ဂျနီဗာမှာကျင်းပနေတဲ့ ၄၂ ကြိမ်မြောက် ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီ ညီလာခံမှာ မြန်မာနိုင်ငံအပေါ် ထိရောက်တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ ချမှတ်နိုင်ဖို့ မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ ပတ်သက်လို့ အစီရင်ခံစာ ကိုယ်တိုင်တင်သွင်းမယ့်သူတွေနဲ့တွေ့ဆုံပြီး တိုက်တွန်း ဆွေးနွေးခဲ့တာတွေရှိကြောင်း၊ ဂျနီဗာကိုရောက်နေတဲ့ မြန်မာ့လူ့အခွင့်အရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေက VOA ကိုပြောပါတယ်။ NLD အစိုးရ တက်လာပြီးနောက် လွတ်လပ်မှုတချို့ ရလာတာမှန်ပေမယ့် အခုချိန်ထိ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခံနေရတာတွေ ဆက်ရှိနေသေးတယ်လို့ ထောက်ပြကြပါတယ်။ ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားတဲ့ ကိုဉာဏ်ဝင်းအောင်က တင်ပြပေးထားပါတယ်။
ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံ ဂျနီဗာမြို့မှာ စက်တင်ဘာ ၉ ရက်ကနေ ၂၇ ရက်နေ့ထိ ကျင်းပနေတဲ့ ၄၂ ကြိမ်မြောက် ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီ ညီလာခံအတွင်း စက်တင်ဘာ ၁၆ ရက် တနင်္လာညနေပိုင်းကျရင် ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ အထူးစုံစမ်းရေးမှူး Yanghee Lee က မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ပတ်သက်တဲ့ အစီရင်ခံစာကို တင်သွင်းမှာဖြစ်ပါတယ်။
ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီက မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ပတ်သက်ပြီး ထိရောက်တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ ချမှတ်နိုင်ရေးအတွက် Yanghee Lee နဲ့ တွေ့ဆုံဆွေးနွေးခဲ့တယ်လို့ ဂျနီဗာကိုရောက်နေတဲ့ လူ့အခွင့်အရေးလှုပ်ရှားသူ အသံ NGO အဖွဲ့ အမှုဆောင်ဒါရိုက်တာ မောင်ဆောင်းခက VOA ကို ရှင်းပြပါတယ်။
“ကျနော်တို့ Yanghee Lee နဲ့ တွေ့တဲ့အချိန်မှာ ကျနော် အဓိကထား ပြောဖြစ်တာက မြန်မာနိုင်ငံမှာရှိနေတဲ့ ဥပဒေတွေ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးကိုတော့ အဓိကထား ဆွေးနွေးခဲ့တယ်။ အထူးသဖြင့် နိုင်ငံသားများ၏ ပုဂ္ဂိုလ်ဆိုင်ရာ လွတ်လပ်မှုနှင့် လုံခြုံမှုကို ကာကွယ်ပေးရေးဥပဒေကို လက်ရှိအစိုးရနဲ့ တပ်မတော်က အများအပြား သုံးလာပြီး တရားစွဲဆိုမှုတွေ မြင့်တက်လာတယ် ဆိုတဲ့ဟာကို ထောက်ပြခဲ့တယ်။ ဒီဥပဒေကို အမြန်ဆုံး ပြင်ဆင်တဲ့လမ်းကြောင်းပေါ် ရောက်လာအောင် တိုက်တွန်းခဲ့တာရှိတယ်။ တပ်မတော်ရဲ့ တရားစွဲဆိုမှုတွေ၊ နောက်တခုက ရခိုင်မှာ တပ်မတော်ရဲ့ အရပ်သားတွေအပေါ်မှာ တရားလက်လွတ် ဖမ်းဆီးမှုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ဆွေးနွေးခဲ့တာရှိတယ်။ အထူးသဖြင့်တော့ Facebook ကနေပြီးတော့ လတ်တလောမှာ Hate Speech ပြောဆိုနေတဲ့အကောင့်တွေ ပိတ်သိမ်းခဲ့တာတွေရှိတယ်။ သူတို့ Hate Speech လို့ပြောပြီးတော့ လွတ်လပ်စွာ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်ကို ကန့်သတ်တာမျိုး ဖြစ်လာမှာကို ကျနော်တို့ စိုးရိမ်တယ်ဆိုတဲ့အကြောင်းတွေ ပြောတယ်။”
မြန်မာနိုင်ငံ တိုင်းရင်းသားဒေသတွေမှာ အစိုးရတပ်တွေရဲ့ထိုးစစ်ကြောင့် ဒေသခံတွေ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခံရတဲ့ အခြေအနေမျိုး ရောက်လာတာကြောင့် ဒါကို တာဝန်ရှိသူတွေအနေနဲ့ ထိန်းချုပ်ဖို့လိုတယ်ဆိုတာ လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီကို တင်ပြလိုကြောင်း ပြောလာသူက ကချင်လူ့အခွင့်အရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူ ဒေါ်နန်ပူ ဖြစ်ပါတယ်။
“UN လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီကို တိုက်တွန်းလိုတဲ့ အချက်ကတော့ အခုအချိန်မှာ ကျမတို့ ကချင်ဒေသနဲ့ ရှမ်းမြောက်မှာ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခြင်းခံရတဲ့ အခြေအနေတွေ ရပ်တန့်ဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။ ပြီးတော့ အခု ရှမ်းမြောက်မှာဆိုလို့ရှိရင် စစ်ပွဲကြောင့် ပိတ်မိနေတဲ့ အပြစ်မဲ့တဲ့ပြည်သူတွေ၊ အမျိုးသမီးနဲ့ ကလေးတွေ၊ စစ်လက်နက်ကြီးတွေ၊ လေယာဉ်နဲ့ကြဲလို့ ဒဏ်ရာရပြီး သေဆုံးတဲ့လူတွေရှိတယ်။ ပြီးတော့ အမျိုးသမီးတွေ လိင်ပိုင်းဆိုရာ အကြမ်းဖက်ပြီး သတ်ဖြတ်ခြင်းခံရတယ်ဆိုတဲ့ အခြေအနေတွေပေါ့နော်။ ဒါတွေက ကျမတို့ ဆက်တိုက်ဖြစ်နေတယ်။
“နောက်တခုကတော့ လူ့အခွင့်အရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အမျိုးသမီး အခွင့်အရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ကာကွယ်တဲ့လူတွေကို ခြိမ်းခြောက်တာတွေ၊ ဖမ်းဆီး အရေးယူတာတွေ၊ တရားစွဲတာတွေကို ရပ်တန့်ဖို့အတွက် ကျမတို့ တောင်းဆိုလိုတယ်။ နောက်တခုကတော့ စစ်ပွဲတွေ ရပ်ပြီးတော့မှ အမြန်ဆုံး ငြိမ်းချမ်းရေးကို ဖော်ဆောင်ဖို့အတွက် လိုအပ်တယ်။”
ဒေါ်နန်ပူဟာ ပိတ်မိနေတဲ့ ကချင်စစ်ဘေးဒုက္ခသည်အရေးကို ကူညီဆောင်ရွက်ရင်း ၂၀၁၈ မတ်လထဲ အဖမ်းခံရပြီး ၄ လအကြာမှာ ပြန်လွတ်လာသူ ဖြစ်ပါတယ်။
NLD အစိုးရလက်ထက်မှာ လွတ်လပ်မှုတချို့ ရလာတာမှန်ပေမယ့် အခုချိန်ထိ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခံရတာတွေ ဆက်ရှိနေသေးတဲ့အတွက် ဒါတွေကို ထိန်းကြောင်းပြုပြင်နိုင်ရင် အခြေအနေတွေ တိုးတက်လာနိုင်တယ်လို့ မောင်ဆောင်းခက ထောက်ပြပါတယ်။
“ဒီ NLD အစိုးရလက်ထက်မှာမှ ပြဋ္ဌာန်းလိုက်တဲ့ နိုင်လွတ်လုံလို ဟာမျိုးဆိုရင်လည်း တရားစွဲဆိုမှုတွေမှာ အခုဆိုရင် ၂၈ မှုအထိ ရှိလာတာကို ကျနော်တို့ တွေ့ရတယ်။ ငြိမ်းစုစီကိုလည်း ကျနော်တို့က ပိုပြီးကောင်းမွန်တဲ့ အခြေအနေရောက်အောင် မပြင်လာနိုင်ဘူး။ အခုလက်ရှိ မော်ကွန်းဥပဒေကြမ်းလိုဟာမျိုးကလည်း လူတွေရဲ့ သတင်းရယူပိုင်ခွင့်ကို ချိုးဖောက်နေတာ တွေ့ရပြန်တယ်။ လွတ်လပ်စွာ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်ကို ကန့်သတ်ချိုးဖောက်နေတဲ့ ဥပဒေတွေကို ပြင်ဖို့လိုအပ်တယ်။ နောက်တခုကကျတော့ အခြားသော လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှု ဖြစ်စဉ်တွေမှာ ပါဝင်ပတ်သက်နေတဲ့သူတွေကို ကြပ်မတ်ထိန်းကျောင်းပြီးတော့ အရေးယူဆောင်ရွက်တာမျိုးတွေ၊ ကိုယ်ကိုယ်တိုင်ကလည်း ဆင်ခြင်တာမျိုးတွေ လုပ်နိုင်မယ်ဆိုရင်တော့ မြန်မာပြည်ရဲ့ လူ့အခွင့်အရေး အခြေအနေဟာ ပိုမိုပြီး တိုးတက်လာနိုင်မယ့် အလားအလာမှာ ရှိပါတယ်ဗျ။”
၄၂ ကြိမ်မြောက် ကုလလူ့အခွင့်အရေး ညီလာခံမှာ အဓိကထား ဆွေးနွေးနေတာက လူ့အခွင့်အရေးကို ဘယ်လိုကာကွယ်မြှင့်တင်ကြမလဲ ဆိုတာနဲ့ ပြည်သူလူထုရပိုင်ခွင့်၊ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေးနဲ့ ယဉ်ကျေးမှုအခွင့်အရေး၊ လွတ်လပ်စွာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ခွင့် စတဲ့အကြောင်း အရာတွေ ဖြစ်ပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံ လူ့အခွင့်အရေး အခြေနေကိုတော့ စက်တင်ဘာ ၁၆-၁၇ နှစ်ရက်အတွင်း မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေး အထူးကိုယ်စားလှယ် Yanghee Lee ရော၊ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ ကုလအချက်အလက် ရှာဖွေရေးအဖွဲ့ FFM တို့ကပါ အစီရင်ခံစာတွေ တင်သွင်းကြမှာ ဖြစ်ပြီး နောက်ပိုင်းမှာ နိုင်ငံတကာ ကိုယ်စားလှယ်တွေရဲ့ မေးမြန်းချက်တွေကို ရှင်းလင်းဖြေကြားကြမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
-----------------------
[Unicode Version]
မွနျမာ့လူ့အခှင့ျရေးလှုပျရှားသူတှေ Yanghee Lee နဲ့တှေ့ဆုံ
ဂနြီဗာမှာကငြျးပနတေဲ့ ၄၂ ကွိမျမွောကျ ကုလသမဂ်ဂ လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီ ညီလာခံမှာ မွနျမာနိုငျငံအပေါျ ထိရောကျတဲ့ ဆုံးဖွတျခကြျတှေ ခမြှတျနိုငျဖို့ မွနျမာနိုငျငံနဲ့ ပတျသကျလို့ အစီရငျခံစာ ကိုယျတိုငျတငျသှငျးမယ့ျသူတှနေဲ့တှေ့ဆုံပွီး တိုကျတှနျး ဆှေးနှေးခဲ့တာတှရှေိကွောငျး၊ ဂနြီဗာကိုရောကျနတေဲ့ မွနျမာ့လူ့အခှင့ျအရေး တကျကွှလှုပျရှားသူတှကေ VOA ကိုပွောပါတယျ။ NLD အစိုးရ တကျလာပွီးနောကျ လှတျလပျမှုတခြို့ ရလာတာမှနျပမေယ့ျ အခုခြိနျထိ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျခံနရေတာတှေ ဆကျရှိနသေေးတယျလို့ ထောကျပွကွပါတယျ။ ဆကျသှယျမေးမွနျးထားတဲ့ ကိုဉာဏျဝငျးအောငျက တငျပွပေးထားပါတယျ။
ဆှဈဇာလနျနိုငျငံ ဂနြီဗာမွို့မှာ စကျတငျဘာ ၉ ရကျကနေ ၂၇ ရကျနေ့ထိ ကငြျးပနတေဲ့ ၄၂ ကွိမျမွောကျ ကုလသမဂ်ဂ လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီ ညီလာခံအတှငျး စကျတငျဘာ ၁၆ ရကျ တနငျ်လာညနပေိုငျးကရြငျ ကုလသမဂ်ဂ လူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ အထူးစုံစမျးရေးမှူး Yanghee Lee က မွနျမာနိုငျငံနဲ့ပတျသကျတဲ့ အစီရငျခံစာကို တငျသှငျးမှာဖွဈပါတယျ။
ကုလသမဂ်ဂ လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီက မွနျမာနိုငျငံနဲ့ပတျသကျပွီး ထိရောကျတဲ့ ဆုံးဖွတျခကြျတှေ ခမြှတျနိုငျရေးအတှကျ Yanghee Lee နဲ့ တှေ့ဆုံဆှေးနှေးခဲ့တယျလို့ ဂနြီဗာကိုရောကျနတေဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးလှုပျရှားသူ အသံ NGO အဖှဲ့ အမှုဆောငျဒါရိုကျတာ မောငျဆောငျးခက VOA ကို ရှငျးပွပါတယျ။
“ကနြောျတို့ Yanghee Lee နဲ့ တှေ့တဲ့အခြိနျမှာ ကနြောျ အဓိကထား ပွောဖွဈတာက မွနျမာနိုငျငံမှာရှိနတေဲ့ ဥပဒတှေေ ပွုပွငျပွောငျးလဲရေးကိုတော့ အဓိကထား ဆှေးနှေးခဲ့တယျ။ အထူးသဖွင့ျ နိုငျငံသားမြား၏ ပုဂ်ဂိုလျဆိုငျရာ လှတျလပျမှုနှင့ျ လုံခွုံမှုကို ကာကှယျပေးရေးဥပဒကေို လကျရှိအစိုးရနဲ့ တပျမတောျက အမြားအပွား သုံးလာပွီး တရားစှဲဆိုမှုတှေ မွင့ျတကျလာတယျ ဆိုတဲ့ဟာကို ထောကျပွခဲ့တယျ။ ဒီဥပဒကေို အမွနျဆုံး ပွငျဆငျတဲ့လမျးကွောငျးပေါျ ရောကျလာအောငျ တိုကျတှနျးခဲ့တာရှိတယျ။ တပျမတောျရဲ့ တရားစှဲဆိုမှုတှေ၊ နောကျတခုက ရခိုငျမှာ တပျမတောျရဲ့ အရပျသားတှအေပေါျမှာ တရားလကျလှတျ ဖမျးဆီးမှုတှနေဲ့ ပတျသကျပွီး ဆှေးနှေးခဲ့တာရှိတယျ။ အထူးသဖွင့ျတော့ Facebook ကနပွေီးတော့ လတျတလောမှာ Hate Speech ပွောဆိုနတေဲ့အကောင့ျတှေ ပိတျသိမျးခဲ့တာတှရှေိတယျ။ သူတို့ Hate Speech လို့ပွောပွီးတော့ လှတျလပျစှာ ထုတျဖောျပွောဆိုခှင့ျကို ကန့ျသတျတာမြိုး ဖွဈလာမှာကို ကနြောျတို့ စိုးရိမျတယျဆိုတဲ့အကွောငျးတှေ ပွောတယျ။”
မွနျမာနိုငျငံ တိုငျးရငျးသားဒသေတှမှော အစိုးရတပျတှရေဲ့ထိုးစဈကွောင့ျ ဒသေခံတှေ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျခံရတဲ့ အခွအေနမြေိုး ရောကျလာတာကွောင့ျ ဒါကို တာဝနျရှိသူတှအေနနေဲ့ ထိနျးခြုပျဖို့လိုတယျဆိုတာ လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီကို တငျပွလိုကွောငျး ပွောလာသူက ကခငြျလူ့အခှင့ျအရေး တကျကွှလှုပျရှားသူ ဒေါျနနျပူ ဖွဈပါတယျ။
“UN လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီကို တိုကျတှနျးလိုတဲ့ အခကြျကတော့ အခုအခြိနျမှာ ကမြတို့ ကခငြျဒသေနဲ့ ရှမျးမွောကျမှာ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျခွငျးခံရတဲ့ အခွအေနတှေေ ရပျတန့ျဖို့အတှကျဖွဈတယျ။ ပွီးတော့ အခု ရှမျးမွောကျမှာဆိုလို့ရှိရငျ စဈပှဲကွောင့ျ ပိတျမိနတေဲ့ အပွဈမဲ့တဲ့ပွညျသူတှေ၊ အမြိုးသမီးနဲ့ ကလေးတှေ၊ စဈလကျနကျကွီးတှေ၊ လယောဉျနဲ့ကွဲလို့ ဒဏျရာရပွီး သဆေုံးတဲ့လူတှရှေိတယျ။ ပွီးတော့ အမြိုးသမီးတှေ လိငျပိုငျးဆိုရာ အကွမျးဖကျပွီး သတျဖွတျခွငျးခံရတယျဆိုတဲ့ အခွအေနတှေပေေါ့နောျ။ ဒါတှကေ ကမြတို့ ဆကျတိုကျဖွဈနတေယျ။
“နောကျတခုကတော့ လူ့အခှင့ျအရေးနဲ့ ပတျသကျပွီး အမြိုးသမီး အခှင့ျအရေးနဲ့ ပတျသကျပွီး ကာကှယျတဲ့လူတှကေို ခွိမျးခွောကျတာတှေ၊ ဖမျးဆီး အရေးယူတာတှေ၊ တရားစှဲတာတှကေို ရပျတန့ျဖို့အတှကျ ကမြတို့ တောငျးဆိုလိုတယျ။ နောကျတခုကတော့ စဈပှဲတှေ ရပျပွီးတော့မှ အမွနျဆုံး ငွိမျးခမြျးရေးကို ဖောျဆောငျဖို့အတှကျ လိုအပျတယျ။”
ဒေါျနနျပူဟာ ပိတျမိနတေဲ့ ကခငြျစဈဘေးဒုက်ခသညျအရေးကို ကူညီဆောငျရှကျရငျး ၂၀၁၈ မတျလထဲ အဖမျးခံရပွီး ၄ လအကွာမှာ ပွနျလှတျလာသူ ဖွဈပါတယျ။
NLD အစိုးရလကျထကျမှာ လှတျလပျမှုတခြို့ ရလာတာမှနျပမေယ့ျ အခုခြိနျထိ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျခံရတာတှေ ဆကျရှိနသေေးတဲ့အတှကျ ဒါတှကေို ထိနျးကွောငျးပွုပွငျနိုငျရငျ အခွအေနတှေေ တိုးတကျလာနိုငျတယျလို့ မောငျဆောငျးခက ထောကျပွပါတယျ။
“ဒီ NLD အစိုးရလကျထကျမှာမှ ပွဋ်ဌာနျးလိုကျတဲ့ နိုငျလှတျလုံလို ဟာမြိုးဆိုရငျလညျး တရားစှဲဆိုမှုတှမှော အခုဆိုရငျ ၂၈ မှုအထိ ရှိလာတာကို ကနြောျတို့ တှေ့ရတယျ။ ငွိမျးစုစီကိုလညျး ကနြောျတို့က ပိုပွီးကောငျးမှနျတဲ့ အခွအေနရေောကျအောငျ မပွငျလာနိုငျဘူး။ အခုလကျရှိ မောျကှနျးဥပဒကွေမျးလိုဟာမြိုးကလညျး လူတှရေဲ့ သတငျးရယူပိုငျခှင့ျကို ခြိုးဖောကျနတော တှေ့ရပွနျတယျ။ လှတျလပျစှာ ထုတျဖောျပွောဆိုခှင့ျကို ကန့ျသတျခြိုးဖောကျနတေဲ့ ဥပဒတှေကေို ပွငျဖို့လိုအပျတယျ။ နောကျတခုကကတြော့ အခွားသော လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှု ဖွဈစဉျတှမှော ပါဝငျပတျသကျနတေဲ့သူတှကေို ကွပျမတျထိနျးကြောငျးပွီးတော့ အရေးယူဆောငျရှကျတာမြိုးတှေ၊ ကိုယျကိုယျတိုငျကလညျး ဆငျခွငျတာမြိုးတှေ လုပျနိုငျမယျဆိုရငျတော့ မွနျမာပွညျရဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး အခွအေနဟော ပိုမိုပွီး တိုးတကျလာနိုငျမယ့ျ အလားအလာမှာ ရှိပါတယျဗြ။”
၄၂ ကွိမျမွောကျ ကုလလူ့အခှင့ျအရေး ညီလာခံမှာ အဓိကထား ဆှေးနှေးနတောက လူ့အခှင့ျအရေးကို ဘယျလိုကာကှယျမွှင့ျတငျကွမလဲ ဆိုတာနဲ့ ပွညျသူလူထုရပိုငျခှင့ျ၊ နိုငျငံရေး၊ စီးပှားရေး၊ လူမှုရေးနဲ့ ယဉျကြေးမှုအခှင့ျအရေး၊ လှတျလပျစှာ ဖှံ့ဖွိုးတိုးတကျခှင့ျ စတဲ့အကွောငျး အရာတှေ ဖွဈပါတယျ။
မွနျမာနိုငျငံ လူ့အခှင့ျအရေး အခွနေကေိုတော့ စကျတငျဘာ ၁၆-၁၇ နှဈရကျအတှငျး မွနျမာနိုငျငံဆိုငျရာ ကုလသမဂ်ဂ လူ့အခှင့ျအရေး အထူးကိုယျစားလှယျ Yanghee Lee ရော၊ မွနျမာနိုငျငံဆိုငျရာ ကုလအခကြျအလကျ ရှာဖှရေေးအဖှဲ့ FFM တို့ကပါ အစီရငျခံစာတှေ တငျသှငျးကွမှာ ဖွဈပွီး နောကျပိုငျးမှာ နိုငျငံတကာ ကိုယျစားလှယျတှရေဲ့ မေးမွနျးခကြျတှကေို ရှငျးလငျးဖွကွေားကွမှာ ဖွဈပါတယျ။
