(Zawgyi/Unicode)
ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံက ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်စခန်းတွင်း မီးလောင်မှုသတင်းကို ဗွီအိုအေမြန်မာပိုင်းသတင်းထောက် မဆုမွန်က ပြောပြပေးပါမယ်။
သိန်းချီတဲ့ ရိုဟင်ဂျာတွေ ခိုလှုံနေတဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ ကော့ဇ်ဘဇားခရိုင်က ကုတုပလောင်ဒုက္ခသည်စခန်း အမှတ်(၁) မှာ ဒီကနေ့ အစောပိုင်းက မီးလောင်မှုဖြစ်ပွားရာမှာ ထိခိုက်ပျက်စီးမှု ကြီးမားတဲ့အကြောင်း ဒုက္ခသည်တွေက ပြောပါတယ်။ မီးလောင်မှုကြောင့် အမျိုးသမီးနဲ့ ကလေးတချို့ ထိခိုက်ဒဏ်ရာရခဲ့ပေမဲ့ အသေအပျောက်တော့ မရှိဘူးလို့လည်း ရိုဟင်ဂျာ ဒုက္ခသည်တဦးဖြစ်တဲ့ ဦးအီစလံက ပြောပါတယ်။
"ကောဇ်ဘဇားခရိုင် ဒုက္ခသည်စခန်းအမှတ် ၁ မှာ ဂတ်စ်မီးဖိုးကနေတဆင့် နေအိမ်အလုံး ၃၂၇ လုံးမီးထဲပါသွားပြီး ၁၀၅လုံးပျက်စီးသွားတယ်။ လောလောဆယ်က သူတို့မီးလောင်တော့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ဘက်ကရော မီးသတ်ကားတွေလည်းလာတယ်ဗျာ။ ဒုက္ခသည်စခန်းက ကမ့်အနီးအနားက မီးသတ်ကားတွေပါ။ လာငြိမ်းပေးတာ မီးက တော်တော်များတယ်။ အခုက အိမ်ခြေက ၃၀၀ ကျော်မီးထဲပါသွားတော့ သူတို့မှာရှိသမျှ အိမ်ထဲမှာ စုဆောင်းထားတဲ့ စားနပ်ရိက္ခာနဲ့ ပစ္စည်းတွေ အကုန်လုံး ပျက်စီးဆုံးရှုံးသွားတယ်။ ကလေးလေးတွေနဲ့ အမျိုးသမီးတချို့တော့ ထိခိုက်ဒဏ်ရာရခဲ့တယ်။"
ဒုက္ခသည်စခန်းအတွင်း ချက်ပြုတ်ရာမှာ အသုံးပြုလေ့ရှိကြတဲ့ ဂတ်စ်မီးဖိုကနေ မီးလောင်မှု စတင်ဖြစ်ပွားတာလို့လည်း ဒုက္ခသည်တွေက ပြောပါတယ်။ စခန်းတွင်းက ဒုက္ခသည်တွေအရေးဆောင်ရွက်နေတဲ့ ARSPH ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ရခိုင်ပြည်နယ်က ရိုဟင်ဂျာအဖွဲ့အစည်းရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ Mohib Ullah ကတော့ အခုအခါ မီးဘေးသင့်ဒုက္ခသည်တွေအတွက် ယာယီကယ်ဆယ်ရေးစခန်းတွေ ဖွင့်လှစ်ပေးထားတယ်လို့ ပြောပါတယ်။
"ဟုတ်တယ်။ ဒီကနေ့မနက် ၈ နာရီကျော်ကျော်မှာ အိမ်မှာ ဂတ်စ်အိုးရှိတယ်လေ။ အဲ့ဒီ့ ဂတ်စ်အိုးကနေ ပေါက်သွားလို့ အဲ့တာ မီးလောင်လို့ အိမ်ခြေ အတော်တော်များများ မီးလောင်သွားတယ်။ မနက်က မီးသတ်ကားတွေ သုံးစီးတောင် လာပြီးသတ်လိုက်တာ မဟုတ်ရင် တော်တော်များများကို လောင်သွားမှာ ကျေးဇူးတော်တော်တင်တယ်။ အခုလည်း လူတွေက အိမ်တွေကိုဖျက်တယ် မီးလောင်မှာ စိုးလို့ အဲ့ဒီ့မှာတင်လည်း ဆုံးရှုံးသွားတာ မနည်းဘူး။ အခုကတော့ လောလောဆယ် စာရင်းဇယားပြုစုနေတယ်။ အခုမီးလောင်သွားတဲ့နေရာတွေကို ရှင်းလင်းနေတယ် မီးလောင်ပျက်စီးသွားတဲ့နေရာတွေမှာ အသစ်ပြန်လည်ဆောက်လုပ်ဖို့အတွက် သစ်တွေ၊ ဝါးတွေနဲ့ စနေကြတယ်။ ကြိုးစားနေကြတယ် အကုန်လုံးက ဝိုင်းလုပ်နေကြတယ်။ အခု NGO တွေရော ဘင်္ဂလားအစိုးရဘက်ကရော ဝိုင်းပြီး ကူညီပေးနေကြတယ်။ အခုက ကမ့်ထဲမှာက ကိုရိုနာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး Lock Down လုပ်ထားတာလေ။ ဒါပေမဲ့ ကျနော်တို့က နဂိုကတည်းကလည်း အတူတူပဲ အရင်ကရောအခုရော Lock Down နေနေကြရတာပါပဲ မထူးပါဘူးဗျာ ဒါပေမဲ့ အပြင်ကလူတွေတော့ အထဲကို လုံးဝပေးမဝင်ဘူး။"
ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည် ဦးအီစလံကတော့ COVID-19 ကပ်ရောဂါကြောင့် သွားလာလှုပ်ရှားမှုတွေ ကန့်သတ်ထားချိန်မှာ တစ်ပူပေါ် နှစ်ပူဆင့်ဆိုသလို ကြုံခဲ့ရတဲ့ အခြေအနေကြောင့် အခက်အခဲဖြစ်နေသူတွေကို အမြန်ဆုံးအကူအညီပေးဖို့ လိုတယ်လို့ပြောပါတယ်။
"မီးဘေးသင့်တဲ့ ဒုက္ခသည်တွေကို အမြန်ဆုံး အကူညီပေးပါလို့ ကျနော်တို့က တောင်းဆိုချင်ပါတယ်။ သူတို့မှာ အရမ်းဒုက္ခရောက်ပါတယ်။ မိုးရာသီလည်းရောက်တော့မယ်။ အခုက ဥပုသ်လလည်းဖြစ်နေတာဆိုတော့ သူတို့ကို အမြန်ဆုံး မကူပေးရင် အတော်တော်လေး အတိဒုက္ခရောက်ကြမှာပါ။ ဒါကြောင့် UNHCR နဲ့ WFP ကနေ အမြန်ဆုံးလာရောက်ကူညီပေးဖို့ကိုလည်း အလေးအနက်တောင်းဆိုပါတယ်။"
၂၀၁၇ ထဲတုန်းက ရခိုင်ပြည်နယ်မှာ ARSA ရိုဟင်ဂျာ အစွန်းရောက်အဖွဲ့ကို လိုက်လံနှိမ်နင်းတဲ့ မြန်မာစစ်တပ်ရဲ့ စစ်ဆင်ရေးတွေ နောက်ဆက်တွဲအဖြစ် သိန်းနဲ့ချီတဲ့ ရိုဟင်ဂျာတွေ အိမ်နီးချင်း ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံကို ထွက်ပြေးခဲ့ကြတာပါ။ မြန်မာအစိုးရကတော့ ရိုဟင်ဂျာဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းကို တရားဝင်လက်မခံပေမဲ့ ဒုက္ခသည်တွေကို စိစစ်ပြီး ပြန်လည်လက်ခံဖို့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံနဲ့ရော၊ ကုလသမဂ္ဂနဲ့ပါ နားလည်မှုစာချွန်လွှာတွေ သီးခြားလက်မှတ်ရေးထိုးထားပါတယ်။ မြန်မာအစိုးရနဲ့ ကုလသမဂ္ဂကြား နားလည်မှု စာချွန်လွှာကိုတော့ ဒီသီတင်းပတ်ထဲမှာပဲ သက်တမ်းတိုးလိုက်ပေမဲ့ COVID-19 ကပ်ရောဂါ ကြုံနေရတဲ့အတွက် ဒုက္ခသည်တွေနေရပ်ပြန်ရေး အထောက်အကူပေးရေး အစီအစဉ်ကို ယာယီရပ်ဆိုင်းထားရကြောင်းလည်း ဒုက္ခသည်များဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂမဟာမင်းကြီးရုံး (UNHCR) ပြောခွင့်ရက ဗွီအိုအေကို ပြောဆိုထားပါတယ်။
[Unicode Version]
ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျစခနျးတှငျး မီးလောငျမှုဖွဈပှား
ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံက ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျစခနျးတှငျး မီးလောငျမှုသတငျးကို ဗှီအိုအမွေနျမာပိုငျးသတငျးထောကျ မဆုမှနျက ပွောပွပေးပါမယျ။
သိနျးခြီတဲ့ ရိုဟငျဂြာတှေ ခိုလှုံနတေဲ့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံ ကော့ဇျဘဇားခရိုငျက ကုတုပလောငျဒုက်ခသညျစခနျး အမှတျ(၁) မှာ ဒီကနေ့ အစောပိုငျးက မီးလောငျမှုဖွဈပှားရာမှာ ထိခိုကျပကြျစီးမှု ကွီးမားတဲ့အကွောငျး ဒုက်ခသညျတှကေ ပွောပါတယျ။ မီးလောငျမှုကွောင့ျ အမြိုးသမီးနဲ့ ကလေးတခြို့ ထိခိုကျဒဏျရာရခဲ့ပမေဲ့ အသအေပြောကျတော့ မရှိဘူးလို့လညျး ရိုဟငျဂြာ ဒုက်ခသညျတဦးဖွဈတဲ့ ဦးအီစလံက ပွောပါတယျ။
"ကောဇျဘဇားခရိုငျ ဒုက်ခသညျစခနျးအမှတျ ၁ မှာ ဂတျဈမီးဖိုးကနတေဆင့ျ နအေိမျအလုံး ၃၂၇ လုံးမီးထဲပါသှားပွီး ၁၀၅လုံးပကြျစီးသှားတယျ။ လောလောဆယျက သူတို့မီးလောငျတော့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှဘကျကရော မီးသတျကားတှလေညျး လာတယျဗြာ။ ဒုက်ခသညျစခနျးက ကမ့ျအနီးအနားက မီးသတျကားတှပေါ။ လာငွိမျးပေးတာ မီးက တောျတောျမြားတယျ။ အခုက အိမျခွကေ ၃၀၀ ကြောျမီးထဲပါသှားတော့ သူတို့မှာရှိသမြှ အိမျထဲမှာ စုဆောငျးထားတဲ့ စားနပျရိက်ခာနဲ့ ပစ်စညျးတှေ အကုနျလုံး ပကြျစီးဆုံးရှုံးသှားတယျ။ ကလေးလေးတှနေဲ့ အမြိုးသမီးတခြို့တော့ ထိခိုကျဒဏျရာရခဲ့တယျ။"
ဒုက်ခသညျစခနျးအတှငျး ခကြျပွုတျရာမှာ အသုံးပွုလေ့ရှိကွတဲ့ ဂတျဈမီးဖိုကနေ မီးလောငျမှု စတငျဖွဈပှားတာလို့လညျး ဒုက်ခသညျတှကေ ပွောပါတယျ။ စခနျးတှငျးက ဒုက်ခသညျတှအေရေးဆောငျရှကျနတေဲ့ ARSPH ငွိမျးခမြျးရေးနဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ ရခိုငျပွညျနယျက ရိုဟငျဂြာအဖှဲ့အစညျးရဲ့ ဥက်ကဋ်ဌ Mohib Ullah ကတော့ အခုအခါ မီးဘေးသင့ျဒုက်ခသညျတှအေတှကျ ယာယီကယျဆယျရေးစခနျးတှေ ဖှင့ျလှဈပေးထားတယျလို့ ပွောပါတယျ။
"ဟုတျတယျ။ ဒီကနေ့မနကျ ၈ နာရီကြောျကြောျမှာ အိမျမှာ ဂတျဈအိုးရှိတယျလေ။ အဲ့ဒီ့ ဂတျဈအိုးကနေ ပေါကျသှားလို့ အဲ့တာ မီးလောငျလို့ အိမျခွေ အတောျတောျမြားမြား မီးလောငျသှားတယျ။ မနကျက မီးသတျကားတှေ သုံးစီးတောငျ လာပွီးသတျလိုကျတာ မဟုတျရငျ တောျတောျမြားမြားကို လောငျသှားမှာ ကြေးဇူးတောျတောျတငျတယျ။ အခုလညျး လူတှကေ အိမျတှကေိုဖကြျတယျ မီးလောငျမှာ စိုးလို့ အဲ့ဒီ့မှာတငျလညျး ဆုံးရှုံးသှားတာ မနညျးဘူး။ အခုကတော့ လောလောဆယျ စာရငျးဇယားပွုစုနတေယျ။ အခုမီးလောငျသှားတဲ့နရောတှကေို ရှငျးလငျးနတေယျ မီးလောငျပကြျစီးသှားတဲ့နရောတှမှော အသဈပွနျလညျဆောကျလုပျဖို့အတှကျ သဈတှေ၊ ဝါးတှနေဲ့ စနကွေတယျ။ ကွိုးစားနကွေတယျ အကုနျလုံးက ဝိုငျးလုပျနကွေတယျ။ အခု NGO တှရေော ဘငျ်ဂလားအစိုးရဘကျကရော ဝိုငျးပွီး ကူညီပေးနကွေတယျ။ အခုက ကမ့ျထဲမှာက ကိုရိုနာနဲ့ ပတျသကျပွီး Lock Down လုပျထားတာလေ။ ဒါပမေဲ့ ကနြောျတို့က နဂိုကတညျးကလညျး အတူတူပဲ အရငျကရောအခုရော Lock Down နနေကွေရတာပါပဲ မထူးပါဘူးဗြာ ဒါပမေဲ့ အပွငျကလူတှတေော့ အထဲကို လုံးဝပေးမဝငျဘူး။"
ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျ ဦးအီစလံကတော့ COVID-19 ကပျရောဂါကွောင့ျ သှားလာလှုပျရှားမှုတှေ ကန့ျသတျထားခြိနျမှာ တဈပူပေါျ နှဈပူဆင့ျဆိုသလို ကွုံခဲ့ရတဲ့ အခွအေနကွေောင့ျ အခကျအခဲဖွဈနသေူတှကေို အမွနျဆုံးအကူအညီပေးဖို့ လိုတယျလို့ပွောပါတယျ။
"မီးဘေးသင့ျတဲ့ ဒုက်ခသညျတှကေို အမွနျဆုံး အကူညီပေးပါလို့ ကနြောျတို့က တောငျးဆိုခငြျပါတယျ။ သူတို့မှာ အရမျးဒုက်ခရောကျပါတယျ။ မိုးရာသီလညျးရောကျတော့မယျ။ အခုက ဥပုသျလလညျးဖွဈနတောဆိုတော့ သူတို့ကို အမွနျဆုံး မကူပေးရငျ အတောျတောျလေး အတိဒုက်ခရောကျကွမှာပါ။ ဒါကွောင့ျ UNHCR နဲ့ WFP ကနေ အမွနျဆုံးလာရောကျကူညီပေးဖို့ကိုလညျး အလေးအနကျတောငျးဆိုပါတယျ။"
၂၀၁၇ ထဲတုနျးက ရခိုငျပွညျနယျမှာ ARSA ရိုဟငျဂြာ အစှနျးရောကျအဖှဲ့ကို လိုကျလံနှိမျနငျးတဲ့ မွနျမာစဈတပျရဲ့ စဈဆငျရေးတှေ နောကျဆကျတှဲအဖွဈ သိနျးနဲ့ခြီတဲ့ ရိုဟငျဂြာတှေ အိမျနီးခငြျး ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံကို ထှကျပွေးခဲ့ကွတာပါ။ မွနျမာအစိုးရကတော့ ရိုဟငျဂြာဆိုတဲ့ အသုံးအနှုနျးကို တရားဝငျလကျမခံပမေဲ့ ဒုက်ခသညျတှကေို စိစဈပွီး ပွနျလညျလကျခံဖို့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံနဲ့ရော၊ ကုလသမဂ်ဂနဲ့ပါ နားလညျမှုစာခြှနျလှှာတှေ သီးခွားလကျမှတျရေးထိုးထားပါတယျ။ မွနျမာအစိုးရနဲ့ ကုလသမဂ်ဂကွား နားလညျမှု စာခြှနျလှှာကိုတော့ ဒီသီတငျးပတျထဲမှာပဲ သကျတမျးတိုးလိုကျပမေဲ့ COVID-19 ကပျရောဂါ ကွုံနရေတဲ့အတှကျ ဒုက်ခသညျတှနေရေပျပွနျရေး အထောကျအကူပေးရေး အစီအစဉျကို ယာယီရပျဆိုငျးထားရကွောငျးလညျး ဒုက်ခသညျမြားဆိုငျရာ ကုလသမဂ်ဂမဟာမငျးကွီးရုံး (UNHCR) ပွောခှင့ျရက ဗှီအိုအကေို ပွောဆိုထားပါတယျ။
