Twilight Over Burma: My life as a Shan princess လို့ အမည်ပေးထားတဲ့ ရှမ်းစော်ဘွား စဝ်ကြာဆိုင်ရဲ့ မဟာဒေဝီ စဝ်သုစန္ဒီ ခေါ် Inge Sergeant ရဲ့အကြောင်း ရိုက်ကူးထားတဲ့ မှတ်တမ်းဇာတ်ကားဟာ ရှမ်းလူမျိုးတွေရဲ့ သမိုင်းသက်သက်သာ မဟုတ်ဘဲ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ သမိုင်းကြောင်း ဖြစ်ရပ်မှန်ကို ရိုက်ကူးထားတာ ဖြစ်တဲ့အတွက် မြန်မာနိုင်ငံမှာ ၁၄ ရက်နေ့ကနေ ၁၉ ရက်နေ့အထိ ကျင်းပမှာဖြစ်တဲ့ လူ့အခွင့်အရေးနဲ့ လူ့ဂုဏ်သိက္ခာ ရုပ်ရှင်ပွဲတော်မှာ ဒီမှတ်တမ်းတင် ရုပ်ရှင်ကားကို ပြသသင့်တယ်လို့ နိုင်ငံတကာ လူ့အခွင့်အရေး အဖွဲ့နဲ့ ပြည်ပမှာ ရှိတဲ့ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေက ပြောဆိုလိုက်ပါတယ်။ အသေးစိတ် တုံ့ပြန်ချက်တွေကို ကိုဇော်ဝင်းလှိုင်က စုစည်း တင်ပြထားပါတယ်။
Twilight Over Burma စာအုပ်ကို အခြေခံထားတဲ့ မှတ်တမ်းတင်ဇာတ်ကားကို မြန်မာနိုင်ငံမှာ လက်ရှိ ကျင်းပနေတဲ့ - လူ့အခွင့်အရေးနဲ့ လူ့ဂုဏ်သိက္ခာ လို့ အမည်ပေးထားတဲ့ နိုင်ငံတကာ ရုပ်ရှင်ပွဲတော်မှာ ပြသခွင့် ပိတ်ခံခဲ့ရတဲ့အတွက် လူ့အခွင့်အရေး အဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ ပြည်တွင်း ပြည်ပက လူ့အခွင့်အရေးကို လေးစားတန်ဖိုးထားသူတွေရဲ့ ဝေဖန် ပြောဆိုမှုတွေ ထွက်ပေါ်လာနေတာမှာ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုမှာ ရောက်ရှိနေတဲ့ မြန်မာနွယ်ဖွားတွေ အပါအဝင် HRW လူ့အခွင့်အရေး စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ကပါ အခုလို ပိတ်ပင်မှုဟာ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတခုအဖြစ် ရှုမြင် သုံးသပ်ကြပါတယ်။
ဒီရုပ်ရှင်ကား ပြသခွင့် ပိတ်ပင်လိုက်တာဟာ လူသားတွေရဲ့ အခြေခံအကျဆုံး လူ့အခွင့်အရေးကို ချိုးဖောက်ရာကျတယ်လို့ HRW လူ့အခွင့်အရေး စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ရဲ့ အာရှရေးရာ ညွန်ကြားရေးမှူး Brad Adam က ပြောပါတယ်။
“ဆင်ဆာလုပ် ပိတ်ပင်ခြင်းဟာ - ကုလသမဂ္ဂလူ့အခွင့်အရေး ကြေညာစာတမ်း အပိုဒ် ၁၉ ပါ လွတ်လပ်စွာ ဆန္ဒသဘောထား ဖော်ထုတ်ခွင့်၊ သတင်းအချက်အလက် လွတ်လပ်စွာ ရယူခွင့် စတဲ့ အခြေခံအကျဆုံး လူ့အခွင့်အရေးတွေကို ချိုးဖောက်ရာ ရောက်ပါတယ်။ ဒါဟာ NLD အစိုးရနဲ့ တခြား လူ့အခွင့်အရေး ချစ်မြတ်နိုးသူတွေ တည်ဆောက်နိုင်ဖို့ ကြိုးစားနေကြတဲ့ ဒီမိုကရေစီစနစ်ရဲ့ အခြေခံအကျဆုံး အုတ်မြစ်လည်း ဖြစ်ပါတယ်။ ကလေးငယ်တွေနဲ့ ကာမပြုကျင့်တဲ့ အကြောင်းကိစ္စလို အစွန်းရောက်တဲ့ အကြောင်းအရာတွေကလွဲလို့ တခြား ရုပ်ရှင်ကားတွေကို ပြသခွင့် ပိတ်ပင်စရာ အကြောင်းမရှိပါဘူး။ ဒီပိတ်ပင်မှုဟာ နိုင်ငံရေးကိစ္စ တခုထဲကြောင့် ပိတ်ပင်တယ်ဆိုတာ သိသာပါတယ်။”
UDHR ခေါ်တဲ့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းပါ အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးတွေကို မှတ်တမ်းတင် ရုပ်ရှင်ကားကတဆင့် အများပြည်သူ နားလည်သိရှိလာအောင် ရုပ်ရှင်အတတ်ပညာကဆင့် ဖော်ပြတဲ့ပွဲတော်မှာ ပြသတဲ့ ရုပ်ရှင်ကားတွေထဲက နိုဘယ်လ်ဆုရှင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ဆု၊ နိုဘယ်လ်ဆုရှင် Václav Havel ဆု၊ မင်းကိုနိုင်ဆု၊ ဦးဝင်းတင်ဆုတွေကို နှစ်စဉ် ရွေးချယ်ချီးမြှင့်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနှစ်မှာတော့ အဲဒီဆုတွေအပြင် ဗွီအိုအေ အမေရိကန်အသံကလည်း ဗွီအိုအေဆုအနေနဲ့ ဆုတဆု ချီးမြှင့်ဖို့ ရှိပါတယ်။
ဒေါက်တာ စိုင်းထွေးမောင်ဟာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ကာလီဖိုးနီးယားပြည်နယ်၊ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမြို့အခြေစိုက် ရှမ်းစာပေနဲ့ ယဉ်ကျေးမှုအသင်း ဥက္ကဋ္ဌပါ။ သူက ဒီရုပ်ရှင်ကားဟာ ရှမ်းလူမျိုးတွေရဲ့ သမိုင်းသာမကပဲ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ သမိုင်းဖြစ်ရပ်မှန် ဖြစ်တဲ့အတွက် လူတိုင်း ကြည့်ရှုခွင့် ရသင့်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။
“လူ့အခွင့်အရေးလို့ပြောကတည်းကတော့ ကျနော်တို့ အခွင့်အရေးရှိရမှာပဲ ဟုတ်တယ်မဟုတ်လား။ ဆိုတော့ လူ့အခွင့်အရေးအရဆိုရင် ကျနော်တို့က ပြပိုင်ခွင့်ရှိရမယ်။ လူထုတွေလည်း ကြည့်ပိုင်ခွင့်ရှိရမယ်။ အမှန်တရားကိုလည်း သိပိုင်ခွင့်ရှိရမယ်။ တကယ်ဆိုရင် ဒီရုပ်ရှင်က ကျနော်တို့ရဲ့ ရှမ်းစော်ဘွား စဝ်ကြာဆိုင်နဲ့ ဇနီး မဟာဒေဝီ စဝ်သုစန္ဒီတို့ရဲ့ သမိုင်းအပြင် ကျနော်တို့ရဲ့ ရှမ်းသမိုင်းလည်းဟုတ်တယ်။ အဲဒါကို ကျနော်တို့အနေနဲ့ ရှမ်းလူမျိုးသာမကဘူး။ ဗမာပြည်မှာရှိတဲ့ တိုင်းရင်းသူတိုင်းရင်းသား၊ ဗမာနိုင်ငံသူနိုင်ငံသားအားလုံး ဗမာ့ရာဇဝင်၊ ရှမ်းရာဇဝင်မှာ တကယ့်အဖြစ်မှန်ကို သိဖို့ လိုအပ်တယ်။ ဒါကြောင့်မို့လို့လည်း သူရေးထားတဲ့ Twilight over Burma ဆိုတဲ့စာအုပ်ထဲမှာ တကယ့် အမှန်တရားတွေ၊ တကယ့်အဖြစ်အပျက်ကို သူ သေချာရေးထားတယ်။ အဲဒါကို ပြန်ပြီးတော့မှ ရုပ်ရှင်ရိုက်ပြီးတော့ လူထုတွေကို ပြဖို့ ကြည့်ဖို့ သိဖို့လုပ်တဲ့အခါမှာ ကျနော့်အမြင်ကတော့ လူတိုင်း ကြည့်သင့်တယ်၊ သိသင့်တယ်ဗျ။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုရင် ခုနကပြောသလို ဖြစ်ခဲ့တာလည်း ၁၉၆၂ ခုနှစ်ကတည်းက ဖြစ်လာတဲ့ကိစ္စ ဆိုတော့ အခုမှပဲ ထုတ်ဖော်ပြီး ပြောခွင့်၊ ပြခွင့်၊ လူထုတွေလည်း သိခွင့် ရတယ်ဆိုရင်တောင် တော်တော်လေးကို နောက်ကျနေပြီ။”
ရုပ်ရှင်ဆင်ဆာအဖွဲ့က ဒီဇာတ်ကားကို ပြသခွင့်မပြုဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်ဆိုပေမဲ့လည်း မြန်မာနိုင်ငံဟာ လူ့အခွင့်အရေး စံချိန်စံညွှန်းတွေကို လေးစားလိုက်နာတဲ့ ဒီမိုကရေစီစနစ် ပေါ်ထွန်းရေး ကြိုးပမ်းနေတဲ့ ကာလဖြစ်တာကြောင့် အခုလို ပိတ်ပင်ဖို့ ဆုံးဖြတ်တာဟာ မှန်ကန်မှု မရှိဘူးလို့ ဒေါက်တာ စိုင်းထွေးမောင်က ပြောပါတယ်။
“မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လွတ်လပ်မှု အခု မျှော်လင့်နေတာ ဒီမိုကရေစီ၊ လူ့အခွင့်အရေး အများကြီး ရလာမယ်လို့ မျှော်လင့်နေတဲ့အချိန်မှာ ဒီလိုပဲ ဗြုံးဒိုင်းကြီး အဲဒီရုပ်ရှင်ကို ပြခွင့် ပိတ်ပင်လိုက်တယ် ဆိုကတည်းက ဒါကတော့ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ရဲ့ သိက္ခာကိုလည်း ထိတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံ ဒီမိုကရေစီဆိုတဲ့ နာမည်ကိုလည်း အရမ်း ထိခိုက်တယ်။”
Colorado ပြည်နယ်က အငြိမ်းစားပါမောက္ခ ဒေါက်တာကျော်ဝင်းဟာ Inge Sergeant ခေါ် မဟာဒေဝီ စဝ်သုစန္ဒီရဲ့ မိတ်ဆွေတဦးပါ။ ဒီရုပ်ရှင် ပိတ်ပင်ခံရမှုနဲ့ ပတ်သက်လို့ သူ့ရဲ့ သဘောထားကို အခုလို ပြောပြပါတယ်။
“Inge Sergeant သူကိုယ်တိုင်ရေးတယ်၊ သူ့အထုပ္ပတ္တိဆိုတာကို တိုင်းသူပြည်သားတွေ အားလုံး သိသင့်တယ်။ သူ့ယောကျာ်း စဝ်ကြာဆိုင် ဟာ ၁၉၆၂ ခုနှစ် မတ်လ ၂ ရက်နေ့ညက ပျောက်သွားတယ်။ ဘယ်လိုပျောက်သွားတယ်ဆိုတာ သူ့ကိုလည်း သူတို့ အကြောင်းမကြားဘူး။ သူတို့လည်း သိချင်တာလည်း မပြောဘူး။ သူ့ခင်ဗျာ တော်တော့်ကို ဒုက္ခရောက်တော့တာပေါ့။ အဲဒီတော့ ဒီဥစ္စာ တိုင်းသူပြည်သားတွေ သိသင့်တယ်။ ဘယ်လိုဖြစ်သွားလဲဆိုတာ။ ပြီးသွားတဲ့ကိစ္စကတော့ ပြီးသွားပြီလေ။ ဒါပေမဲ့ မဖြစ်နိုင်အောင် ဒီဥစ္စာက သင်ခန်းစာတခုပဲ။ နောင်လာနောက်သားတွေအတွက် ဒီဥစ္စာမျိုး မဖြစ်အောင် ပိုမို သိလို့ရှိရင် ကျနော်တို့ သင့်သင့်မြတ်မြတ်နေနိုင်တယ်။ ရှမ်းတို့၊ ချင်းတို့၊ ကချင်တို့၊ ကရင်တို့နဲ့။ သေသွားတဲ့သူတွေ ပြန်ရှင်အောင် လုပ်လို့မရဘူး။ ဒါပေမဲ့ နောက်နောင် မဖြစ်နိုင်အောင် ဒီဥစ္စာကို တိုင်းသူပြည်သားတွေလည်း သိသင့်တယ်။ အဲတော့ ဒီရုပ်ရှင်ပွဲတော်မှာ ပြသင့်တယ်။ ဒီဥစ္စာက။ ဒီမိုကရေစီဆိုတာ ခရီးလမ်းပဲဗျ။ တရုတ်အဆိုရှိတယ်။ ‘The longest journey begins with the first step’ တာရှည်သွားရမယ့်ခရီးဟာ ပထမခြေလှမ်းနဲ့ စတယ်။ အဲတော့ ဒီမိုကရေစီရောက်ဖို့ဟာ အများကြီး ခြေလှမ်းတွေ တက်စရာရှိသေးတယ်။ အဲတော့ ပထမ နှစ်လမ်း၊ သုံးလမ်း သွားနိုင်ဖို့ အစအခွင့်က ပြုထားရလိမ့်မယ်။ အဲတော့ ဆင်ဆာဘုတ်က ဒီရုပ်ရှင်ကို ပိတ်ထားတယ်ဆိုတာ ကျနော် စဉ်းစားလို့မရဘူး။ သူတို့ပိတ်လိုက်တယ်ဆိုတာ သူတို့မှားတာ။”
လက်ရှိမှာ အသက် ၈၂ နှစ်ရှိပြီဖြစ်တဲ့ Inge Sergeant ဟာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ Colorado ပြည်နယ်၊ Boulder မြို့မှာ နေထိုင်လျက် ရှိပါတယ်။ သူဟာ ဒီရုပ်ရှင်ရိုက်ကူးတဲ့ သူ့ကိုယ်တွေ့ Twilight Over Burma: My life as a Shan princess စာအုပ်ထုတ်ဝေမှုက ရောင်းရတဲ့ငွေတွေကို ထိုင်း-မြန်မာနယ်စပ်မှာရှိတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေအတွက် လှူဒါန်းခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ သူ့ရဲ့ အဲဒီလို ကြိုးပမ်း အားထုတ်မှုတွေကြောင့် ၂၀၀၀ ခုနှစ်က UNA ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ကနေ နိုင်ငံတကာ လူ့အခွင့်အရေးဆု ချီးမြှင့်ခံခဲ့ရပါတယ်။
လေးကြိမ်မြောက်အဖြစ်နဲ့ ဒီနှစ်ကျင်းပတဲ့ ရုပ်ရှင်ပွဲတော်မှာ နိုင်ငံတကာ ရုပ်ရှင်နဲ့ မြန်မာရုပ်ရှင်ကားပေါင်း ၆၀ ကျော်ကို နိုင်ငံတကာနဲ့ ပြည်တွင်းမှာရှိတဲ့ နယ်ပယ်အသီးသီးက ကျွမ်းကျင်သူတွေက အမှတ်ပေးရွေးချယ်တာအပြင် ရုပ်ရှင်ပွဲလာသူတွေရဲ့ ထင်မြင်ယူဆချက်တွေနဲ့ ဆုပေးရွေးချယ်သွားမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
