(Zawgyi/Unicode)
ကမ္ဘာတလွှားခံစားနေရတဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကပ်ရောဂါအတွက် ကာကွယ်ကုသဆေး ကောင်းကောင်း မရသေးချိန်မှာ မြန်မာနိုင်ငံမှာလည်း Second wave လို့ ခေါ်တဲ့ ဒုတိယလှိုင်းနဲ့ ကြုံရမှာကို အများက စိုးရိမ်နေကြတာကြောင့် ဒီဒုတိယလှိုင်းနဲ့ပတ်သက်ပြီး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု Utah ပြည်နယ်က အဏုဇီဝဗေဒပညာရှင် မခင်ဇာဝင်းပြည့်ကို ဒေါ်ခင်မျိုးသက်က ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားတာ နားဆင်ရမှာပါ။ ပထမဆုံး ဒုတိယလှိုင်းဆိုတာကို သူက အခုလို စရှင်းပြပါတယ်။
မခင်ဇာဝင်းပြည့်။ ။ ဒုတိယလှိုင်းဆိုတာက သူက စခဲ့တာ reference အနေနဲ့ ပြောရမယ်ဆိုရင်တော့ ၁၉၁၈ တုန်းက ဖြစ်ခဲ့တဲ့ Influenza Pandemic ကို အခြေခံပြီးတော့ ပြောတာပေါ့နော်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ၁၉၁၈ တုန်းက စဖြစ်တော့ Spring ပေါ့နော် နွေဦးရာသီမှာ စဖြစ်တယ်၊ ဖြစ်ပြီးတဲ့အခါကျရင် သူက infection rate တွေ သေနှှုန်းတွေက ကျသွားတယ်။ ရေပြင်ညီမျဉ်းအတိုင်း ကျသွားပြီးတဲ့အခါကျမှ သူက ၁၉၁၈ ဆောင်းဦးရာသီမှာ တခါ ပြန်တက်တယ်။ တက်သွားပြီးတော့ နောက်တခါ ပြန်ကျသွားတယ်။ infection rate နဲ့ death rate က ကျသွားပြီးတော့ ၁၉၁၉ မှာ တခါပြန်ပြီးတော့ တက်သွားတာပေါ့နော် အဲဒီဟာက ဒီလို နှစ်နဲ့ ချီပြီးတော့ ကြာသွားတဲ့အခါကျတော့ ပထမ ဒီလို တလှိုင်းတက်တယ်၊ ပြီးတော့ ပြန်ကျတယ်။ ဒုတိယလှိုင်းတက်တယ် ၊ ပြန်ကျတယ်။ တတိယ တလှိုင်းတက်တယ် ၊ ပြန်ကျတယ် အဲဒါကို သူက Second wave ဆိုပြီးတော့ သုံးတာပါ ဒါက reference အနေနဲ့ပြောတာပေါ့နော်။
ဒေါ်ခင်မျိုးသက်။ ။ ဒုတိယလှိုင်းကို မြန်မာပြည်ကလူတွေလည်း စိုးရိမ်နေကြတယ်ပေါေ့နာ်။ အဲဒီတော့ ဒုတိယလှိုင်းက COVID-19 အတွက် ၁၉၁၈ တုန်းကဖြစ်တဲ့ တုပ်ကွေးလိုမျိုးနဲ့ ပုံစံတူပါသလား အဲဒါလေး ပြောပြပေးပါ။
မခင်ဇာဝင်းပြည့်။ ။ အခုလက်ရှိဖြစ်နေတဲ့ အနေအထားကို ကြည့်ရတာကတော့ တိုက်ရိုက်တူတယ်လို့ ပြောလို့မရဘူးဖြစ်နေတယ်။ ဒုတိယလှိုင်းဆိုတာက Vietnam လိုတိုင်းပြည်မျိုး ၊ တရုတ်ပြည်သူ့ သမ္မတနိုင်ငံလို တိုင်းပြည်မျိုး ၊ ဒါမှမဟုတ်ရင် New Zealand လိုတိုင်းပြည်မျိုး သူတို့တွေဆီမှာ zero အထိဖြစ်သွားပြီးတော့ တခါပြန်တက်လာတယ်။ ဒါမျိုးဆိုရင် Second wave ဆိုပြီးတော့ ပြောလို့ရပါတယ်။ ဥပမာ အမေရိကန်လိုတိုင်းပြည်မျိုး၊ UK လိုတိုင်းပြည်မျိုးဆိုရင် တက်နေတာကနေ ပြန်ကျသွားတဲ့ base က ရေပြင်ညီမျဉ်းနဲ့ မညီသေးတာဖြစ်တဲ့အတွက် ဒါက ပထမလှိုင်းမှာပဲ ရှိသေးတာလား နောက်တလှိုင်းဘယ်လိုလာမလဲ၊ အဲလိုမျိုးဟာတွေ မသိသေးဘူးပေါ့နော်။ ဆိုတော့ သေသေချာချာ ဒါတခုလုံးကို ပုံသေဆွဲလို့ မရသေးဘူးပေါ့နော်။
ဒေါ်ခင်မျိုးသက်။ ။ COVID-19 ဗိုင်းရပ်ပိုးနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ဒီလို အတက်အကျတွေဖြစ်တာပေါ့နော် ။ ကူးစက်တာတွေက တန့်သွားတာတွေ၊ ပိုပြီးတော့ ကူးလာတာတွေ အဲဒါ ဘယ်အပေါ်မှာ အခြေခံသလဲ နည်းနည်းပြောပြပါ။
မခင်ဇာဝင်းပြည့်။ ။ ကျမလေ့လာထားတဲ့အရကတော့ သူက လူတွေရဲ့ ပြုမှုပုံမှာလည်း မူတည်သလိုမျိုး Virus ရဲ့ မျိုးဗီဇပြောင်းလဲမှုပေါ်မှာလည်း မူတည်တယ်။ အခုသိထားတဲ့အရ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံမှာ စစချင်းဖြစ်ခဲ့တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်နဲ့ ဥရောပမှာ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်နဲ့ သူက Mutation တွေရှိတယ်။ အဲဒါကြောင့် အီတလီတို့ စပိန်တို့မှာ ဒါကြောင့်မို့ ကူးစက်နှုန်းသေနှုန်းတွေ အရမ်းများခဲ့တယ်။ အခုဆိုရင် ဘရာဇီးမှာ ဖြစ်ခဲ့တာဆိုရင် Mutation ရှိသလား မျိုးဗီဇဘယ်လိုမျိုး ပြောင်းသွားသလဲဆိုတာကို လေ့လာနေတုန်းပဲပေါ့နော်။ အခုဒါတွေက ဘယ်လိုထပ်ပြီးတော့ ပြောင်းသွားသလား၊ မပြောင်းလဲသေးဘူးလားဆိုတာ သူက ထုတ်ပြန်ချက်မရှိသေးဘူး။ ဆိုတော့ မျိုးဗီဇပြောင်းလဲမှုပေါ်မှာလည်း မူတည်တယ်၊ လူတွေရဲ့ ပြုမှုနေထိုင်ပုံမှာလည်း မူတည်ပါတယ်ရှင့်။
ဒေါ်ခင်မျိုးသက်။ ။ COVID-19 နဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော ကာကွယ်ဆေးတွေလည်း ထုတ်နိုင်ဖို့ ကြိုးစားတယ်ပေါေ့နာ်။ အလားအလာရှိတာတွေလည်း တွေ့နေရတယ်။ ဒီအချိန်မှာလည်း ဒုတိယလှိုင်း Second wave လာမယ် ဆိုပြီးတော့ လူတိုင်က စိုးရိမ်နေတယ်။ ဒါနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ မြန်မာနိုင်ငံက ဘာတွေ သတိထားသင့်သလဲ အဲဒါ နည်းနည်းပြောပြပေးပါ။
မခင်ဇာဝင်းပြည့်။ ။ တချို့တိုင်းပြည်တွေမှာက ပထမလှိုင်း၊ ဒုတိယလှိုင်း အဲလိုပုံစံတွေနဲ့ သွားနေတယ်။ ပထမတခုတက်သွားတယ်၊ ကျသွားပြီးတော့ ဒုတိယတကြိမ် ပြန်တက်တယ်။ ဒါမျိုးပုံစံတွေ ဝင်နေတယ်၊ တချို့တိုင်းပြည်တွေ ဥပမာ - US ဖြစ်ဖြစ် Singapore တွေမှာတော့ အတက်တွေပဲ ရှိနေသေးတယ်ဆိုတော့ ဒါက ပထမလှိုင်းထဲမှာပဲ ရှိနေသေးတာလား ဘယ်လိုဖြစ်ဦးမလဲဆိုတာ မသိသေးဘူးပေါ့နော်။ အဲဒီအခါကျတော့ မြန်မာပြည်ကရော ပထမလှိုင်းထဲမှာပဲ ရှိနေသေးတာလား ပြောလို့မရသေးဘူးပေါ့နော် ။အခုကတော့ အိန္ဒိယလိုမျိုး ခုန်ခုန်ပြီး တက်သွားတာမဟုတ်ပဲနဲ့ တယောက်၊ နှစ်ယောက် များတဲ့အချိန်ဆိုရင် ၁၀ ယောက်ပတ်ဝန်းကျင် အဲဒီလောက်ပဲ တက်နေတယ်ဆိုတော့ ဒါက ထိန်းလို့ရတယ် ဖြစ်နေသေးပေမယ့် ပြည်သူတွေအနေနဲ့လည်း ငါတို့မဖြစ်ပါဘူးဆိုပြီးတော့ အဲလိုမျိုး မပေ့ါဆသင့်ပါဘူး။
အထူးသဖြင့် အသက် ၆၅ နှစ်အထက် လူကြီးတွေ ၊ ဘယ်အရွယ်မဆို ရောဂါအခံရှိတဲ့လူတွေ ဆိုရင် လူစုလူဝေးကို ရှောင်ရမယ် ၊ မရှောင်နိုင်ရင် ခပ်ခွာခွာနေရမယ်။ နောက်ပြီးတော့ အပြင်သွားတဲ့ အခါကျရင် နှာခေါင်းစည်းလေးတွေ တပ်ရမယ်။ အဓိကတော့ လူစုလူဝေးကို ရှောင်ရမယ်၊ တကိုယ်ရည်သန့်ရှင်းရေး အဲလိုမျိုး သန့်သန့်ရှင်းရှင်းနေတာက ရေရှည်အတွက်အရေးကြီးပါတယ်။ ကိုယ့်အတွက်၊ ကိုယ်အလေးထားရတဲ့ ချစ်တဲ့ခင်တဲ့လူတွေအတွက် တခါတည်းကာကွယ်ဖို့ ပြောချင်ပါတယ်။
ဒေါ်ခင်မျိုးသက်။ ။ ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
Second wave ဒုတိယလှိုင်းနဲ့ပတ်သက်ပြီး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ယူတားပြည်နယ်က အဏုဇီဝဗေဒပညာရှင် မခင်ဇာဝင်းပြည့်ကို ဒေါ်ခင်မျိုးသက်က ဆက်သွယ်မေးမြန်းခဲ့တာပါ။
................
ကိုဗဈ ဒုတိယလှိုငျးအပေါျ ကနျ ရောကျ မွနျမာ အဏုဇီဝဗဒေပညာရှငျရဲ့အမွငျ
(Unicode)
ကမ်ဘာတလှှားခံစားနရေတဲ့ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကပျရောဂါအတှကျ ကာကှယျကုသဆေး ကောငျးကောငျး မရသေးခြိနျမှာ မွနျမာနိုငျငံမှာလညျး Second wave လို့ ခေါျတဲ့ ဒုတိယလှိုငျးနဲ့ ကွုံရမှာကို အမြားက စိုးရိမျနကွေတာကွောင့ျ ဒီဒုတိယလှိုငျးနဲ့ပတျသကျပွီး အမရေိကနျပွညျထောငျစု Utah ပွညျနယျက အဏုဇီဝဗဒေပညာရှငျ မခငျဇာဝငျးပွည့ျကို ဒေါျခငျမြိုးသကျက ဆကျသှယျမေးမွနျးထားတာ နားဆငျရမှာပါ။ ပထမဆုံး ဒုတိယလှိုငျးဆိုတာကို သူက အခုလို စရှငျးပွပါတယျ။
မခငျဇာဝငျးပွည့ျ။ ။ ဒုတိယလှိုငျးဆိုတာက သူက စခဲ့တာ reference အနနေဲ့ ပွောရမယျဆိုရငျတော့ ၁၉၁၈ တုနျးက ဖွဈခဲ့တဲ့ Influenza Pandemic ကို အခွခေံပွီးတော့ ပွောတာပေါ့နောျ။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ၁၉၁၈ တုနျးက စဖွဈတော့ Spring ပေါ့နောျ နှေဦးရာသီမှာ စဖွဈတယျ၊ ဖွဈပွီးတဲ့အခါကရြငျ သူက infection rate တှေ သနှေှုနျးတှကေ ကသြှားတယျ။ ရပွေငျညီမဉြျးအတိုငျး ကသြှားပွီးတဲ့အခါကမြှ သူက ၁၉၁၈ ဆောငျးဦးရာသီမှာ တခါ ပွနျတကျတယျ။ တကျသှားပွီးတော့ နောကျတခါ ပွနျကသြှားတယျ။ infection rate နဲ့ death rate က ကသြှားပွီးတော့ ၁၉၁၉ မှာ တခါပွနျပွီးတော့ တကျသှားတာပေါ့နောျ အဲဒီဟာက ဒီလို နှဈနဲ့ ခြီပွီးတော့ ကွာသှားတဲ့အခါကတြော့ ပထမ ဒီလို တလှိုငျးတကျတယျ၊ ပွီးတော့ ပွနျကတြယျ။ ဒုတိယလှိုငျးတကျတယျ ၊ ပွနျကတြယျ။ တတိယ တလှိုငျးတကျတယျ ၊ ပွနျကတြယျ အဲဒါကို သူက Second wave ဆိုပွီးတော့ သုံးတာပါ ဒါက reference အနနေဲ့ပွောတာပေါ့နောျ။
ဒေါျခငျမြိုးသကျ။ ။ ဒုတိယလှိုငျးကို မွနျမာပွညျကလူတှလေညျး စိုးရိမျနကွေတယျပေါေ့နာျ။ အဲဒီတော့ ဒုတိယလှိုငျးက COVID-19 အတှကျ ၁၉၁၈ တုနျးကဖွဈတဲ့ တုပျကှေးလိုမြိုးနဲ့ ပုံစံတူပါသလား အဲဒါလေး ပွောပွပေးပါ။
မခငျဇာဝငျးပွည့ျ။ ။ အခုလကျရှိဖွဈနတေဲ့ အနအေထားကို ကွည့ျရတာကတော့ တိုကျရိုကျတူတယျလို့ ပွောလို့မရဘူးဖွဈနတေယျ။ ဒုတိယလှိုငျးဆိုတာက Vietnam လိုတိုငျးပွညျမြိုး ၊ တရုတျပွညျသူ့ သမ်မတနိုငျငံလို တိုငျးပွညျမြိုး ၊ ဒါမှမဟုတျရငျ New Zealand လိုတိုငျးပွညျမြိုး သူတို့တှဆေီမှာ zero အထိဖွဈသှားပွီးတော့ တခါပွနျတကျလာတယျ။ ဒါမြိုးဆိုရငျ Second wave ဆိုပွီးတော့ ပွောလို့ရပါတယျ။ ဥပမာ အမရေိကနျလိုတိုငျးပွညျမြိုး၊ UK လိုတိုငျးပွညျမြိုးဆိုရငျ တကျနတောကနေ ပွနျကသြှားတဲ့ base က ရပွေငျညီမဉြျးနဲ့ မညီသေးတာဖွဈတဲ့အတှကျ ဒါက ပထမလှိုငျးမှာပဲ ရှိသေးတာလား နောကျတလှိုငျးဘယျလိုလာမလဲ၊ အဲလိုမြိုးဟာတှေ မသိသေးဘူးပေါ့နောျ။ ဆိုတော့ သသေခြောခြာ ဒါတခုလုံးကို ပုံသဆှေဲလို့ မရသေးဘူးပေါ့နောျ။
ဒေါျခငျမြိုးသကျ။ ။ COVID-19 ဗိုငျးရပျပိုးနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ဒီလို အတကျအကတြှဖွေဈတာပေါ့နောျ ။ ကူးစကျတာတှကေ တန့ျသှားတာတှေ၊ ပိုပွီးတော့ ကူးလာတာတှေ အဲဒါ ဘယျအပေါျမှာ အခွခေံသလဲ နညျးနညျးပွောပွပါ။
မခငျဇာဝငျးပွည့ျ။ ။ ကမြလေ့လာထားတဲ့အရကတော့ သူက လူတှရေဲ့ ပွုမှုပုံမှာလညျး မူတညျသလိုမြိုး Virus ရဲ့ မြိုးဗီဇပွောငျးလဲမှုပေါျမှာလညျး မူတညျတယျ။ အခုသိထားတဲ့အရ တရုတျပွညျသူ့သမ်မတနိုငျငံမှာ စစခငြျးဖွဈခဲ့တဲ့ ဗိုငျးရပျဈနဲ့ ဥရောပမှာ ဖွဈခဲ့တဲ့ ဗိုငျးရပျဈနဲ့ သူက Mutation တှရှေိတယျ။ အဲဒါကွောင့ျ အီတလီတို့ စပိနျတို့မှာ ဒါကွောင့ျမို့ ကူးစကျနှုနျးသနှေုနျးတှေ အရမျးမြားခဲ့တယျ။ အခုဆိုရငျ ဘရာဇီးမှာ ဖွဈခဲ့တာဆိုရငျ Mutation ရှိသလား မြိုးဗီဇဘယျလိုမြိုး ပွောငျးသှားသလဲဆိုတာကို လေ့လာနတေုနျးပဲပေါ့နောျ။ အခုဒါတှကေ ဘယျလိုထပျပွီးတော့ ပွောငျးသှားသလား၊ မပွောငျးလဲသေးဘူးလားဆိုတာ သူက ထုတျပွနျခကြျမရှိသေးဘူး။ ဆိုတော့ မြိုးဗီဇပွောငျးလဲမှုပေါျမှာလညျး မူတညျတယျ၊ လူတှရေဲ့ ပွုမှုနထေိုငျပုံမှာလညျး မူတညျပါတယျရှင့ျ။
ဒေါျခငျမြိုးသကျ။ ။ COVID-19 နဲ့ ပတျသကျပွီးတော ကာကှယျဆေးတှလေညျး ထုတျနိုငျဖို့ ကွိုးစားတယျပေါေ့နာျ။ အလားအလာရှိတာတှလေညျး တှေ့နရေတယျ။ ဒီအခြိနျမှာလညျး ဒုတိယလှိုငျး Second wave လာမယျ ဆိုပွီးတော့ လူတိုငျက စိုးရိမျနတေယျ။ ဒါနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ မွနျမာနိုငျငံက ဘာတှေ သတိထားသင့ျသလဲ အဲဒါ နညျးနညျးပွောပွပေးပါ။
မခငျဇာဝငျးပွည့ျ။ ။ တခြို့တိုငျးပွညျတှမှောက ပထမလှိုငျး၊ ဒုတိယလှိုငျး အဲလိုပုံစံတှနေဲ့ သှားနတေယျ။ ပထမတခုတကျသှားတယျ၊ ကသြှားပွီးတော့ ဒုတိယတကွိမျ ပွနျတကျတယျ။ ဒါမြိုးပုံစံတှေ ဝငျနတေယျ၊ တခြို့တိုငျးပွညျတှေ ဥပမာ - US ဖွဈဖွဈ Singapore တှမှောတော့ အတကျတှပေဲ ရှိနသေေးတယျဆိုတော့ ဒါက ပထမလှိုငျးထဲမှာပဲ ရှိနသေေးတာလား ဘယျလိုဖွဈဦးမလဲဆိုတာ မသိသေးဘူးပေါ့နောျ။ အဲဒီအခါကတြော့ မွနျမာပွညျကရော ပထမလှိုငျးထဲမှာပဲ ရှိနသေေးတာလား ပွောလို့မရသေးဘူးပေါ့နောျ ။အခုကတော့ အိန်ဒိယလိုမြိုး ခုနျခုနျပွီး တကျသှားတာမဟုတျပဲနဲ့ တယောကျ၊ နှဈယောကျ မြားတဲ့အခြိနျဆိုရငျ ၁၀ ယောကျပတျဝနျးကငြျ အဲဒီလောကျပဲ တကျနတေယျဆိုတော့ ဒါက ထိနျးလို့ရတယျ ဖွဈနသေေးပမေယ့ျ ပွညျသူတှအေနနေဲ့လညျး ငါတို့မဖွဈပါဘူးဆိုပွီးတော့ အဲလိုမြိုး မပေ့ါဆသင့ျပါဘူး။
အထူးသဖွင့ျ အသကျ ၆၅ နှဈအထကျ လူကွီးတှေ ၊ ဘယျအရှယျမဆို ရောဂါအခံရှိတဲ့လူတှေ ဆိုရငျ လူစုလူဝေးကို ရှောငျရမယျ ၊ မရှောငျနိုငျရငျ ခပျခှာခှာနရေမယျ။ နောကျပွီးတော့ အပွငျသှားတဲ့ အခါကရြငျ နှာခေါငျးစညျးလေးတှေ တပျရမယျ။ အဓိကတော့ လူစုလူဝေးကို ရှောငျရမယျ၊ တကိုယျရညျသန့ျရှငျးရေး အဲလိုမြိုး သန့ျသန့ျရှငျးရှငျးနတောက ရရှေညျအတှကျအရေးကွီးပါတယျ။ ကိုယ့ျအတှကျ၊ ကိုယျအလေးထားရတဲ့ ခစြျတဲ့ခငျတဲ့လူတှအေတှကျ တခါတညျးကာကှယျဖို့ ပွောခငြျပါတယျ။
ဒေါျခငျမြိုးသကျ။ ။ ကြေးဇူးတငျပါတယျ။
Second wave ဒုတိယလှိုငျးနဲ့ပတျသကျပွီး အမရေိကနျပွညျထောငျစု ယူတားပွညျနယျက အဏုဇီဝဗဒေပညာရှငျ မခငျဇာဝငျးပွည့ျကို ဒေါျခငျမြိုးသကျက ဆကျသှယျမေးမွနျးခဲ့တာပါ။
