COVID-19 ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါကြီးဆိုက်ချိန် စိတ်ဖိစီးမူဒဏ်ကို အမျိုးသမီး၊ ကလေးနဲ့ သက်ကြီးတွေမှာ ပိုခံရတတ်တယ်လို့ စိတ်ကျန်းမာရေးပညာရှင်တွေက ဆိုပါတယ်။
ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါကြီးကျနေချိန်မှာ ရောဂါကူးခံရမှာစိုးပြီး စိတ်ဖိစီးတာအပြင်၊ အိမ်ပြင်သိပ်မထွက်ရတာနဲ့ အခြားတားမြစ်ချက်တွေကြောင့်လည်း စိတ်ဖိစီးမူပိုများကာ၊ စိတ်ဓာတ်ကျ၊ စိုးရိမ်မူများလာပြီး၊ စိတ်မကြည်မလင် ဖြစ်တာကြောင့်၊ လူ့သဘာဝအရ၊ သာမန်ပြဿနာကိုပင် သည်းခံမူနည်းလာကာ၊ ဒေါသပိုထွက်လာပြီး၊ အိမ်တွင်းပြဿနာနဲ့ အကြမ်းဖက်မူတွေ ပိုများလာနိုင်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အိမ်ထဲမှာပိုထိတွေ့ချိန် များလာတာကြောင့်လည်း၊ နဂိုရှိပြီးသားပြဿနာတွေပိုဖြစ်ဖို့ များသွားတတ်ပါတယ်။ ဒါတွေကိုကာကွယ်နိုင်ဖို့ ပြဿနာတစ်ခုဖြစ်လာလျှင်၊ ကိုယ့်မိသားစုချင်း နားလည်မူပေးပြီး အေးအေးဆေးဆေး ဆွေးနွေးဖြေရှင်းနိုင်အောင် ကြိုးစားသင့်ပါတယ်။ ပြောရလွယ်ပေမဲ့၊ အထက်ပါအတိုင်း တကယ် လက်တွေ့လိုက်လုပ်နိုင်လျှင်တော့၊ ဒီအိမ်တွင်းပြဿနာတွေ နည်းသွားနိုင်ပါတယ်။ အကယ်၍ တချို.ပြဿနာက ကြီးမားလွန်းပြီး၊ အမျိုးသားတွေအနေနဲ့ အမျိုးသမီးတွေအပေါ် အကြမ်းဖက်မူထိဖြစ်လာလျှင်၊ လူမူဝန်ထမ်းဌာနကို အချိန်မရွေး တိုင်ကြားပြီး (ဖုန်း - ၀၆၇ ၃၄၀ ၄၂၂၂၊ ၀၆၇ ၃၄၀ ၄၉၉၉) အကူအညီ ရယူနိုင်ပါတယ်။
နောက် ထိလွယ်ခိုက်လွယ်အားနည်းတဲ့ ကလေးတွေအတွက်လည်း လူကြီးမိဘတွေ သိထားသင့်၊ လုပ်ပေးသင့်တာတွေရှိပါတယ်။ တချို့လူကြီးမိဘတွေအနေနဲ့ ကလေးကငယ်တာမို့ အခု COVID-19 ရောဂါအကြောင်းနားမလည်ဘဲ၊ စိတ်ဖိစီးမူလည်း ရှိမှာမဟုတ်ဘူးလို့ အထင်မှားတတ်ကြပါတယ်။ ဥပမာ COVID ကြီး ဘယ်တော့ပြီးမှာလဲလို့ ငိုနေတဲ့ ကလေးငယ်ကို၊ အဖေက ဒီအကြောင်းမရှင်းပြဘဲ၊ ကလေးက မသိဘဲ၊ ငိုနေတာ ဟာသထင်ပြီး၊ ရယ်ပြလိုက်တာမျိုးပါ။ အခုလို အထင်မှားတာကြောင့် ကလေးတွေရဲ့ ခံစားချက်ကို ဂရုမစိုက်၊ မဖြေရှင်းပေးမိကာ၊ ကလေးအတွက် စိတ်ဖိစီးမူ ပိုဆိုးသွားပြီး၊ အကြာကြီးခံစားသွားရကာ၊ လူကြီးဖြစ်လာချိန်ပါ ဆက်ထိခိုက်သွားစေနိုင်ပါတယ်။ တကယ်တော့ ကလေးသဘာဝအရ လူကြီးတွေဆီက လေ့လာသင်ယူနေတာဖြစ်ပြီး၊ အခု COVID ကာလမှာလည်း လူကြီးတွေ စိတ်ဖိစီးကာ၊ မျက်နှာမသာယာတာ၊ အသွားအလာခက်နေတာ၊ တစ်ဦးနဲ့တစ်ဦး အပြစ်ပြောနေတာတွေကြည့်ပြီး၊ အလားတူ စိတ်ဖိစီးမူတွေ ကူးစက်ခံစားနေရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီစိတ်ဖိစီးမူကို ကလေးသဘာဝအရ စကားလုံးတွေနဲ့ဖွင့်မပြောတတ်တာကြောင့်၊ လူကြီးတွေသတိမပြုမိကြတာပါ။ တကယ်တော့ ကလေးတွေအနေနဲ့ ဒီစိတ်ဖိစီးမူကို တခြားလက္ခဏာတွေနဲ့ ပြတတ်ရာမှာ၊ ငိုတာအပြင်၊ တခါတရံမှာ ဗိုက်မကြာခဏအောင့်တာ၊ ဝမ်းသွားတာ၊ ဂျီကျတာ၊ လူကြီးကို အတင်းတွယ်ကပ်နေတတ်တာ၊ အိပ်ယာထဲ ဆီးမသွားတော့တဲ့အရွယ်မှာ ဆီးပြန်သွားတာ၊ ဒေါသကြီးတာ၊ အာရုံစိုက်မူနည်းတာ စတဲ့ ကလေးအမူအယာပြောင်းတာတွေနဲ့ ပြတတ်တာကို၊ လူကြီးတွေသိထားသင့်ပါတယ်။
အခုလိုကလေးစိတ်ဖိစီးမူတွေ လျော့နည်းစေဖို့အတွက်၊ ကလေးတွေနဲ့ အချိန်ပေး စကားပြောတာ (သူတို့သိချင်တတ်တဲ့ COVID-19 အကြောင်း ကလေးနားလည်လွယ်တဲ့ စကားလုံးတွေနဲ့ ရှင်းပြတာအပါအဝင်) နားထောင်ပေးတာ (ကလေးခံစားချက် ထုတ်ပြောလာခြင်းဖြင့် စိတ်ဖိစီးမူ သက်သာလာနိုင်)၊ အတူတူ တစ်ခုခုလုပ်တာ (ဥပမာ- အတူတူကစားတာ)၊ ပုံဆွဲခိုင်းတာ (ကလေးခံစားချက်ကို ပုံဖော်ပြနိုင်ပြီး သက်သာစေနိုင်) စတာတွေ လုပ်ပေးသင့်ပါတယ်။
သက်ကြီးတွေအနေနဲ့လည်း ဒီ COVID-19 ရောဂါကာလမှာ အထီးကျန် (Lonely) ဖြစ်ပြီး၊ စိတ်ဖိစီးမူခံရလွယ်ပါတယ်။ အသက်အရွယ်အိုမင်းလာချိန်မှာ လူငယ်တွေနဲ့ အတွေးအခေါ်၊ အယူအဆ မတူတာကြောင့်၊ အပြန်အလှန် စကားပြောမူ နည်းလာတတ်တာမို့၊ အခုကာလမှာလည်း အထီးကျန်ပိုဖြစ်ပြီး စိတ်ဖိစီးမူဒဏ် ပိုခံစားရနိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် အဓိကအနေနဲ့ သူတို့နဲ့ စကားပြောပေး၊ နားထောင်ပေးမယ့် စကားပြောဖော် လိုလာပါတယ်။ ဒါမှသာ သူတို့ရဲ့ စိတ်ဖိစီးမူကို လျော့ချနိုင်မှာပါ။ အခုကာလအတွင်း သက်ကြီးတွေမှာ စိတ်ဖိစီးလာလျှင်လည်း၊ အခြားသူတွေကဲ့သို့၊ ဒေါသထွက်တာအပြင်၊ အပ်ကြောင်းထပ်တဲ့ စကားတွေ ခဏခဏပြောတာနဲ့ လက္ခဏာပြလာတတ်ပါတယ်။ တချို.သက်ကြီးတွေမှာတော့ မှတ်ဉာဏ်အနည်းငယ်ကျတာ၊ တချို့မှာတော့ မှတ်ဉာဏ်ချို့ယွင်းတာ (Dementia) တွေ ဖြစ်လာတာမို့၊ သူတို့နဲ့စကားပြောရာမှာ (COVID ရောဂါကာကွယ်ရေးနည်းတွေ ရှင်းပြတာအပါအဝင်) ရှုပ်ရှုပ်ထွေးထွေး ပြောမိလျှင် သူတို့နားမလည် စိတ်ရှုပ်သွားနိုင်တာကြောင့်၊ ကလေးတွေကို ရှင်းပြသကဲ့သို့၊ ရှင်းရှင်းလင်းလင်းရှိဖို့လိုပြီး၊ တခါတရံ ရုပ်ပုံတွေနဲ့ပါ ရှင်းပြသင့်ပါတယ်။ ဒါမှသာ သူတို့နားလည်ပြီး စိတ်ဖိစီးမူ လျော့စေနိုင်မှာပါ။ ဒါ့အပြင် သက်ကြီးတွေမှာ ရောဂါတစ်ခုခု ရှိနေတတ်တာမို့၊ သူတို့အတွက် လိုအပ်တဲ့ဆေးတွေ စီစဉ်ပေးထားပြီး၊ အကူအညီလိုလျှင် အချိန်မရွေး ဆက်သွယ် အကူအညီ ရယူနိုင်အောင်လည်း စီမံပေးထားဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။ အခြားသူတွေအလားတူ သက်ကြီးတွေ စိတ်ဖိစီးမူနည်းအောင်လည်း၊ ပထမပိုင်းမှာ ဖော်ပြခဲ့သလို၊ ကိုယ်လက်ကျန်းမာအောင်နေတာ (ကောင်းကောင်းစား၊ ကောင်းကောင်းအိပ်ပြီး၊ အားကစားလုပ်တာ အပါအဝင်)၊ စိတ်ဝင်စားတာ တစ်ခုခုလုပ်တာ၊ တရားထိုင်တာ၊ ဘာသာရေးလုပ်တာ စတာတွေ လုပ်ပေးသင့်ပါတယ်။
တင်ပြထားပါတယ်။
ဒီအကြောင်း ပိုမိုနားလည်သိရှိနိုင်ဖို့ ဆေးတက္ကသိုလ် (၁) စိတ်ကျန်းမာ၊ပညာဌာန ပါမောက္ခ၊ ဌာနမှုး ဒေါက်တာတင်ဦး ကို ကိုဝင်းမင်းက ဆက်သွယ်မေးမြန်း တင်ပြထားပါတယ်။
==Unicode==
COVID-19 ကမ်ဘာ.ကပျရောဂါကွီးဆိုကျခြိနျ စိတျဖိစီးမူဒဏျကို အမြိုးသမီး၊ ကလေးနဲ့ သကျကွီးတှမှော ပိုခံရတတျတယျလို့ စိတျကနြျးမာရေးပညာရှငျတှကေ ဆိုပါတယျ။
ကမ်ဘာ့ကပျရောဂါကွီးကနြခြေိနျမှာ ရောဂါကူးခံရမှာစိုးပွီး စိတျဖိစီးတာအပွငျ၊ အိမျပွငျသိပျမထှကျရတာနဲ့ အခွားတားမွဈခကြျတှကွေောင့ျလညျး စိတျဖိစီးမူပိုမြားကာ၊ စိတျဓာတျကြ၊ စိုးရိမျမူမြားလာပွီး၊ စိတျမကွညျမလငျ ဖွဈတာကွောင့ျ၊ လူ့သဘာဝအရ၊ သာမနျပွူနာကိုပငျ သညျးခံမူနညျးလာကာ၊ ဒေါသပိုထှကျလာပွီး၊ အိမျတှငျးပွူနာနဲ့ အကွမျးဖကျမူတှေ ပိုမြားလာနိုငျပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ အိမျထဲမှာပိုထိတှေ့ခြိနျ မြားလာတာကွောင့ျလညျး၊ နဂိုရှိပွီးသားပွူနာတှပေိုဖွဈဖို့ မြားသှားတတျပါတယျ။ ဒါတှကေိုကာကှယျနိုငျဖို့ ပွူနာတဈခုဖွဈလာလြှငျ၊ ကိုယ့ျမိသားစုခငြျး နားလညျမူပေးပွီး အေးအေးဆေးဆေး ဆှေးနှေးဖွရှေငျးနိုငျအောငျ ကွိုးစားသင့ျပါတယျ။ ပွောရလှယျပမေဲ့၊ အထကျပါအတိုငျး တကယျ လကျတှေ့လိုကျလုပျနိုငျလြှငျတော့၊ ဒီအိမျတှငျးပွူနာတှေ နညျးသှားနိုငျပါတယျ။ အကယျ၍ တခြို.ပွူနာက ကွီးမားလှနျးပွီး၊ အမြိုးသားတှအေနနေဲ့ အမြိုးသမီးတှအေပေါျ အကွမျးဖကျမူထိဖွဈလာလြှငျ၊ လူမူဝနျထမျးဌာနကို အခြိနျမရှေး တိုငျကွားပွီး (ဖုနျး - ၀၆၇ ၃၄၀ ၄၂၂၂၊ ၀၆၇ ၃၄၀ ၄၉၉၉) အကူအညီ ရယူနိုငျပါတယျ။
နောကျ ထိလှယျခိုကျလှယျအားနညျးတဲ့ ကလေးတှအေတှကျလညျး လူကွီးမိဘတှေ သိထားသင့ျ၊ လုပျပေးသင့ျတာတှရှေိပါတယျ။ တခြို့လူကွီးမိဘတှအေနနေဲ့ ကလေးကငယျတာမို့ အခု COVID-19 ရောဂါအကွောငျးနားမလညျဘဲ၊ စိတျဖိစီးမူလညျး ရှိမှာမဟုတျဘူးလို့ အထငျမှားတတျကွပါတယျ။ ဥပမာ COVID ကွီး ဘယျတော့ပွီးမှာလဲလို့ ငိုနတေဲ့ ကလေးငယျကို၊ အဖကေ ဒီအကွောငျးမရှငျးပွဘဲ၊ ကလေးက မသိဘဲ၊ ငိုနတော ဟာသထငျပွီး၊ ရယျပွလိုကျတာမြိုးပါ။ အခုလို အထငျမှားတာကွောင့ျ ကလေးတှရေဲ့ ခံစားခကြျကို ဂရုမစိုကျ၊ မဖွရှေငျးပေးမိကာ၊ ကလေးအတှကျ စိတျဖိစီးမူ ပိုဆိုးသှားပွီး၊ အကွာကွီးခံစားသှားရကာ၊ လူကွီးဖွဈလာခြိနျပါ ဆကျထိခိုကျသှားစနေိုငျပါတယျ။ တကယျတော့ ကလေးသဘာဝအရ လူကွီးတှဆေီက လေ့လာသငျယူနတောဖွဈပွီး၊ အခု COVID ကာလမှာလညျး လူကွီးတှေ စိတျဖိစီးကာ၊ မကြျနှာမသာယာတာ၊ အသှားအလာခကျနတော၊ တဈဦးနဲ့တဈဦး အပွဈပွောနတောတှကွေည့ျပွီး၊ အလားတူ စိတျဖိစီးမူတှေ ကူးစကျခံစားနရေပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဒီစိတျဖိစီးမူကို ကလေးသဘာဝအရ စကားလုံးတှနေဲ့ဖှင့ျမပွောတတျတာကွောင့ျ၊ လူကွီးတှသေတိမပွုမိကွတာပါ။ တကယျတော့ ကလေးတှအေနနေဲ့ ဒီစိတျဖိစီးမူကို တခွားလက်ခဏာတှနေဲ့ ပွတတျရာမှာ၊ ငိုတာအပွငျ၊ တခါတရံမှာ ဗိုကျမကွာခဏအောင့ျတာ၊ ဝမျးသှားတာ၊ ဂြီကတြာ၊ လူကွီးကို အတငျးတှယျကပျနတေတျတာ၊ အိပျယာထဲ ဆီးမသှားတော့တဲ့အရှယျမှာ ဆီးပွနျသှားတာ၊ ဒေါသကွီးတာ၊ အာရုံစိုကျမူနညျးတာ စတဲ့ ကလေးအမူအယာပွောငျးတာတှနေဲ့ ပွတတျတာကို၊ လူကွီးတှသေိထားသင့ျပါတယျ။
အခုလိုကလေးစိတျဖိစီးမူတှေ လြော့နညျးစဖေို့အတှကျ၊ ကလေးတှနေဲ့ အခြိနျပေး စကားပွောတာ (သူတို့သိခငြျတတျတဲ့ COVID-19 အကွောငျး ကလေးနားလညျလှယျတဲ့ စကားလုံးတှနေဲ့ ရှငျးပွတာအပါအဝငျ) နားထောငျပေးတာ (ကလေးခံစားခကြျ ထုတျပွောလာခွငျးဖွင့ျ စိတျဖိစီးမူ သကျသာလာနိုငျ)၊ အတူတူ တဈခုခုလုပျတာ (ဥပမာ- အတူတူကစားတာ)၊ ပုံဆှဲခိုငျးတာ (ကလေးခံစားခကြျကို ပုံဖောျပွနိုငျပွီး သကျသာစနေိုငျ) စတာတှေ လုပျပေးသင့ျပါတယျ။
သကျကွီးတှအေနနေဲ့လညျး ဒီ COVID-19 ရောဂါကာလမှာ အထီးကနြျ (Lonely) ဖွဈပွီး၊ စိတျဖိစီးမူခံရလှယျပါတယျ။ အသကျအရှယျအိုမငျးလာခြိနျမှာ လူငယျတှနေဲ့ အတှေးအခေါျ၊ အယူအဆ မတူတာကွောင့ျ၊ အပွနျအလှနျ စကားပွောမူ နညျးလာတတျတာမို့၊ အခုကာလမှာလညျး အထီးကနြျပိုဖွဈပွီး စိတျဖိစီးမူဒဏျ ပိုခံစားရနိုငျပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ အဓိကအနနေဲ့ သူတို့နဲ့ စကားပွောပေး၊ နားထောငျပေးမယ့ျ စကားပွောဖောျ လိုလာပါတယျ။ ဒါမှသာ သူတို့ရဲ့ စိတျဖိစီးမူကို လြော့ခနြိုငျမှာပါ။ အခုကာလအတှငျး သကျကွီးတှမှော စိတျဖိစီးလာလြှငျလညျး၊ အခွားသူတှကေဲ့သို့၊ ဒေါသထှကျတာအပွငျ၊ အပျကွောငျးထပျတဲ့ စကားတှေ ခဏခဏပွောတာနဲ့ လက်ခဏာပွလာတတျပါတယျ။ တခြို.သကျကွီးတှမှောတော့ မှတျဉာဏျအနညျးငယျကတြာ၊ တခြို့မှာတော့ မှတျဉာဏျခြို့ယှငျးတာ (Dementia) တှေ ဖွဈလာတာမို့၊ သူတို့နဲ့စကားပွောရာမှာ (COVID ရောဂါကာကှယျရေးနညျးတှေ ရှငျးပွတာအပါအဝငျ) ရှုပျရှုပျထှေးထှေး ပွောမိလြှငျ သူတို့နားမလညျ စိတျရှုပျသှားနိုငျတာကွောင့ျ၊ ကလေးတှကေို ရှငျးပွသကဲ့သို့၊ ရှငျးရှငျးလငျးလငျးရှိဖို့လိုပွီး၊ တခါတရံ ရုပျပုံတှနေဲ့ပါ ရှငျးပွသင့ျပါတယျ။ ဒါမှသာ သူတို့နားလညျပွီး စိတျဖိစီးမူ လြော့စနေိုငျမှာပါ။ ဒါ့အပွငျ သကျကွီးတှမှော ရောဂါတဈခုခု ရှိနတေတျတာမို့၊ သူတို့အတှကျ လိုအပျတဲ့ဆေးတှေ စီစဉျပေးထားပွီး၊ အကူအညီလိုလြှငျ အခြိနျမရှေး ဆကျသှယျ အကူအညီ ရယူနိုငျအောငျလညျး စီမံပေးထားဖို့ အရေးကွီးပါတယျ။ အခွားသူတှအေလားတူ သကျကွီးတှေ စိတျဖိစီးမူနညျးအောငျလညျး၊ ပထမပိုငျးမှာ ဖောျပွခဲ့သလို၊ ကိုယျလကျကနြျးမာအောငျနတော (ကောငျးကောငျးစား၊ ကောငျးကောငျးအိပျပွီး၊ အားကစားလုပျတာ အပါအဝငျ)၊ စိတျဝငျစားတာ တဈခုခုလုပျတာ၊ တရားထိုငျတာ၊ ဘာသာရေးလုပျတာ စတာတှေ လုပျပေးသင့ျပါတယျ။
တငျပွထားပါတယျ။
ဒီအကွောငျး ပိုမိုနားလညျသိရှိနိုငျဖို့ ဆေးတက်ကသိုလျ (၁) စိတျကနြျးမာ၊ပညာဌာန ပါမောက်ခ၊ ဌာနမှုး ဒေါကျတာတငျဦး ကို ကိုဝငျးမငျးက ဆကျသှယျမေးမွနျး တငျပွထားပါတယျ။
