth Bader Ginsburg ရဲ့ နရောမှာ ကှနျဆာဗေးတဈ တရားသူကွီးတယောကျကို ရှေးကောကျပှဲမတိုငျခငျ အစားထိုး ခန့ျအပျနိုငျဖို့ သမ်မတ Donald Trump နဲ့ ရီပတျဘလဈကနျ အထကျလှှတျတောျအမတျတှကေ အပူတပွငျး ကွိုးစားနခြေိနျမှာ ဒီအပေါျ ကန့ျကှကျသူနဲ့ ထောကျခံသူ အမြိုးမြိုးရှိလာခဲ့ပွီး ဒီအထဲမှာ အမြိုးသမီး မဲဆန်ဒရှငျတှကေလညျး သူတို့ရဲ့အမွငျတှကေို ထုတျဖောျလာကွတာပါ။ ပွီးခဲ့တဲ့ စနနေေ့တုနျးကတော့ ဝါရှငျတနျဒီစီ မွို့တောျ အပါအဝငျ နိုငျငံတဝှမျးက မွို့ကွီး အတောျမြားမြားမှာ အမြိုးသမီးရေး တကျကွှလှုပျရှားသူတှေ သောငျးနဲ့ခြီ စုဝေး ခြီတကျ ဆန်ဒပွခဲ့ကွပါတယျ။ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျ ကူးစကျမှုတှေ ရှိနဆေဲမို့ လူစုလူဝေး ရှောငျရှားဖို့ သတိပေးခကြျတှေ ရှိနတေဲ့ကွားမှာပဲ အမြိုးသမီးတှေ ခုလို လမျးပေါျထှကျ စုဝေး ဆန်ဒပွလာတာ ဘာကွောင့ျပါလဲ။ သူတို့မှာ ဘယျလို စိုးရိမျခကြျတှေ ရှိနပေါလဲ။ သူတို့ဘာတှေ တောငျးဆိုနကွေသလဲ ဆိုတာတှကေို ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍမှာ မခငျဖွူထှေးက စုစညျးတငျပွထားပါတယျ။
ဒါကတော့ ပွီးခဲ့တဲ့ စနနေေ့က မွို့တောျ ဝါရှငျတနျဒီစီမှာ အမြိုးသမီးရေး တကျကွှလှုပျရှားသူတှေ ဆန်ဒပွနကွေတဲ့ အသံတှပေါ။ အမရေိကနျပွညျထောငျစုမှာ သမ်မတ Donald Trump သမ်မတအဖွဈ တရားဝငျ စတငျတာဝနျထမျးဆောငျခဲ့တဲ့ ၂၀၁၇ ခုနှဈကစလို့ #metoo အမြိုးသမီးရေး လှုပျရှားမှု အပါအဝငျ အမြိုးသမီး ခြီတကျပှဲတှနေဲ့ အခှင့ျအရေး လှုပျရှားမှုတှေ နှဈစဉျ အရှိနျအဟုနျနဲ့ ရှိလာခဲ့ပါတယျ။ ဒီနှဈ ၂၀၂၀ ပွည့ျနှဈအတှငျးမှာတော့ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျမှုတှကွေောင့ျ အရငျနှဈတှကေလို အမြိုးသမီးတှေ သိနျးနဲ့ခြီ စုဝေးတာတှေ မရှိခဲ့ပမေဲ့လို့ ပွီးခဲ့တဲ့ စနနေေ့တုနျးကတော့ မွို့တောျ ဝါရှငျတနျအပါအဝငျ နိုငျငံတဝှမျးက မွို့ကွီးတှမှော အမြိုးသမီးတှေ သောငျးနဲ့ခြီ ပါဝငျတဲ့ ခြီတကျပှဲတှေ တပွိုငျတညျး ကငြျးပခဲ့ကွတာပါ။ ရှေးကောကျပှဲ ကငြျးပဖို့ နီးကပျလာခြိနျ၊ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျမှုတှကေလညျး ဆကျပွီး မြားနသေေးတဲ့အခြိနျမှာ အမြိုးသမီးတှေ ဘာကွောင့ျ ခုလို ဆန်ဒပွနကွေတာပါလဲ။
ဝါရှငျတနျမွို့တောျ အမြိုးသမီးခြီတကျပှဲက အမြိုးသမီး တခြို့ရဲ့ အသံတှကေို နားထောငျကွည့ျရအောငျပါ။
“ကမြ စိုးရိမျပါတယျ။ ကမြရဲ့ အနာဂတျ မွေး၊ တူ တူမတှေ အတှကျ စိတျပူပါတယျ။ ဒီအတှကျ ကမြ သိတာကတော့ ကမြတို့ရဲ့အသံတှကေို အမြားသိအောငျ လုပျရမယျ ဆိုတာပါ။"
"ခုလို အမြိုးသားရေးလှုပျရှားမှုကွီးမှာ ကမြတို့လညျး ပါဝငျခငြျပါတယျ။ ဒါက အမြိုးသမီးတှအေတှကျတငျ မဟုတျပါဘူး။ လူသားတှရေဲ့သမိုငျးမှာ အရေးကွီးတဲ့ ခုလို ရှေးကောကျပှဲအခြိနျမြိုးမှာ အပွောငျးအလဲ အတှကျ ကိုယ့ျရဲ့ ဆန်ဒတှကေို ဖောျထုတျရပါမယျ။ ကမြတို့ရဲ့ အသံတှကေို ကွားအောငျ လုပျရပါမယျ။”
"နိုငျငံရေးမှာ အပွောငျးအလဲ ဖွဈအောငျ ကမြ မ လုပျနိုငျတာတှေ အမြားကွီးပါ။ ဒါပမေဲ့ အခု သူတို့ လုပျနတောကတော့ ကမြရဲ့ဆန်ဒ မဟုတျပါဘူး။ ဒါကို သိစဖေို့နဲ့ တရားရုံးခြုပျ တရားသူကွီးနရော အဆိုပွုထားသူဟာ ကမြရဲ့ သားသမီးတှနေဲ့ သူတို့ရဲ့ အနာဂတျအပေါျ သကျရောကျမှုတှေ ဖွဈလာနိုငျတာမို့၊ အပွောငျးအလဲ အတှကျ အထိရောကျဆုံးက ခုလို ဆန်ဒပွတာလို့ ယုံကွညျပွီး ရောကျလာခဲ့တာပါ။”
“ကိုယ့ျနိုငျငံတှငျးမှာ ဘာတှဖွေဈနလေဲ ဆိုတာကို လူတှေ အခုထကျ ပိုပွီး နားထောငျလာဖို့ ကမြ မေ ြှာျလင့ျပါတယျ။ မဲသှား မပေးခငျမှာ အခွအေနတှေကေို နားလညျအောငျ လုပျပွီး နိုဝငျဘာ ရှေးကောကျပှဲအတှကျ မဲပေးကွပါ။ မဖွဈမနေ မဲပေးကွပါ။ မဲပေးပါ မဲပေးပါ မဲပေးပါလို့ ပွောခငြျပါတယျ။”
ဒါကတော့ ပွီးခဲ့တဲ့ စနနေေ့က ဝါရှငျတနျမွို့တောျမှာ ကငြျးပခဲ့တဲ့ အမြိုးသမီးခြီတကျပှဲမှာ ပါဝငျဆန်ဒပွသူတခြို့ ပွောသှားတဲ့ အသံတှပေါ။ ဒီ့မတိုငျခငျ ရကျပိုငျးတှကေတညျးကလညျး ကှယျလှနျသူ တရားရုံးခြုပျ တရားသူကွီး Ruth Bader Ginsburg နရောမှာ ကှနျဆားဗေးတဈ တရားသူကွီး Amy Coney Barrett ကို သမ်မတ Donald Trump နဲ့ ရီပတျဘလဈကနျ အထကျလှှတျတောျ အမတျတှေ အပူတပွငျး ခန့ျအပျဖို့ ကွိုးစားနတေဲ့အပေါျ အမြိုးသမီး အခှင့ျအရေး လှုပျရှားသူတှေ ကန့ျကှကျ ဆန်ဒပွနကွေတာပါ။ အဆိုပွုခံထားရတဲ့ တရားသူကွီး Barrett နဲ့ ပတျသကျလို့ အမြိုးသမီးတှကွေားမှာ ဘယျလို စိုးရိမျမှုတှေ ရှိနတောပါလဲ။ ဟာဝိုငျအီအခွစေိုကျ Asia-Pacific Center for Security Studies (APCSS) လုံခွုံရေးဘာသာရပျဆိုငျရာ အာရှ-ပစိဖိတျစငျတာက ပါမောက်ခ ဒေါျမီမီဝငျးဘတျက ခုလိုရှငျးပွပါတယျ။
“Ginsburg ရဲ့ နရောမှာ နောကျတယောကျခန့ျဖို့ သူတို့ ရှေးခယြျတဲ့အခါမှာ နောကျထပျ အသဈ Amy Coney Barrett ဆိုတဲ့ တရားသူကွီးကို အခု အမြိုးသမီးတှကေ တောျရုံတနျရုံ မကွိုကျကွဘူး။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ သူတို့ထငျတာက ဒီတရားသူကွီးကပေါ့နောျ။ ရှေးရိုးစှဲတယျ။ ရှေးဆနျတယျ။ နောကျပွီးတော့ သူ့ရဲ့ legal philosophy ပေါ့နောျ။ တရားဥပဒဆေိုငျရာ သဘောတရား ခံယူခကြျ၊ အယူအဆ၊ အတှေးအမွငျတှဟော အရမျး ရှေးရိုးစှဲတယျတဲ့။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ သူ့ရဲ့ အရငျတုနျးက ရေးထားတဲ့ legal opinion တှပေေါ့နောျ။ (တရားရေးဆိုငျရာ အမွငျ) ဆောငျးပါးတှေ၊ နောကျပွီးတော့ ဆုံးဖွတျခကြျ ခတြဲ့အခါမှာ ရေးထားတဲ့ စာပတှေကေို ကွည့ျလိုကျလို့ရှိရငျ သူက ဖှဲ့စညျးပုံ အခွခေံဥပဒကေို ၁၇၈၇ ခုနှဈ အခြိနျကလို ဒီဥစ်စာကို ပွနျပွီးတော့ အဓိပ်ပါယျ ကောကျယူတာပေါ့နောျ။ ခတျေနောကျပွနျဆှဲတယျ။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီအခြိနျမှာဆိုရငျ အမြိုးသမီးတှမှောက ဘာမှ အခှင့ျအရေး တနျးတူ မရှိဘူး။ အဲ့ဒီအခြိနျမှာဆိုရငျ အမရေိကနျအမြိုးသမီးတှကေ ရှေးကောကျပှဲမှာ မဲပေးခှင့ျ မရှိဘူး။ နောကျပွီးတော့ သူတို့မှာ အိမျယာတှေ လယျတှေ ပိုငျဆိုငျခှင့ျတှေ လုံး၀ မရှိဘူး။ ဆိုတော့ ဒီလိုမြိုး ရှေးရိုးစှဲနတေဲ့ တရားသူကွီး ဝငျလာလို့ရှိရငျ အမြိုးသမီးတှကေ စိတျပူတာက သူတို့ရဲ့ အခှင့ျအရေးတှေ၊ တနျးတူ အခှင့ျအရေးတှေ လြော့ကြ သှားမယျလို့ ထငျလို့ သူတို့ ဆန်ဒတှေ ပွနတောပါ။”
ပွီးခဲ့တဲ့စကျတငျဘာလ ၁၈ ရကျနေ့က ကငျဆာရောဂါနဲ့ ကှယျလှနျသှားတဲ့ တရားရုံးခြုပျ တရားသူကွီး Ginsburg ကတော့ ကြား မ တနျးတူညီမ ြှရေးအတှကျ အပွောငျးအလဲတှေ ဖွဈလာအောငျ ကွိုးပမျးခဲ့တဲ့ အထငျကရ အမြိုးသမီးတယောကျဖွဈပါတယျ။ တနိုငျငံလုံးက လေးစားအသိအမှတျပွု ရတဲ့ တရားရုံးခြုပျ တရားသူကွီးတယောကျပါ။ သူ ကှယျလှနျသှားတဲ့အတှကျ သူ့နရောမှာ တရားသူကွီးသဈ အစားထိုးဖို့ကိစ်စက လကျရှိ ရှေးကောကျပှဲကာလ အမရေိကနျနိုငျငံရေးမှာတော့ အရေးကွီး ကိစ်စတခုဖွဈလာပါတယျ။ တရားသူကွီး ၉ ဦးရှိတဲ့ နိုငျငံရဲ့အမွင့ျဆုံး တရားရုံးခြုပျမှာ တရားသူကွီး Barrett ကို အထကျလှှတျတောျကသာ အတညျပွုလိုကျမယျဆိုရငျ တရားရုံးခြုပျမှာ သမာရိုးကြ ကှနျဆာဗေးတဈ တရားသူကွီး ၆ ယောကျအထိ တိုးလာမှာဖွဈပွီး တိုးတကျတဲ့အမွငျရှိတဲ့ လဈဘရယျ တရားသူကွီးကတော့ ၃ ဦးပဲ ကနြျတော့မှာပါ။
ဒီလိုသာဖွဈလာရငျ တရားရုံးခြုပျမှာ အငွငျးပှားမှုတှေ ရှိနတေဲ့ သန်ဓသေား ဖကြျခခြှင့ျ၊ သနေတျလကျနကျ ပိုငျဆိုငျခှင့ျနဲ့ အမြိုးသား ကနြျးမာရေး စောင့ျရှောကျမှုစနဈလို ဥပဒဆေေိုငျရာ ဆုံးဖွတျရမယ့ျကိစ်စရပျတှမှော ကှနျဆာဗေးတဈတှကေ အသာစီးရပွီး ဆယျစုနှဈတှနေဲ့ခြီ ပွညျသူတှအေပေါျ သကျရောကျမှုတှေ ရှိလာနိုငျတယျလို့ စိုးရိမျသူတှကေ ပွောနကွေတာပါ။ ဒါကွောင့ျလဲ တရားသူကွီး Barrett ကို တရားရုံးခြုပျ တရားသူကွီးအဖွဈ အတညျပွုသင့ျမသင့ျ မေးမွနျးကွားနာခဲ့ကွတဲ့ အထကျလှှတျတောျ တရားရေး ကောျမတီ ကွားနာပှဲမှာလညျး လှှတျတောျအမတျတှကေ ဒီလိုကိစ်စတှနေဲ့ပတျသကျပွီး တရားသူကွီး Barrett ရဲ့ အယူအဆကို ဝိုငျးဝနျးမေးမွနျးခဲ့ကွပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ Barrett ကတော့ ဒီလို မေးခှနျး အတောျမြားမြားကို တိုကျရိုကျ ဖွကွေားတာမြိုး မလုပျခဲ့ဘဲ သူ့အနနေဲ့ အမှုအခငျးတှကေို ဆုံးဖွတျတဲ့နရောမှာ ပုဂ်ဂိုလျရေးနဲ့ ဘာသာရေး အယူအဆ လှှမျးမိုးမှုမပါဘဲ ဆုံးဖွတျသှားမှာဖွဈတယျ၊ ဥပဒကွေောငျးအရသာ လိုကျနာ ဆုံးဖွတျသှားမှာဖွဈတယျလို့သာ ဖွကွေားခဲ့ပါတယျ။
“တရားရုံးခြုပျ တရားသူကွီးအဖွဈ အဆိုပွုတာကို ကမြ လကျခံဖို့ ဆုံးဖွတျခဲ့တယျဆိုတာ တရားဥပဒစေိုးမိုးရေးကို အခိုငျအမာ ယုံကွညျလို့၊ ကမြတို့ နိုငျငံတောျ တရားရုံးခြုပျရဲ့ အခနျးကဏ်ဍကို ယုံကွညျလို့ပါပဲ။ နောကျခံဘ၀ အခွအေနေ ပုံစံဘယျလိုပဲရှိပါစေ ကမြတို့ အမရေိကနျပွညျသူအားလုံးဟာ ဖှဲ့စညျးအုပျခြုပျပုံနဲ့ ဥပဒတှေမှော ပွဌာနျးထားတဲ့ အဓိပ်ပါယျဖှင့ျဆိုခကြျအတိုငျး သီးခွားလှတျလပျတဲ့ တရားရုံးခြုပျတရပျ ရှိသင့ျတယျလို့ ကမြ ယုံကွညျပါတယျ။''
အယူခံတရားရုံး တရားသူကွီးတဦးဖွဈတဲ့ Barrett ကို အထကျလှှတျတောျ တရားရေးကောျမတီမှာ ကွာသပတေးနေ့တုနျးကပဲ မဲခှဲအတညျပွုလိုကျပွီမို့၊ နောကျတဆင့ျ အထကျလှှတျတောျ တခုလုံးမှာ ရှေ့သီတငျးပတျထဲ မဲခှဲဆုံးဖွတျပွီးရငျတော့ ရှေးကောကျပှဲ မတိုငျခငျ ရကျပိုငျးအတှငျးမှာပဲ တရားရုံးခြုပျ တရားသူကွီးသဈ ဖွဈလာနိုငျဖှယျ ရှိပါတယျ။ ပါမောက်ခ ဒေါျမီမီဝငျးဘတျ ကတော့ ခိုငျမာတဲ့ ဒီမိုကရစေီစနဈတရပျရှိထားတဲ့ တိုငျးပွညျတခုမှာ တရားရုံးခြုပျဟာ ပွညျသူတှရေဲ့ ဆန်ဒနဲ့ အမြားကွီး ကငျးကှာနလေို့ မရဘူးလို့လညျး ဒေါျမီမီဝငျးဘတျက ပွောပါတယျ။
“ဥပဒဆေိုငျရာ ကြှမျးကငြျပညာရှငျတှကေ ပွောတာကတော့ Supreme Court ရဲ့ opinion (တရားရုံးခြုပျရဲ့ အယူအဆ) က Society ရဲ့ opinion (လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးရဲ့ အမွငျ၊ အယူအဆ) နဲ့ သိပျပွီး အမြားကွီး ပွောငျးပွနျဖွဈနလေို့ မရဘူးတဲ့။ အဲ့ဒီဥစ်စာကလညျး သူတို့ စဉျးစားလိမ့ျမယျ။ တကယျ ဆုံးဖွတျလုပျဆောငျကွတဲ့အခါမှာပေါ့။ အကယျ၍ ဆိုပါတော့ ပွညျသူလူထု အမြားစုက ခတျေဆနျတယျ။ ခတျေမီတယျ။ ခတျေရှေ့ကို ရောကျနပွေီ။ ဥပဒဆေိုငျရာ အဖှဲ့အစညျးတှကေ နောကျကိုရောကျနတေယျဆိုရငျ အဲ့ဒီဥစ်စာကလညျး သူတို့ ပွနျပွီးတော့ စဉျးစားရသေးတာပေါ့။ ပွနျပွီးတော့ ညှိနှိုငျးရတယျလို့ ပွောတယျ။ ဆိုတော့ အားလုံး ခွုံပွီးတော့ ပွောလိုကျလို့ရှိရငျတော့ ဒါကို ပွနျပွီးတော့ နောကျဆုတျဖို့၊ ရှေးရှေးတုနျးကလို ပွနျသှားဖို့အတှကျက တောျရုံတနျရုံတော့ လှယျတဲ့ဥစ်စာ မဟုတျပါဘူး။”
ဘယျလိုပဲဖွဈဖွဈ ဆန်ဒပွ အမြိုးသမီးတှကေတော့ ဒီမိုကရစေီ အခှင့ျအရေးနဲ့အညီ သူတို့လိုလားတဲ့ အပွောငျးအလဲအတှကျ သူတို့ရဲ့ အသံတှကေို ငွိမျးငွိမျးခမြျးခမြျး ဖောျထုတျ ဆန်ဒပွနကွေတာဖွဈပါတယျ။ ခုလို ရှေးကောကျပှဲ နီးလာနခြေိနျမှာ မဲဆန်ဒရှငျပွညျသူတှေ အနနေဲ့ ကိုယျလိုလားတဲ့ အပွောငျးအလဲအတှကျ ကိုယျကွိုကျနှဈသကျတဲ့ ခေါငျးဆောငျကို တငျမွှောကျနိုငျဖို့၊ ကိုယ့ျရဲ့ဆန်ဒမဲက အရေးကွီးတယျဆိုတာကို ဒီအမြိုးသမီးခြီတကျပှဲတှကေ တဘကျတလမျးကနေ ဆောျသွရာ ရောကျတယျဆိုတာ တငျပွရငျးနဲ့ပဲ ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍကို ဒီမှာပဲရပျနားခှင့ျ ပွုပါရှငျ။ ကမြ ခငျဖွူထှေးပါရှငျ။
