ကုလသမဂ္ဂရဲ့ ဥတုရာသီဖေါက်ပြန် ပြောင်းလဲမှုဆိုင်ရာ နိုင်ငံတကာအဖွဲ့ IPCC က ဗုဒ္ဓဟူးနေ့မှာ ထုတ်ပြန်လိုက်တဲ့ အစီရင်ခံစာထဲမှာ ကမ္ဘာတလွှား ဥတုရာသီ ဖေါက်ပြန်မှုဟာ သမုဒ္ဒရာတွေ၊ ရေခဲပြင်နဲ့ တခြား ရေခဲနေတဲ့ မျက်နှာပြင်တွေ အပေါ် သိသာတဲ့ သက်ရောက်မှုနဲ့ အပြောင်းအလဲတွေ ဖြစ်စေတယ်လို့ ဖေါ်ပြထားပါတယ်။
ဒီပြောင်းလဲမှုတွေ အတွက် အရေးယူ ကိုင်တွယ်ဖို့ အချိန်မနှောင်းသေးပေမဲ့ ဒါကို အခု စတင်ဖို့ အချိန်ရောက်နေပြီလို့ အစီရင်ခံစာက သတိပေးထားကြောင်း ပြင်သစ်နိုင်ငံ မြို့တော် ပါရီက VOA သတင်းထောက် Lisa Bryant ပေးပို့တဲ့ သတင်းကို ဒေါ်ခင်မျိုးသက်က ပြောပြပေးမှာပါ။
ကုလသမဂ္ဂရဲ့ နိုင်ငံတကာ IPCC အဖွဲ့က ကမ္ဘာတလွှား ရေခဲပြင်တွေ အရည်ပျော်ကုန်တဲ့ အတွက် ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင် မြင့်တက်မှုဟာ လာမယ့် သက္ကရာဇ် ၂၁၀၀ မှာ ၃ ပေ ကျော်အထိ မြင့်တက်လာနိုင်ပြီး ဒါဟာ လက်ရှိမြင့်တက်နှုန်းထက် ၅ ဆ ဖြစ်လာမယ်လို့ ခန့်မှန်းထားပါတယ်။
ဒါ့အပြင် ပင်လယ်နေ သတ္တဝါတွေ လျော့ပါးသွားနိုင်သလို မြစ်တွေ ခန်းခြောက်ပြီး ကမ်းရိုးတန်းဒေသတွေမှာ ပြင်းထန်တဲ့ မုန်တိုင်းဒဏ်ကို ပိုခံစားလာရမယ့် အပြင် တချို့ ကျွန်းနိုင်ငံလေးတွေမှာ လူတွေနေထိုင်လို့ မရတဲ့ အနေထားအထိ ဖြစ်လာနိုင်တယ်လို့လည်း ခန့်မှန်းထားတာပါ။
အခု ထုတ်ပြန်လိုက်တဲ့ အစီရင်ခံစာထဲမှာ လူသားတွေရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုကနေ ရေခဲပြင်ဒေသတွေ၊ အာရှ၊ ဥရောပနဲ့ မြောက်အမေရိကတိုက် မြောက်ပိုင်းက အေးခဲနေတဲ့ တန်ဒြာဒေသတွေနဲ့ ကမ္ဘာတလွှား သမုဒ္ဒရာတွေအပေါ် ဘာတွေ အပြောင်းအလဲ ဖြစ်စေတယ်ဆိုတာကို လေ့လာ ဖေါ်ပြထားတယ်လို့ IPCC ဒုဥက္ကဌ Ko Barrett ကပြောပါတယ်။
“ကမ္ဘာ့အပူချိန်ကို ထိန်းညှိနှိုင်ဖို့အတွက် ကမ္ဘာတလွှားက ထွက်လာတဲ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်နဲ့ အပူရှိန်ကို ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာကနေ ဘယ်လိုနည်းတွေနဲ့ စုပ်ယူတယ် ဆိုတာကို မှတ်တမ်းတင်ထားတာပါ။ ဒါပေမယ့် သူက ဆက်ပြီး စုပ်ယူဖို့ မလုပ်နိုင်တော့ပါဘူး”
မိုနာကိုမှာ ကျင်းပတဲ့ IPCC အစည်းဝေးမှာ ကမ္ဘာတလွှားက သိပ္ပံပညာရှင်တွေ တက်ရောက်လာကြတာ ဖြစ်ပြီး ဒီပြဿနာအတွက် အဖြေရှာဖို့ ကြိုးစားနေကြတာပါ။
“ကျမတို့ လက်တွဲလုပ်ဆောင်မှုကြောင့် တွေ့လာရတဲ့ အပြောင်းအလဲတွေ ကနေ သိလာရတာ ကတော့ ဆယ်စုနှစ်နဲ့ချီပြီး ဥတုရာသီ ပြောင်းလဲမှု ဖြစ်လာဖို့အတွက် ကမ္ဘာ့သမုဒ္ဒရာတွေနဲ့ cryosphere လို့ခေါ်တဲ့ ရေခဲနေတဲ့ ဒေသတွေဟာ အပူဓါတ်တွေ ရနေတယ် ဆိုတာပါပဲ။ သဘာဝနဲ့ လူသားတွေအတွက် အကျိုးဆက်တွေ ကတော့ ပိုကျယ်ပြန့်လာသလို ပိုပြီးလည်း ပြင်းထန်လာတာပါ။”
စက်တင်ဘာ ၂၅ ရက် ဗုဒ္ဓဟူးနေ့ ထုတ်ပြန်တဲ့ အစီရင်ခံစာဟာ ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွက် ဥတုရာသီပြောင်းလဲမှုရဲ့ ရိုက်ခတ်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး တတိယမြောက် အစီရင်ခံစာ ဖြစ်ပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့ သီတင်းပတ်ထဲမှာ ဥတုရာသီပြောင်းလဲမှု တိုက်ဖျက်ရေးအတွက် ကမ္ဘာတလွား လူပေါင်း သန်းနဲ့ချီပြီး ဆန္ဒပြမှုတွေ ဖြစ်ပွါးခဲ့ပြီး၊ တနင်္လာနေ့ နယူးရောက် ကုလသမဂ္ဂ ရုံးချုပ်က ဥတုရာသီပြောင်းလဲမှု ဆိုင်ရာ ညီလာခံအပြီးမှာ ဒီအစီရင်ခံစာ ထွက်လာတာဖြစ်ပါတယ်။ ကုလသမဂ္ဂက အလုပ်ထက် အပြောပိုများနေတယ်လို့ သဘာဝ ဝန်းကျင်အရေး ဆောင်ရွက်သူ တွေက ဝေဖန်နေကြတာပါ။
အစီရင်ခံစာ ရေးသားသူတွေထဲက တဦးဖြစ်တဲ့ ရာသီဥတုဆိုင်ရာ သိပ္ပံပညာရှင် Hans-Otto Porter ကတော့ တချိ့ကိစ္စရပ်တွေအတွက် ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုဟာ ပြန်ပြင်လို့ မရနိုင်ဘူးလို့ ပြောပါတယ်။
“နားမလည်နိုင်လောက်အောင် ရေတွေ ပူနွေးလာတာနဲ့ သန္တာကျောက်တန်းတွေ အကြောင်းကိုပဲ စဉ်းစားကြည့်ပါ။ သန္တာကျောက်တန်းတွေဟာ တော်ရုံ အပူလှိုင်း ရိုက်ခတ်မှု ဒဏ်ခံကို ခံနိုင်ပေမယ့် အခု သူတို့မှာ ခံနိုင်ရည်မရှိတော့တဲ့ အတွက် အရေအတွက်က ပိုနည်းပါးလာနေတာပါ”
အခုလို အနေထားတွေကို လုံးဝပြောင်းလဲသွားအောင် လုပ်နိုင်တဲ့အခြေနေက ရှိနေဆဲ ဖြစ်တာကြောင့် အများပိုသိလာအောင် လုပ်နိုင်မယ်လို့ မျှော်လင့်ကြောင်း ပြင်သစ် ရာသီဥတုဆိုင်ရာ သိပ္ပံပညာရှင် Valerie Masson-Delmotte က ပြောပါတယ်။
“ကမာ့္ဘဒေသ အများအပြား၊ မြို့ရွာတွေ၊ နိုင်ငံတွေမှာ ဒီကိစ္စကို စပြီး အရေးယူဆောင်ရွက် နေကြပါပြီ။ ဒါက ဖန်လုံအိမ် ဓါတ်ငွေ့ ထုတ်လွှတ်မှုကို လျှော့ချရင်း လူသားတွေကောင်းကျိုးအတွက် တိုးတက်အောင်၊ ဖွံ့ဖြိုးမှုရှိအောင်၊ ကျမတို့ လုပ်နိုင်တယ်ဆိုတာကို ပြနေပါတယ်။”
ဒါပေမယ့် အခုလို လုပ်ဆောင်မှုတွေ ထိရောက်မှု ရှိစေဖို့ကတော့ ကမ္ဘာ့အပူရှိန် ၂ ဒီဂရီ စင်တီဂရိတ် အောက်မှာပဲ ရှိနေအောင် ကမ္ဘာလုံး အတိုင်းအတာနဲ့ အမြန်ဆုံးစတင် လုပ်ဆောင်ဖို့လိုအပ်တယ်လို့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေက ပြောကြပါတယ်။
(ယူနီကုဒ်)
ဥတုရာသီဖောကျပွနျမှုကွောင့ျ ကမ်ဘာ့ရမေကြျနှာပွငျမွင့ျတကျ
ကုလသမဂ်ဂရဲ့ ဥတုရာသီဖေါကျပွနျ ပွောငျးလဲမှုဆိုငျရာ နိုငျငံတကာအဖှဲ့ IPCC က ဗုဒ်ဓဟူးနေ့မှာ ထုတျပွနျလိုကျတဲ့ အစီရငျခံစာထဲမှာ ကမ်ဘာတလှှား ဥတုရာသီ ဖေါကျပွနျမှုဟာ သမုဒ်ဒရာတှေ၊ ရခေဲပွငျနဲ့ တခွား ရခေဲနတေဲ့ မကြျနှာပွငျတှေ အပေါျ သိသာတဲ့ သကျရောကျမှုနဲ့ အပွောငျးအလဲတှေ ဖွဈစတေယျလို့ ဖေါျပွထားပါတယျ။
ဒီပွောငျးလဲမှုတှေ အတှကျ အရေးယူ ကိုငျတှယျဖို့ အခြိနျမနှောငျးသေးပမေဲ့ ဒါကို အခု စတငျဖို့ အခြိနျရောကျနပွေီလို့ အစီရငျခံစာက သတိပေးထားကွောငျး ပွငျသဈနိုငျငံ မွို့တောျ ပါရီက VOA သတငျးထောကျ Lisa Bryant ပေးပို့တဲ့ သတငျးကို ဒေါျခငျမြိုးသကျက ပွောပွပေးမှာပါ။
ကုလသမဂ်ဂရဲ့ နိုငျငံတကာ IPCC အဖှဲ့က ကမ်ဘာတလှှား ရခေဲပွငျတှေ အရညျပြောျကုနျတဲ့ အတှကျ ပငျလယျရမေကြျနှာပွငျ မွင့ျတကျမှုဟာ လာမယ့ျ သက်ကရာဇျ ၂၁၀၀ မှာ ၃ ပေ ကြောျအထိ မွင့ျတကျလာနိုငျပွီး ဒါဟာ လကျရှိမွင့ျတကျနှုနျးထကျ ၅ ဆ ဖွဈလာမယျလို့ ခန့ျမှနျးထားပါတယျ။
ဒါ့အပွငျ ပငျလယျနေ သတ်တဝါတှေ လြော့ပါးသှားနိုငျသလို မွဈတှေ ခနျးခွောကျပွီး ကမျးရိုးတနျးဒသေတှမှော ပွငျးထနျတဲ့ မုနျတိုငျးဒဏျကို ပိုခံစားလာရမယ့ျ အပွငျ တခြို့ ကြှနျးနိုငျငံလေးတှမှော လူတှနေထေိုငျလို့ မရတဲ့ အနထေားအထိ ဖွဈလာနိုငျတယျလို့လညျး ခန့ျမှနျးထားတာပါ။
အခု ထုတျပွနျလိုကျတဲ့ အစီရငျခံစာထဲမှာ လူသားတှရေဲ့ လုပျဆောငျမှုကနေ ရခေဲပွငျဒသေတှေ၊ အာရှ၊ ဥရောပနဲ့ မွောကျအမရေိကတိုကျ မွောကျပိုငျးက အေးခဲနတေဲ့ တနျဒွာဒသေတှနေဲ့ ကမ်ဘာတလှှား သမုဒ်ဒရာတှအေပေါျ ဘာတှေ အပွောငျးအလဲ ဖွဈစတေယျဆိုတာကို လေ့လာ ဖေါျပွထားတယျလို့ IPCC ဒုဥက်ကဌ Ko Barrett ကပွောပါတယျ။
“ကမ်ဘာ့အပူခြိနျကို ထိနျးညှိနှိုငျဖို့အတှကျ ကမ်ဘာတလှှားက ထှကျလာတဲ့ ကာဗှနျဒိုငျအောကျဆိုဒျနဲ့ အပူရှိနျကို ပငျလယျသမုဒ်ဒရာကနေ ဘယျလိုနညျးတှနေဲ့ စုပျယူတယျ ဆိုတာကို မှတျတမျးတငျထားတာပါ။ ဒါပမေယ့ျ သူက ဆကျပွီး စုပျယူဖို့ မလုပျနိုငျတော့ပါဘူး”
မိုနာကိုမှာ ကငြျးပတဲ့ IPCC အစညျးဝေးမှာ ကမ်ဘာတလှှားက သိပ်ပံပညာရှငျတှေ တကျရောကျလာကွတာ ဖွဈပွီး ဒီပွူနာအတှကျ အဖွရှောဖို့ ကွိုးစားနကွေတာပါ။
“ကမြတို့ လကျတှဲလုပျဆောငျမှုကွောင့ျ တှေ့လာရတဲ့ အပွောငျးအလဲတှေ ကနေ သိလာရတာ ကတော့ ဆယျစုနှဈနဲ့ခြီပွီး ဥတုရာသီ ပွောငျးလဲမှု ဖွဈလာဖို့အတှကျ ကမ်ဘာ့သမုဒ်ဒရာတှနေဲ့ cryosphere လို့ခေါျတဲ့ ရခေဲနတေဲ့ ဒသေတှဟော အပူဓါတျတှေ ရနတေယျ ဆိုတာပါပဲ။ သဘာဝနဲ့ လူသားတှအေတှကျ အကြိုးဆကျတှေ ကတော့ ပိုကယြျပွန့ျလာသလို ပိုပွီးလညျး ပွငျးထနျလာတာပါ။”
စကျတငျဘာ ၂၅ ရကျ ဗုဒ်ဓဟူးနေ့ ထုတျပွနျတဲ့ အစီရငျခံစာဟာ ၂၀၁၉ ခုနှဈအတှကျ ဥတုရာသီပွောငျးလဲမှုရဲ့ ရိုကျခတျမှုတှနေဲ့ ပတျသကျပွီး တတိယမွောကျ အစီရငျခံစာ ဖွဈပါတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့ သီတငျးပတျထဲမှာ ဥတုရာသီပွောငျးလဲမှု တိုကျဖကြျရေးအတှကျ ကမ်ဘာတလှား လူပေါငျး သနျးနဲ့ခြီပွီး ဆန်ဒပွမှုတှေ ဖွဈပှါးခဲ့ပွီး၊ တနငျ်လာနေ့ နယူးရောကျ ကုလသမဂ်ဂ ရုံးခြုပျက ဥတုရာသီပွောငျးလဲမှု ဆိုငျရာ ညီလာခံအပွီးမှာ ဒီအစီရငျခံစာ ထှကျလာတာဖွဈပါတယျ။ ကုလသမဂ်ဂက အလုပျထကျ အပွောပိုမြားနတေယျလို့ သဘာဝ ဝနျးကငြျအရေး ဆောငျရှကျသူ တှကေ ဝဖေနျနကွေတာပါ။
အစီရငျခံစာ ရေးသားသူတှထေဲက တဦးဖွဈတဲ့ ရာသီဥတုဆိုငျရာ သိပ်ပံပညာရှငျ Hans-Otto Porter ကတော့ တခြိ့ကိစ်စရပျတှအေတှကျ ပကြျစီးဆုံးရှုံးမှုဟာ ပွနျပွငျလို့ မရနိုငျဘူးလို့ ပွောပါတယျ။
“နားမလညျနိုငျလောကျအောငျ ရတှေေ ပူနှေးလာတာနဲ့ သန်တာကြောကျတနျးတှေ အကွောငျးကိုပဲ စဉျးစားကွည့ျပါ။ သန်တာကြောကျတနျးတှဟော တောျရုံ အပူလှိုငျး ရိုကျခတျမှု ဒဏျခံကို ခံနိုငျပမေယ့ျ အခု သူတို့မှာ ခံနိုငျရညျမရှိတော့တဲ့ အတှကျ အရအေတှကျက ပိုနညျးပါးလာနတောပါ”
အခုလို အနထေားတှကေို လုံးဝပွောငျးလဲသှားအောငျ လုပျနိုငျတဲ့အခွနေကေ ရှိနဆေဲ ဖွဈတာကွောင့ျ အမြားပိုသိလာအောငျ လုပျနိုငျမယျလို့ မြှောျလင့ျကွောငျး ပွငျသဈ ရာသီဥတုဆိုငျရာ သိပ်ပံပညာရှငျ Valerie Masson-Delmotte က ပွောပါတယျ။
“ကမာ့်ဘဒသေ အမြားအပွား၊ မွို့ရှာတှေ၊ နိုငျငံတှမှော ဒီကိစ်စကို စပွီး အရေးယူဆောငျရှကျ နကွေပါပွီ။ ဒါက ဖနျလုံအိမျ ဓါတျငှေ့ ထုတျလှှတျမှုကို လြှော့ခရြငျး လူသားတှကေောငျးကြိုးအတှကျ တိုးတကျအောငျ၊ ဖှံ့ဖွိုးမှုရှိအောငျ၊ ကမြတို့ လုပျနိုငျတယျဆိုတာကို ပွနပေါတယျ။”
ဒါပမေယ့ျ အခုလို လုပျဆောငျမှုတှေ ထိရောကျမှု ရှိစဖေို့ကတော့ ကမ်ဘာ့အပူရှိနျ ၂ ဒီဂရီ စငျတီဂရိတျ အောကျမှာပဲ ရှိနအေောငျ ကမ်ဘာလုံး အတိုငျးအတာနဲ့ အမွနျဆုံးစတငျ လုပျဆောငျဖို့လိုအပျတယျလို့ သိပ်ပံပညာရှငျတှကေ ပွောကွပါတယျ။
