မြန်မာနိုင်ငံမှာ ကိုဗစ်-19 တတိယလှိုင်းအတွင်း လူအများအပြား ကိုဗစ် ကူးစက်ခံခဲ့ရပြီး ပြန်ပြီးနာလန်ထလာချိန်မှာ၊ အဓိက သတိပြုစရာ (၂) ခု ရှိတယ်လို့၊ ကျန်းမာရေးပညာရှင်တွေက ဆိုကြပါတယ်။
အမေရိကန်နဲ့ တခြားနိုင်ငံတွေမှာ တစ်နှစ်ခွဲအတွေ့အကြုံအရ၊ တချို့မှာ Long Covid (သို့မဟုတ်) Long Hauler (သို့မဟုတ်) Post-COVID Syndrome လို့ အမည်အမျိုးမျိုးပေးထားတဲ့၊ နာလန်ထချိန် (၃) လ အကြာထိ ကိုဗစ်လက္ခဏာ တချို့ဆက်ကျန်နေရာမှာ၊ အဓိက နုံးချည့်တာနဲ့၊ ဆုံးဖြတ်ရခက်တာကို တွေ့ထားပါတယ်။ ပထမဆုံး ဆွီဒင်က ကိုဗစ်ဖြစ်ထားတဲ့ ဆရာဝန်တွေကို ရက် (၆၀ -၂ လ) အတွင်း စမ်းသပ်ခဲ့ရာမှာ၊ ဆရာဝန် (၃၀)% ဟာ အဖျားမရှိတော့ပဲ ပြန်ကောင်းလာပေမဲ့၊ နုံးချည့်တာ (Fatigue) ကျန်နေခဲ့တာကိုတွေ့ခဲ့ရပြီး၊ နောက် (၆) လအကြာမှာလည်း ဒီလူတွေထဲက (၁၅)% ခန့်ဆက်ဖြစ်နေတာကို တွေ့ခဲ့ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အမေရိကန်က ဆေးရုံဝန်ထမ်းတွေမှာလည်း၊ အခုလို နုံးချည့်တာအပြင်၊ ဆုံးဖြတ်ချက်ချတာ ကြန့်ကြာပြီး အလုပ်လုပ်ရခက်လာတာကိုပါ တွေ့လာခဲ့ပါတယ်။
ဘာကြောင့် ဒီလိုဖြစ်ရတာကို လက်တွေ့လေလာရာမှာတော့ မယ်မယ်ရရ အဖြေမရသေးဘဲ၊ တစ်ခုတွေ့ထားတာကတော့၊ အမေရိကန်မှာ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ Lyme Disease (သမင်မှာရှိတဲ့ ပိုးကောင်အကိုက်ခံ အဆိပ်တက်ရောဂါ၊ မြန်မာမှာမရှိသေး) အရင်ဖြစ်ခဲ့တာကိုသာ၊ တချို.မှာ တွေ့ထားပါသေးတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကိုဗစ်ဖြစ်ပြီး အလိုလိုထွက်လာတဲ့ ကိုယ်တွင်းခုခံမူပစ္စည်း (Auto-Antibody) တွေ ကိုယ့်ကိုပြန်ဒုက္ခပေးတာကြာင့်လို့တော့ ယူဆထားပါတယ်။
စီမံကုသပေးရာမှာတော့ နုံးချည့်နေတဲ့ လူနာကို၊ ဖြစ်လာတဲ့ လက္ခဏာတွေ မေးမြန်းနားထောင်ပေးပြီး၊ လိုအပ်လျှင် ဆေးတချို့(ဥပမာ Lyme Disease မှာသုံးတဲ့ Duloxetine) အမေရိကန်မှာ စပြီးပေးပေမယ့်၊ ရလဒ်ကတော့ တချို့မှာသာသက်သာပြီး၊ အားရစမရှိ မရှိသေးပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ သေချာနိုင်တာတစ်ခုကတော့၊ ကာကွယ်ဆေးတချို့(Pfizer ၊ Moderna ၊ Johnson & Johnson နဲ့ AstraZeneca) တွေထိုးပေးခြင်းဖြင့်၊ ဒီ လက္ခဏာတချို့ လူအများစုမှာ သက်သာလာတာကိုတော့ လက်တွေ့စတွေ့ထားပါတယ်။ ဖြစ်နိုင်ခြေတစ်ခုကတော့ အဓိကအဆုပ်နဲ့ အခြားအင်္ဂါတွေကို သွားထိစေတဲ့ Spike Protein ကို ပစ်မှတ်ထားပိတ်ဆို့တဲ့ (ကိုယ်ခံပစ္စည်းထုတ်) ကာကွယ်ဆေးအမျိုးအစားကြောင့်လို့ ယူဆထားကြပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အရင်ကိုဗစ် ဖြစ်ထားတာကနေ ထွက်လာခဲ့တဲ့ ကိုယ်ခံပစ္စည်းက၊ နောက် ပိုးမသစ်ကို မကာကွယ်နိုင်ခဲ့သူတွေအတွက်လည်း၊ ရှေ့မှာ ဖြစ်လာနိုင်တဲ့ နောက်မျိုးသစ်တွေကြောင့် အခုလိုနုံးလာနိုင်တာမျိုး ပိုမဆိုးလာအောင် ဒီကာကွယ်ဆေးတွေထိုးဖို့ အရေးကြီးလာပါတယ်။ ဒီလို နုံးချည့်တာက အလုပ်မလုပ်နိုင်လောက်အောင် ဖြစ်တာမို့ အလုပ်ပါပြုတ်ပြီး မိသားစုရော ပတ်ဝန်းကျင်ပါ ထိခိုက်နိုင်တဲ့အထိဖြစ်မှာ စိုးရိမ်ရပါတယ်။
နောက်တစ်ခုဖြစ်တဲ့၊ ဆုံးဖြတ်ချက်ချဖို့ တွေဝေမိန်းမောနေပြီး ကြန့်ကြာနေသူတွေအတွက်လည်း (ဥပမာ၊ အလုပ်အရင်လို အမြန်မပြီးတာ၊ လမ်းလျှောက်နှေးလာတာ၊ စကားပြောနှေး ပြတ်တောင်းပြတ်တောင်း ဖြစ်လာတာ) အတွက်၊ သက်ဆိုင်ရာ အကျွမ်းကျင်ဆုံးဆရာဝန်တွေ (ဥပမာ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာအထူးကု၊ ဦးနှောက်နဲ့အာရုံကြောအထူးကု၊ နှလုံးအထူးကု၊ ကူးစက်အထူးကု) ပေါင်းဖွဲ့ထားတဲ့ အဖွဲ့လိုက် တိုင်ပင်ကုသမူပေးတာတွေ အမေရိကန်မှာရှိလာပါတယ်။ အဓိကကတော့ အရမ်းနုံးချည့်နေလျှင် အထက်မှာပြောခဲ့တဲ့ ဆေးတွေ စပြီးစမ်းပေးကာ တဆင့်စီ စီမံကုသပေးတာပါ။ နောက်တစ်ခုကတော့ ဒီလူနာတွေအနေနဲ့ အလုပ်မသွားချင်လို့ ထောက်ခံစာရေးပေးဖို့ ပြောလာချိန်မှာ၊ အလွယ်ရေးမပေးလိုက်ဘဲ အလုပ်ထဲပြန်စဝင်ဖို့ ကြိုးစားရေး အခြေအနေအလိုက် ညှိုနှိုင်းအားပေးတာပါ။
အဓိကကတော့ မကောင်းစေနိုင်တာတွေကို လျှော့ချပေးပြီး၊ ကောင်းလာနိုင်တာတွေကို အထောက်အထားပြ ညှိုနှိုင်းတိုက်တွန်းကြည့်တာပါ။ အထောက်အထားတွေအရ လူနာအများစု ပြန်ကောင်းလာတာကို လက်တွေ့ပြသပေးပြီး၊ ဥပမာ ညစောင့်လုပ်ရမှာ မနိုင်တော့ဘူးလို့ပြောလာသူကို နေ့စောင့်ပြောင်းလုပ်ဖို့၊ ဒါမှမဟုတ် သန့်ရှင်းရေးအလုပ်ပြောင်းကြည့်ဖို့လိုမျိုး တိုင်ပင်အားပေးကြည့်ပြီး၊ ကာကွယ်ဆေးပါထိုးပေးလိုက်တာမျိုးပါ။ အဓိကက အလုပ်ထဲမှာ အချိန်ကုန်စေခြင်းက၊ အိမ်မှာအောင်းနေတာထက်၊ ပတ်ဝန်းကျင်မှာ ပြန်နေသားကျ၊ သက်သာတာမြန်လာစေနိုင်လို့ပါ။
ဒီအကြောင်း ပိုမိုသိရှိနားလည်နိုင်ဖို့ ကိုဝင်းမင်းက နယူးယောက်မြို့မှာ ကိုဗစ်လူနာတွေကိုင်တွယ်နေရပြီး၊ မြန်မာပြည်ကလူနာတွေကိုလည်း ဖုန်းကတဆင့် ကူညီကုသပေးနေတဲ့၊ Wyckoff Heights ဆေးရုံက၊ ကူးစက်ရောဂါအထူးကု ဒေါက်တာဇေယျာသက်ကိ ကို ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားပါတယ်။
==Unicode==
မွနျမာနိုငျငံမှာ ကိုဗဈ-19 တတိယလှိုငျးအတှငျး လူအမြားအပွား ကိုဗဈ ကူးစကျခံခဲ့ရပွီး ပွနျပွီးနာလနျထလာခြိနျမှာ၊ အဓိက သတိပွုစရာ (၂) ခု ရှိတယျလို့၊ ကနြျးမာရေးပညာရှငျတှကေ ဆိုကွပါတယျ။
အမရေိကနျနဲ့ တခွားနိုငျငံတှမှော တဈနှဈခှဲအတှေ့အကွုံအရ၊ တခြို့မှာ Long Covid (သို့မဟုတျ) Long Hauler (သို့မဟုတျ) Post-COVID Syndrome လို့ အမညျအမြိုးမြိုးပေးထားတဲ့၊ နာလနျထခြိနျ (၃) လ အကွာထိ ကိုဗဈလက်ခဏာ တခြို့ဆကျကနြျနရောမှာ၊ အဓိက နုံးခညြ့ျတာနဲ့၊ ဆုံးဖွတျရခကျတာကို တှေ့ထားပါတယျ။ ပထမဆုံး ဆှီဒငျက ကိုဗဈဖွဈထားတဲ့ ဆရာဝနျတှကေို ရကျ (၆၀ -၂ လ) အတှငျး စမျးသပျခဲ့ရာမှာ၊ ဆရာဝနျ (၃၀)% ဟာ အဖြားမရှိတော့ပဲ ပွနျကောငျးလာပမေဲ့၊ နုံးခညြ့ျတာ (Fatigue) ကနြျနခေဲ့တာကိုတှေ့ခဲ့ရပွီး၊ နောကျ (၆) လအကွာမှာလညျး ဒီလူတှထေဲက (၁၅)% ခန့ျဆကျဖွဈနတောကို တှေ့ခဲ့ပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ အမရေိကနျက ဆေးရုံဝနျထမျးတှမှောလညျး၊ အခုလို နုံးခညြ့ျတာအပွငျ၊ ဆုံးဖွတျခကြျခတြာ ကွန့ျကွာပွီး အလုပျလုပျရခကျလာတာကိုပါ တှေ့လာခဲ့ပါတယျ။
ဘာကွောင့ျ ဒီလိုဖွဈရတာကို လကျတှေ့လလောရာမှာတော့ မယျမယျရရ အဖွမေရသေးဘဲ၊ တဈခုတှေ့ထားတာကတော့၊ အမရေိကနျမှာ ဖွဈခဲ့တဲ့ Lyme Disease (သမငျမှာရှိတဲ့ ပိုးကောငျအကိုကျခံ အဆိပျတကျရောဂါ၊ မွနျမာမှာမရှိသေး) အရငျဖွဈခဲ့တာကိုသာ၊ တခြို.မှာ တှေ့ထားပါသေးတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကိုဗဈဖွဈပွီး အလိုလိုထှကျလာတဲ့ ကိုယျတှငျးခုခံမူပစ်စညျး (Auto-Antibody) တှေ ကိုယ့ျကိုပွနျဒုက်ခပေးတာကွာင့ျလို့တော့ ယူဆထားပါတယျ။
စီမံကုသပေးရာမှာတော့ နုံးခညြ့ျနတေဲ့ လူနာကို၊ ဖွဈလာတဲ့ လက်ခဏာတှေ မေးမွနျးနားထောငျပေးပွီး၊ လိုအပျလြှငျ ဆေးတခြို့(ဥပမာ Lyme Disease မှာသုံးတဲ့ Duloxetine) အမရေိကနျမှာ စပွီးပေးပမေယ့ျ၊ ရလဒျကတော့ တခြို့မှာသာသကျသာပွီး၊ အားရစမရှိ မရှိသေးပါဘူး။ ဒါပမေဲ့ သခြောနိုငျတာတဈခုကတော့၊ ကာကှယျဆေးတခြို့(Pfizer ၊ Moderna ၊ Johnson & Johnson နဲ့ AstraZeneca) တှထေိုးပေးခွငျးဖွင့ျ၊ ဒီ လက်ခဏာတခြို့ လူအမြားစုမှာ သကျသာလာတာကိုတော့ လကျတှေ့စတှေ့ထားပါတယျ။ ဖွဈနိုငျခွတေဈခုကတော့ အဓိကအဆုပျနဲ့ အခွားအငျ်ဂါတှကေို သှားထိစတေဲ့ Spike Protein ကို ပဈမှတျထားပိတျဆို့တဲ့ (ကိုယျခံပစ်စညျးထုတျ) ကာကှယျဆေးအမြိုးအစားကွောင့ျလို့ ယူဆထားကွပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ အရငျကိုဗဈ ဖွဈထားတာကနေ ထှကျလာခဲ့တဲ့ ကိုယျခံပစ်စညျးက၊ နောကျ ပိုးမသဈကို မကာကှယျနိုငျခဲ့သူတှအေတှကျလညျး၊ ရှေ့မှာ ဖွဈလာနိုငျတဲ့ နောကျမြိုးသဈတှကွေောင့ျ အခုလိုနုံးလာနိုငျတာမြိုး ပိုမဆိုးလာအောငျ ဒီကာကှယျဆေးတှထေိုးဖို့ အရေးကွီးလာပါတယျ။ ဒီလို နုံးခညြ့ျတာက အလုပျမလုပျနိုငျလောကျအောငျ ဖွဈတာမို့ အလုပျပါပွုတျပွီး မိသားစုရော ပတျဝနျးကငြျပါ ထိခိုကျနိုငျတဲ့အထိဖွဈမှာ စိုးရိမျရပါတယျ။
နောကျတဈခုဖွဈတဲ့၊ ဆုံးဖွတျခကြျခဖြို့ တှဝေမေိနျးမောနပွေီး ကွန့ျကွာနသေူတှအေတှကျလညျး (ဥပမာ၊ အလုပျအရငျလို အမွနျမပွီးတာ၊ လမျးလြှောကျနှေးလာတာ၊ စကားပွောနှေး ပွတျတောငျးပွတျတောငျး ဖွဈလာတာ) အတှကျ၊ သကျဆိုငျရာ အကြှမျးကငြျဆုံးဆရာဝနျတှေ (ဥပမာ စိတျပိုငျးဆိုငျရာအထူးကု၊ ဦးနှောကျနဲ့အာရုံကွောအထူးကု၊ နှလုံးအထူးကု၊ ကူးစကျအထူးကု) ပေါငျးဖှဲ့ထားတဲ့ အဖှဲ့လိုကျ တိုငျပငျကုသမူပေးတာတှေ အမရေိကနျမှာရှိလာပါတယျ။ အဓိကကတော့ အရမျးနုံးခညြ့ျနလြှေငျ အထကျမှာပွောခဲ့တဲ့ ဆေးတှေ စပွီးစမျးပေးကာ တဆင့ျစီ စီမံကုသပေးတာပါ။ နောကျတဈခုကတော့ ဒီလူနာတှအေနနေဲ့ အလုပျမသှားခငြျလို့ ထောကျခံစာရေးပေးဖို့ ပွောလာခြိနျမှာ၊ အလှယျရေးမပေးလိုကျဘဲ အလုပျထဲပွနျစဝငျဖို့ ကွိုးစားရေး အခွအေနအေလိုကျ ညှိုနှိုငျးအားပေးတာပါ။
အဓိကကတော့ မကောငျးစနေိုငျတာတှကေို လြှော့ခပြေးပွီး၊ ကောငျးလာနိုငျတာတှကေို အထောကျအထားပွ ညှိုနှိုငျးတိုကျတှနျးကွည့ျတာပါ။ အထောကျအထားတှအေရ လူနာအမြားစု ပွနျကောငျးလာတာကို လကျတှေ့ပွသပေးပွီး၊ ဥပမာ ညစောင့ျလုပျရမှာ မနိုငျတော့ဘူးလို့ပွောလာသူကို နေ့စောင့ျပွောငျးလုပျဖို့၊ ဒါမှမဟုတျ သန့ျရှငျးရေးအလုပျပွောငျးကွည့ျဖို့လိုမြိုး တိုငျပငျအားပေးကွည့ျပွီး၊ ကာကှယျဆေးပါထိုးပေးလိုကျတာမြိုးပါ။ အဓိကက အလုပျထဲမှာ အခြိနျကုနျစခွေငျးက၊ အိမျမှာအောငျးနတောထကျ၊ ပတျဝနျးကငြျမှာ ပွနျနသေားကြ၊ သကျသာတာမွနျလာစနေိုငျလို့ပါ။
ဒီအကွောငျး ပိုမိုသိရှိနားလညျနိုငျဖို့ ကိုဝငျးမငျးက နယူးယောကျမွို့မှာ ကိုဗဈလူနာတှကေိုငျတှယျနရေပွီး၊ မွနျမာပွညျကလူနာတှကေိုလညျး ဖုနျးကတဆင့ျ ကူညီကုသပေးနတေဲ့၊ Wyckoff Heights ဆေးရုံက၊ ကူးစကျရောဂါအထူးကု ဒေါကျတာဇယြောသကျကိ ကို ဆကျသှယျမေးမွနျးထားပါတယျ။
