{{Zawgyi/Unicode}}
Institute of Global Environmental Strategies (IGES) နဲ့ သန့်မြန်မာတို့ပူးတွဲပြုစုထားတဲ့ Digging Through ဆိုတဲ့ ၂၀၂၀ ခုနှစ်ထုတ် မူဝါဒရေးရာ အစီရင်ခံစာအရ နိုင်ငံတဝှမ်း လက်လှမ်းမီသမ ျှ ပြုစုထားတဲ့ ဒေတာအချက်အလက်တွေ အရဆိုရင် မြန်မာနိုင်ငံမှာ တရက်ကို အမှိုက်တန်ချိန် ၉ ထောင်လောက်ထွက်ရှိနေပါတယ်။ ဒီလိုကိစ္စတွေကို စနစ်တကျ စီမံခန့်ခွဲနိုင်ဖို့ စိန်ခေါ်ချက်တွေရှိနေတယ်လို့်လည်း ဖော်ပြထားပါတယ်။ နန်းလောင်ဝ်က စုံစမ်းမေးမြန်းတင်ပြထားပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံမှာ စစ်အာဏာမသိမ်းခင် အရပ်သားအစိုးရ လက်ထက်တုန်းကတော့ အမှိုက်ပြဿနာကို မူဝါဒချမှတ်ပြီး ဆောင်ရွက်ဖို့ ကြိုးပမ်းခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း ပြည်သူလူထုကပါ တတ်အားသမ ျှ ပူးပေါင်းပါဝင်တာတွေ တွေ့ခဲ့ရပေမယ့် တနိုင်ငံလုံးအတိုင်းအတာအရရော ၊ မြို့အလိုက်ကျေးရွာအလိုက် လိုအပ်ချက်တွေ အတော်များများရှိခဲ့ပါတယ်။ အမှိုက်စီမံခန့်ခွဲတဲ့နေရာမှာ နည်းပညာပိုင်းအရရော၊ လူမှုရေးနဲ့ စီးပွါးရေးတင်မက အဖွဲ့အစည်းအလိုက်ပါ ကန့်သတ်ချက်၊ စိန်ခေါ်ချက်အမျိုးမျိုး ရှိနေခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။
စစ်အာဏာ မသိမ်းခင်ကတော့ ရန်ကုန်၊ မန္တလေး အပါအဝင် မြို့ကြီးအတော်များများမှာ လူငယ်တွေဦးဆောင်တဲ့ အမှိုက်ရှင်းလင်းရေး အဖွဲ့အစည်းအတော်များများပေါ်လာခဲ့ပါတယ်။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် နဲ့ လိုက်လေ ျှာညီထွေဖြစ်မယ့် ပစ္စည်းအသုံးအဆောင်တွေ၊ လက်မှုလုပ်ငန်းတွေလည်း အလ ျှိုလ ျှိုပေါ်လာခဲ့တာပါ။ ရန်ကုန်၊ မန္တလေးနဲ့ နေပြည်တော်က အမှိုက်သိမ်းဆည်းရေး ပုဂ္ဂလိက လုပ်ငန်းတခုမှာ ပါဝင်ဆောင်ရွက်ခဲ့တဲ့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ရေးရာအကြံပေးတဦးဖြစ်သူ Jaume Marques က ဗွီအိုအေကို ခုလိုပြောပါတယ်။
“ကျနော့်အတွေ့အကြုံအရ ပြောရရင် စွန့်ပစ်မယ့် ပစ္စည်းတွေ ပြန်လည်အသုံးချလို့ရတယ်ဆိုတာ သတိပြုလာကြတာတွေ့ရပါတယ်။ အမှိုက်တွေက သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အတွက် ဘယ်လောက်ဆိုးရွား နေသလဲဆိုတာမျိုး၊ နောက်ပြီး ရန်ကုန်က စွန့်ပစ် အမှိုက်တွေနောက်ဆုံး မြစ်တွေ ချောင်းတွေ ထဲထိ ရောက်သွားမယ်ဆိုတာ သိလာကြတာတွေ့ရပါတယ်။ လူငယ်လူရွယ်တွေကြားမှာတော့ ပိုအားစရာကောင်းပါတယ်။ ဥပမာ အချိုရည်သောက်တဲ့ ပိုက်တွေ၊ ပလပ်စတစ်ထုပ်ပိုးပစ္စည်းတွေကြောင့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ညစ်ညမ်းရတယ်၊ ဒါကိုပြုပြင်ပြောင်းလဲမှု လုပ်ရမယ်ဆိုတာ ကောင်းကောင်းသဘောပေါက်လာကြပါပြီ”
မြန်မာနိုင်ငံထဲက ပလပ်စတစ် ညစ်ညမ်းမှုအရေး Fauna and Flora International (FFI) နဲ့ သန့်မြန်မာတို့ပူးပေါင်းပြီးကွင်းဆင်းလေ့လာချက်အရ ဧရာဝတီမြစ်ထဲ နေ့စဉ်ဝင်ရောက်လာတဲ့ ပလပ်စတစ်အမှိုက်တန်ချိန် ၁၁၉ တန်ဝန်းကျင် ရှိပါတယ်။ ဧရာဝတီအထက်ပိုင်းနဲ့ ဧရာဝတီအောက်ပိုင်းဒေသတွေမှာတော့ နေ့စဉ် ပလစ်စတစ်အမှိုက် တန်ချိန် ၉၀ လောက်ထွက်နေပြီးလူဦးရေ ၅ သန်းခွဲလောက်ရှိတဲ့ ရန်ကုန်ကတော့ တရက်ကို ပလပ်စတစ်အမှိုက် ၂၉ တန်ထွက်နေတာပါ။ မြစ်တွေထဲမှာ တွေ့ရတဲ့ ပလပ်စတစ်အမှိုက်အများစုဟာ ပလပ်စတစ် အမှိုက် စီမံခန့်ခွဲမှု မှားယွင်းတာကြောင့် ဖြစ်တယ်လို့လည်း ထောက်ပြနေကြတာပါ။
ခုလို စနစ်တကျ အမှိုက်စွန့်ပစ်တဲ့ စနစ်အကောင်အထည်မဖော်နိုင်သေးတဲ့မြန်မာနိုင်ငံမှာ လူနေအိမ်တွေကရော စက်ရုံအလုပ်ရုံနဲ့ ဟိုတယ်ကြီးတွေလိုလုပ်ငန်းမျိုးစုံက နေ့စဉ်ထွက်လာနေတဲ့ အမှိုက် ၂၈% လောက်က သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ ချောင်းတွေမြောင်းတွေထဲရောက်ကုန်တယ်လို့လည်း ကျွမ်းကျင်းသူတွေက ပြောပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံကျေးလက်ဒေသတွေမှာတော့ စွန့်ပစ်အမှိုက်တွေကို မီးရှို့ဖျက်ဆီးကြတာများပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံတဝန်းမှာ အမှိုက် တန်ချိန် ဘယ်လောက်ထွက်နေသလဲဆိုတာ တိကျခိုင်မာတဲ့ ဒေတာအချက်အလက်တွေတော့ မရနိုင်သေးပါဘူး။ အရှိန်ရစပြုနေတဲ့ မြန်မာ့သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အရေးလှုပ်ရှားမှုတွေလည်း စစ်အာဏာသိမ်းမှုကြောင့် နောက်တန်းရောက်သွားပြန်တယ်လို့ Jaume ကပြောပါတယ်။
“ လက်ရှိနိုင်ငံရေးအခြေအနေအရ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ရေးလှုပ်ရှားမှုတွေ လုံးဝမဖြစ်နိုင်တော့ပါဘူး။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ရေးရာကလည်း ဒုတိယနေရာကိုရောက်သွားပါပြီ။ ကိုယ်တိုင်ရော ကိုယ့်မိသာစုရဲ့ လုံခြုံရေးနဲ့ အသက်ရှင်သန်ရပ်တည်ရေးက ပထမဦးစားပေးဖြစ်သွားပါပြီ ။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အရေးလှုပ်ရှားမယ်၊ သဘာဝဘေးအန္တာရယ်တွေအကြောင်းပဲ အသိပညာပေးတာမျိုးပဲ လုပ်မယ်ဆိုရင်တောင် စစ်အာဏာရှင်ကတော့ တက်ကြွလှုပ်ရှားသူအဖြစ်နဲ့ပဲ မြင်မှာပါ။ ဒါက ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် အန္တရာယ်ကျအောင်လုပ်တာလည်းဖြစ်ပါတယ်။”
ပလပ်စတစ်အပါအဝင် အမှိုက်သရိုက်မျိုးစုံကြောင့် လူ့ပတ်ဝန်းကျင်ကိုရော သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကိုပါ ထိခိုက်လာနေတာဖြစ်ပါတယ်။ မြန်မာ့အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေနဲ့ ဒေသတွင်းနိုင်ငံတွေမှာတော့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ရေး အင်တိုက်အားတိုက်လုပ်ကိုင် နေကြတာကို အားတက်စဖွယ် တွေ့ရတယ်လို့လည်း Jaume ကပြောပါတယ်။
“ ကျနော်ခုရောက်နေတဲ့ Hanoi မှာတော့ သူ့နည်းသူ့ဟန်နဲ့ အမှိုက်သိမ်းကြတာအတော်များများတွေ့ရပါတယ်။ စွန့်ပစ်ပစ္စည်း ပြန်လည်အသုံးချတဲ့ ကဏ္ဍတွေလညေ်းတွေ့ရပါတယ်။ နောက်ပြီး သဘောဝပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ လိုက်လေ ျှာညီထွေရှိမယ့် ဝန်ဆောင်မှု၊ အသုံးအဆောင်ပစ္စည်းတွေလည်း အတော်ရေပန်းစားလာပါတယ်။ Clean up သန့်ရှင်းရေးလှုပ်ရှားမှုတွေ၊ အမှိုက်လေ ျှာ့ချအောင် တိုက်တွန်းတဲ့လှုပ်ရှားမှုတွေ လုပ်ကိုင်နေကြပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ကျနော်တို့ ရှေ့ဆက်လုပ်စရာအများကြီးရီပါသေးတယ်။ မြစ်တွေချောင်းတွေ ကန်တွေမှာ ပလပ်စတစ်အမှိုက်တွေ အများကြီးတွေ့နေပါသေးတယ်။ ဒီကဏ္ဍမှာ လက်တွဲဆောင်ရွက်တဲ့အဖွဲ့အစည်းတွေလည်း အတော့်ကိုနည်းနေပါတယ်။ ကိုဗစ်ကပ်ရောဂါကြောင့်လည်း ပလစ်စတစ်အမှိုက် တွေပိုထွက်တာတာပါ။ ပလပ်စတစ်အမှိုက်ပြသနာကို ဖြေရှင်းဖို့နည်းလမ်းပေါင်းစုံကျိုးစားနေကြေပေမယ့် လုပ်ကိုင်စရာတော့ အများကြီးရှိနေပါသေးတယ်။"
မြန်မာနိုင်ငံက စွန့်ပစ်အမှိုက်စီမံခန့်ခွဲရေးကို စောင့်ကြည့်လေ့လာနေကြတဲ့ ပညာရှင်တွေ၊ အဖွဲ့အစည်းတွေရဲ့အဆိုအရ အမှိုက်ကိစ္စကို အစိုးရပိုင်းက မူဝါဒတွေသေချာရေးဆွဲချမှတ်ဆောင်ရွက်ဖို့လိုသလို၊ နိုင်ငံတဝန်းလုံးက မြို့နယ်၊ ရပ်ကွက်နဲ့ ကျေးရွာအလိုက် ကိုယ်စီတာဝန်ယူဆောင်ရွက်ဖို့လိုကြောင်း ထောက်ပြကြပါတယ်။
{{Unicode}}
မွနျမာနိုငျတှငျး အမှိုကျရှငျးလငျးရေး စိနျခေါျခကြျ
Institute of Global Environmental Strategies (IGES) နဲ့ သန့ျမွနျမာတို့ပူးတှဲပွုစုထားတဲ့ Digging Through ဆိုတဲ့ ၂၀၂၀ ခုနှဈထုတျ မူဝါဒရေးရာ အစီရငျခံစာအရ နိုငျငံတဝှမျး လကျလှမျးမီသမ ြှ ပွုစုထားတဲ့ ဒတောအခကြျအလကျတှေ အရဆိုရငျ မွနျမာနိုငျငံမှာ တရကျကို အမှိုကျတနျခြိနျ ၉ ထောငျလောကျထှကျရှိနပေါတယျ။ ဒီလိုကိစ်စတှကေို စနဈတကြ စီမံခန့ျခှဲနိုငျဖို့ စိနျခေါျခကြျတှရှေိနတေယျလို့ျလညျး ဖောျပွထားပါတယျ။ နနျးလောငျဝျက စုံစမျးမေးမွနျးတငျပွထားပါတယျ။
မွနျမာနိုငျငံမှာ စဈအာဏာမသိမျးခငျ အရပျသားအစိုးရ လကျထကျတုနျးကတော့ အမှိုကျပွူနာကို မူဝါဒခမြှတျပွီး ဆောငျရှကျဖို့ ကွိုးပမျးခဲ့ပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျလညျး ပွညျသူလူထုကပါ တတျအားသမ ြှ ပူးပေါငျးပါဝငျတာတှေ တှေ့ခဲ့ရပမေယ့ျ တနိုငျငံလုံးအတိုငျးအတာအရရော ၊ မွို့အလိုကျကြေးရှာအလိုကျ လိုအပျခကြျတှေ အတောျမြားမြားရှိခဲ့ပါတယျ။ အမှိုကျစီမံခန့ျခှဲတဲ့နရောမှာ နညျးပညာပိုငျးအရရော၊ လူမှုရေးနဲ့ စီးပှါးရေးတငျမက အဖှဲ့အစညျးအလိုကျပါ ကန့ျသတျခကြျ၊ စိနျခေါျခကြျအမြိုးမြိုး ရှိနခေဲ့တာဖွဈပါတယျ။
စဈအာဏာ မသိမျးခငျကတော့ ရနျကုနျ၊ မန်တလေး အပါအဝငျ မွို့ကွီးအတောျမြားမြားမှာ လူငယျတှေဦးဆောငျတဲ့ အမှိုကျရှငျးလငျးရေး အဖှဲ့အစညျးအတောျမြားမြားပေါျလာခဲ့ပါတယျ။ သဘာဝပတျဝနျးကငြျ နဲ့ လိုကျလေ ြှာညီထှဖွေဈမယ့ျ ပစ်စညျးအသုံးအဆောငျတှေ၊ လကျမှုလုပျငနျးတှလေညျး အလ ြှိုလ ြှိုပေါျလာခဲ့တာပါ။ ရနျကုနျ၊ မန်တလေးနဲ့ နပွေညျတောျက အမှိုကျသိမျးဆညျးရေး ပုဂ်ဂလိက လုပျငနျးတခုမှာ ပါဝငျဆောငျရှကျခဲ့တဲ့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျရေးရာအကွံပေးတဦးဖွဈသူ Jaume Marques က ဗှီအိုအကေို ခုလိုပွောပါတယျ။
“ကနြော့ျအတှေ့အကွုံအရ ပွောရရငျ စှန့ျပဈမယ့ျ ပစ်စညျးတှေ ပွနျလညျအသုံးခလြို့ရတယျဆိုတာ သတိပွုလာကွတာတှေ့ရပါတယျ။ အမှိုကျတှကေ သဘာဝပတျဝနျးကငြျအတှကျ ဘယျလောကျဆိုးရှား နသေလဲဆိုတာမြိုး၊ နောကျပွီး ရနျကုနျက စှန့ျပဈ အမှိုကျတှနေောကျဆုံး မွဈတှေ ခြောငျးတှေ ထဲထိ ရောကျသှားမယျဆိုတာ သိလာကွတာတှေ့ရပါတယျ။ လူငယျလူရှယျတှကွေားမှာတော့ ပိုအားစရာကောငျးပါတယျ။ ဥပမာ အခြိုရညျသောကျတဲ့ ပိုကျတှေ၊ ပလပျစတဈထုပျပိုးပစ်စညျးတှကွေောင့ျ သဘာဝပတျဝနျးကငြျ ညဈညမျးရတယျ၊ ဒါကိုပွုပွငျပွောငျးလဲမှု လုပျရမယျဆိုတာ ကောငျးကောငျးသဘောပေါကျလာကွပါပွီ”
မွနျမာနိုငျငံထဲက ပလပျစတဈ ညဈညမျးမှုအရေး Fauna and Flora International (FFI) နဲ့ သန့ျမွနျမာတို့ပူးပေါငျးပွီးကှငျးဆငျးလေ့လာခကြျအရ ဧရာဝတီမွဈထဲ နေ့စဉျဝငျရောကျလာတဲ့ ပလပျစတဈအမှိုကျတနျခြိနျ ၁၁၉ တနျဝနျးကငြျ ရှိပါတယျ။ ဧရာဝတီအထကျပိုငျးနဲ့ ဧရာဝတီအောကျပိုငျးဒသေတှမှောတော့ နေ့စဉျ ပလဈစတဈအမှိုကျ တနျခြိနျ ၉၀ လောကျထှကျနပွေီးလူဦးရေ ၅ သနျးခှဲလောကျရှိတဲ့ ရနျကုနျကတော့ တရကျကို ပလပျစတဈအမှိုကျ ၂၉ တနျထှကျနတောပါ။ မွဈတှထေဲမှာ တှေ့ရတဲ့ ပလပျစတဈအမှိုကျအမြားစုဟာ ပလပျစတဈ အမှိုကျ စီမံခန့ျခှဲမှု မှားယှငျးတာကွောင့ျ ဖွဈတယျလို့လညျး ထောကျပွနကွေတာပါ။
ခုလို စနဈတကြ အမှိုကျစှန့ျပဈတဲ့ စနဈအကောငျအထညျမဖောျနိုငျသေးတဲ့မွနျမာနိုငျငံမှာ လူနအေိမျတှကေရော စကျရုံအလုပျရုံနဲ့ ဟိုတယျကွီးတှလေိုလုပျငနျးမြိုးစုံက နေ့စဉျထှကျလာနတေဲ့ အမှိုကျ ၂၈% လောကျက သဘာဝပတျဝနျးကငြျနဲ့ ခြောငျးတှမွေောငျးတှထေဲရောကျကုနျတယျလို့လညျး ကြှမျးကငြျးသူတှကေ ပွောပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံကြေးလကျဒသေတှမှောတော့ စှန့ျပဈအမှိုကျတှကေို မီးရှို့ဖကြျဆီးကွတာမြားပါတယျ။
မွနျမာနိုငျငံတဝနျးမှာ အမှိုကျ တနျခြိနျ ဘယျလောကျထှကျနသေလဲဆိုတာ တိကခြိုငျမာတဲ့ ဒတောအခကြျအလကျတှတေော့ မရနိုငျသေးပါဘူး။ အရှိနျရစပွုနတေဲ့ မွနျမာ့သဘာဝပတျဝနျးကငြျအရေးလှုပျရှားမှုတှလေညျး စဈအာဏာသိမျးမှုကွောင့ျ နောကျတနျးရောကျသှားပွနျတယျလို့ Jaume ကပွောပါတယျ။
“ လကျရှိနိုငျငံရေးအခွအေနအေရ သဘာဝပတျဝနျးကငြျရေးလှုပျရှားမှုတှေ လုံးဝမဖွဈနိုငျတော့ပါဘူး။ သဘာဝပတျဝနျးကငြျရေးရာကလညျး ဒုတိယနရောကိုရောကျသှားပါပွီ။ ကိုယျတိုငျရော ကိုယ့ျမိသာစုရဲ့ လုံခွုံရေးနဲ့ အသကျရှငျသနျရပျတညျရေးက ပထမဦးစားပေးဖွဈသှားပါပွီ ။ သဘာဝပတျဝနျးကငြျအရေးလှုပျရှားမယျ၊ သဘာဝဘေးအန်တာရယျတှအေကွောငျးပဲ အသိပညာပေးတာမြိုးပဲ လုပျမယျဆိုရငျတောငျ စဈအာဏာရှငျကတော့ တကျကွှလှုပျရှားသူအဖွဈနဲ့ပဲ မွငျမှာပါ။ ဒါက ကိုယ့ျကိုယျကိုယျ အန်တရာယျကအြောငျလုပျတာလညျးဖွဈပါတယျ။”
ပလပျစတဈအပါအဝငျ အမှိုကျသရိုကျမြိုးစုံကွောင့ျ လူ့ပတျဝနျးကငြျကိုရော သဘာဝပတျဝနျးကငြျကိုပါ ထိခိုကျလာနတောဖွဈပါတယျ။ မွနျမာ့အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတှနေဲ့ ဒသေတှငျးနိုငျငံတှမှောတော့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျရေး အငျတိုကျအားတိုကျလုပျကိုငျ နကွေတာကို အားတကျစဖှယျ တှေ့ရတယျလို့လညျး Jaume ကပွောပါတယျ။
“ ကနြောျခုရောကျနတေဲ့ Hanoi မှာတော့ သူ့နညျးသူ့ဟနျနဲ့ အမှိုကျသိမျးကွတာအတောျမြားမြားတှေ့ရပါတယျ။ စှန့ျပဈပစ်စညျး ပွနျလညျအသုံးခတြဲ့ ကဏ်ဍတှလေညျေးတှေ့ရပါတယျ။ နောကျပွီး သဘောဝပတျဝနျးကငြျနဲ့ လိုကျလေ ြှာညီထှရှေိမယ့ျ ဝနျဆောငျမှု၊ အသုံးအဆောငျပစ်စညျးတှလေညျး အတောျရပေနျးစားလာပါတယျ။ Clean up သန့ျရှငျးရေးလှုပျရှားမှုတှေ၊ အမှိုကျလေ ြှာ့ခအြောငျ တိုကျတှနျးတဲ့လှုပျရှားမှုတှေ လုပျကိုငျနကွေပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ ကနြောျတို့ ရှေ့ဆကျလုပျစရာအမြားကွီးရီပါသေးတယျ။ မွဈတှခြေောငျးတှေ ကနျတှမှော ပလပျစတဈအမှိုကျတှေ အမြားကွီးတှေ့နပေါသေးတယျ။ ဒီကဏ်ဍမှာ လကျတှဲဆောငျရှကျတဲ့အဖှဲ့အစညျးတှလေညျး အတော့ျကိုနညျးနပေါတယျ။ ကိုဗဈကပျရောဂါကွောင့ျလညျး ပလဈစတဈအမှိုကျ တှပေိုထှကျတာတာပါ။ ပလပျစတဈအမှိုကျပွသနာကို ဖွရှေငျးဖို့နညျးလမျးပေါငျးစုံကြိုးစားနကွေပေမေယ့ျ လုပျကိုငျစရာတော့ အမြားကွီးရှိနပေါသေးတယျ။"
မွနျမာနိုငျငံက စှန့ျပဈအမှိုကျစီမံခန့ျခှဲရေးကို စောင့ျကွည့ျလေ့လာနကွေတဲ့ ပညာရှငျတှေ၊ အဖှဲ့အစညျးတှရေဲ့အဆိုအရ အမှိုကျကိစ်စကို အစိုးရပိုငျးက မူဝါဒတှသေခြောရေးဆှဲခမြှတျဆောငျရှကျဖို့လိုသလို၊ နိုငျငံတဝနျးလုံးက မွို့နယျ၊ ရပျကှကျနဲ့ ကြေးရှာအလိုကျ ကိုယျစီတာဝနျယူဆောငျရှကျဖို့လိုကွောငျး ထောကျပွကွပါတယျ။
