(Zawgyi / Unicode)
ဖွဲ့စည်းပုံပြင်ဆင်ရေးဆွဲရေး အပါအဝင် တရားဥပဒေစိုးမိုးရေး၊ စစ်ရေးပဋိပက္ခနဲ့ ရခိုင်မြောက်ပိုင်း ပြဿာနာကနေ ICJ နိုင်ငံတကာတရားရုံးမှာ အမှုရင်ဆိုင်ရတဲ့ ဖြစ်ရပ်တွေအထိ စီးပွားရေး တုံ့နှေးမှုတွေပါမကျန် ပြဿနာပေါင်း သောင်းခြောက်ထောင် ကြုံခဲ့ရတဲ့ ၂၀၁၉ ခု မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ ဖြစ်ရပ်တွေကို သက်ဆိုင်သူတွေအားလုံး ပြန်လည်သုံးသပ်ပြီး ငြိမ်းချမ်းသာယာမှုတွေ ဖော်ဆောင်နိုင်မယ့် ၂၀၂၀ နှစ်သစ်ကို မြင်တွေ့လိုကြောင်း ပြည်ပရောက် တိုင်းရင်းသားအရေး လှုပ်ရှားသူတချို့က ဆန္ဒပြုလိုက်ကြပါတယ်။ အပြည့်အစုံကို ကိုဉာဏ်ဝင်းအောင်က စုစည်းတင်ပြထားပါတယ်။
စစ်ရေးပဋိပက္ခ ကြုံနေရတဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်မှာ အင်အားကြီးတဲ့ မြန်မာအစိုးရဘက်က သဘောထားကြီးစွာနဲ့ ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းမှသာ ၂၀၂၀ နှစ်သစ်ထဲ ပြေလည်မှုတွေ မြင်လာရလိမ့်မယ်လို့ ဆန္ဒပြုသူက ရခိုင်အမေရိကန် လူမှုအဖွဲ့အစည်း ဒုဥက္ကဋ္ဌ ကိုသိန်းထွန်းဇံ ဖြစ်ပါတယ်။
“ရခိုင်လူမျိုးတယောက် အနေနဲ့ ဆုတောင်းပေးရမယ်ဆိုရင် သက္ကရာဇ် ၂၀၂၀ ကနေ စပြီးတော့ ဖြစ်စေချင်တာ အဓိကတော့ မြန်မာ ဗဟိုအစိုးရကနေပြီးတော့ တိုင်းရင်းသားဒေသတွေကို ဆောင်ရွက်တဲ့အခါ သူတို့တွေက လက်နက်ကိုင်ပြီး ပုန်ကန်တာပဲဖြစ်ဖြစ် ဒီကိစ္စကို ကြီးနိုင်ငယ်ညှဉ်း ပုံစံမျိုးနဲ့ ကိုင်တွယ်တာမျိုး မဟုတ်ဘဲနဲ့ ညီအစ်ကိုချင်းဖြစ်တဲ့ ပြဿနာလိုမျိုး Open Mind ထားပြီးတော့ ဆွေးနွေးဖြေရှင်းနိုင်ဖို့ အရေးကြီးတယ်လို့ မြင်ပါတယ်။
“တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်တွေကို အပြတ်တိုက်မယ်တို့ ထောက်ပံ့နေတဲ့ လူမျိုးစုထဲက သံသယရှိတဲ့သူတွေရော ကြမ်းကြမ်းတမ်းတမ်း ကိုင်တွယ်ပြီးတော့ မဆိုင်တဲ့ မိသားစုဝင်တွေရော ဒုက္ခပေးတာမျိုး ရှောင်ရှားပြီးတော့ တကယ် စိတ်ရင်း စေတနာမှန်နဲ့ စတင်ပြီး ဆောင်ရွက်လာစေချင်တယ်လို့ ကျနော် မျှော်လင့်ပါတယ်။”
ကချင်ဒေသမှာ စစ်ဘေးဒုက္ခသည်တွေ ခုချိန်ထိ အိမ်မပြန်နိုင်သေးဘဲ ဖြစ်နေတာပါ။ ၂၀၂၀ မှာ စစ်မှန်တဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးကို မြင်တွေ့ချင်တယ်လို့ နှစ်သစ် ဆုတောင်းလာသူက အမေရိကန်အခြေစိုက် ကချင်မဟာမိတ်အဖွဲ့ အထွေထွေအတွင်းရေးမှူး အမ်တုအောင် ဖြစ်ပါတယ်။
“ကျနော်တို့ ကချင်တိုင်းရင်းသားတွေ အနေနဲ့ဆိုရင် တိုက်ပွဲတွေဖြစ်လာတာ နှစ်တော်တော်ကြာခဲ့ပါပြီ။ စစ်ပြေးဒုက္ခသည်တွေကလည်း ကိုယ့်နေရပ်ကို ပြန်ချင်နေပြီ။ ၈ နှစ် ၉ နှစ်ထဲမှာ ရောက်လာပြီ။ ဒါပေမယ့် ကျနော်တို့ ကချင်ပြည်နယ်မှာ တိုက်ပွဲတွေ မရပ်နိုင်သေးတဲ့အတွက် ကချင်တိုင်းရင်းသားတွေ ကချင်ပြည်မှာ၊ နောက် ရှမ်းပြည်မြောက်ပိုင်းမှာ အခုလို အေးချမ်းတဲ့အခါ၊ ခိုက်ခိုက်တုန် ချမ်းတဲ့အခါမှာ အခက်အခဲတွေ အများကြီးရှိတယ်။
“ဒီနှစ်အတွင်းမှာပဲ ကချင်ပြည်မှာရှိတဲ့ တိုင်းရင်းသား လူငယ်ခေါင်းဆောင်တွေ၊ ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ဆန္ဒပြပွဲတွေ လွတ်လပ်စွာ ဖော်ထုတ်တဲ့အခါမှာ ထောင်ချခံရတဲ့အဖြစ်မျိုး ဖြစ်နေတယ်။ ဒါကြောင့်မို့ လာမယ့် ၂၀၂၀ ခုနှစ် ရောက်ရင်တော့ ကချင်ဒေသတွေမှာ အထူးသဖြင့်တော့ ငြိမ်းချမ်းရေးကို ကျနော်တို့ အင်မတန် တောင့်တတယ်။ ငြိမ်းချမ်းစွာနဲ့ ၂၀၂၀ ခုနှစ်မှာ နေထိုင်သွားချင်ပါတယ်လို့ ကျနော် ဆန္ဒပြုပါတယ်။”
၂၀၂၀ နှစ်သစ်ဟာ တိုင်းရင်းသားတွေအားလုံး တောင့်တလာခဲ့တဲ့ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ် ပြဋ္ဌာန်းခွင့်တွေအတွက် အခွင့်အလမ်းတွေ ပေါ်လာစေမယ့် နှစ်အဖြစ် မြင်တွေ့လိုတယ်လို့ သြစတြေးလျနိုင်ငံမှာနေတဲ့ ကရင်လူမှုခေါင်းဆောင်တဦးဖြစ်သူ မန်းအော်လန်းဒိုက ပြောပါတယ်။
“၂၀၁၉ က ဖြစ်ပျက်လာခဲ့တဲ့ အဖြစ်အပျက်တွေ အားလုံးကို ပြန်ကြည့်ပြီးတော့ တိုင်းပြည်ရဲ့ အနာဂတ်အတွက် အထူးသဖြင့် ကျနော်တို့ ကရင်ခေါင်းဆောင်တွေရော တိုင်းရင်းသားခေါင်းဆောင်တွေရော အားလုံးမျှော်မှန်းကြတဲ့ တိုင်းပြည်ရဲ့ တန်းတူရေး၊ ကိုယ်ပိုင်ပြဋ္ဌာန်းခွင့်နဲ့ စစ်မှန်တဲ့ ဒီမိုကရေစီ ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုကို တည်ထောင်နိုင်တဲ့ အစပျိုးတဲ့နှစ်တနှစ် ဖြစ်ဖို့ မျှော်မှန်းပါတယ်။ ဒါကြောင့် ရှေ့လာမယ့် ၂၀၂၀ မှာ တိုင်းသူပြည်သား အားလုံး တိုင်းရင်းသားတွေ အပါအဝင် စစ်မှန်တဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးကို တကယ်တည်ဆောင်နိုင်ကြပါစေ၊ ကျနော် အဲဒါ အထူးဆုတောင်းပါတယ်။”
၂၀၁၉ နှစ်ထဲ မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ ပြည်သူတွေ ရင်ဆိုင်ရခဲ့တဲ့ ပြဿနာတွေကို ပြန်လည်သုံးသပ်ပြီး လာမယ့်နှစ်ထဲ အကောင်းတွေကို မျှော်လင့်မိတယ်လို့ အမေရိကန် အင်ဒီယားနားပြည်နယ်က ချင်းတိုင်းရင်းသား ဒုက္ခသည်အရေး ဆောင်ရွက်သူ ဒေါက်တာ ရိုဒင်းငါက ပြောပါတယ်။
“ကျနော် ၂၀၂၀ မှာ အများကြီး မျှော်လင့်ပါတယ်။ NLD က ပြောသလိုပဲ ဒီသက်တမ်းအတွင်းမှာ အခြေခံဥပဒေ ပြင်ဆင်မှုတွေ ပြုလုပ်နိုင်မယ်လို့ မျှော်လင့်ပါတယ်။ ပြီးရင် ဇန်နဝါရီလထဲမှ ဖြစ်လာမယ့် ICJ ရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ကလည်း Genocide အထိ ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တော့ မချဘူးလို့ ကျနော် မျှော်လင့်ပါတယ်။ နောက် နိုင်ငံရဲ့ စီးပွားရေးကလည်း တဖြည်းဖြည်း ၂၀၂၀ မှာတော့ တော်တော့်ကို အခြေအနေ ကောင်းလာမယ်လို့ မျှော်လင့်ပါတယ်။ နောက် ၂၁ ရာစုပင်လုံ ငြိမ်းချမ်းရေး ညီလာခံကိုလည်း မြန်မြန်ပြန်လည် ကျင်းပပြီးတော့ ငြိမ်းချမ်းရေး ဖက်ဒရယ်ရေးကိုလည်း ဆက်ပြီးဆွေးနွေးနိုင်လိမ့်မယ်လို့ ကျနော် မျှော်လင့်ပါတယ်။ အများကြီး မျှော်လင့်ထားပါတယ် ၂၀၂၀ အတွက်။”
လာမယ့်ရက်ပိုင်းထဲမှာပဲ ၂၀၁၉ နှစ်ဟောင်းကုန်ဆုံးလို့ ၂၀၂၀ နှစ်သစ်ကို ရောက်လာတော့မှာပါ။ ဗွီအိုအေ ပရိသတ်နဲ့ မြန်မာနိုင်ငံသူ နိုင်ငံသားတွေလည်း စိတ်လုံခြုံမှုရှိစွာနဲ့ လွတ်လပ်ပျော်ရွှင်ဖွယ်ရာ နှစ်သစ် ဖြစ်နိုင်ကြပါစေလို့ ဆုတောင်းလိုက်ပါတယ်။
----------------------------------
(Unicode)
ပွညျပရောကျ တိုငျးရငျးသားတခြို့ရဲ့ နှဈသဈ ဆုတောငျးဆန်ဒ
ဖှဲ့စညျးပုံပွငျဆငျရေးဆှဲရေး အပါအဝငျ တရားဥပဒစေိုးမိုးရေး၊ စဈရေးပဋိပက်ခနဲ့ ရခိုငျမွောကျပိုငျး ပွူာနာကနေ ICJ နိုငျငံတကာတရားရုံးမှာ အမှုရငျဆိုငျရတဲ့ ဖွဈရပျတှအေထိ စီးပှားရေး တုံ့နှေးမှုတှပေါမကနြျ ပွူနာပေါငျး သောငျးခွောကျထောငျ ကွုံခဲ့ရတဲ့ ၂၀၁၉ ခု မွနျမာနိုငျငံရဲ့ ဖွဈရပျတှကေို သကျဆိုငျသူတှအေားလုံး ပွနျလညျသုံးသပျပွီး ငွိမျးခမြျးသာယာမှုတှေ ဖောျဆောငျနိုငျမယ့ျ ၂၀၂၀ နှဈသဈကို မွငျတှေ့လိုကွောငျး ပွညျပရောကျ တိုငျးရငျးသားအရေး လှုပျရှားသူတခြို့က ဆန်ဒပွုလိုကျကွပါတယျ။ အပွည့ျအစုံကို ကိုဉာဏျဝငျးအောငျက စုစညျးတငျပွထားပါတယျ။
စဈရေးပဋိပက်ခ ကွုံနရေတဲ့ ရခိုငျပွညျနယျမှာ အငျအားကွီးတဲ့ မွနျမာအစိုးရဘကျက သဘောထားကွီးစှာနဲ့ ကိုငျတှယျဖွရှေငျးမှသာ ၂၀၂၀ နှဈသဈထဲ ပွလေညျမှုတှေ မွငျလာရလိမ့ျမယျလို့ ဆန်ဒပွုသူက ရခိုငျအမရေိကနျ လူမှုအဖှဲ့အစညျး ဒုဥက်ကဋ်ဌ ကိုသိနျးထှနျးဇံ ဖွဈပါတယျ။
“ရခိုငျလူမြိုးတယောကျ အနနေဲ့ ဆုတောငျးပေးရမယျဆိုရငျ သက်ကရာဇျ ၂၀၂၀ ကနေ စပွီးတော့ ဖွဈစခေငြျတာ အဓိကတော့ မွနျမာ ဗဟိုအစိုးရကနပွေီးတော့ တိုငျးရငျးသားဒသေတှကေို ဆောငျရှကျတဲ့အခါ သူတို့တှကေ လကျနကျကိုငျပွီး ပုနျကနျတာပဲဖွဈဖွဈ ဒီကိစ်စကို ကွီးနိုငျငယျညှဉျး ပုံစံမြိုးနဲ့ ကိုငျတှယျတာမြိုး မဟုတျဘဲနဲ့ ညီအဈကိုခငြျးဖွဈတဲ့ ပွူနာလိုမြိုး Open Mind ထားပွီးတော့ ဆှေးနှေးဖွရှေငျးနိုငျဖို့ အရေးကွီးတယျလို့ မွငျပါတယျ။
“တိုငျးရငျးသား လကျနကျကိုငျတှကေို အပွတျတိုကျမယျတို့ ထောကျပံ့နတေဲ့ လူမြိုးစုထဲက သံသယရှိတဲ့သူတှရေော ကွမျးကွမျးတမျးတမျး ကိုငျတှယျပွီးတော့ မဆိုငျတဲ့ မိသားစုဝငျတှရေော ဒုက်ခပေးတာမြိုး ရှောငျရှားပွီးတော့ တကယျ စိတျရငျး စတေနာမှနျနဲ့ စတငျပွီး ဆောငျရှကျလာစခေငြျတယျလို့ ကနြောျ မြှောျလင့ျပါတယျ။”
ကခငြျဒသေမှာ စဈဘေးဒုက်ခသညျတှေ ခုခြိနျထိ အိမျမပွနျနိုငျသေးဘဲ ဖွဈနတောပါ။ ၂၀၂၀ မှာ စဈမှနျတဲ့ ငွိမျးခမြျးရေးကို မွငျတှေ့ခငြျတယျလို့ နှဈသဈ ဆုတောငျးလာသူက အမရေိကနျအခွစေိုကျ ကခငြျမဟာမိတျအဖှဲ့ အထှထှေအေတှငျးရေးမှူး အမျတုအောငျ ဖွဈပါတယျ။
“ကနြောျတို့ ကခငြျတိုငျးရငျးသားတှေ အနနေဲ့ဆိုရငျ တိုကျပှဲတှဖွေဈလာတာ နှဈတောျတောျကွာခဲ့ပါပွီ။ စဈပွေးဒုက်ခသညျတှကေလညျး ကိုယ့ျနရေပျကို ပွနျခငြျနပွေီ။ ၈ နှဈ ၉ နှဈထဲမှာ ရောကျလာပွီ။ ဒါပမေယ့ျ ကနြောျတို့ ကခငြျပွညျနယျမှာ တိုကျပှဲတှေ မရပျနိုငျသေးတဲ့အတှကျ ကခငြျတိုငျးရငျးသားတှေ ကခငြျပွညျမှာ၊ နောကျ ရှမျးပွညျမွောကျပိုငျးမှာ အခုလို အေးခမြျးတဲ့အခါ၊ ခိုကျခိုကျတုနျ ခမြျးတဲ့အခါမှာ အခကျအခဲတှေ အမြားကွီးရှိတယျ။
“ဒီနှဈအတှငျးမှာပဲ ကခငြျပွညျမှာရှိတဲ့ တိုငျးရငျးသား လူငယျခေါငျးဆောငျတှေ၊ ငွိမျးခမြျးရေးနဲ့ ပတျသကျပွီး ဆန်ဒပွပှဲတှေ လှတျလပျစှာ ဖောျထုတျတဲ့အခါမှာ ထောငျခခြံရတဲ့အဖွဈမြိုး ဖွဈနတေယျ။ ဒါကွောင့ျမို့ လာမယ့ျ ၂၀၂၀ ခုနှဈ ရောကျရငျတော့ ကခငြျဒသေတှမှော အထူးသဖွင့ျတော့ ငွိမျးခမြျးရေးကို ကနြောျတို့ အငျမတနျ တောင့ျတတယျ။ ငွိမျးခမြျးစှာနဲ့ ၂၀၂၀ ခုနှဈမှာ နထေိုငျသှားခငြျပါတယျလို့ ကနြောျ ဆန်ဒပွုပါတယျ။”
၂၀၂၀ နှဈသဈဟာ တိုငျးရငျးသားတှအေားလုံး တောင့ျတလာခဲ့တဲ့ ကိုယျပိုငျအုပျခြုပျ ပွဋ်ဌာနျးခှင့ျတှအေတှကျ အခှင့ျအလမျးတှေ ပေါျလာစမေယ့ျ နှဈအဖွဈ မွငျတှေ့လိုတယျလို့ သွစတွေးလနြိုငျငံမှာနတေဲ့ ကရငျလူမှုခေါငျးဆောငျတဦးဖွဈသူ မနျးအောျလနျးဒိုက ပွောပါတယျ။
“၂၀၁၉ က ဖွဈပကြျလာခဲ့တဲ့ အဖွဈအပကြျတှေ အားလုံးကို ပွနျကွည့ျပွီးတော့ တိုငျးပွညျရဲ့ အနာဂတျအတှကျ အထူးသဖွင့ျ ကနြောျတို့ ကရငျခေါငျးဆောငျတှရေော တိုငျးရငျးသားခေါငျးဆောငျတှရေော အားလုံးမြှောျမှနျးကွတဲ့ တိုငျးပွညျရဲ့ တနျးတူရေး၊ ကိုယျပိုငျပွဋ်ဌာနျးခှင့ျနဲ့ စဈမှနျတဲ့ ဒီမိုကရစေီ ဖကျဒရယျပွညျထောငျစုကို တညျထောငျနိုငျတဲ့ အစပြိုးတဲ့နှဈတနှဈ ဖွဈဖို့ မြှောျမှနျးပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ရှေ့လာမယ့ျ ၂၀၂၀ မှာ တိုငျးသူပွညျသား အားလုံး တိုငျးရငျးသားတှေ အပါအဝငျ စဈမှနျတဲ့ ငွိမျးခမြျးရေးကို တကယျတညျဆောငျနိုငျကွပါစေ၊ ကနြောျ အဲဒါ အထူးဆုတောငျးပါတယျ။”
၂၀၁၉ နှဈထဲ မွနျမာနိုငျငံနဲ့ ပွညျသူတှေ ရငျဆိုငျရခဲ့တဲ့ ပွူနာတှကေို ပွနျလညျသုံးသပျပွီး လာမယ့ျနှဈထဲ အကောငျးတှကေို မြှောျလင့ျမိတယျလို့ အမရေိကနျ အငျဒီယားနားပွညျနယျက ခငြျးတိုငျးရငျးသား ဒုက်ခသညျအရေး ဆောငျရှကျသူ ဒေါကျတာ ရိုဒငျးငါက ပွောပါတယျ။
“ကနြောျ ၂၀၂၀ မှာ အမြားကွီး မြှောျလင့ျပါတယျ။ NLD က ပွောသလိုပဲ ဒီသကျတမျးအတှငျးမှာ အခွခေံဥပဒေ ပွငျဆငျမှုတှေ ပွုလုပျနိုငျမယျလို့ မြှောျလင့ျပါတယျ။ ပွီးရငျ ဇနျနဝါရီလထဲမှ ဖွဈလာမယ့ျ ICJ ရဲ့ ဆုံးဖွတျခကြျကလညျး Genocide အထိ ဖွဈတယျဆိုတဲ့ ဆုံးဖွတျခကြျတော့ မခဘြူးလို့ ကနြောျ မြှောျလင့ျပါတယျ။ နောကျ နိုငျငံရဲ့ စီးပှားရေးကလညျး တဖွညျးဖွညျး ၂၀၂၀ မှာတော့ တောျတော့ျကို အခွအေနေ ကောငျးလာမယျလို့ မြှောျလင့ျပါတယျ။ နောကျ ၂၁ ရာစုပငျလုံ ငွိမျးခမြျးရေး ညီလာခံကိုလညျး မွနျမွနျပွနျလညျ ကငြျးပပွီးတော့ ငွိမျးခမြျးရေး ဖကျဒရယျရေးကိုလညျး ဆကျပွီးဆှေးနှေးနိုငျလိမ့ျမယျလို့ ကနြောျ မြှောျလင့ျပါတယျ။ အမြားကွီး မြှောျလင့ျထားပါတယျ ၂၀၂၀ အတှကျ။”
လာမယ့ျရကျပိုငျးထဲမှာပဲ ၂၀၁၉ နှဈဟောငျးကုနျဆုံးလို့ ၂၀၂၀ နှဈသဈကို ရောကျလာတော့မှာပါ။ ဗှီအိုအေ ပရိသတျနဲ့ မွနျမာနိုငျငံသူ နိုငျငံသားတှလေညျး စိတျလုံခွုံမှုရှိစှာနဲ့ လှတျလပျပြောျရှှငျဖှယျရာ နှဈသဈ ဖွဈနိုငျကွပါစလေို့ ဆုတောငျးလိုကျပါတယျ။
