၂၀၂၃ ခုနှစ် အတွင်း ကမ ္ဘာတလွှား ကုန်သွယ်ရေး ဖွံ့ဖြိုးမှုဟာ ၁ ရာခိုင်နှုန်းထိ သိသိသာသာ နှေးကွေးသွားမယ်လို့ ကမ ္ဘာ့ ကုန်သွယ်ရေး အဖွဲ့ WTO က ခန့်မှန်းလိုက်ပြီး ဒီနှစ် အတွင်း ၃ ဒသမ ၅ ရာခိုင်နှုန်း ထိမြင့်တက်မယ်လို့ ခန့်မှန်းထားတာကနေ လျှော့ချလိုက်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ကုန်သွယ်ရေး ခန့်မှန်းချက်ကို WTO က ပြင်ဆင်လိုက်တဲ့ အကြောင်း ဆွစ်ဇာလန် နိုင်ငံ ဂျီနီဗာကနေ Lisa Schlein သတင်းပေးပို့ထားတာကို မသိင်္ဂ ီထိုက် တင်ပြပေးပါမယ်။
Covid-19 ကပ်ဘေးကာလ တလျှောက်လုံးမှာ ကမ ္ဘာ့စီးပွားရေး လည်ပတ်မှုမှာ ကုန်သွယ်ရေးက အဓိက အခန်းကဏ္ဍက ပါဝင်ခဲ့တယ်လို့ WTO ရဲ့ စီးပွားရေး ပညာရှင်တွေက ပြောဆိုကြပါတယ်။ ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် အတွင်း အသွားအလာ တားမြစ်ပိတ်ပင်မှုတွေကြားမှာ ကုန်စည် ကုန်သွယ်မှု ထိုးကျသွားခဲ့ပေမယ့်လည်း နောက်ပိုင်းမှာတော့ စားနပ်ရိက္ခာ၊ ဆေးဝါးနဲ့ တခြားသော မရှိမဖြစ် ကုန်စည်တွေ ကမ ္ဘာတလွှား စီးဆင်းစေပြီး ကုန်သွယ်ရေး ပြန်ကောင်းလာခဲ့ကြောင်းလည်း သူတို့က မှတ်ချက်ပြု ပြောဆိုပါတယ်။
ကပ်ဘေးရောဂါ၊ ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှု ပြဿနာနဲ့ ယူကရိန်း စစ်ပွဲတို့ အပါအဝင် ပြဿနာ များစွာကြောင့် ကုန်စည် စီးဆင်းမှု ကွင်းဆက်မှာ အဟန့်အတားဖြစ်စေတယ်လို့လည်း သူတို့က ပြောပါတယ်။ ဘဏ္ဍာရေးနဲ့ ငွေကြေးဆိုင်ရာ မူဝါဒတွေနဲ့ ငွေကြေးဖောင်းပွမှု ဖိအားတွေကြောင့် စွမ်းအင်နဲ့ ကုန်စည် ဈေးနှုန်းတွေ ကြီးမြင့်စေတယ်လို့လည်း ပြောပါတယ်။ အထူးသဖြင့်တော့ ဝင်ငွေနည်း နိုင်ငံတွေဟာ မလုံခြုံမှုတွေနဲ့ အကြွေးမဆပ်နိုင်တဲ့ အန္တရာယ်ကြီးတွေနဲ့ ရင်ဆိုင်ရတယ်လို့လည်း ထောက်ပြပါတယ်။
အာဖရိကနဲ့ အရှေ့အလယ်ပိုင်းက လွဲလို့ ကျန်တဲ့ ဒေသ အများစုမှာတော့ ၂၀၂၃ ခုနှစ် အတွင်း ပို့ကုန် အနည်းငယ် တိုးမြင့်နိုင်ခြေ ရှိတယ်လို့ WTO ရဲ့ ညွှန်ကြားရေးမှူးချုပ် Ngozi Okonjo-Iweala က ပြောပါတယ်။ အာဖရိကနဲ့ အရှေ့အလယ်ပိုင်း ဒေသ နှစ်ခုစလုံးကတော့ ဖွံ့ဖြိုးမှု အကျနဲ့ ကြုံရမယ်လို့ သူမက ပြောပါတယ်။ ကမ ္ဘာ့ GDP အသားတင် ထုတ်လုပ်မှု ကတော့ ၂ ဒသမ ၃ ရာခိုင်နှုန်းလောက် နှေးကွေးမယ်လို့ ခန့်မှန်းထားပြီး ဒါဟာဆိုရင် WTO က အရင်က ခန့်မှန်းထားတာထက် ၁ ရာခိုင်နှုန်းနီးပါး ကျသွားတာ ဖြစ်ကြောင်းလည်း ပြောပါတယ်။
ငွေကြေးဖောင်းပွမှု တိုက်ဖျက်ရေး၊ အလုပ်အကိုင် ထိန်းသိမ်းထားရှိနိုင်ရေးနဲ့ သန့်စင်တဲ့ စွမ်းအင်ကို ပြောင်းလဲရေးလို အရေးကြီးတဲ့ မူဝါဒရေးရာ ရည်မှန်းချက်တွေ တိုးမြှင့် ဆောင်ရွက်နိုင်ရေး အတွက် မူဝါဒ ချမှတ်သူတွေ ချိန်ညှိဆောင်ရွက်ရေး ကြိုးစားကြတာမှာတော့ ရွေးချယ်ရ ခက်ခဲတဲ့ အခြေအနေနဲ့ ရင်ဆိုင်ကြရပါတယ်။ ကုန်သွယ်ရေး တားမြစ်ကန့်သတ်ချက်တွေဟာဆိုရင် စီးပွားကျမှုကို တုံ့ပြန်ကိုင်တွယ်ရေး အတွက် ဆွဲဆောင်မှု တရပ် ဖြစ်ကောင်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း ဒီလို ဆောင်ရွက်ချက်တွေဟာ ငွေကြေးဖောင်းပွမှု ဖိအားတွေကို ပိုပြီး ဆိုးရွားသွားစေပြီး လူနေမှု အဆင့်အတန်းကို ကျဆင်းစေမှုကိုသာ ဖြစ်စေပါလိမ့်မယ်။
လွတ်လပ်စွာ ကုန်သွယ်မှုဟာ ဆိုရင် ဖွံ့ဖြိုးမှုကို ဖြစ်စေပြီး ကုန်ဈေးနှုန်း ကြီးမြင့်မှုကို ထိန်သိမ်းရေး အထောက်အကူ ဖြစ်နိုင်တယ်လို့လည်း Okonjo-Iweala က ပြောပါတယ်။ စားနပ်ရိက္ခာ ကုန်သွယ်မှုကို ဈေးကွက် ဆက်လက် ဖွင့်ထားတာဟာ ဆိုရင် မရှိမဖြစ် အရေးပါတဲ့ စားနပ်ရိက္ခာ ကုန်စည်တွေ ပိုပြီး ရရှိနိုင်ပြီး ဈေးနှုန်း မတက်စေဖို့ ထိန်းထားနိုင်မှာ ဖြစ်တယ်လို့လည်း သူမက ဥပမာ ပေးပါတယ်။
စားနပ်ရိက္ခာ ကုန်သွယ်ရေး အပေါ် ကျမတို့ စောင့်ကြည့်နေတာမှာတော့ တားမြစ်ကန့်သတ်ချက်တွေမှာ လတ်တလော ဆုတ်ယုတ်မှု တချို့ကို တွေ့နေရပြီး သတိထား စောင့်ကြည့်ဖို့ လိုအပ်နေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့ ၂ နှစ် အတွင်း ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ကုန်စည် စီးဆင်းမှု ကွင်းဆက်ရဲ့ အားနည်းချက်တွေကို ပိုပြီး ထိထိရောက်ရောက် တုံ့ပြန်ကိုင်နိုင်ရေး အတွက် ကုန်စည်တွေနဲ့ ဝန်ဆောင်မှုတွေ ထုတ်လုပ်ရေး အတွက် တခုတည်းကို အခြေခံတာလျှော့ပြီး ဘက်စုံပါဝင်မှု ဖြစ်အောင် တည်ဆောက်ဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။
ဘက်စုံ ပါဝင်မှုဟာဆိုရင် စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးမှုကို မြှင့်တင်နိုင်မှာ ဖြစ်သလို ကုန်စည် ပြတ်လပ်မှု မရှိစေရေးနဲ့ ရေရှည် ဈေးနှုန်း တည်ငြိမ်ရေးတို့ကိုလည်း အထောက်အကူ ဖြစ်စေမယ်လို့ သူမက ပြောပါတယ်။ လက်ရှိနဲ့ အနာဂတ် စီးပွားရေး စိန်ခေါ်အကဲစမ်းမှုတွေကို ကိုင်တွယ် ဆောင်ရွက်နိုင်ရေးမှာလည်း အထောက်အကူ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်လို့ WTO ရဲ့ ညွှန်ကြားရေးမှူးချုပ် Ngozi Okonjo-Iweala က ပြောပါတယ်။
(Unicode)
ကမ်ဘာတလှှား ကုနျသှယျရေး ကဆြငျးနိုငျကွောငျး WTO ခန့ျမှနျး
၂၀၂၃ ခုနှဈ အတှငျး ကမ ်ဘာတလှှား ကုနျသှယျရေး ဖှံ့ဖွိုးမှုဟာ ၁ ရာခိုငျနှုနျးထိ သိသိသာသာ နှေးကှေးသှားမယျလို့ ကမ ်ဘာ့ ကုနျသှယျရေး အဖှဲ့ WTO က ခန့ျမှနျးလိုကျပွီး ဒီနှဈ အတှငျး ၃ ဒသမ ၅ ရာခိုငျနှုနျး ထိမွင့ျတကျမယျလို့ ခန့ျမှနျးထားတာကနေ လြှော့ခလြိုကျတာ ဖွဈပါတယျ။ ကုနျသှယျရေး ခန့ျမှနျးခကြျကို WTO က ပွငျဆငျလိုကျတဲ့ အကွောငျး ဆှဈဇာလနျ နိုငျငံ ဂြီနီဗာကနေ Lisa Schlein သတငျးပေးပို့ထားတာကို မသိငျ်ဂ ီထိုကျ တငျပွပေးပါမယျ။
Covid-19 ကပျဘေးကာလ တလြှောကျလုံးမှာ ကမ ်ဘာ့စီးပှားရေး လညျပတျမှုမှာ ကုနျသှယျရေးက အဓိက အခနျးကဏ်ဍက ပါဝငျခဲ့တယျလို့ WTO ရဲ့ စီးပှားရေး ပညာရှငျတှကေ ပွောဆိုကွပါတယျ။ ၂၀၂၀ ပွည့ျနှဈ အတှငျး အသှားအလာ တားမွဈပိတျပငျမှုတှကွေားမှာ ကုနျစညျ ကုနျသှယျမှု ထိုးကသြှားခဲ့ပမေယ့ျလညျး နောကျပိုငျးမှာတော့ စားနပျရိက်ခာ၊ ဆေးဝါးနဲ့ တခွားသော မရှိမဖွဈ ကုနျစညျတှေ ကမ ်ဘာတလှှား စီးဆငျးစပွေီး ကုနျသှယျရေး ပွနျကောငျးလာခဲ့ကွောငျးလညျး သူတို့က မှတျခကြျပွု ပွောဆိုပါတယျ။
ကပျဘေးရောဂါ၊ ရာသီဥတု ပွောငျးလဲမှု ပွူနာနဲ့ ယူကရိနျး စဈပှဲတို့ အပါအဝငျ ပွူနာ မြားစှာကွောင့ျ ကုနျစညျ စီးဆငျးမှု ကှငျးဆကျမှာ အဟန့ျအတားဖွဈစတေယျလို့လညျး သူတို့က ပွောပါတယျ။ ဘဏ်ဍာရေးနဲ့ ငှကွေေးဆိုငျရာ မူဝါဒတှနေဲ့ ငှကွေေးဖောငျးပှမှု ဖိအားတှကွေောင့ျ စှမျးအငျနဲ့ ကုနျစညျ ဈေးနှုနျးတှေ ကွီးမွင့ျစတေယျလို့လညျး ပွောပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျတော့ ဝငျငှနေညျး နိုငျငံတှဟော မလုံခွုံမှုတှနေဲ့ အကွှေးမဆပျနိုငျတဲ့ အန်တရာယျကွီးတှနေဲ့ ရငျဆိုငျရတယျလို့လညျး ထောကျပွပါတယျ။
အာဖရိကနဲ့ အရှေ့အလယျပိုငျးက လှဲလို့ ကနြျတဲ့ ဒသေ အမြားစုမှာတော့ ၂၀၂၃ ခုနှဈ အတှငျး ပို့ကုနျ အနညျးငယျ တိုးမွင့ျနိုငျခွေ ရှိတယျလို့ WTO ရဲ့ ညှှနျကွားရေးမှူးခြုပျ Ngozi Okonjo-Iweala က ပွောပါတယျ။ အာဖရိကနဲ့ အရှေ့အလယျပိုငျး ဒသေ နှဈခုစလုံးကတော့ ဖှံ့ဖွိုးမှု အကနြဲ့ ကွုံရမယျလို့ သူမက ပွောပါတယျ။ ကမ ်ဘာ့ GDP အသားတငျ ထုတျလုပျမှု ကတော့ ၂ ဒသမ ၃ ရာခိုငျနှုနျးလောကျ နှေးကှေးမယျလို့ ခန့ျမှနျးထားပွီး ဒါဟာဆိုရငျ WTO က အရငျက ခန့ျမှနျးထားတာထကျ ၁ ရာခိုငျနှုနျးနီးပါး ကသြှားတာ ဖွဈကွောငျးလညျး ပွောပါတယျ။
ငှကွေေးဖောငျးပှမှု တိုကျဖကြျရေး၊ အလုပျအကိုငျ ထိနျးသိမျးထားရှိနိုငျရေးနဲ့ သန့ျစငျတဲ့ စှမျးအငျကို ပွောငျးလဲရေးလို အရေးကွီးတဲ့ မူဝါဒရေးရာ ရညျမှနျးခကြျတှေ တိုးမွှင့ျ ဆောငျရှကျနိုငျရေး အတှကျ မူဝါဒ ခမြှတျသူတှေ ခြိနျညှိဆောငျရှကျရေး ကွိုးစားကွတာမှာတော့ ရှေးခယြျရ ခကျခဲတဲ့ အခွအေနနေဲ့ ရငျဆိုငျကွရပါတယျ။ ကုနျသှယျရေး တားမွဈကန့ျသတျခကြျတှဟောဆိုရငျ စီးပှားကမြှုကို တုံ့ပွနျကိုငျတှယျရေး အတှကျ ဆှဲဆောငျမှု တရပျ ဖွဈကောငျး ဖွဈနိုငျပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျလညျး ဒီလို ဆောငျရှကျခကြျတှဟော ငှကွေေးဖောငျးပှမှု ဖိအားတှကေို ပိုပွီး ဆိုးရှားသှားစပွေီး လူနမှေု အဆင့ျအတနျးကို ကဆြငျးစမှေုကိုသာ ဖွဈစပေါလိမ့ျမယျ။
လှတျလပျစှာ ကုနျသှယျမှုဟာ ဆိုရငျ ဖှံ့ဖွိုးမှုကို ဖွဈစပွေီး ကုနျဈေးနှုနျး ကွီးမွင့ျမှုကို ထိနျသိမျးရေး အထောကျအကူ ဖွဈနိုငျတယျလို့လညျး Okonjo-Iweala က ပွောပါတယျ။ စားနပျရိက်ခာ ကုနျသှယျမှုကို ဈေးကှကျ ဆကျလကျ ဖှင့ျထားတာဟာ ဆိုရငျ မရှိမဖွဈ အရေးပါတဲ့ စားနပျရိက်ခာ ကုနျစညျတှေ ပိုပွီး ရရှိနိုငျပွီး ဈေးနှုနျး မတကျစဖေို့ ထိနျးထားနိုငျမှာ ဖွဈတယျလို့လညျး သူမက ဥပမာ ပေးပါတယျ။
စားနပျရိက်ခာ ကုနျသှယျရေး အပေါျ ကမြတို့ စောင့ျကွည့ျနတောမှာတော့ တားမွဈကန့ျသတျခကြျတှမှော လတျတလော ဆုတျယုတျမှု တခြို့ကို တှေ့နရေပွီး သတိထား စောင့ျကွည့ျဖို့ လိုအပျနဆေဲ ဖွဈပါတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့ ၂ နှဈ အတှငျး ဖွဈခဲ့တဲ့ ကုနျစညျ စီးဆငျးမှု ကှငျးဆကျရဲ့ အားနညျးခကြျတှကေို ပိုပွီး ထိထိရောကျရောကျ တုံ့ပွနျကိုငျနိုငျရေး အတှကျ ကုနျစညျတှနေဲ့ ဝနျဆောငျမှုတှေ ထုတျလုပျရေး အတှကျ တခုတညျးကို အခွခေံတာလြှော့ပွီး ဘကျစုံပါဝငျမှု ဖွဈအောငျ တညျဆောကျဖို့ ဖွဈပါတယျ။
ဘကျစုံ ပါဝငျမှုဟာဆိုရငျ စီးပှားရေး ဖှံ့ဖွိုးမှုကို မွှင့ျတငျနိုငျမှာ ဖွဈသလို ကုနျစညျ ပွတျလပျမှု မရှိစရေေးနဲ့ ရရှေညျ ဈေးနှုနျး တညျငွိမျရေးတို့ကိုလညျး အထောကျအကူ ဖွဈစမေယျလို့ သူမက ပွောပါတယျ။ လကျရှိနဲ့ အနာဂတျ စီးပှားရေး စိနျခေါျအကဲစမျးမှုတှကေို ကိုငျတှယျ ဆောငျရှကျနိုငျရေးမှာလညျး အထောကျအကူ ဖွဈပါလိမ့ျမယျလို့ WTO ရဲ့ ညှှနျကွားရေးမှူးခြုပျ Ngozi Okonjo-Iweala က ပွောပါတယျ။
