ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ့ သတၱဳတူးေဖၚေရးက႑ ဘာေၾကာင့္ မတိုးတက္ပဲ ရွိေနတယ္ဆိုတာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ျမန္မာႏိုင္ငံသတၱဳလုပ္ငန္းရွင္မ်ားအသင္းခ်ဳပ္က ဘူမိေဗဒ ပညာရွင္ ဦးေအးလြင္ရဲ့ အျမင္ ဒုတိယပိုင္းကို ဒီတပတ္မွာ တင္ျပေပးပါ့မယ္။
ဦးေအးလြင္။ ။ “ သတၱဳသယံဇာတသည္ တိုင္းျပည္ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ဖုိ႔ အင္မတန္ စီးပြါးေရး အလားအလာ ေကာင္းတဲ့ အခြင့္အေရးေတြ ရွိရဲ့သားနဲ႔ က်ေနာ္တို႔က ဘယ္လို ေျပာမလဲ မိုးၿပိဳမွာ ေၾကာက္တဲ့ တစ္တီတူးလိုပဲ ဘာမွ မလုပ္ရေသးခင္ကတည္းက စိုးရိမ္စိတ္ေတြ မ်ားၿပီးေတာ့ စည္းကမ္းေတြ ထုတ္ေလ၊ အဲဒီစည္းကမ္း ထုတ္တဲ့ အေပၚမွာ အဲဒီစည္းကမ္းကို ကိုင္တဲ့တာဝန္ရွိတဲ့ လူေတြက ပိုအခြင့္အေရးေတြရေလ ပိုၾကန္႔ၾကာေလ ဆိုတဲ့ အေနထားကို ဒီကေန႔ ေရာက္ရွိေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။”
စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းေတြ ထုတ္မယ္ဆိုရင္ သတၱဳတူးေဖၚဖို႔အတြက္ မတူးေဖၚခင္မွာ ဘာေတြ လုပ္သင့္တယ္ ဆိုတာေတြကိုပါ အေသအခ်ာ သိဖို႔လိုပါတယ္။
ဦးေအးလြင္။ ။“သတၱဳတူးတယ္ ဆိုတာက ဧရိယာ တခုမွာ ဧက တေထာင္ပဲျဖစ္ျဖစ္ ၅၀၀ ပဲျဖစ္ျဖစ္။ ဘူမိေဗဒဘက္က ေျမပံုေရးဆြဲမယ္။ ျဖစ္ေပၚႏိုင္တဲ့ potential ရွိတဲ့ဧရိယာ အလားအလာေကာင္းတဲ့ ဧရိယာကို ရွာေဖြမယ္။ ဒီလို အလားအလာ ေကာင္းတဲ့ ဧရိယာရွာေဖြၿပီးတဲ့အခါမွာ ပိုမိုတိက်တဲ့ detail mapping - အေသးစိတ္ ေျမပံုေတြဆြဲၿပီးေတာ့ စမ္းသပ္ တုိင္းတာမယ္။ အဲဒါ လူနာေဆးကုသလိုပဲ လိုအပ္ရင္ ေျမေအာက္ကို drilling တူးၿပီးေတာ့ ေက်ာက္ခဲနမူနာေတြ ယူမယ္။ တြက္ၿပီးေတာ့ သတၱဳသိုက္ ပမာဏကို အၾကမ္းဖ်င္း တြက္ရမွာေပါ့။ အဆင့္ P1 P2 P3 စသည္ျဖင့္ ဘယ္ေလာက္ အလားအလာ ေကာင္းတယ္ ဆိုတာကို တြက္ၿပီးမွ ေသခ်ာၿပီ ဆိုရင္ အဲဒီ သတၱဳသိုက္ရဲ့ data - အခ်က္အလက္ ore deposit data သတၱဳသိုက္နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို mining engineer သတၱဳတြင္း အင္ဂ်င္နီယာကို ေပးတယ္။
သတၱဳတြင္း အင္ဂ်င္နီယာက ဒါကို မိုင္းဒီဇိုင္း mine design ဆြဲတယ္။ ေငြဘယ္ေလာက္ကုန္က်မယ္ cost ဘယ္ေလာက္ရွိမလဲ တြက္တယ္။ ဘယ္လို ထုတ္ရမလဲ တြက္တယ္။ open pit ေျမေပၚမွာ ထုတ္မလား။ underground ေျမေအာက္တူးၿပီး ထုတ္မလား စသည္ျဖင့္။ ၿပီးေတာ့မွ ဒီသတၱဳကို သန္႔စင္မယ့္ metallurgy engineer သတၱဳေဗဒ အင္ဂ်င္နီယာက အဲဒီ သတၱဳ ထြက္လာရင္ သန္႔စင္ စားရိ္တ္ ဘယ္ေလာက္ ရွိမလဲ။ ဘယ္လို စံနစ္မ်ိဳးနဲ႔ သန္႔စင္မလဲ။ ဘယ္ေလာက္ ရင္းႏွီးရမလဲ ဆိုတာကို တြက္တယ္။ ၿပီးေတာ့မွ အဲဒီစားရိတ္ cost ေတြ အားလံုးကို ခန္႔မွန္း cost ေတြ အားလံုးကို တြက္ခ်က္ၿပီးမွ investor လို႔ေခၚတဲ့ ရင္းႏွီးျမႈပ္ႏွံတဲ့လူကို တင္ျပတဲ့ အခါမွာ ရင္းႏွီးျမႈပ္ႏွံမယ့္ သူက ေနာက္ ၅ ႏွစ္ ဒါမွမဟုတ္ ေနာက္ ဆယ္ႏွစ္ - ကမာၻမွာ ဒီသတၱဳ ေစ်းကြက္ ဘယ္ေလာက္ ျဖစ္ႏုိင္မလဲ၊ ဆိုတာကို တြက္ခ်က္ၿပီးမွ ရင္းမယ္ ဆိုတဲ့ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ သူခ်မွ၊ သတၱဳတြင္း လုပ္ေတာ့မယ္ ဆိုတဲ့ ပဏာမ အစျဖစ္သြားတယ္။
အဲဒီအခ်ိန္က်မွ Production လုပ္ေတာ့မယ္၊ ထုတ္လုပ္မႈလုပ္ငန္း လုပ္ေတာ့မယ္လို႔ ဆံုးျဖတ္တဲ့ အခ်ိန္က်မွ ခုနေျပာတဲ့ သဘာဝ ပတ္ဝန္းက်င္ကာကြယ္ရမယ့္ အခ်က္အလက္ေတြ၊ EIA (Environmental Impact Assessment) report အစီရင္ခံစာေတြ၊ EMP (Environmental Management Plan) report အစီရင္ခံစာေတြ ကိုလုပ္ရမယ္။”
သတၱဳတူးေဖၚမႈေၾကာင့္ ပတ္ဝန္းက်င္ကို ဘယ္ေလာက္ရိုက္ခတ္မႈရွိမယ္ ဝန္းက်င္မပ်က္စီးေအာင္ ဘယ္လိုစီစဥ္ ထိန္းသိမ္းမယ္ ဆိုတာကိုတင္ျပတဲ့ ဒီ EIA- EMP အစီရင္ခံစာေတြ ထုတ္တဲ့အဆင့္ဟာ သတၱဳမိုင္းတခု ျဖစ္လာေစမယ့္ ေနာက္ဆံုး အဆင့္ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာေတာ့ ဒီအစီရင္ခံစာေတြကို အရင္တင္ခိုင္း ေနတာေတြ႔ရတယ္လုိ႔ ေျပာပါတယ္။
ဦးေအးလြင္။ ။“ အခုဟာက ေျပာင္းျပန္ျဖစ္ေနတယ္။ လုပ္ငန္းမစခင္ စာရြက္ေပၚမွာ ေရးတဲ့ ပတ္ဝန္းက်င္ ကာကြယ္ေရး EMP တို႔ ဘာတို႔ ဆိုတာက ေစာေသးတယ္။ အဲဒီအေပၚမွာပဲ လုပ္ပိုင္ခြင့္ တခု အေနနဲ႔ မလိုလားအပ္တဲ့ ကုန္က်စားရိတ္ေတြ အမ်ားႀကီး ျဖစ္ေနတယ္။ ဘာမွ မဟုတ္ပဲနဲ႔ ဘူမိေဗဒ ေျမပံုေရးဆြဲတာထက္၊ စမ္းသပ္တိုင္းတာတာထက္ ပတ္ဝန္းက်င္တခုလံုး ထိခိုက္မွာကို စိုးရိမ္ၿပီးေတာ့ မလိုလားအပ္တဲ့ ကုန္က်စားရိတ္ေတြနဲ႔ အခ်ိန္ၾကန္႔ၾကာတဲ့ ပတ္ဝန္းက်င္သုေတသန စာတမ္းေတြ စာရြက္ေပၚမွာ ျပဳစုေနတာေတြသည္ ဒါဟာ လြဲမွားတဲ့ အခ်က္ တခ်က္လို႔တိတိက်က် ဒါကို က်ေနာ္ေျပာလိုပါတယ္။
သတၱဳတြင္းတခု ျဖစ္လာဖို႔ အခ်ိန္က အေဝးႀကီးက်န္ေသးတယ္။ လက္ရွိျမန္မာႏိုင္ငံ တႏိုင္ငံလံုးရဲ့ ပိုင္နက္ ေျမဧရိယာ စုစုေပါင္းရဲ့ .၄ % ပဲရွိပါတယ္။ ဒါကို စံနစ္တက် ျပန္သံုးရင္ ရပါတယ္။ စံနစ္တက် ျပန္ထိန္းရင္ ရပါတယ္။ ေနရာတိုင္းလည္း မပ်က္စီးပါဘူး။ ပ်က္စီးမွာ စိုးလို႔ ႀကိဳတင္ကာကြယ္ရင္းနဲ႔ တရားဝင္ လုပ္သူေတြရဲ့ အခက္အခဲေတြနဲ႔ ၾကန္႔ၾကာတဲ့အခါ တရားမဝင္ လုပ္တာေတြက ပိုျမန္ဆန္လာ ၿပီးေတာ့ တရားမဝင္ လုပ္တာေတြက မ်ားလာပါတယ္။ ဒီလို တရားမဝင္ လုပ္သူေတြ ပိုမ်ားသထက္ မ်ားလာရင္ တရားမဝင္ လုပ္ငန္းေတြေၾကာင့္ တကယ္တမ္း တူးတဲ့အခါက်ရင္ ပ်က္စီးလာၿပီးေတာ့ ထိန္းသိမ္းမယ့္ လူေတြကလည္း မရိွပါဘူး။”
ျမန္မာႏုိင္ငံက သြားလာရခက္ခဲတဲ့ ေဝးလံေခါင္သီတဲ့ ေဒသေတြမွာရွိတဲ့ သတၱဳသိုက္ေတြမွာ ေတြ႔ရတတ္တာက ဗဟုသုတ သိပ္မရွိေသးတဲ့ ေဒသခံေတြကို အဖြဲ႔အစည္းတခ်ိဳ႕က လွည့္ဖ်ားတာမ်ိဳး လုိ႔ ေျပာပါတယ္။
ဦးေအးလြင္။ ။“ဗဟုသုတအားနဲတဲ့ ေဒသခံေတြကို နည္းမ်ိဳးစံုနဲ႔ တခ်ိဳ႕ CSR ပဲေျပာေျပာ အရပ္ဖက္အဖြဲ႔အစည္းပဲ ဆိုဆို၊ ဒီလူေတြက တရားဝင္မွန္းမသိ တရားမဝင္မွန္း မသိပဲနဲ႔ ဥပမာ ရြာတရြာမွာဆို လူနာတင္ယာဥ္ ကားတစီး လႈလိုက္တာနဲ႔ အဲဒီအဖြဲ႔ဟာ ေက်းဇူးရွင္ အဖြဲ႔ႀကီးျဖစ္ၿပီးေတာ့ တရားမဝင္ တူးေနတာပါ။ အဲဒီအဖြဲ႔က ရြာသားေတြကို ပိုက္ဆံေတြ ထုတ္ေပးၿပီးေတာ့ တကယ္တမ္း တရားဝင္လာတဲ့ အဖြဲ႔ေတြကို တရားမဝင္ေအာင္ ကန္႔ကြက္ခိုင္းတယ္။ ဆႏၵျပခိုင္းေနတာ။ ”
“ အဲဒီအခါမွာ တရားမဝင္လုပ္တဲ့ လူေတြက တရားဝင္ လုပ္ၿပီးေတာ့ တရားဝင္စံနစ္တက်လုပ္မယ့္ ပညာရွင္ပါတဲ့ အဖြဲ႔ေတြက ဝင္လုိ႔ မရေတာ့ဘူး။ အဲဒီလို အေျခခံ ဗဟုသုတအားနဲတဲ့ ျပည္သူေတြကိုလည္း တလြဲအထင္လြဲေအာင္လို႔ တရားေတြေဟာ၊ မိမိအက်ိဳးစီးပြါးကို ေရွ႕တန္းတင္မယ့္ အဖြဲ႔အစည္းေတြကလည္း ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ မ်ားသထက္ မ်ားလာတာကို ျပန္လည္ သံုးသပ္သင့္ပါတယ္။ ”
ဒါ့အျပင္ သတၱဳတူးေဖၚခြင့္အတြက္ သက္တမ္းတိုးရာမွာ ႏွစ္အဆက္ဆက္ အခြန္ေတြေဆာင္ၿပီး စံနစ္တက် လုပ္ေနတဲ့ သတၱဳတြင္းေတြအတြက္ လြယ္ကူေအာင္ လုပ္ေပးသင့္ပါတယ္။
ဦးေအးလြင္။ ။“ဒါေတြ အားလံုးဟာ အလြယ္တကူ သက္တမ္းတိုးေပးရမယ္။ သတၱဳတြင္းတခုဟာ အနဲဆံုး အႏွစ္ အစိတ္- ငါးဆယ္ေပးရမွာ ၅ ႏွစ္- ၅ ႏွစ္ သက္တမ္းတိုးတယ္ ဆိုတာ တခါတခါ တိုးလိုက္ရင္း ေအာက္ေျခလူတန္းစားေတြ နားလည္ေအာင္ လိုက္ေျပာရတယ္ ဆိုတဲ့စံနစ္ဟာ မဟုတ္ဖူး။ ဒီကုမၸဏီသည္ ေငြေရးေၾကးေရး ေတာင့္တင္းသလား၊ သူထုတ္လုပ္တဲ့ ကာလမွာ နည္းစံနစ္ေတြ မွန္သလား၊ ထြက္တဲ့ သတၱဳကိုလည္း အစိုးရကို အခ်ိဳးက် ေပးသလား။ အခြန္ေငြ ေဆာင္သလား။ ပတ္ဝန္းက်င္ထိခိုက္မႈ အားနဲေအာင္၊ မထိခိုက္ေအာင္ သူဘယ္လို ကာကြယ္ ထားသလဲ။ ဘယ္လို ထိန္းသိမ္းထားသလဲ။ ရပ္အက်ိဳးရြာအက်ိဳးေတြ သူဘာေတြ လုပ္သလဲ။ ဆိုတဲ့ တိုင္းတာတဲ ေပတံနဲ႔ တိုင္းတာတာေတြက ရွိၿပီးသားပဲ။ ဒါကို အလြယ္တကူ ဆက္လက္ လုပ္ႏိုင္ေအာင္ လုပ္ေပးဖို႔ လိုတယ္။ ခုေတာ့ ႏွစ္ေပါင္းေျမာက္မ်ားစြာ အဆင့္အတန္းရွိတဲ့ ကမာၻေက်ာ္ မိုင္းေတြက ပ်က္စီးသြားၿပီ။ ဘာေၾကာင့္လည္း ဆိုေတာ့ တရားဝင္ထုတ္တဲ့ လူေတြကို ခက္ခဲေအာင္ လုပ္လိုက္တာေၾကာင့္ျဖစ္တယ္။”
သတၱဳက႑ဟာ ျမန္မာႏုိင္ငံတိုးတက္ဖြံ႔ၿဖိဳးေရးအတြက္ သိပ္အေရးပါတာေၾကာင့္ သီးျခားဝန္ႀကီးဌာန တခုထားၿပီး ထိန္းခ်ဳပ္သင့္တယ္လို႔လည္း ေျပာပါတယ္။
ဦးေအးလြင္။ ။ “သတၱဳက႑သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ အေရးႀကီးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ က်ေနာ္တို႔က သေဘာ သဘာဝခ်င္း အေျခခံခ်င္း မတူေသာ ဥပမာ- သစ္ေတာလုပ္ငန္းနဲ႔ သတၱဳလုပ္ငန္းသည္ ေျမေပၚေျမေအာက္ကတည္းက ကြာပါတယ္။ ဘဝခ်င္း မတူပါဘူး။ တေခတ္တခါက မေလးရွားမွာလည္း ဝန္ႀကီးဌာန တခုထဲကိုု ပူးေပါင္းဖြဲ႔ထားတယ္။ Ministry of Natural Resource and Environmental Conservation သဘာဝသယံဇာတနဲ႔ ပတ္ဝန္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရး ဝန္ႀကီးဌာန ဆိုၿပီး မေလးရွားမွာ ဖြဲ႔တယ္။ အခု အစိုးရသစ္က ေျပာင္းလိုက္ပါတယ္။ သူက Land Water and Natural Resource Ministry လို႔ပဲ လုပ္လိုက္တယ္။ ေျမႀကီးကလည္း သယံဇာတထဲမွာ ပါတဲ့အတြက္ ေျမကိစၥေတြ အားလံုး Land Department ေရာ Water Department ေရာ Mineral ေတြ အားလံုးပါ အကုန္လံုး ေပါင္းတဲ့ ဝန္ႀကီးဌာန တခု။”
“ အဲဒီေတာ့ နဂိုက ေပါင္းထားတဲ့ Environmental Conservation ေခၚတဲ့ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ကာကြယ္ ထိန္းသိမ္းေရး ဝန္ႀကီးဌာနက ဘယ္ေရာက္သြားသလဲ ဆိုေတာ့ Climate Change နဲ႔ Environmental ဝန္ႀကီးဌာန ဆိုၿပီး ေျပာင္းထား လိုက္တယ္။ ဒါေလးေတြကိုလည္း ၾကည့္ၿပီး ဥပမာယူဖို႔ လိုပါတယ္။ က်ေနာ္တို႔က သတၱဳ အသင္းအေနနဲ႔ ေတြ႔ရွိခ်က္ကေလးေတြကို အၾကမ္းဖ်င္း တင္ျပတာ ျဖစ္ပါတယ္။ သတၱဳက႑ တုိးတက္ျခင္း မတိုးတက္ျခင္း ဆိုတာ သတၱဳ ထုတ္လုပ္တဲ့ လူမွာ တာဝန္ရွိသလို နည္းဥပေဒေတြ ေဖၚထုတ္တဲ့ လူေတြ၊ မူဝါဒေတြ ေရးဆြဲတဲ့ လူေတြ၊ ေနာက္ စီမံခန္႔ခြဲတဲ့ ဌာနမွာလည္း တာဝန္ရွိတယ္။ ပညာရွင္မွာလည္း တာဝန္ရွိတယ္။ အဲဒါေတြ အားလံုးက ေပါင္းစည္းတာဝန္ရွိတယ္။”
ျမန္မာႏိုင္ငံသတၱဳလုပ္ငန္းရွင္မ်ားအသင္းခ်ဳပ္က ဘူမိေဗဒ ပညာရွင္ ဦးေအးလြင္ရဲ့ ေျပာၾကားခ်က္နဲ႔ပဲ ဒီသီတင္းပတ္အတြက္ သိပၸံနဲ႔နည္းပညာက႑ကို ဒီမွာပဲ ရပ္နားလိုက္ပါရေစ။
