ဆီးရီးယားနိုင်ငံ မြောက်ပိုင်းက ကာ့ဒ်ပစ်မှတ်တွေကို တူရကီစစ်ဘက်က ဗုဒ္ဓဟူးနေ့မှာ စတင် တိုက်ခိုက်လိုက်တာ နဲ့အမျှ အဲဒီဒေသမှာ စစ်ဘေးကြီး ကျရောက်နေပါပြီ။ ဒီဖြစ်ရပ်အပေါ် အမေရိကန်က ကိုယ့်ရဲ့ အခိုင်အမာ မဟာမိတ် ကာ့ဒ်တွေ အပေါ် သစ္စာဖောက်လိုက်တာ အဖြစ် အာရပ်ဘ်နိုင်ငံတွေက လေ့လာသူတွေက မြင်ပါတယ်။ တူရကီ-ဆီးရီးယား နယ်စပ် တလျှောက်မှာ ထူထောင်ဖို့ အဆိုပြုထားတဲ့ ဘေးကင်းဇုံဟာ အရပ်သားတွေကို အကာအကွယ်ပေးနိုင်မှာ မဟုတ်ဘူးလို့ UNHCR က အစောပိုင်းမှာ သတိပေးထားပါတယ်။ ဗွီအိုအေ သတင်းထောက်တွေ ဖြစ်ကြတဲ့ Edward Yeranian ၊ Dale Gavlak နဲ့ Lisa Schlein တို့ရဲ့သတင်းလွှာတွေကို စုစည်းကောက်နုတ်ပြီး ကိုကျော်ကျော်သိန်းက ဆက်ပြောပြပါမယ်။
ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းက ကာ့ဒ် SDF လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့တွေကို စစ်ဆင်ရေးစတင်ဖို့ အတွက် တူရကီ စစ်လေယာဉ်တွေ ဆီးရီးယားလေပိုင်နက်ထဲ ဝင်လာတာကို ဆီးရီးယားအစိုးရပိုင် ရုပ်သံသတင်းဌာနက ထုတ်လွှင့်ပြသပါတယ်။ နိုင်ငံပိုင် ရုပ်သံဌာန က တွေ့ဆုံမေးမြန်းထားတဲ့ နိုင်ငံတဝန်း ဆီးရီးယားနိုင်ငံသားတွေက ဒီတိုက်ခိုက်မှုကို ပြစ်တင်ရှုတ်ချကြပါတယ်။
တူရကီရဲ့တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းဒေသမှာ ကြီးမားတဲ့ပျက်စီးမှုတွေ ဖြစ်နေပြီလို့ ဆီးရီးယား လူ့အခွင့်အရေး အခြေအနေ လေ့လာစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့က Rami Abdel Rahman က အာရပ်ဘ်သတင်းဌာနတွေကို ပြောပါတယ်။
“Ras al Ain မြို့မှာ တူရကီစစ်လေယာဉ်တွေက လေးကြိမ်ထက်မနည်း တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီး အရပ်သား အများအပြား ပိုပြီးဘေးကင်းတဲ့နေရာတွေကို ထွက်ပြေးသွားကြပါတယ်။ Tal al Abyad မြို့ကိုလည်း အဝေးပစ်အမြောက်တွေနဲ့ တူရကီတပ်ဖွဲ့တွေက လှမ်းပစ်နေပါတယ်။”
ကာ့ဒ်မဟာမိတ်တွေကို အမေရိကန်က စွန့်ခွာသွားတာဆိုတဲ့ ပြောဆိုချက်တွေကို သမ္မတ ဒေါ်နယ်လ်ဒ် ထရမ့်ပ်က ငြင်းပါတယ်။ NATO အဖွဲ့ဝင် တူရကီလို အားကြီးတဲ့နိုင်ငံရဲ့ရန်ကနေ ကိုယ့်ဖာသာကာကွယ်ဖို့ ကာ့ဒ်တွေကိုထားခဲ့တဲ့ အမေရိကန်ရဲ့ ကြေညာ ချက်ကြောင့် အမေရိကန် တခြားမဟာမိတ်တွေကြားမှာ အတော်လေး စိတ်မသက်မသာဖြစ်နေကြတယ်လို့ ဂျော်ဒန်နိုင်ငံသား လေ့လာသုံးသပ်သူ Osama al Sharif ကပြောပါတယ်။
“ဒေသတွင်းက အမေရိကန်ရဲ့မဟာမိတ်တွေ အတွက်တော့ အကူအညီ လိုအပ်ချိန်မှာ မစ္စတာထရမ့်ပ်ကို ဘယ်သူမှ အားကိုးမရနိုင်ဘူးဆိုတဲ့ သိပ်ကိုလေးနက်ပြီး စိတ်ပျက်ဖွယ် သတင်းစကား သေချာပေါက် ပို့လိုက်တာပါ။ Armaco ရေနံလုပ်ငန်းနေရာတွေကို တိုက်ခိုက်ခံရချိန်က ဆော်ဒီမှာ ဒီလိုပဲဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ အမေရိကန်ရဲ့ အားကောင်းတဲ့ တုန့်ပြန်ချက် တမျိုးမျိုး သူတို့မျှော်လင့်ခဲ့တာပါ။ အမေရိကန်ရဲ့ကြေညာချက်အပေါ် အစ္စရေးလ်လည်း အံ့သြတကြီး ဖြစ်သွားပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ အစ္စရေးလ်ရဲ့ရန်သူတွေ အသာစီးရသွားစေမယ့် သိပ်ကိုသိမ်မွေ့တဲ့ ဆီးရီးယားက ပထဝီနိုင်ငံရေး အနေအထားတခုလုံးရဲ့ဟန်ချက် ပြောင်းလဲသွားစေလို့ပါပဲ။”
တူရကီအစိုးရက ကာ့ဒ် SDF တပ်ဖွဲ့ကို အကြမ်းဖက်ဝါဒစွဲအဖွဲ့တဖွဲ့အဖြစ် သတ်မှတ်ထားပေမယ့် အမေရိကန်နဲ့ အနောက်နိုင်ငံ အတော်များများကတော့ IS အစွန်းရောက်ဝါဒီ အကြမ်းဖက်ဝါဒစွဲ အဖွဲ့ကို နှိမ်နင်းတိုက်ခိုက်တာမှာ အဓိက မဟာမိတ်အဖြစ် သတ်မှတ်ထားပါတယ်။
တကယ်လို့ ဒီ ကာ့ဒ်ဒေသကို တူရကီက ထိန်းချုပ်လိုက်မယ်ဆိုရင် ကာ့ဒ်တွေဖမ်းထားတဲ့ ထောင်ပေါင်းများစွာသော IS အဖွဲ့ဝင် အကျဉ်းသားတွေကို ဆက်ထိန်းထားနိုင်မှာမဟုတ်ဘူးလို့ လေ့လာသူတွေက သတိပေးနေပါတယ်။ တူရကီအစိုးရဟာ IS အကြမ်း ဖက်ဝါဒီတွေကို ကူညီပံ့ပိုးနေတယ်လို့ ကာ့ဒ် SDF တပ်ဖွဲ့က စွပ်စွဲထားတာပါ။
ကာ့ဒ်လက်နက်ကိုင်တွေ အနေနဲ့ တူရကီ ထိုးစစ်ကို ရေရှည်တောင့်ခံနိုင်မှာ မဟုတ်တာကြောင့် SDF အဖွဲ့နဲ့ ဆီးရီးယားအစိုးရကြား ညှိနှိုင်းဆွေးနွေး နိုင်မလားဆိုတာ ရုရှားက ကြားဝင်စေ့စပ်ပေးဖို့ ကာ့ဒ်ခေါင်းဆောင်တွေက တောင်းဆိုထားပါတယ်။
အခု တူရကီကထိုးစစ်ဆင်နေတဲ့ ဆီးရီးယားအရှေ့မြောက်ပိုင်း တူရကီ နယ်စပ်တလျှောက်က ကာ့ဒ် SDF အဖွဲ့ ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ ဒေသမှာ ၃၂ ကီလိုမီတာရှည်တဲ့ ဘေးကင်းဇုံတခု ထူထောင်မယ့် အလားအလာအပေါ် အထူးစိုးရိမ်မိတဲ့အကြောင်း ကုလသမဂ္ဂ ဒုက္ခသည်များဆိုင်ရာ မဟာမင်းကြီးရုံး UNHCR ကပြောထားပါတယ်။
ကာ့ဒ်ဒေသကို ရှင်းလင်းပြီး တူရကီမှာ လက်ရှိရောက်နေတဲ့ ဆီးရီးယားဒုက္ခသည် ၃ ဒသမ ၆ သန်းကို နေရာချထားဖို့ စီစဉ်တာဖြစ်ပါ တယ်။ သတ်မှတ် နယ်မြေဒေသတခုတွင်းက ဒုက္ခသည်တွေဟာ နိုင်ငံတကာရဲ့ အကူအညီကို လိုအပ်တယ်လို့ UNHCR က ပြော ပါတယ်။ အဲဒီလိုဒေသမျိုးတွေမှာ အရပ်သားတွေအတွက် ဘယ်လိုအကာအကွယ်မျိုးမှ မရှိဘူးလို့ UNHCR ပြောခွင့်ရ Adrian Edwards က ဗွီအိုအေကိုပြောပါတယ်။
“ဘေးကင်းဒေသတွေမှာ ဖြစ်ခဲ့ဖူးတဲ့ သမိုင်းကြောင်းကို ပြန်ကြည့်မယ်ဆိုရင် ဘော်လ်ကန်နဲ့ တခြားနေရာတွေ မှာ ဖြစ်ခဲ့ဖူးတာတွေကို ကျနော်တို့ စဉ်းစားရပါမယ်။ ဘေးကင်းတယ်လို့ဆိုတဲ့ဒေသတွေ တကယ်တမ်း ဘေးကင်းတယ်ဆိုတာ သက်သေပြမထားနိုင်တာက ပြဿနာပါ။ ဒါကြောင့် အိုးအိမ်စွန့်ထွက်ပြေးသူ ဘယ်သူ့အတွက်မဆို အကာအကွယ်ပေးတဲ့ တခြား ပုံစံတခုရှိဖို့ဆိုရင် သူတို့ ဘေးရန်ကင်းရေးဟာ သိပ်ကိုအရေးကြီးပြီး ပထမဆုံး ဦးစားပေးအဆင့်ထားဖို့ သိပ်ကို လိုအပ်ပါတယ်။”
၁၉၉၃ ခုနှစ်မှာ ဘောစနီးယား-ဟာဇီဂိုးဗီးနားက အဝိုင်းခံထားရတဲ့ Srebrenica မြို့ကို ဘေးကင်းဇုံတခုအဖြစ် ကုလသမဂ္ဂက ကြေညာခဲ့ဖူးတာကို UNHCR ပြောခွင့်ရ Edwards က ထောက်ပြပါတယ်။ နှစ်နှစ်ကြာပြီးတဲ့နောက် Srebrenica က ဘောစနီး ယား မွတ်စလင် အမျိုးသားနဲ့ ယောက်ျားလေး ၈ ထောင်ကျော်ကို ဘောစနီးယား ဆားဘီးယား အမျိုးသားရေးဝါဒီတွေက အစု အဝေးလိုက် သတ်ပစ်ခဲ့တာပါ။
ဒီလိုစိုးရိမ်ဖွယ်အခြေအနေတွေ ရှိနေပေမယ့်လည်း ကာ့ဒ်ဒေသကို တူရကီက မထိန်းချုပ်နိုင်အောင် ကာကွယ်ရေး ဆီးရီးယား အစိုးရတပ်က SDF အဖွဲ့ကို ဝင်ကူမလားဆိုတာ လေ့လာသူတွေက သံသယရှိပါတယ်။
ဆီးရီးယားအစိုးရနဲ့ ကာ့ဒ် SDF အဖွဲ့တို့ ပူးပေါင်းကြတယ်ဆိုရင်တောင်မှ သူတို့ပေါင်းထားတဲ့ အင်အားဟာ တူရကီရဲ့ စစ်အင် အားကို ယှဉ်နိုင်မှာမဟုတ်ဘူးလို့ လေ့လာသူတွေက သုံးသပ်ကြပါတယ်။
(Unicode)
ဆီးရီးယားမွောကျပိုငျး တူရကီ စဈဆငျရေးဂယကျ
ဆီးရီးယားနိုငျငံ မွောကျပိုငျးက ကာ့ဒျပဈမှတျတှကေို တူရကီစဈဘကျက ဗုဒ်ဓဟူးနေ့မှာ စတငျ တိုကျခိုကျလိုကျတာ နဲ့အမြှ အဲဒီဒသေမှာ စဈဘေးကွီး ကရြောကျနပေါပွီ။ ဒီဖွဈရပျအပေါျ အမရေိကနျက ကိုယ့ျရဲ့ အခိုငျအမာ မဟာမိတျ ကာ့ဒျတှေ အပေါျ သစ်စာဖောကျလိုကျတာ အဖွဈ အာရပျဘျနိုငျငံတှကေ လေ့လာသူတှကေ မွငျပါတယျ။ တူရကီ-ဆီးရီးယား နယျစပျ တလြှောကျမှာ ထူထောငျဖို့ အဆိုပွုထားတဲ့ ဘေးကငျးဇုံဟာ အရပျသားတှကေို အကာအကှယျပေးနိုငျမှာ မဟုတျဘူးလို့ UNHCR က အစောပိုငျးမှာ သတိပေးထားပါတယျ။ ဗှီအိုအေ သတငျးထောကျတှေ ဖွဈကွတဲ့ Edward Yeranian ၊ Dale Gavlak နဲ့ Lisa Schlein တို့ရဲ့သတငျးလှှာတှကေို စုစညျးကောကျနုတျပွီး ကိုကြောျကြောျသိနျးက ဆကျပွောပွပါမယျ။
ဆီးရီးယားမွောကျပိုငျးက ကာ့ဒျ SDF လကျနကျကိုငျအဖှဲ့တှကေို စဈဆငျရေးစတငျဖို့ အတှကျ တူရကီ စဈလယောဉျတှေ ဆီးရီးယားလပေိုငျနကျထဲ ဝငျလာတာကို ဆီးရီးယားအစိုးရပိုငျ ရုပျသံသတငျးဌာနက ထုတျလှှင့ျပွသပါတယျ။ နိုငျငံပိုငျ ရုပျသံဌာန က တှေ့ဆုံမေးမွနျးထားတဲ့ နိုငျငံတဝနျး ဆီးရီးယားနိုငျငံသားတှကေ ဒီတိုကျခိုကျမှုကို ပွဈတငျရှုတျခကြွပါတယျ။
တူရကီရဲ့တိုကျခိုကျမှုကွောင့ျ ဆီးရီးယားမွောကျပိုငျးဒသေမှာ ကွီးမားတဲ့ပကြျစီးမှုတှေ ဖွဈနပွေီလို့ ဆီးရီးယား လူ့အခှင့ျအရေး အခွအေနေ လေ့လာစောင့ျကွည့ျရေးအဖှဲ့က Rami Abdel Rahman က အာရပျဘျသတငျးဌာနတှကေို ပွောပါတယျ။
“Ras al Ain မွို့မှာ တူရကီစဈလယောဉျတှကေ လေးကွိမျထကျမနညျး တိုကျခိုကျခဲ့ပွီး အရပျသား အမြားအပွား ပိုပွီးဘေးကငျးတဲ့နရောတှကေို ထှကျပွေးသှားကွပါတယျ။ Tal al Abyad မွို့ကိုလညျး အဝေးပဈအမွောကျတှနေဲ့ တူရကီတပျဖှဲ့တှကေ လှမျးပဈနပေါတယျ။”
ကာ့ဒျမဟာမိတျတှကေို အမရေိကနျက စှန့ျခှာသှားတာဆိုတဲ့ ပွောဆိုခကြျတှကေို သမ်မတ ဒေါျနယျလျဒျ ထရမ့ျပျက ငွငျးပါတယျ။ NATO အဖှဲ့ဝငျ တူရကီလို အားကွီးတဲ့နိုငျငံရဲ့ရနျကနေ ကိုယ့ျဖာသာကာကှယျဖို့ ကာ့ဒျတှကေိုထားခဲ့တဲ့ အမရေိကနျရဲ့ ကွညော ခကြျကွောင့ျ အမရေိကနျ တခွားမဟာမိတျတှကွေားမှာ အတောျလေး စိတျမသကျမသာဖွဈနကွေတယျလို့ ဂြောျဒနျနိုငျငံသား လေ့လာသုံးသပျသူ Osama al Sharif ကပွောပါတယျ။
“ဒသေတှငျးက အမရေိကနျရဲ့မဟာမိတျတှေ အတှကျတော့ အကူအညီ လိုအပျခြိနျမှာ မစ်စတာထရမ့ျပျကို ဘယျသူမှ အားကိုးမရနိုငျဘူးဆိုတဲ့ သိပျကိုလေးနကျပွီး စိတျပကြျဖှယျ သတငျးစကား သခြောပေါကျ ပို့လိုကျတာပါ။ Armaco ရနေံလုပျငနျးနရောတှကေို တိုကျခိုကျခံရခြိနျက ဆောျဒီမှာ ဒီလိုပဲဖွဈခဲ့ပါတယျ။ အမရေိကနျရဲ့ အားကောငျးတဲ့ တုန့ျပွနျခကြျ တမြိုးမြိုး သူတို့မြှောျလင့ျခဲ့တာပါ။ အမရေိကနျရဲ့ကွညောခကြျအပေါျ အစ်စရေးလျလညျး အံ့သွတကွီး ဖွဈသှားပါတယျ။ ဘာကွောင့ျလဲဆိုတော့ အစ်စရေးလျရဲ့ရနျသူတှေ အသာစီးရသှားစမေယ့ျ သိပျကိုသိမျမှေ့တဲ့ ဆီးရီးယားက ပထဝီနိုငျငံရေး အနအေထားတခုလုံးရဲ့ဟနျခကြျ ပွောငျးလဲသှားစလေို့ပါပဲ။”
တူရကီအစိုးရက ကာ့ဒျ SDF တပျဖှဲ့ကို အကွမျးဖကျဝါဒစှဲအဖှဲ့တဖှဲ့အဖွဈ သတျမှတျထားပမေယ့ျ အမရေိကနျနဲ့ အနောကျနိုငျငံ အတောျမြားမြားကတော့ IS အစှနျးရောကျဝါဒီ အကွမျးဖကျဝါဒစှဲ အဖှဲ့ကို နှိမျနငျးတိုကျခိုကျတာမှာ အဓိက မဟာမိတျအဖွဈ သတျမှတျထားပါတယျ။
တကယျလို့ ဒီ ကာ့ဒျဒသေကို တူရကီက ထိနျးခြုပျလိုကျမယျဆိုရငျ ကာ့ဒျတှဖေမျးထားတဲ့ ထောငျပေါငျးမြားစှာသော IS အဖှဲ့ဝငျ အကဉြျးသားတှကေို ဆကျထိနျးထားနိုငျမှာမဟုတျဘူးလို့ လေ့လာသူတှကေ သတိပေးနပေါတယျ။ တူရကီအစိုးရဟာ IS အကွမျး ဖကျဝါဒီတှကေို ကူညီပံ့ပိုးနတေယျလို့ ကာ့ဒျ SDF တပျဖှဲ့က စှပျစှဲထားတာပါ။
ကာ့ဒျလကျနကျကိုငျတှေ အနနေဲ့ တူရကီ ထိုးစဈကို ရရှေညျတောင့ျခံနိုငျမှာ မဟုတျတာကွောင့ျ SDF အဖှဲ့နဲ့ ဆီးရီးယားအစိုးရကွား ညှိနှိုငျးဆှေးနှေး နိုငျမလားဆိုတာ ရုရှားက ကွားဝငျစေ့စပျပေးဖို့ ကာ့ဒျခေါငျးဆောငျတှကေ တောငျးဆိုထားပါတယျ။
အခု တူရကီကထိုးစဈဆငျနတေဲ့ ဆီးရီးယားအရှေ့မွောကျပိုငျး တူရကီနယျစပျတလြှောကျက ကာ့ဒျ SDF အဖှဲ့ ထိနျးခြုပျထားတဲ့ ဒသေမှာ ၃၂ ကီလိုမီတာရှညျတဲ့ ဘေးကငျးဇုံတခု ထူထောငျမယ့ျ အလားအလာအပေါျ အထူးစိုးရိမျမိတဲ့အကွောငျး ကုလသမဂ်ဂ ဒုက်ခသညျမြားဆိုငျရာ မဟာမငျးကွီးရုံး UNHCR ကပွောထားပါတယျ။
ကာ့ဒျဒသေကို ရှငျးလငျးပွီး တူရကီမှာ လကျရှိရောကျနတေဲ့ ဆီးရီးယားဒုက်ခသညျ ၃ ဒသမ ၆ သနျးကို နရောခထြားဖို့ စီစဉျတာဖွဈပါ တယျ။ သတျမှတျ နယျမွဒေသေတခုတှငျးက ဒုက်ခသညျတှဟော နိုငျငံတကာရဲ့ အကူအညီကို လိုအပျတယျလို့ UNHCR က ပွော ပါတယျ။ အဲဒီလိုဒသေမြိုးတှမှော အရပျသားတှအေတှကျ ဘယျလိုအကာအကှယျမြိုးမှ မရှိဘူးလို့ UNHCR ပွောခှင့ျရ Adrian Edwards က ဗှီအိုအကေိုပွောပါတယျ။
“ဘေးကငျးဒသေတှမှော ဖွဈခဲ့ဖူးတဲ့ သမိုငျးကွောငျးကို ပွနျကွည့ျမယျဆိုရငျ ဘောျလျကနျနဲ့ တခွားနရောတှေ မှာ ဖွဈခဲ့ဖူးတာတှကေို ကနြောျတို့ စဉျးစားရပါမယျ။ ဘေးကငျးတယျလို့ဆိုတဲ့ဒသေတှေ တကယျတမျး ဘေးကငျးတယျဆိုတာ သကျသပွေမထားနိုငျတာက ပွူနာပါ။ ဒါကွောင့ျ အိုးအိမျစှန့ျထှကျပွေးသူ ဘယျသူ့အတှကျမဆို အကာအကှယျပေးတဲ့ တခွား ပုံစံတခုရှိဖို့ဆိုရငျ သူတို့ ဘေးရနျကငျးရေးဟာ သိပျကိုအရေးကွီးပွီး ပထမဆုံး ဦးစားပေးအဆင့ျထားဖို့ သိပျကို လိုအပျပါတယျ။”
၁၉၉၃ ခုနှဈမှာ ဘောစနီးယား-ဟာဇီဂိုးဗီးနားက အဝိုငျးခံထားရတဲ့ Srebrenica မွို့ကို ဘေးကငျးဇုံတခုအဖွဈ ကုလသမဂ်ဂက ကွညောခဲ့ဖူးတာကို UNHCR ပွောခှင့ျရ Edwards က ထောကျပွပါတယျ။ နှဈနှဈကွာပွီးတဲ့နောကျ Srebrenica က ဘောစနီး ယား မှတျစလငျ အမြိုးသားနဲ့ ယောကျြားလေး ၈ ထောငျကြောျကို ဘောစနီးယား ဆားဘီးယား အမြိုးသားရေးဝါဒီတှကေ အစု အဝေးလိုကျ သတျပဈခဲ့တာပါ။
ဒီလိုစိုးရိမျဖှယျအခွအေနတှေေ ရှိနပေမေယ့ျလညျး ကာ့ဒျဒသေကို တူရကီက မထိနျးခြုပျနိုငျအောငျ ကာကှယျရေး ဆီးရီးယား အစိုးရတပျက SDF အဖှဲ့ကို ဝငျကူမလားဆိုတာ လေ့လာသူတှကေ သံသယရှိပါတယျ။
ဆီးရီးယားအစိုးရနဲ့ ကာ့ဒျ SDF အဖှဲ့တို့ ပူးပေါငျးကွတယျဆိုရငျတောငျမှ သူတို့ပေါငျးထားတဲ့ အငျအားဟာ တူရကီရဲ့ စဈအငျ အားကို ယှဉျနိုငျမှာမဟုတျဘူးလို့ လေ့လာသူတှကေ သုံးသပျကွပါတယျ။
