ကမ္ဘာတလွှား ဒုက္ခသည် ပြဿနာပိုမို နက်ရှိုင်းလာနေပြီး နေရပ်စွန့်ခွာရမှုအခြေအနေဟာ အမြင့်ဆုံး အနေအတားကို ရောက်ရှိလာနေပြီလို့ ကုလသမဂ္ဂ ကဆိုပါတယ်။ ရာသီဥတု အခြေအနေကြောင့် လူတွေ နေရပ်စွန့်ခွာနေကြရသလို ပဋိပက္ခတွေ နှိပ်ကွပ် ညှဉ်းပန်းမှုတွေ ကြောင့်လည်း နေရပ်စွန့်ရသူတွေ အရေအတွက် ဆက်လက် များပြားလာဖွယ်ရှိနေတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
ဒီလိုအခြေအနေမှာ ဒုက္ခသည်တွေ၊ ခိုလှုံခွင့် တောင်းခံသူတွေကို ဖွံ့ဖြိုးတဲ့နိုင်ငံတွေက မျက်နှာလွှဲ ပစ်ပယ်ကြတဲ့ အတွက် ပြဿနာ ပိုဆိုးလာမှာကို ဒုက္ခသည်အရေး ဆောင်ရွက်သူတွေ စိုးရိမ်နေကြပါတယ်။ ဒီအကြောင်း VOA သတင်းထောက် Ardita Dunellari သတင်းပေးပို့ထားတာကို ကိုဇော်ဝင်းလှိုင်က တင်ပြပေးပါမယ်။
၂၀၁၉ ခုနှစ် အတွင်း မိမိတို့ တိုင်းပြည်အသီးသီးမှာ ပဋိပက္ခတွေနဲ့ ဖိနှိပ် ချုပ်ချယ်မှုတွေ ဆက်လက် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့တာတွေက ကိုယ့်အရပ်ဒေသ၊ တိုင်းပြည်ကို စွန့်ခွာပြီး တိုင်းတပါးကို ထွက်ပြေးစေဖို့ ဖိအားပေးရာ ရောက်ခဲ့တာကြောင့် ကမ္ဘာတဝှမ်း မကြုံဘူးတဲ့ အတိုင်းအတာနဲ့ ဒုက္ခသည် ပဋိပက္ခဟာ ကြီးထွားလာခဲ့တယ်လို့ UNHCR ဒုက္ခသည်များဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂ မဟာမင်းကြီးရုံးက ပြောခွင့်ရ Joung-ah Ghedini-Williams က ပြောပါတယ်။
"နေရပ်စွန့်ခွာသူ အရေအတွက် သန်း ၇၀ ကျော်ရှိနေပြီး အဲဒီထဲက ၂၅ သန်းဟာ ဒုက္ခသည်တွေဖြစ်ပါတယ်။ ဆီးရီးယား နဲ့ ဗင်နီဇွဲလားတို့မှာ အခြေအနေက ပိုမိုဆိုးရွားလာတဲ့ အတွက် အရေအတွက် ပိုများလာတာ တွေ့နေရပါတယ်။"
မိခင်နိုင်ငံကို ပြန်ကြဖို့ အခြေအနေ မပေးသေးတာကြောင့် ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွင်း ဌာနေကို ပြန်နိုင်တဲ့ ဒုက္ခသည် အရေအတွက် နည်းနေခဲ့တယ် လို့လည်း Joung-ah Ghedini-Williams က ပြောပါတယ်။
အရင်နှစ်တွေ တုန်းကလိုဘဲ ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွင်းမှာလည်း အရေအတွက် အများဆုံး ဒုက္ခသည်တွေဟာ ဆီးရီးယား နိုင်ငံသား၊ အာဖဂန်၊ တောင်ဆူဒန်၊ ရိုဟင်ဂျာနဲ့ ဆိုမာလီ လူမျိုးတွေ ဖြစ်တယ်လို့ဆိုပါတယ်။
ဥတုရာသီ ပြောင်းလဲမှုက လူတွေ တနေရာကနေ တနေရာကို ရွှေ့ပြောင်းရတဲ့ အဓိက အကြောင်းရင်း ဖြစ်လာမယ်လို့ ကျွမ်းကျင်သူတွေ ထောက်ပြ ပြောဆိုနေကြပါတယ်။ သဘာဝ ဘေးအန္တရာယ်ကြောင့် လူတွေ အစုလိုက်အပြုံလိုက် အိုးအိမ်စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးရတဲ့ အခြေအနေတွေကို တောင်ဆူဒန်နဲ့ ဆိုမာလီယာ နိုင်ငံတွေမှာ တွေ့နေရပြီ ဖြစ်တယ်လို့ Joung-ah Ghedini-Williams က ပြောပါတယ်။
" အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှု ခက်ခဲလို့ ထွန်ယက်စိုက်ပျိုးမှု မလုပ်နိုင်လို့ သာမက၊ ရေရှားပါတဲ့ ဒေသတွေမှာ စစ်တပ် အဖွဲ့အစည်းတွေ လက်နက်ကိုင်တွေက လူထုကို ထိန်းချုပ်ဖို့အတွက် ရေအရင်းအးမြစ်ကို လက်နက်သဖွယ် အသုံးချတဲ့ အတွက်လည်း လူတွေ နေရပ်စွန့်ခွာကြရပါတယ်။"
ဒီအတောအတွင်း အစဉ်အလာ အားဖြင့် ဒုက္ခသည်တွေကို လက်ခံလေ့ရှိတဲ့ နိုင်ငံတွေနဲ့ ဒုက္ခသည်တွေ အကြား ပဋိပက္ခတွေ ဖြစ်ပေါ်လာနေတာကို လူ့အခွင့်အရေး အဖွဲ့တွေက ထောက်ပြကြပါတယ်။ ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံတွေက ဒုက္ခသည်တွေကို အဓမ္မ နေရပ်ပြန်ပို့မှု အရှိန်မြင့်လာတဲ့ကိစ္စကို HRW လူ့အခွင့်အရေး စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့က ဒုက္ခသည်များ အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ တာဝန်ခံ Bill Frelick က ထောက်ပြပါတယ်။
" ငွကြေးအထောက်အပံ့ နဲ့ ပြန်လည်နေရာချထားရေး တိုက်ရိုက်အထောက်အပံ့ တွေ မရှိပါဘူး။ ဥရောပသမဂ္ဂ၊ အမေရိကန်ြပ်ညထောင်စု၊ သြစတြေးလျ နဲ့ ချမ်းသာတဲ့နိုင်ငံ အများအပြားက ဒုက္ခသည်တွေကို လက်ခံဖို့ ငြင်းဆန်ကြတယ်ဆိုတာ နမူနာ ပြသလိုက်တာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။"
ဥရောပသမဂ္ဂနဲ့ တခြား ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံတော်တော်များများကလည်း ဒုက္ခသည်တွေ၊ ခိုလှုံခွင့်လျှောက်ထားသူတွေကို ဟန့်တားနိုင်မယ့် မူဝါဒတွေ ချမှတ်လုပ်ဆောင် လာနေကြပါတယ်။
အဲဒီလို ပေါ်လစီတွေကြောင့် ဒုက္ခသည်တွေ အလုံးအရင်းနဲ့ ဝင်ရောက်လာနေတဲ့ အခြေအနေတွေကို လက်ရှိ ရင်ဆိုင် ဖြေရှင်းနေရတဲ့ တူရကီလို နိုင်ငံမျိုးက သူတို့နိုင်ငံထဲ ဒုက္ခသည်တွေ ဝင်မလာဖို့ ဟန့်တားမှုတွေ လုပ်ဆောင်လာနေ ကြောင်းလည်း Bill Frelick က ပြောပါတယ်။ အဲဒီလို လုပ်ဆောင်မှုတွေ ဖြစ်ပေါ်နေတယ်ဆိုတာကို UNHCR အဖွဲ့က Joung-ah Ghedini-Williams ကလည်း ထောက်ခံပါတယ်။
" အခုအချိန်ဟာ ဒုက္ခသည်တွေအတွက် တကယ့်ကိုခက်ခဲတဲ့ အခြအနေလို့ ထင်ပါတယ်။ ဒုက္ခသညတွေကို လက်မခံချင်တဲ့ ခါးခါးသီးသီး အပြောအဆိုတွေကို ကြားနေ မြင်နေရပါတယ်။"
ကိုယ့်နိုင်ငံသားတွေကို ဦးစားပေး အကာကွယ်ပေးရမယ်လို့ အစိုးရတွေ ပြောဆိုနေကြတာကြောင့် လူမျိုးရေး၊ နိုင်ငံခြားသား မုန်းတီးရေးနဲ့ အစ္စလာမ်ဘာသာ ကိုးကွယ်သူတွေကို မုန်းတီးရေး စတဲ့ကိစ္စတွေကို နိုင်ငံရေးအရ ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းဖို့ ပျက်ကွက်နေတယ်လို့ Bill Frelick က မြင်ပါတယ်။ အဲဒါရဲ့ ရလဒ်ကတော့ အရေးပေါ် အကူအညီ လိုအပ်နေတဲ့ သူတွေကို အကူအညီပေးတာတွေ တဖြည်းဖြည်း လျော့နည်းလာနေတယ်လို့ သူက ပြောပါတယ်။
" နေရပ်စွန့်ခွါပိုင်ခွင့်၊ ခိုလှုံမှုရယူပိုင်ခွင့် တို့ဟာ လူသားတို့ရဲ့ နောက်ဆုံးရပိုင်ခွင့်တွေ ဖြစ်ပါတယ်။ တခြားအရာတွေ အားလုံး ဆုံးရှုံးပြီး မျိုးတုံးသတ်ဖြတ်ခံရတော့မယ့် အချိန် ရှင်မလား သေမလားဆိုတာတောင် မသေချာ ဖြစ်လာတဲ့အချိန် တွေမှာ ဒီအခွင့်အရေးတွေ လိုအပ်ပါတယ်။"
ဒုက္ခသည်တွေကို ကူညီ ပံံ့ပိုးပေးကြဖို့ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းတွေနဲ့ နိုင်ငံတကာ အဖွဲ့အစည်းပေါင်း ၇၇၀ တို့က ဒီဇင်ဘာ လလယ်မှာ UNHCR က ဦးဆောင် ကျင်းပခဲ့တဲ့ ဒုက္ခသည်များဆိုင်ရာ ညီလာခံမှာ ဆုံးဖြတ်ချက်ချတာနဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ်ကို အဆုံးသတ်ခဲ့ပါတယ်။ အကူအညီ ပေးမယ်ဆိုတဲ့ အဲဒီ ကတိ ကဝတ်တွေဟာ အပြီးသတ် မှတ်ကျောက်တင်ထားတာမျိုး မဟုတ်ပေမယ့်လည်း အဲဒီလို ကတိပြုလိုက်ခြင်းက ဒုက္ခသည်တွေကို နိုင်ငံတကာက ကူညီဖို့အတွက် မျှော်လင့်ချက် အသစ်တွေ ပြန်ပေးရာ ရောက်စေတယ်လို့ UNHCR က မျှော်လင့်နေပါတယ်။
(Unicode)
ကမ်ဘာတလှှား ဒုက်ခသညျပွူနာ ပိုမိုကွီးထှား
ကမ်ဘာတလှှား ဒုက်ခသညျပွူနာပိုမို နကျရှိုငျးလာနပွေီး နရေပျစှန့ျခှာရမှုအခွအေနဟော အမွင့ျဆုံး အနအေတားကို ရောကျရှိလာနပွေီလို့ ကုလသမဂ်ဂ ကဆိုပါတယျ။ ရာသီဥတု အခွအေနကွေောင့ျ လူတှေ နရေပျစှန့ျခှာနကွေရသလို ပဋိပက်ခတှေ နှိပျကှပျ ညှဉျးပနျးမှုတှေ ကွောင့ျလညျး နရေပျစှန့ျရသူတှေ အရအေတှကျ ဆကျလကျ မြားပွားလာဖှယျရှိနတေယျလို့ ဆိုပါတယျ။
ဒီလိုအခွအေနမှော ဒုက်ခသညျတှေ၊ ခိုလှုံခှင့ျ တောငျးခံသူတှကေို ဖှံ့ဖွိုးတဲ့နိုငျငံတှကေ မကြျနှာလှှဲ ပဈပယျကွတဲ့ အတှကျ ပွူနာ ပိုဆိုးလာမှာကို ဒုက်ခသညျအရေး ဆောငျရှကျသူတှေ စိုးရိမျနကွေပါတယျ။ ဒီအကွောငျး VOA သတငျးထောကျ Ardita Dunellari သတငျးပေးပို့ထားတာကို ကိုဇောျဝငျးလှိုငျက တငျပွပေးပါမယျ။
၂၀၁၉ ခုနှဈ အတှငျး မိမိတို့ တိုငျးပွညျအသီးသီးမှာ ပဋိပက်ခတှနေဲ့ ဖိနှိပျ ခြုပျခယြျမှုတှေ ဆကျလကျ ဖွဈပေါျခဲ့တာတှကေ ကိုယ့ျအရပျဒသေ၊ တိုငျးပွညျကို စှန့ျခှာပွီး တိုငျးတပါးကို ထှကျပွေးစဖေို့ ဖိအားပေးရာ ရောကျခဲ့တာကွောင့ျ ကမ်ဘာတဝှမျး မကွုံဘူးတဲ့ အတိုငျးအတာနဲ့ ဒုက်ခသညျ ပဋိပက်ခဟာ ကွီးထှားလာခဲ့တယျလို့ UNHCR ဒုက်ခသညျမြားဆိုငျရာ ကုလသမဂ်ဂ မဟာမငျးကွီးရုံးက ပွောခှင့ျရ Joung-ah Ghedini-Williams က ပွောပါတယျ။
"နရေပျစှန့ျခှာသူ အရအေတှကျ သနျး ၇၀ ကြောျရှိနပွေီး အဲဒီထဲက ၂၅ သနျးဟာ ဒုက်ခသညျတှဖွေဈပါတယျ။ ဆီးရီးယား နဲ့ ဗငျနီဇှဲလားတို့မှာ အခွအေနကေ ပိုမိုဆိုးရှားလာတဲ့ အတှကျ အရအေတှကျ ပိုမြားလာတာ တှေ့နရေပါတယျ။"
မိခငျနိုငျငံကို ပွနျကွဖို့ အခွအေနေ မပေးသေးတာကွောင့ျ ၂၀၁၉ ခုနှဈအတှငျး ဌာနကေို ပွနျနိုငျတဲ့ ဒုက်ခသညျ အရအေတှကျ နညျးနခေဲ့တယျ လို့လညျး Joung-ah Ghedini-Williams က ပွောပါတယျ။
အရငျနှဈတှေ တုနျးကလိုဘဲ ၂၀၁၉ ခုနှဈအတှငျးမှာလညျး အရအေတှကျ အမြားဆုံး ဒုက်ခသညျတှဟော ဆီးရီးယား နိုငျငံသား၊ အာဖဂနျ၊ တောငျဆူဒနျ၊ ရိုဟငျဂြာနဲ့ ဆိုမာလီ လူမြိုးတှေ ဖွဈတယျလို့ဆိုပါတယျ။
ဥတုရာသီ ပွောငျးလဲမှုက လူတှေ တနရောကနေ တနရောကို ရှှေ့ပွောငျးရတဲ့ အဓိက အကွောငျးရငျး ဖွဈလာမယျလို့ ကြှမျးကငြျသူတှေ ထောကျပွ ပွောဆိုနကွေပါတယျ။ သဘာဝ ဘေးအန်တရာယျကွောင့ျ လူတှေ အစုလိုကျအပွုံလိုကျ အိုးအိမျစှန့ျခှာ ထှကျပွေးရတဲ့ အခွအေနတှေကေို တောငျဆူဒနျနဲ့ ဆိုမာလီယာ နိုငျငံတှမှော တှေ့နရေပွီ ဖွဈတယျလို့ Joung-ah Ghedini-Williams က ပွောပါတယျ။
" အသကျမှေးဝမျးကြောငျးမှု ခကျခဲလို့ ထှနျယကျစိုကျပြိုးမှု မလုပျနိုငျလို့ သာမက၊ ရရှေားပါတဲ့ ဒသေတှမှော စဈတပျ အဖှဲ့အစညျးတှေ လကျနကျကိုငျတှကေ လူထုကို ထိနျးခြုပျဖို့အတှကျ ရအေရငျးအးမွဈကို လကျနကျသဖှယျ အသုံးခတြဲ့ အတှကျလညျး လူတှေ နရေပျစှန့ျခှာကွရပါတယျ။"
ဒီအတောအတှငျး အစဉျအလာ အားဖွင့ျ ဒုက်ခသညျတှကေို လကျခံလေ့ရှိတဲ့ နိုငျငံတှနေဲ့ ဒုက်ခသညျတှေ အကွား ပဋိပက်ခတှေ ဖွဈပေါျလာနတောကို လူ့အခှင့ျအရေး အဖှဲ့တှကေ ထောကျပွကွပါတယျ။ ဖှံ့ဖွိုးပွီးနိုငျငံတှကေ ဒုက်ခသညျတှကေို အဓမ်မ နရေပျပွနျပို့မှု အရှိနျမွင့ျလာတဲ့ကိစ်စကို HRW လူ့အခှင့ျအရေး စောင့ျကွည့ျရေးအဖှဲ့က ဒုက်ခသညျမြား အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ တာဝနျခံ Bill Frelick က ထောကျပွပါတယျ။
" ငှကွေးအထောကျအပံ့ နဲ့ ပွနျလညျနရောခထြားရေး တိုကျရိုကျအထောကျအပံ့ တှေ မရှိပါဘူး။ ဥရောပသမဂ်ဂ၊ အမရေိကနျွပျညထောငျစု၊ သွစတွေးလြ နဲ့ ခမြျးသာတဲ့နိုငျငံ အမြားအပွားက ဒုက်ခသညျတှကေို လကျခံဖို့ ငွငျးဆနျကွတယျဆိုတာ နမူနာ ပွသလိုကျတာလညျး ဖွဈပါတယျ။"
ဥရောပသမဂ်ဂနဲ့ တခွား ဖှံ့ဖွိုးပွီး နိုငျငံတောျတောျမြားမြားကလညျး ဒုက်ခသညျတှေ၊ ခိုလှုံခှင့ျလြှောကျထားသူတှကေို ဟန့ျတားနိုငျမယ့ျ မူဝါဒတှေ ခမြှတျလုပျဆောငျလာနကွေပါတယျ။
အဲဒီလို ပေါျလစီတှကွေောင့ျ ဒုက်ခသညျတှေ အလုံးအရငျးနဲ့ ဝငျရောကျလာနတေဲ့ အခွအေနတှေကေို လကျရှိ ရငျဆိုငျ ဖွရှေငျးနရေတဲ့ တူရကီလို နိုငျငံမြိုးက သူတို့နိုငျငံထဲ ဒုက်ခသညျတှေ ဝငျမလာဖို့ ဟန့ျတားမှုတှေ လုပျဆောငျလာနေ ကွောငျးလညျး Bill Frelick က ပွောပါတယျ။ အဲဒီလို လုပျဆောငျမှုတှေ ဖွဈပေါျနတေယျဆိုတာကို UNHCR အဖှဲ့က Joung-ah Ghedini-Williams ကလညျး ထောကျခံပါတယျ။
" အခုအခြိနျဟာ ဒုက်ခသညျတှအေတှကျ တကယ့ျကိုခကျခဲတဲ့ အခွအနလေို့ ထငျပါတယျ။ ဒုက်ခသညတှကေို လကျမခံခငြျတဲ့ ခါးခါးသီးသီး အပွောအဆိုတှကေို ကွားနေ မွငျနရေပါတယျ။"
ကိုယ့ျနိုငျငံသားတှကေို ဦးစားပေး အကာကှယျပေးရမယျလို့ အစိုးရတှေ ပွောဆိုနကွေတာကွောင့ျ လူမြိုးရေး၊ နိုငျငံခွားသား မုနျးတီးရေးနဲ့ အစ်စလာမျဘာသာ ကိုးကှယျသူတှကေို မုနျးတီးရေး စတဲ့ကိစ်စတှကေို နိုငျငံရေးအရ ရငျဆိုငျဖွရှေငျးဖို့ ပကြျကှကျနတေယျလို့ Bill Frelick က မွငျပါတယျ။ အဲဒါရဲ့ ရလဒျကတော့ အရေးပေါျ အကူအညီ လိုအပျနတေဲ့ သူတှကေို အကူအညီပေးတာတှေ တဖွညျးဖွညျး လြော့နညျးလာနတေယျလို့ သူက ပွောပါတယျ။
" နရေပျစှန့ျခှါပိုငျခှင့ျ၊ ခိုလှုံမှုရယူပိုငျခှင့ျ တို့ဟာ လူသားတို့ရဲ့ နောကျဆုံးရပိုငျခှင့ျတှေ ဖွဈပါတယျ။ တခွားအရာတှေ အားလုံး ဆုံးရှုံးပွီး မြိုးတုံးသတျဖွတျခံရတော့မယ့ျ အခြိနျ ရှငျမလား သမေလားဆိုတာတောငျ မသခြော ဖွဈလာတဲ့အခြိနျ တှမှော ဒီအခှင့ျအရေးတှေ လိုအပျပါတယျ။"
ဒုက်ခသညျတှကေို ကူညီ ပံံ့ပိုးပေးကွဖို့ စီးပှားရေး လုပျငနျးတှနေဲ့ နိုငျငံတကာ အဖှဲ့အစညျးပေါငျး ၇၇၀ တို့က ဒီဇငျဘာ လလယျမှာ UNHCR က ဦးဆောငျ ကငြျးပခဲ့တဲ့ ဒုက်ခသညျမြားဆိုငျရာ ညီလာခံမှာ ဆုံးဖွတျခကြျခတြာနဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှဈကို အဆုံးသတျခဲ့ပါတယျ။ အကူအညီ ပေးမယျဆိုတဲ့ အဲဒီ ကတိ ကဝတျတှဟော အပွီးသတျ မှတျကြောကျတငျထားတာမြိုး မဟုတျပမေယ့ျလညျး အဲဒီလို ကတိပွုလိုကျခွငျးက ဒုက်ခသညျတှကေို နိုငျငံတကာက ကူညီဖို့အတှကျ မြှောျလင့ျခကြျ အသဈတှေ ပွနျပေးရာ ရောကျစတေယျလို့ UNHCR က မြှောျလင့ျနပေါတယျ။
