(Zawgyi/Unicode)
ကမ္ဘာတဝှမ်း ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်မှုတွေကြောင့် နိုင်ငံအတာ်များများမှာ စာသင်ကျောင်းတွေ ပိတ်ပစ်ခဲ့ရသလို၊ ဒီအခြေအနေက ကလေးငယ်တွေရဲ့ ပညာရေးနဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ထိခိုက်ခံစားမှုတွေမှာ စိုးရိမ်စရာ အခြေအနေတွေ ဖြစ်လာစေတယ်လို့ ကျွမ်းကျင် ပညာရှင်တွေက သတိပေးနေကြပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ဆင်းရဲနွမ်းပါးတဲ့ နေရာဒေသတွေမှာ ကလေးငယ်တွေသန်းနဲ့ချီ ပညာရေး အခွင့်အလမ်း ဆုံးရှုံးနေကြရသလို၊ ဒီအခြေအနေက မျိုးဆက်တခုလုံး ထိခိုက်သွားနိုင်တဲ့ အထိတောင် ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ တွက်ဆပြောဆိုနေကြတာပါ။ ကူးစက်မှုတွေ တိုးလာနေဆဲဖြစ်တဲ့ ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါကြောင့် ကလေးငယ်တွေရဲ့ ပညာရေးမှာ ဘယ်လိုသက်ရောက်မှုတွေ ရှိနေပါလဲ။ ဒီအပေါ်မှာ မိခင်တချို့ရဲ့ စိုးရိမ်မှုတွေ ဘယ်လိုရှိနေသလဲ။ ပညာရှင်တချို့ကရော ဘာတွေ သတိပေး ပြောဆိုနေကြသလဲ ဆိုတာတွေကို ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍမှာ မခင်ဖြူထွေးက စုစည်းတင်ဆက်ထားပါတယ်။
ကမ္ဘာတဝှမ်း ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်မှုတွေဟာ လတွေနဲ့ချီ ကြာမြင့်လာနေပြီဖြစ်သလို၊ ကူးစက်မှုတွေကလည်း တနေ့တခြား တိုးလာနေဆဲဖြစ်ပါတယ်။ ရောဂါကူးစက်မှုတွေ ထိန်းချုပ်နိုင်ဖို့အတွက် အသွားအလာကန့်သတ်မှုတွေနဲ့အတူ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေ အများအပြား ပိတ်ပစ်လိုက်ရတဲ့အပြင် စာသင်ကျောင်းတံခါးတွေပိတ်၊ ကျောင်းတက် ကျောင်းဆင်း ခေါင်းလောင်းသံတွေတိတ်လို့ ကလေးကစားကွင်းတွေလည်း ခြောက်သွေ့သွားခဲ့ရတာပါ။ ဒီအပေါ် ကလေးမိခင်တွေရဲ့ စိုးရိမ်ချက် ဘာတွေရှိနေပါလဲ။
“ကျမကတော့ တော်တော်တော့ စိတ်ပူတာပေါ့နော်။ အခုဒီ လာမယ့် စာသင်နှစ် ပြန်စတဲ့အခါ ကျောင်းတွေ ဖွင့်မလား မဖွင့်ဘူးလား ဆိုတာ အရမ်းစိုးရိမ်တယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ဒီအရွယ်ပေါ့နော်။ ဒီလိုငယ်တဲ့အရွယ်က ကျောင်းမှာ စာသင်တာတခုတည်း မဟုတ်ဘဲနဲ့ သူတို့မှာ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာအတွက် ကစားတာတွေ အများကြီး လိုအပ်ပါတယ်။ ကျောင်းကနေ လုပ်ပေးတဲ့ဟာတွေပေါ့။ မိဘတွေ အိမ်မှာ မပေးနိုင်တဲ့အရာတွေ ရှိတယ်။ ကျောင်းတက်တာက ပညာရေးအပြင် တခြား ဆက်ဆံရေး၊ လူမှုရေး၊ စိတ်ခံစားမှုပိုင်းဆိုင်ရာတွေ အများကြီး ပါတယ်။ အဲ့ဒါတွေက သူတို့အရွယ်နဲ့သူတို့ အတူတူပေါင်းပြီးတော့ နေမှ သူတို့က အဲ့ဒါတွေကို နားလည်ကြမှာပါ။ ပြီးတော့ အိမ်မှာစာသင်တဲ့အခါ စာကြိုးစားဖို့က motivation လှုံ့ဆော်အား သိပ်မများဘူး။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ကိုယ်က စာသင်ခန်းထဲမှာ သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ စာဖတ်တာ မိနစ်အများဆုံး၊ ငါကတော့ သင်္ချာကို အမြန်ဆုံးပြီးတယ် ဆိုတာမျိုး။ အဲ့ဒီလိုမျိုး healthy competition (ကောင်းမွန်တဲ့ ပြိုင်ဆိုင်မှုမျိုး) တွေပေါ့။ အဲ့ဒီလို motivation တွေက စာသင်ခန်းထဲမှာ မရှိရင် အဲ့ဒါတွေက မရှိတော့ဘူး။ အဲ့တော့ ကလေးက စိတ်ဓာတ်ကျရင် ကျမယ်။ ငါ ဘယ်လောက် စာကြိုးစား ကြိုးစား အရာမထင်ဘူး ဆိုတာမျိုး ဖြစ်လာမယ်ပေါ့နော်။ သူတို့ရဲ့ စိတ်က။ ပြီးတော့ တခြားဟာတွေကလည်း ခန္ဓာကိုယ်လေ့ကျင့်ခန်း လုပ်တာတွေကလည်း အရမ်းအရေးကြီးတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ဒီအရွယ်က ဆော့လေလေ လှုပ်ရှားလေလေ ခေါင်းက ပိုပြီးတော့ မြန်လေလေ ဖြစ်တယ်။ ဆိုတော့ ပိုစဉ်းစားဖို့ အာရုံစိုက်မှုလည်း ပိုရတယ်ပေါ့နော်။ အဲ့ဒါတွေကျတော့ မိဘတယောက် အနေနဲ့ အထူးသဖြင့် အလုပ် လုပ်နေတဲ့မိဘတွေက ဘယ်လို တနေ့လုံး တညလုံး သူတို့နဲ့ အချိန်ပေးကစားဖို့ အချိန်မရှိဘူးပေါ့နော်။ ဆိုတော့ အဲ့ဒါလည်း ကျမ စိတ်ပူတယ်။”
နယူးယောက်မြို့မှာ နေထိုင်တဲ့ သားတယောက်မိခင် မမြတ်နိုးဇော် ပြောသွားတာပါ။ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ကူးစက်မှုတွေကြောင့် ကမ္ဘာတဝှမ်း ကလေးငယ်သန်းပေါင်းများစွာ လတ်တလော ပညာရေးအခွင့်အလမ်း ဆုံးရှုံးနေရပြီး မိသားစု စားဝတ်နေရေး ပိုမို ခက်ခဲလာနေတဲ့ အခြေအေနေတွေ အောက်မှာ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ထိခိုက်ခံစားရမှုတွေ ပိုပြီး ကြုံလာရတယ်လို့ University College London (UCL) တက္ကသိုလ်က စိတ်ရောဂါဆိုင်ရာ ပညာရှင် ဒေါက်တာ Amelia Roberts က ပြောပါတယ်။
"စီးပွားရေး ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုနဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုဆိုင်ရာ အဖွဲ့ (Organisationfor Economic Cooperation and Development) ရဲ့ ပြောဆိုမှုအရ နိုင်ငံပေါင်း ၁၈၈ နိုင်ငံမှာ ကလေးစာသင်ကျောင်းတွေ ပိတ်ထားရပြီး ကလေးငယ် သန်း ၅,၀၀၀ ထိခိုက်နေရတယ်လို့ သိရပါတယ်။ ကမ္ဘာ့ဘဏ် ပြောတဲ့အထဲမှာလည်း ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါကြောင့် လူ သန်း ၇၀ လောက် ဆင်းရဲတွင်းထဲ ကျရောက်မယ်လို့ ပြောထားပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဒီလို ဆင်းရဲတွင်းထဲရောက်ဖို့ လွယ်ကူသူတွေ၊ အခက်အခဲကြုံနေရသူတွေနဲ့ ပတ်သက်လာရင် ဒီပြဿနာကို ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပြဿနာအဖြစ် ကြည့်ရပါလိမ့်မယ်။”
ချမ်းသာကြွယ်ဝတဲ့ နိုင်ငံအများအပြားမှာတော့ ကွန်ပျူတာနဲ့ အင်တာနက်ဝန်ဆောင်မှုအပါအဝင် သင်ကြားထောက်ကူပစ္စည်းတွေ နေအိမ်မှာ သုံးနိုင်အောင် အစိုးရတာဝန်ရှိသူတွေက ထောက်ပံ့ စီစဉ်ပေးပြီး ကလေးငယ်တွေရဲ့ ပညာရေး အဆက်မပြတ်သွားရအောင် အွန်လိုင်းပေါ်ကနေ ဆက်ပြီး စာသင်ကြားပေးတာတွေ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီလိုအခြေအနေမျိုးကို ကလေးငယ်တိုင်း ရကြတာတော့ မဟုတ်ပါဘူး။ ဆင်းရဲနွမ်းပါးတဲ့ နေရာဒေသတွေမှာ ဒီလိုသင်ကြားပေးနိုင်တဲ့ အခွင့်အလမ်းက အတော့်ကိုနည်းတယ်လို့ ဒေါက်တာ Amelia Roberts က ပြောပါတယ်။
“ပိုပြီးတော့ ဆင်းရဲနွမ်းပါးတဲ့ နေရာတွေမှာဆိုရင် ကလေးတွေအတွက် နေ့စဉ် ကျောင်းစာ သင်ခန်းစာတွေ သင်ကြားပို့ချပေးဖို့က ပိုပြီးတော့ ခက်ပါတယ်။ အဲ့ဒီလို လုပ်ပေးနိုင်တဲ့ကျောင်းက ၃၀ % ပဲရှိတာပါ။ ချမ်းသာတဲ့နေရာတွေမှာ ဆိုရင်တော့ ၅၀ % လောက် ရှိပါတယ်။”
လက်ရှိအခြေအနေမှာ ရောဂါကူးစက်မှုတွေ ကျဆင်းမသွားသေးတာကြောင့် စာသင်ကျောင်းတွေ ပုံမှန်အတိုင်းဖွင့်ဖို့ မဖွင့်ဖို့ ဆိုတာကိုပါ တာဝန်ရှိသူတွေ စဉ်းစားနေကြရဆဲ ဖြစ်သလို၊ ဖွင့်တဲ့အခါမှာလည်း ကျန်းမာရေးအရ အန္တရာယ်ကင်းနိုင်မယ့် နည်းလမ်းတွေ စနစ်တကျ ချမှတ်ဆောင်ရွက်ဖို့ အရေးကြီးနေတာပါ။ မမြတ်နိုးဇော် ကတော့ ကလေးငယ်တွေ ကျောင်းပြန် တက်သင့် မသင့် ကိစ္စမှာ မိဘတွေလည်း ရွေးချယ်မှု ရှိသင့်တယ်လို့ပြောပါတယ်။
“ကျမ စိတ်ထင်တော့ ကျောင်းပြန်ဖွင့်သင့်တယ်။ ဆိုတော့ တချို့မိဘတွေကတော့ သူတို့သားသမီးတွေကို ပြန်ပို့ချင်မှာမဟုတ်ဘူး။ ဆိုတော့ option ရွေးချယ်မှု ပေးစေချင်တယ်။ အကယ်၍ ကိုယ်က ကိုယ့်သားသမီးတွေကို အိမ်မှာပဲ ထားနိုင်တယ်။ စာသင်နိုင်တယ်။ အရမ်းလည်းကြောက်တယ်။ exposure မဖြစ်စေချင်ဘူး။ (လူတွေနဲ့ မထိတွေ့စေချင်ဘူး။) အိမ်မှာထားသင့်တယ်ဆိုရင် သူတို့အတွက်ကို remote learning ပေး။ ဒါပေမဲ့ ကျန်တဲ့သူတွေ အရမ်းသွားချင်တယ်။ သွားဖို့လည်း လိုတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ မိဘတွေက အလုပ်လုပ်ရမယ်။ အဲ့ဒီလူတွေအကုန်လုံးကို ပြန်သွားခိုင်းစေချင်တယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ အဲ့ဒီလိုသူတို့ခွဲလိုက်ရင် ကျောင်းမှာလည်း လူ နည်းနည်း နည်းသွားမယ်။ အားလုံးက ပြန်ပို့ချင်မှ ပို့မှာဆိုတော့လေ။ အဲ့ဒီလိုတော့ option ရွေးချယ်မှုတော့ ပေးသင့်တယ်လို့ ထင်တယ်။”
UCL တက္ကသိုလ်က ပါမောက္ခဟောင်း Uta Frith ကလည်း လက်ရှိ ကိုဗစ်-၁၉ ကာလမှာ ကလေးငယ်တွေရဲ့ ပညာရေးကို အခုထက်ပိုပြီး ဦးစားပေး စဉ်းစား တုံ့ပြန်သင့်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ဆင်းရဲတဲ့ဒေသတွေမှာ ကလေးငယ်တွေ ပညာရေးနဲ့ ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှုဆိုင်ရာ အခွင့်အလမ်းတွေ ဆုံးရှုံးရတာဟာ အနာဂတ် လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်း မညီမ ျှမှုတွေ ပိုပြီးဆိုးရွားအောင် လုပ်ဆောင်ရာ ကျနိုင်ပြီး ပြန်လည်ပြင်ဆင်ဖို့ခက်တဲ့ အကျိုးဆက်တွေ နောက်ပိုင်းမှာ ပိုပြီး ဆိုးဆိုးရွားရွား ကြုံလာရနိုင်တယ်လို့ Uta Frith က သတိပေးပါတယ်။
"ကျမတို့ ကြုံတွေ့လာရနိုင်တဲ့ အတိမ်းအစောင်းမခံတဲ့ အခြေအနေကို သတိမပြတ် စောင့်ကြည့်နေဖို့ လိုပါတယ်။ လူငယ်တွေ၊ လူသားတွေ ဘဝကို ကြံ့ကြံ့ခံနိုင်ရည် စွမ်းအားရှိစေဖို့ တည်ဆောက်ကြရတဲ့နေရာမှာ အခြေခံပညာရေးက တကယ်တော့ အရေးပါဆုံး တွန်းအားတခုပါ။ ခံနိုင်ရည်အားကို အဓိက တည်ဆောက်ပေးတဲ့အရာပါပဲ။ ဒီလိုအရာတခု - ခုချိန်မှာ ပြန်ပြီး ရုပ်သိမ်းခံရတဲ့အခါ ဒါက အင်မတန် အန္တရာယ်များစေတယ်လို့ ကျမတော့ ထင်ပါတယ်။"
ကလေးငယ်တွေဟာ လတ်တလောမှာကိုပဲ ကိုဗစ်-၁၉ ကြောင့်ဖြစ်လာတဲ့ မိသားစု အကျပ်အတည်းတွေနဲ့ အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှု ဒဏ်တွေကို တိုက်ရိုက် ခံစားနေကြရတယ်ဆိုတာကို အကူအညီပေးရေးအဖွဲ့တွေက သတိပေးနေပါတယ်။ တိုးတက်တဲ့ UK လို နိုင်ငံမှာတောင် ကိုဗစ်-၁၉ ကာလအတွင်း အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုတွေ၊ မိသားစု အဆင်မပြေမှုတွေေကြောင့် ဆက်သွယ် အကူအညီ တောင်းခံလာသူတွေဟာ သာမန်အချိန်မှာထက် အဆ ၇၀၀ ပိုများလာတယ်လို့ အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှု တားဆီးရေး ကူညီဆောင်ရွက်ပေးနေတဲ့ Refuge အဖွဲ့က ပြောပါတယ်။ အလားတူ ကလေးငယ်တွေအပေါ် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှု တားဆီးရေးအဖွဲ့ NSPCC ကလည်း ကိုဗစ်ကာလအတွင်း သူတို့ဆီကို အကူအညီတောင်းခံလာတဲ့ အရေအတွက်က အဆ ၃၀၀ ပိုများလာတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ဒီလိုအခြေအနေတွေကြားမှာ ကျောင်းတွေကလည်း ပိတ်၊ အွန်လိုင်းပေါ်ကနေ စာဆက်သင်ဖို့ အခွင့်အလမ်းလည်း မရကြတဲ့ ကလေးငယ်တွေ၊ သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ တွေ့ဆုံ ကစားခွင့်မရဘဲ နေအိမ်တွေထဲမှာပဲ လှောင်ပိတ်မိနေကြတဲ့ ကလေးငယ်တွေအတွက် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေ ကြုံလာရနိုင်တယ်လို့ UCL ပါမောက္ခဟောင်း Uta Frith က ပြောပါတယ်။
“စိတ်ကျ ရောဂါဖြစ်လာနိုင်တယ်ဆိုတဲ့ စိုးရိမ်မှုတွေ ရှိပါတယ်။ အခုကို အတော်လေး ဆိုးနေပါပြီ။ ရေရှည်ဆိုးကျိုးတွေ ကြုံလာရတဲ့အထိ အချိန်မဆွဲသင့်ပါဘူး။”
ဒါကြောင့် Uta Frith ကတော့ ကျောင်းတွေ ပြန်ဖွင့်ဖို့ကို တိုက်တွန်းနေသူပါ။ အရွယ်ရောက်ပြီး သူတယောက်အတွက် လေး-ငါး- ခြောက်လ ဆိုတဲ့အချိန်က ကွာဟမှုတွေ အများကြီး ဖြစ်မသွားစေပေမဲ့၊ ငယ်ရွယ်သေးတဲ့ ကလေးတွေ အတွက်ကတော့ စာသင်ကြားမှုတွေ ၆ လလောက် ရပ်သွားတာက သက်တမ်းတိုတောင်းလှတဲ့ သူတို့ရဲ့ ဘဝလေးတွေမှာ ကွာဟမှုတွေ အများကြီးဖြစ်သွား စေနိုင်တယ်လို့ သူက ပြောပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကလေးငယ်တွေရဲ့ ပညာရေး အချိန်ကြာပြတ်မသွားရအောင် ကျောင်းတွေ ပြန်ဖွင့်သင့်တယ်လို့ သူက အကြံပေးပါတယ်။
“ကျောင်းတွေကို မပိတ်ဘဲထားခဲ့တဲ့ ဒါမှမဟုတ်ရင်လည်း ခဏပဲ ပိတ်ပြီး ပြန်ဖွင့်ဖို့ဆုံးဖြတ်တဲ့ နိုင်ငံတွေ ကမ္ဘာပေါ်မှာ ၂၀ ထက်မနည်း ရှိပါတယ်။ အဲ့ဒီနေရာတွေမှာ ကူးစက်မှု ဆိုးဆိုးရွားရွား ပိုများလာတယ်ဆိုတဲ့ သတင်းမျိုး ကျမတို့ မကြားရဘူးလို့ ထင်ပါတယ်။"
ဒါပေမဲ့ မိဘတွေ အတွက်ကလည်း သူတို့ရဲ့ကလေးငယ်တွေကို ကျောင်းပြန်ပို့ဖို့အရေး စိုးရိမ်မှုတွေ ရှိနေတာပါ။ လန်ဒန်မြို့က ကလေးမိခင်တဦးဖြစ်တဲ့ Christine Mazurek ကတော့ သူ့ရဲ့သမီးငယ်ကို ကလေးကစားကွင်းကိုတော့ မပို့ရဲဘူးလို့ ပြောပါတယ်။
“ကျမ ကတော့ ကြောက်တယ်။ သမီးကို ကလေး ကစားကွင်းကို ခေါ်မသွားချင်သေးဘူး။ အခု ပြန်ဖွင့်နေပြီဆိုတာ သိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ မသွားချင်သေးဘူး။ ဒီအချိန်မှာ မဖြစ်မနေ သွားရမယ်ဆိုရင်တောင် ကျမ မသွားဘူး။ အန္တရာယ် အဖြစ်မခံနိုင်ပါဘူး။”
လတ်တလော နိုင်ငံတချို့မှာ တကျော့ပြန် ကူးစက်မှုတွေ ရှိနေတာကြောင့်လည်း ကလေးမိခင်တွေကြား စိုးရိမ်မှုတွေ ပိုဖြစ်လာစေတာပါ။ တကယ်လို့ ကူးစက်မှုတွေ ပြန်ဆိုးလာမယ်ဆိုရင် စာသင်ကျောင်းတွေလည်း ဆက်ပြီး ပိတ်ရမယ့်အခြေ ဖြစ်နေတာမို့ ဒီအခြေအနေက ကလေးငယ်တွေရဲ့ အနာဂတ်အတွက် ဘယ်လောက် ရိုက်ခတ်မှုတွေ ဖြစ်လာမလဲ ဘယ်သူမှ အတိအကျ မသိနိုင်ပါဘူး။ ဒီလို ခန့်မှန်းရခက်တဲ့ ကိုဗစ်-၁၉ ကပ်ဘေးကာလမှာ လူကြီး၊ လူငယ်၊ ကလေးသူငယ်မရွေး အကျပ်အတည်းကြုံကြရတာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ရောဂါကူးစက်မှုတွေ ထိန်းချုပ်ဖို့အတွက် လူတိုင်းက တာဝန်သိစိတ်နဲ့ ရောဂါကာကွယ် တားဆီးရေး လမ်းညွှန်ချက်တွေနဲ့အညီ လိုက်ပါ နေထိုင်ကြမယ်ဆိုရင်တော့ ဒီအကျပ်အတည်းကနေ အမြန်ဆုံး ကျော်ဖြတ်နိုင်လိမ့်မယ်ဆိုတာကို တင်ပြရင်းနဲ့ပဲ ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍကို ဒီမှာပဲ ရပ်နားခွင့်ပြုပါရှင်။ ကျမ ခင်ဖြူထွေးပါရှင်။
=============================
[Unicode Version]
ကိုဗဈ-၁၉ နဲ့ ကလေးငယျတှရေဲ့ ပညာရေး (အမြိုးသမီးကဏ်ဍ)
ကမ်ဘာတဝှမျး ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျမှုတှကွေောင့ျ နိုငျငံအတာျမြားမြားမှာ စာသငျကြောငျးတှေ ပိတျပဈခဲ့ရသလို၊ ဒီအခွအေနကေ ကလေးငယျတှရေဲ့ ပညာရေးနဲ့ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ထိခိုကျခံစားမှုတှမှော စိုးရိမျစရာ အခွအေနတှေေ ဖွဈလာစတေယျလို့ ကြှမျးကငြျ ပညာရှငျတှကေ သတိပေးနကွေပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျ ဆငျးရဲနှမျးပါးတဲ့ နရောဒသေတှမှော ကလေးငယျတှသေနျးနဲ့ခြီ ပညာရေး အခှင့ျအလမျး ဆုံးရှုံးနကွေရသလို၊ ဒီအခွအေနကေ မြိုးဆကျတခုလုံး ထိခိုကျသှားနိုငျတဲ့ အထိတောငျ ဖွဈနိုငျတယျလို့ တှကျဆပွောဆိုနကွေတာပါ။ ကူးစကျမှုတှေ တိုးလာနဆေဲဖွဈတဲ့ ကိုဗဈ-၁၉ ရောဂါကွောင့ျ ကလေးငယျတှရေဲ့ ပညာရေးမှာ ဘယျလိုသကျရောကျမှုတှေ ရှိနပေါလဲ။ ဒီအပေါျမှာ မိခငျတခြို့ရဲ့ စိုးရိမျမှုတှေ ဘယျလိုရှိနသေလဲ။ ပညာရှငျတခြို့ကရော ဘာတှေ သတိပေး ပွောဆိုနကွေသလဲ ဆိုတာတှကေို ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍမှာ မခငျဖွူထှေးက စုစညျးတငျဆကျထားပါတယျ။
ကမ်ဘာတဝှမျး ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျမှုတှဟော လတှနေဲ့ခြီ ကွာမွင့ျလာနပွေီဖွဈသလို၊ ကူးစကျမှုတှကေလညျး တနေ့တခွား တိုးလာနဆေဲဖွဈပါတယျ။ ရောဂါကူးစကျမှုတှေ ထိနျးခြုပျနိုငျဖို့အတှကျ အသှားအလာကန့ျသတျမှုတှနေဲ့အတူ စီးပှားရေးလုပျငနျးတှေ အမြားအပွား ပိတျပဈလိုကျရတဲ့အပွငျ စာသငျကြောငျးတံခါးတှပေိတျ၊ ကြောငျးတကျ ကြောငျးဆငျး ခေါငျးလောငျးသံတှတေိတျလို့ ကလေးကစားကှငျးတှလေညျး ခွောကျသှေ့သှားခဲ့ရတာပါ။ ဒီအပေါျ ကလေးမိခငျတှရေဲ့ စိုးရိမျခကြျ ဘာတှရှေိနပေါလဲ။
“ကမြကတော့ တောျတောျတော့ စိတျပူတာပေါ့နောျ။ အခုဒီ လာမယ့ျ စာသငျနှဈ ပွနျစတဲ့အခါ ကြောငျးတှေ ဖှင့ျမလား မဖှင့ျဘူးလား ဆိုတာ အရမျးစိုးရိမျတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ ဒီအရှယျပေါ့နောျ။ ဒီလိုငယျတဲ့အရှယျက ကြောငျးမှာ စာသငျတာတခုတညျး မဟုတျဘဲနဲ့ သူတို့မှာ စိတျပိုငျးဆိုငျရာအတှကျ ကစားတာတှေ အမြားကွီး လိုအပျပါတယျ။ ကြောငျးကနေ လုပျပေးတဲ့ဟာတှပေေါ့။ မိဘတှေ အိမျမှာ မပေးနိုငျတဲ့အရာတှေ ရှိတယျ။ ကြောငျးတကျတာက ပညာရေးအပွငျ တခွား ဆကျဆံရေး၊ လူမှုရေး၊ စိတျခံစားမှုပိုငျးဆိုငျရာတှေ အမြားကွီး ပါတယျ။ အဲ့ဒါတှကေ သူတို့အရှယျနဲ့သူတို့ အတူတူပေါငျးပွီးတော့ နမှေ သူတို့က အဲ့ဒါတှကေို နားလညျကွမှာပါ။ ပွီးတော့ အိမျမှာစာသငျတဲ့အခါ စာကွိုးစားဖို့က motivation လှုံ့ဆောျအား သိပျမမြားဘူး။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ ကိုယျက စာသငျခနျးထဲမှာ သူငယျခငြျးတှနေဲ့ စာဖတျတာ မိနဈအမြားဆုံး၊ ငါကတော့ သငျ်ခြာကို အမွနျဆုံးပွီးတယျ ဆိုတာမြိုး။ အဲ့ဒီလိုမြိုး healthy competition (ကောငျးမှနျတဲ့ ပွိုငျဆိုငျမှုမြိုး) တှပေေါ့။ အဲ့ဒီလို motivation တှကေ စာသငျခနျးထဲမှာ မရှိရငျ အဲ့ဒါတှကေ မရှိတော့ဘူး။ အဲ့တော့ ကလေးက စိတျဓာတျကရြငျ ကမြယျ။ ငါ ဘယျလောကျ စာကွိုးစား ကွိုးစား အရာမထငျဘူး ဆိုတာမြိုး ဖွဈလာမယျပေါ့နောျ။ သူတို့ရဲ့ စိတျက။ ပွီးတော့ တခွားဟာတှကေလညျး ခန်ဓာကိုယျလေ့ကငြ့ျခနျး လုပျတာတှကေလညျး အရမျးအရေးကွီးတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ ဒီအရှယျက ဆော့လလေေ လှုပျရှားလလေေ ခေါငျးက ပိုပွီးတော့ မွနျလလေေ ဖွဈတယျ။ ဆိုတော့ ပိုစဉျးစားဖို့ အာရုံစိုကျမှုလညျး ပိုရတယျပေါ့နောျ။ အဲ့ဒါတှကေတြော့ မိဘတယောကျ အနနေဲ့ အထူးသဖွင့ျ အလုပျ လုပျနတေဲ့မိဘတှကေ ဘယျလို တနေ့လုံး တညလုံး သူတို့နဲ့ အခြိနျပေးကစားဖို့ အခြိနျမရှိဘူးပေါ့နောျ။ ဆိုတော့ အဲ့ဒါလညျး ကမြ စိတျပူတယျ။”
နယူးယောကျမွို့မှာ နထေိုငျတဲ့ သားတယောကျမိခငျ မမွတျနိုးဇောျ ပွောသှားတာပါ။ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈကူးစကျမှုတှကွေောင့ျ ကမ်ဘာတဝှမျး ကလေးငယျသနျးပေါငျးမြားစှာ လတျတလော ပညာရေးအခှင့ျအလမျး ဆုံးရှုံးနရေပွီး မိသားစု စားဝတျနရေေး ပိုမို ခကျခဲလာနတေဲ့ အခွအေနေတှေေ အောကျမှာ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ထိခိုကျခံစားရမှုတှေ ပိုပွီး ကွုံလာရတယျလို့ University College London (UCL) တက်ကသိုလျက စိတျရောဂါဆိုငျရာ ပညာရှငျ ဒေါကျတာ Amelia Roberts က ပွောပါတယျ။
"စီးပှားရေး ပူးပေါငျးဆောငျရှကျမှုနဲ့ ဖှံ့ဖွိုးမှုဆိုငျရာ အဖှဲ့ (Organisationfor Economic Cooperation and Development) ရဲ့ ပွောဆိုမှုအရ နိုငျငံပေါငျး ၁၈၈ နိုငျငံမှာ ကလေးစာသငျကြောငျးတှေ ပိတျထားရပွီး ကလေးငယျ သနျး ၅,၀၀၀ ထိခိုကျနရေတယျလို့ သိရပါတယျ။ ကမ်ဘာ့ဘဏျ ပွောတဲ့အထဲမှာလညျး ကိုဗဈ-၁၉ ရောဂါကွောင့ျ လူ သနျး ၇၀ လောကျ ဆငျးရဲတှငျးထဲ ကရြောကျမယျလို့ ပွောထားပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ဒီလို ဆငျးရဲတှငျးထဲရောကျဖို့ လှယျကူသူတှေ၊ အခကျအခဲကွုံနရေသူတှနေဲ့ ပတျသကျလာရငျ ဒီပွူနာကို ကမ်ဘာလုံးဆိုငျရာ ပွူနာအဖွဈ ကွည့ျရပါလိမ့ျမယျ။”
ခမြျးသာကွှယျဝတဲ့ နိုငျငံအမြားအပွားမှာတော့ ကှနျပြူတာနဲ့ အငျတာနကျဝနျဆောငျမှုအပါအဝငျ သငျကွားထောကျကူပစ်စညျးတှေ နအေိမျမှာ သုံးနိုငျအောငျ အစိုးရတာဝနျရှိသူတှကေ ထောကျပံ့ စီစဉျပေးပွီး ကလေးငယျတှရေဲ့ ပညာရေး အဆကျမပွတျသှားရအောငျ အှနျလိုငျးပေါျကနေ ဆကျပွီး စာသငျကွားပေးတာတှေ ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဒီလိုအခွအေနမြေိုးကို ကလေးငယျတိုငျး ရကွတာတော့ မဟုတျပါဘူး။ ဆငျးရဲနှမျးပါးတဲ့ နရောဒသေတှမှော ဒီလိုသငျကွားပေးနိုငျတဲ့ အခှင့ျအလမျးက အတော့ျကိုနညျးတယျလို့ ဒေါကျတာ Amelia Roberts က ပွောပါတယျ။
“ပိုပွီးတော့ ဆငျးရဲနှမျးပါးတဲ့ နရောတှမှောဆိုရငျ ကလေးတှအေတှကျ နေ့စဉျ ကြောငျးစာ သငျခနျးစာတှေ သငျကွားပို့ခပြေးဖို့က ပိုပွီးတော့ ခကျပါတယျ။ အဲ့ဒီလို လုပျပေးနိုငျတဲ့ကြောငျးက ၃၀ % ပဲရှိတာပါ။ ခမြျးသာတဲ့နရောတှမှော ဆိုရငျတော့ ၅၀ % လောကျ ရှိပါတယျ။”
လကျရှိအခွအေနမှော ရောဂါကူးစကျမှုတှေ ကဆြငျးမသှားသေးတာကွောင့ျ စာသငျကြောငျးတှေ ပုံမှနျအတိုငျးဖှင့ျဖို့ မဖှင့ျဖို့ ဆိုတာကိုပါ တာဝနျရှိသူတှေ စဉျးစားနကွေရဆဲ ဖွဈသလို၊ ဖှင့ျတဲ့အခါမှာလညျး ကနြျးမာရေးအရ အန်တရာယျကငျးနိုငျမယ့ျ နညျးလမျးတှေ စနဈတကြ ခမြှတျဆောငျရှကျဖို့ အရေးကွီးနတောပါ။ မမွတျနိုးဇောျ ကတော့ ကလေးငယျတှေ ကြောငျးပွနျ တကျသင့ျ မသင့ျ ကိစ်စမှာ မိဘတှလေညျး ရှေးခယြျမှု ရှိသင့ျတယျလို့ပွောပါတယျ။
“ကမြ စိတျထငျတော့ ကြောငျးပွနျဖှင့ျသင့ျတယျ။ ဆိုတော့ တခြို့မိဘတှကေတော့ သူတို့သားသမီးတှကေို ပွနျပို့ခငြျမှာမဟုတျဘူး။ ဆိုတော့ option ရှေးခယြျမှု ပေးစခေငြျတယျ။ အကယျ၍ ကိုယျက ကိုယ့ျသားသမီးတှကေို အိမျမှာပဲ ထားနိုငျတယျ။ စာသငျနိုငျတယျ။ အရမျးလညျးကွောကျတယျ။ exposure မဖွဈစခေငြျဘူး။ (လူတှနေဲ့ မထိတှေ့စခေငြျဘူး။) အိမျမှာထားသင့ျတယျဆိုရငျ သူတို့အတှကျကို remote learning ပေး။ ဒါပမေဲ့ ကနြျတဲ့သူတှေ အရမျးသှားခငြျတယျ။ သှားဖို့လညျး လိုတယျ။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ မိဘတှကေ အလုပျလုပျရမယျ။ အဲ့ဒီလူတှအေကုနျလုံးကို ပွနျသှားခိုငျးစခေငြျတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ အဲ့ဒီလိုသူတို့ခှဲလိုကျရငျ ကြောငျးမှာလညျး လူ နညျးနညျး နညျးသှားမယျ။ အားလုံးက ပွနျပို့ခငြျမှ ပို့မှာဆိုတော့လေ။ အဲ့ဒီလိုတော့ option ရှေးခယြျမှုတော့ ပေးသင့ျတယျလို့ ထငျတယျ။”
UCL တက်ကသိုလျက ပါမောက်ခဟောငျး Uta Frith ကလညျး လကျရှိ ကိုဗဈ-၁၉ ကာလမှာ ကလေးငယျတှရေဲ့ ပညာရေးကို အခုထကျပိုပွီး ဦးစားပေး စဉျးစား တုံ့ပွနျသင့ျတယျလို့ ပွောပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျ ဆငျးရဲတဲ့ဒသေတှမှော ကလေးငယျတှေ ပညာရေးနဲ့ ကနြျးမာရေး စောင့ျရှောကျမှုဆိုငျရာ အခှင့ျအလမျးတှေ ဆုံးရှုံးရတာဟာ အနာဂတျ လူ့အဖှဲ့အစညျးအတှငျး မညီမ ြှမှုတှေ ပိုပွီးဆိုးရှားအောငျ လုပျဆောငျရာ ကနြိုငျပွီး ပွနျလညျပွငျဆငျဖို့ခကျတဲ့ အကြိုးဆကျတှေ နောကျပိုငျးမှာ ပိုပွီး ဆိုးဆိုးရှားရှား ကွုံလာရနိုငျတယျလို့ Uta Frith က သတိပေးပါတယျ။
"ကမြတို့ ကွုံတှေ့လာရနိုငျတဲ့ အတိမျးအစောငျးမခံတဲ့ အခွအေနကေို သတိမပွတျ စောင့ျကွည့ျနဖေို့ လိုပါတယျ။ လူငယျတှေ၊ လူသားတှေ ဘဝကို ကွံ့ကွံ့ခံနိုငျရညျ စှမျးအားရှိစဖေို့ တညျဆောကျကွရတဲ့နရောမှာ အခွခေံပညာရေးက တကယျတော့ အရေးပါဆုံး တှနျးအားတခုပါ။ ခံနိုငျရညျအားကို အဓိက တညျဆောကျပေးတဲ့အရာပါပဲ။ ဒီလိုအရာတခု - ခုခြိနျမှာ ပွနျပွီး ရုပျသိမျးခံရတဲ့အခါ ဒါက အငျမတနျ အန်တရာယျမြားစတေယျလို့ ကမြတော့ ထငျပါတယျ။"
ကလေးငယျတှဟော လတျတလောမှာကိုပဲ ကိုဗဈ-၁၉ ကွောင့ျဖွဈလာတဲ့ မိသားစု အကပြျအတညျးတှနေဲ့ အိမျတှငျးအကွမျးဖကျမှု ဒဏျတှကေို တိုကျရိုကျ ခံစားနကွေရတယျဆိုတာကို အကူအညီပေးရေးအဖှဲ့တှကေ သတိပေးနပေါတယျ။ တိုးတကျတဲ့ UK လို နိုငျငံမှာတောငျ ကိုဗဈ-၁၉ ကာလအတှငျး အိမျတှငျးအကွမျးဖကျမှုတှေ၊ မိသားစု အဆငျမပွမှေုတှေကွေောင့ျ ဆကျသှယျ အကူအညီ တောငျးခံလာသူတှဟော သာမနျအခြိနျမှာထကျ အဆ ၇၀၀ ပိုမြားလာတယျလို့ အိမျတှငျးအကွမျးဖကျမှု တားဆီးရေး ကူညီဆောငျရှကျပေးနတေဲ့ Refuge အဖှဲ့က ပွောပါတယျ။ အလားတူ ကလေးငယျတှအေပေါျ ရကျစကျကွမျးကွုတျမှု တားဆီးရေးအဖှဲ့ NSPCC ကလညျး ကိုဗဈကာလအတှငျး သူတို့ဆီကို အကူအညီတောငျးခံလာတဲ့ အရအေတှကျက အဆ ၃၀၀ ပိုမြားလာတယျလို့ ပွောပါတယျ။ ဒီလိုအခွအေနတှေကွေားမှာ ကြောငျးတှကေလညျး ပိတျ၊ အှနျလိုငျးပေါျကနေ စာဆကျသငျဖို့ အခှင့ျအလမျးလညျး မရကွတဲ့ ကလေးငယျတှေ၊ သူငယျခငြျးတှနေဲ့ တှေ့ဆုံ ကစားခှင့ျမရဘဲ နအေိမျတှထေဲမှာပဲ လှောငျပိတျမိနကွေတဲ့ ကလေးငယျတှအေတှကျ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ပွူနာတှေ ကွုံလာရနိုငျတယျလို့ UCL ပါမောက်ခဟောငျး Uta Frith က ပွောပါတယျ။
“စိတျကြ ရောဂါဖွဈလာနိုငျတယျဆိုတဲ့ စိုးရိမျမှုတှေ ရှိပါတယျ။ အခုကို အတောျလေး ဆိုးနပေါပွီ။ ရရှေညျဆိုးကြိုးတှေ ကွုံလာရတဲ့အထိ အခြိနျမဆှဲသင့ျပါဘူး။”
ဒါကွောင့ျ Uta Frith ကတော့ ကြောငျးတှေ ပွနျဖှင့ျဖို့ကို တိုကျတှနျးနသေူပါ။ အရှယျရောကျပွီး သူတယောကျအတှကျ လေး-ငါး- ခွောကျလ ဆိုတဲ့အခြိနျက ကှာဟမှုတှေ အမြားကွီး ဖွဈမသှားစပေမေဲ့၊ ငယျရှယျသေးတဲ့ ကလေးတှေ အတှကျကတော့ စာသငျကွားမှုတှေ ၆ လလောကျ ရပျသှားတာက သကျတမျးတိုတောငျးလှတဲ့ သူတို့ရဲ့ ဘဝလေးတှမှော ကှာဟမှုတှေ အမြားကွီးဖွဈသှား စနေိုငျတယျလို့ သူက ပွောပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ကလေးငယျတှရေဲ့ ပညာရေး အခြိနျကွာပွတျမသှားရအောငျ ကြောငျးတှေ ပွနျဖှင့ျသင့ျတယျလို့ သူက အကွံပေးပါတယျ။
“ကြောငျးတှကေို မပိတျဘဲထားခဲ့တဲ့ ဒါမှမဟုတျရငျလညျး ခဏပဲ ပိတျပွီး ပွနျဖှင့ျဖို့ဆုံးဖွတျတဲ့ နိုငျငံတှေ ကမ်ဘာပေါျမှာ ၂၀ ထကျမနညျး ရှိပါတယျ။ အဲ့ဒီနရောတှမှော ကူးစကျမှု ဆိုးဆိုးရှားရှား ပိုမြားလာတယျဆိုတဲ့ သတငျးမြိုး ကမြတို့ မကွားရဘူးလို့ ထငျပါတယျ။"
ဒါပမေဲ့ မိဘတှေ အတှကျကလညျး သူတို့ရဲ့ကလေးငယျတှကေို ကြောငျးပွနျပို့ဖို့အရေး စိုးရိမျမှုတှေ ရှိနတောပါ။ လနျဒနျမွို့က ကလေးမိခငျတဦးဖွဈတဲ့ Christine Mazurek ကတော့ သူ့ရဲ့သမီးငယျကို ကလေးကစားကှငျးကိုတော့ မပို့ရဲဘူးလို့ ပွောပါတယျ။
“ကမြ ကတော့ ကွောကျတယျ။ သမီးကို ကလေး ကစားကှငျးကို ခေါျမသှားခငြျသေးဘူး။ အခု ပွနျဖှင့ျနပွေီဆိုတာ သိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ မသှားခငြျသေးဘူး။ ဒီအခြိနျမှာ မဖွဈမနေ သှားရမယျဆိုရငျတောငျ ကမြ မသှားဘူး။ အန်တရာယျ အဖွဈမခံနိုငျပါဘူး။”
လတျတလော နိုငျငံတခြို့မှာ တကြော့ပွနျ ကူးစကျမှုတှေ ရှိနတောကွောင့ျလညျး ကလေးမိခငျတှကွေား စိုးရိမျမှုတှေ ပိုဖွဈလာစတောပါ။ တကယျလို့ ကူးစကျမှုတှေ ပွနျဆိုးလာမယျဆိုရငျ စာသငျကြောငျးတှလေညျး ဆကျပွီး ပိတျရမယ့ျအခွေ ဖွဈနတောမို့ ဒီအခွအေနကေ ကလေးငယျတှရေဲ့ အနာဂတျအတှကျ ဘယျလောကျ ရိုကျခတျမှုတှေ ဖွဈလာမလဲ ဘယျသူမှ အတိအကြ မသိနိုငျပါဘူး။ ဒီလို ခန့ျမှနျးရခကျတဲ့ ကိုဗဈ-၁၉ ကပျဘေးကာလမှာ လူကွီး၊ လူငယျ၊ ကလေးသူငယျမရှေး အကပြျအတညျးကွုံကွရတာဖွဈပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ရောဂါကူးစကျမှုတှေ ထိနျးခြုပျဖို့အတှကျ လူတိုငျးက တာဝနျသိစိတျနဲ့ ရောဂါကာကှယျ တားဆီးရေး လမျးညှှနျခကြျတှနေဲ့အညီ လိုကျပါ နထေိုငျကွမယျဆိုရငျတော့ ဒီအကပြျအတညျးကနေ အမွနျဆုံး ကြောျဖွတျနိုငျလိမ့ျမယျဆိုတာကို တငျပွရငျးနဲ့ပဲ ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍကို ဒီမှာပဲ ရပျနားခှင့ျပွုပါရှငျ။ ကမြ ခငျဖွူထှေးပါရှငျ။
