(Zawgyi/Unicode)
သိပ္ပံနဲ့ နည်းပညာဆိုင်ရာ သုတေသနတွေ၊ လုပ်ငန်းတွေမှာ အမျိုးသမီးတွေ ပိုမိုပါဝင်လာမယ်ဆိုရင် အတွေးအခေါ်သစ်တွေ၊ အမြင်သစ်တွေနဲ့ ကမ္ဘာကြီး ရေရှည် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအတွက် အများကြီး အကျိုးပြုလာနိုင်တယ်လို့ ၂၀၂၀ ခုနှစ်အတွက် အာဆီယံ-အမေရိကန် အမျိုးသမီးသိပ္ပံဆု ဆန်ခါတင် ၁၀ ဦးထဲမှာ ပါတဲ့ ဒေါက်တာ သဲဝင့်အောင်က ပြောပါတယ်။ လက်ရှိ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု မြောက်ကာရိုလိုင်းနားပြည်နယ်မှာ PhD ပါရဂူ ဘွဲ့လွန်တန်း တက်နေတဲ့ ဒေါက်တာ သဲဝင့်အောင်ဟာ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးပညာရှင် တယောက်ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနှစ်အတွက် အာဆီယံ-အမေရိကန် အမျိုးသမီး သိပ္ပံဆုကို မြန်မာနိုင်ငံကိုယ်စား ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့တာမှာ ဆန်ခါတင်စာရင်းမှာ ပါဝင်ခဲ့တဲ့ ဒေါက်တာသဲဝင့်အောင်ကို ဆက်သွယ်မေးမြန်းပြီး ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍမှာ မခင်ဖြူထွေးက တင်ဆက်ထားပါတယ်။
၂၀၂၀ ခုနှစ် အာဆီယံ-အမေရိကန် အမျိုးသမီးသိပ္ပံဆုအတွက် မသဲဝင့်အောင်က ဆန်ခါတင် ၁၀ ယောက် စာရင်းထဲမှာ ပါတဲ့အတွက် Congratulations ပါ။ ဂုဏ်ယူပါတယ်။ ဒီဆုက ကျမတို့နားလည်သလောက်က အာဆီယံနိုင်ငံတွေထဲမှာရှိတဲ့ သိပ္ပံပညာပိုင်းဆိုင်ရာမှာ လေ့လာနေတဲ့ ပညာရှင်တွေ၊ အမျိုးသမီးတွေကိုပဲ သီးသန့်ပေးတဲ့ဆု ဆိုတာတော့ ယေဘုယျ နားလည်ထားပါတယ်။ ပိုပြီးတော့ ရှင်းရှင်းလင်းလင်း သိရအောင် ဒီဆုနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ထူးခြားချက်လေးတွေ။ ဒါက ဘယ်လိုဆုမျိုးလဲ။ ဘယ်သူတွေကပေးအပ်တာလဲ ဆိုတာ ရှင်းပြပေးပါရှင့်။
“ဒီဆုကတော့ အာဆီယံနိုင်ငံတွေက ပေးတဲ့ဆုလည်း ပါတယ်။ နောက်ပြီးတော့ အမေရိကန်နိုင်ငံက USAID (နိုင်ငံတကာဖွံဖြိုးရေး အေဂျင်စီ) ပေါင်းပြီးတော့လုပ်တဲ့ ဆုပေါ့နော်။ နောက်အဖွဲ့တခုကလည်း Underwriters Laboratories ဆိုတဲ့အဖွဲ့အစည်းတခု ရှိပါတယ်။ အဲ့ဒီအဖွဲ့သုံးခုက အဖွဲ့အစည်းလုပ်ပြီးတော့ ဒီဆုကို ပေးတာပေါ့နော်။ သူတို့ရဲ့ရည်ရွယ်ချက်ကတော့ STEM ဆိုတဲ့ Science, Technology, Engineering and Mathematics ပေါ့နော်။ မြန်မာလိုပြောမယ်ဆိုလို့ရှိရင် သိပ္ပံ၊ နည်းပညာ၊ အင်ဂျင်နီယာ နဲ့ သင်္ချာပေါ့နော်။ အဲ့ဒီနယ်ပယ်မှာဆိုလို့ရှိရင် အမျိုးသမီးတွေ ပါဝင်မှုက အားနည်းနေပါသေးတယ်။ အဲ့ဒီအတွက် သူတို့က ကျားမ တန်းတူညီမ ျှလာအောင် လုပ်ပေးတဲ့ဆုပေါ့နော်။ ဒီဆုကို နှစ်တိုင်း ဆုချတာပါ။ သူတို့ရဲ့ဝက်ဘ်ဆိုက်ကို ကြည့်လိုက်လို့ ရှိရင် ဒါက ၆ နှစ်မြောက် ပေးတဲ့ဆု ဆိုတာ တွေ့ရပါတယ်။ တနှစ်နဲ့ တနှစ်လည်း ခေါင်းစဉ်ကလည်း ပြောင်းသွားပါတယ်ရှင့်။ ဆိုတော့ ဒီနှစ်မှာကျတော့ ကြိုတင်ကာကွယ်တားဆီးရေးဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှု ခေါင်းစဉ်နဲ့ ဒီ ၂၀၂၀ မှာ လုပ်တာပေါ့နော်။ အဲ့ဒီမှာ ကျမက ကျမလုပ်နေတဲ့အလုပ်အကိုင်၊ သုတေသနလုပ်တာတွေနဲ့ တူနေတဲ့အတွက် ကျမက လေ ျှာက်လိုက်တာပါရှင့်။”
ဒီဆုအတွက် ဘယ်လိုသတ်မှတ်ချက်တွေ ချမှတ်ထားတာပါလဲ။
“သတ်မှတ်ချက်တွေ ကတော့ ဒီ အာဆီယံနိုင်ငံတွေက နိုင်ငံသူတယောက် ဖြစ်ရမယ်။ ပါရဂူဘွဲ့ ရှိထားရမယ်။ နောက်ပြီးတော့ အသက် ၄၅ နှစ်အောက် အမျိုးသမီးဖြစ်ရမယ်။ နောက်ပြီး ဒီနှစ်ရဲ့ ခေါင်းစဉ်ထဲမှာလည်း ဝင်ရမယ်ပေါ့နော်။ ဒီနှစ်ခေါင်းစဉ်က စောစောကပြောတဲ့ ကြိုတင်ကာကွယ်တားဆီးရေးဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှုနဲ့ ပတ်သက်တာပေါ့နော်။”
အဲ့ဒီတော့ မသဲဝင့်အောင်ရဲ့ အဓိက လေ့လာသုတေသနလုပ်နေတဲ့ နယ်ပယ်ကလည်း သိပ္ပံနဲ့ပတ်သက်တဲ့ စွမ်းအင်အသုံးပြုမှု၊ လေထုညစ်ညမ်းမှု တို့ကနေ လူတွေရဲ့ကျန်းမာရေးအပေါ်မှာ ဘယ်လိုသက်ရောက်မှုတွေ ဖြစ်နိုင်မလဲဆိုတာ ပါတော့ သူတို့ ဒီနှစ် ခေါင်းစဉ်ကလည်း 'ကြိုတင် ကာကွယ်တားဆီးရေး ဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှု' ဆိုတော့၊ မြန်မာနိုင်ငံလို အနေအထားမှာ မသဲဝင့်အောင်က ဒီအကြောင်းအရာကို ဝင်ပြိုင်ဖြစ်တယ်။ ဒါနဲ့ဆက်စပ်လို့ တဆက်တည်း သိချင်တာက ကိုယ့် မြန်မာနိုင်ငံမှာကရော လေထုညစ်ညမ်းမှုတွေ၊ စွမ်းအင်ပြဿနာတွေက လူထုရဲ့ကျန်းမာရေးကို ဘယ်လို ထိခိုက်နိုင်သလဲ ဆိုတဲ့အပေါ်မှာ ကိုယ့်ရဲ့ ရှာဖွေ တွေ့ရှိချက်တွေက ဘာတွေရှိပါသလဲ။ ဘာတွေ တင်ပြပြီး ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့တာပါလဲ။
“သူက အခုယှဉ်ပြိုင်ရတာက မြန်မာပြည်မှာ လုပ်ခဲ့တာတင်မဟုတ်ပါဘူး။ ကိုယ့်ရဲ့ သိပ္ပံပညာလုပ်ခဲ့တဲ့ သုတေသနလုပ်ခဲ့တဲ့ဘဝမှာ ဒီကျန်းမာရေးကို ဘယ်လို ကာကွယ်နိုင်မလဲဆိုတာနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘာတွေ သုတေသနလုပ်ခဲ့သလဲဆိုတာကို ရှင်းပြရတာပေါ့နော်။ ကျမ စလုပ်တဲ့သုတေသနကတော့ အိန္ဒိယနိုင်ငံမှာ လုပ်ခဲ့တာပါ။ အဲ့ဒီ အိန္ဒိယနိုင်ငံမှာဆိုရင် ဘာတွေ များများရှိလဲဆိုတော့ ထင်းတွေ မီးသွေးတွေ သုံးပြီးတော့ ဖိုခနောင့် မီးဖိုတွေ သုံးပြီးတော့ အဲ့ဒီကထွက်တဲ့ လေထုညစ်ညမ်းမှုပေါ့နော်။ ဒီလေထုညစ်ညမ်းမှုက အမျိုးသမီးတွေ ကလေးတွေရဲ့ ကျန်းမာရေးကို ဘယ်လိုထိခိုက်သလဲဆိုတာ ကျမက လေ့လာခဲ့တာပါ။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီလိုမျိုး ထင်းတွေ မီးသွေးတွေ သုံးတယ်ဆိုတာကလည်း အိန္ဒိယနိုင်ငံအတွက်ပဲ ထူးခြားတာ မဟုတ်ပါဘူး။ မြန်မာနိုင်ငံမှာလည်း ရွာတွေမှာ ရှိပါတယ်။ မြို့တွေမှာလည်း ရန်ကုန်မြို့မှာလည်း ရှိပါတယ်။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီဟာက ကျန်းမာရေးကို ဘယ်လိုထိခိုက်တာလဲ ဆိုတာကို လေ့လာတာပေါ့နော်။ ကျမတို့ သိသလောက်ကတော့ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ကိုလည်း ထိခိုက်တယ်။ နှလုံးသွေးကြောဆိုင်ရာ ရောဂါကိုလည်း ဒီလေထုညစ်ညမ်းမှုတွေ ရှူလို့ရှိရင် ထိခိုက်တယ်ဆိုတာကို ကျမတို့သိရပါတယ်ရှင့်။”
မြန်မာနိုင်ငံမှာရော ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီးတော့ သေသေချာချာ စနစ်တကျလုပ်ထားတဲ့ သုတေသနတွေ ရှိပါသလား။ အဲ့ဒီလိုရှိဖို့ ဘယ်လောက် အရေးကြီးမယ်ထင်ပါသလဲ။
“ဟုတ်ကဲ့။ အခုအချိန်မှာတော့ သေသေချာချာ လုပ်ထားတာတွေက ရှားပါးပါတယ်ရှင့်။ ဒါပေမဲ့ ခန့်မှန်းချေနဲ့တော့ ပြောလို့ရတယ်ပေါ့နော်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ၈၀ % လောက်က နယ်တွေဘက်မှာ ရွာတွေဘက်မှာ နေတဲ့အတွက် အဲ့ဒီဘက်မှာဆိုလို့ရှိရင် ထင်းတွေ မီးသွေးတွေ သုံးတာများပါတယ်။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီကနေ ပြောလို့ရတာက ၈၀ % က အိမ်ကထွက်တဲ့ မီးခိုးတွေ၊ ဟင်းထမင်းတွေချက်လို့ ထွက်တဲ့မီးခိုးတွေကို ထိတွေ့နေရတယ်။ ကျန်းမာရေးကို ထိခိုက်နိုင်တယ်လို့ ပြောလို့ရပါတယ်။ ပြီးတော့ မြို့ပြတွေမှာလည်း ဒီလို ထင်းတွေ မီးသွေးတွေဆက်သုံးနေတဲ့ လူတွေလည်း ရှိတယ်။ အဲ့ဒါအပြင် အခုဆိုလို့ရှိရင် ရန်ကုန်တို့ မန္တလေးတို့မှာဆိုရင် အရင်ကထက် ကားတွေလည်း များလာတယ်။ နောက် စက်ရုံတွေလည်း များလာပြီ။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီကထွက်တဲ့ မီးခိုးတွေကလည်း လူတွေကို ထိခိုက်စေနိုင်တယ်ပေါ့နော်။ ဆိုတော့ နှစ်မျိုးပေါင်းလာတာပေါ့ မြန်မာပြည်က မြို့ပြတွေမှာဆိုရင်။ အဲ့ဒါလေးတွေလည်း ရှိပါတယ်ရှင့်။ အချက်အလက်တွေနဲ့ ပြောမယ်ဆိုရင်တော့ တော်တော်တော့ ရှားပါးပါတယ်။ အဲ့ဒီလို စီမံကိန်းတိုလေးတွေနဲ့ လာကြပြီး ခန လာလုပ်ပြီးတော့ data အချက်အလက်တွေ နည်းနည်း စုဆောင်း ကြတာလောက်ပဲရှိတယ်ပေါ့နော်။ သေသေချာချာ စနစ်တကျနဲ့ လုပ်ထားတာ မရှိသေးဘူးပေါ့နော်။”
အဲ့ဒီတော့ အခု စောစောတုန်းကလည်း ပြောခဲ့တဲ့ STEM ဆိုတဲ့ ပညာရပ်နယ်ပယ်မှာ၊ လုပ်ငန်းခွင်မှာဆိုရင် အမျိုးသမီးတွေ ပါဝင်မှုက နည်းနေသေးတဲ့အနေအထား ရှိတယ် ဆိုတော့ ဒီကဏ္ဍမှာ အမျိုးသမီးတွေ ပိုပြီးပါဝင်လာဖို့ကရော ဘယ်လောက်အထိ အရေးကြီးတယ်လို့ ထင်ပါသလဲ။
“ဆိုတော့ ဒီ STEM နယ်ပယ်မှာဆိုလို့ရှိရင် အစ်မ ခုနကပြောသလိုပဲ အမျိုးသမီးပါဝင်မှုက အရမ်းအားနည်း နေပါတယ်။ ကမ္ဘာနဲ့ကြည့်လိုက်လို့ရှိရင် ဒီ STEM နယ်ပယ်မှာ အမျိုးသမီးတွေပါဝင်မှုက ၃၀ % ပဲရှိပါတယ်။ ဆိုတော့ ၇၀ % က အမျိုးသားတွေ ဖြစ်တယ်ပေါ့နော်။ အဲ့ဒါတင် မကပါဘူး။ အမျိုးသမီးတွေ ဒီနေရာမှာ လုပ်နေရတာဆိုရင်လည်း လစာ ကွာဟမှုလည်း ရှိတယ်။ နောက်ပြီးတော့ သူတို့ရဲ့တိုးတက်မှုမှာလည်း အတားအဆီးတွေ ပိုပြီးတော့ ရှိတယ်ပေါ့နော်။ အမျိုးသားတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်လိုက်လို့ရှိရင်။ မြန်မာပြည်အနေနဲ့ ကြည့်လို့ရှိရင်တော့ ဂုဏ်ယူစရာတခုရှိတာက မြန်မာပြည်မှာကတော့ ဒီ သုတေသနလုပ်နေတဲ့ ပညာရှင်တွေက အမျိုးသမီးတွေ ၈၀ % လောက်ရှိပါတယ်။ တွက်ထားတာပေါ့နော်။ ဆိုတော့ ဒါက ကမ္ဘာမှာ အမြင့်ဆုံးနိုင်ငံတွေထဲမှာ ပါတယ်ပေါ့နော်။ တော်တော်တော့ ကောင်းပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီ STEM နယ်ပယ်နဲ့ပတ်သက်ရင်တော့ အဲ့ဒီ ရာခိုင်နှုန်းက ပိုနည်းမယ်လို့တော့ ကျမ ထင်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဘာပဲဖြစ်ဖြစ် ဒီ STEM နယ်ပယ်မှာ ကျားမ တန်းတူ မြှင့်တင်ပေးဖို့က အရေးကြီးပါတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ အမျိုးသမီးတွေ ပိုပြီးတော့ ပါဝင်လာနိုင်တယ်ဆိုရင် အတွေးအခေါ်အသစ်တွေ၊ အမြင်သစ်တွေ ပိုပြီးတော့ ပါဝင်လာမယ်ပေါေ့နာ်။ ဒီ သုတေသနလုပ်တာတွေမှာ။ ဆိုတော့ ပိုပြီးတော့ အကျိုးကျေးဇူးတွေ ရနိုင်ပါတယ်။ အဲ့ဒါတွေတင်မကဘဲ ရေရှည် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့လည်း ပိုပြီးတော့ ထိရောက်နိုင်တယ်လို့ ကျမ ယူဆပါတယ်ရှင့်။”
အခု ဒါတွေနဲ့ဆက်စပ်ပြီးတော့ပဲ ဒီ အာဆီယံ-အမေရိကန် အမျိုးသမီး သိပ္ပံပညာဆုမှာလည်း ဝင်ပြီးတော့ ယှဉ်ပြိုင်ဖြစ်တယ်။ အခုဆိုရင် ဆန်ခါတင်အဆင့်မှာလည်း ပါသွားခဲ့ပြီ။ ဒီဆုက မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဘယ်သူမှ မရဖူးသေးဘူးလို့လည်း ကျမတို့သိထားပါတယ်။ ဆိုတော့ အခု ယှဉ်ပြိုင်တာက ဆန်ခါတင်ပြီးသွားပြီဆိုတော့ နောက်တဆင့်ကရော ဘယ်အချိန်မှာ ထပ်ပြီးတော့ နောက်ဆုံးဖိုင်နယ်ကို ရောက်မှာပါလဲ။ အဲ့ဒါကိုရော သိပါပြီလား။
“သူတို့ပြောတာကတော့ ကျမတို့ကို အီးမေးပို့တာပေါ့နော်။ အဲ့ဒီတုန်းကတော့ အခု ၅ လပိုင်းထဲမှာ သူတို့ ဆုံးဖြတ်ချက် ချကြမယ်ပေါ့နော်။ အခု ၅ လပိုင်း ကုန်ခါနီးပြီဆိုတော့ ချတော့မယ်လို့ ကျမ ထင်ပါတယ်။ နောက်ပြီးတော့ သူတို့က အခု ကျမတို့ အာဆီယံနိုင်ငံ ၁၀ နိုင်ငံရှိတယ်။ အဲ့ဒီ ၁၀ နိုင်ငံကနေ ဆန်ခါတင် ၁၀ ယောက် ရွေးထားတယ်။ အဲ့ဒီ ၁၀ ယောက်ထဲက ၂ ယောက်ကို သူတို့က ရွေးလိုက်မယ်ပေါ့နော်။ အဲ့ဒီ ၂ ယောက်က ဒီဇွန်လ၊ ၆ လပိုင်းမှာ လာအိုနိုင်ငံကိုသွားပြီး ဒိုင်တွေရှေ့မှာ ဆုရအောင် စကားသွားပြောရမယ်ပေါ့နော်။ အဲ့ဒီအထဲမှာ သူတို့က ပထမဆုနဲ့ ဒုတိယဆုကို သူတို့က ရွေးမယ်ပေါ့။ ဒါပေမဲ့ အခု ကိုဗစ်-နိုင်တင်း ဖြစ်နေတဲ့အတွက်တော့ အင်တာနက်ပေါ်ကပဲ ဒိုင်တွေနဲ့စကားပြောရမလား။ ဒါမှမဟုတ်ရင် နောက်ဆုတ်လိုက်မလား။ အဲ့ဒါတော့ ကျမတို့ကို မပြောသေးပါဘူးရှင့်။”
အဲ့ဒီတော့ အခု အကယ်၍များ နောက်ဆုံးအဆင့်မှာ ပါသွားပြီး ဒီဆုရခဲ့မယ်ဆိုရင်ရော ကိုယ့်နိုင်ငံအတွက် ဘယ်လောက်အထိ ဂုဏ်ဆောင်နိုင်မယ်လို့ ထင်ပါသလဲ။
“ဟုတ်ကဲ့။ ဒီဆုကို ရသွားမယ်ဆိုရင်တော့ ကျမ အရမ်း ဝမ်းသာပါမယ်။ နောက်ပြီးတော့ မြန်မာပြည်အတွက် ဘယ်လိုကောင်းကျိုး ရမလဲဆိုတော့ ကမ္ဘာ့အဆင့်၊ ဒါမှမဟုတ်ရင်လည်း အာဆီယံဒေသအဆင့်မှာ မြန်မာတွေ ဝင်ပြီးတော့ ဝင်ပြိုင်နိုင်တယ်ဆိုတာကို ကမ္ဘာက သိသွားမယ်။ ဒေသက လူတွေသိသွားမယ်။ အဲ့ဒီလို သိသွားတဲ့အတွက် တခြား နိုင်ငံတွေက သုတေသန ပညာရှင်တွေနဲ့ ပူးပေါင်း လုပ်လာနိုင်မယ်၊ လမ်းတွေလည်း ပိုပွင့်လာမယ်လို့ ကျမ မေ ျှာ်လင့်ပါတယ်ရှင့်။”
အခုလို ဖြေကြားပေးတဲ့အတွက် ကျေးဇူး အများကြီးတင်ပါတယ်။
“ဟုတ်ကဲ့။ ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။”
=============================
[Unicode Version]
သိပ်ပံနဲ့ နညျးပညာဆိုငျရာ သုတသေနတှေ၊ လုပျငနျးတှမှော အမြိုးသမီးတှေ ပိုမိုပါဝငျလာမယျဆိုရငျ အတှေးအခေါျသဈတှေ၊ အမွငျသဈတှနေဲ့ ကမ်ဘာကွီး ရရှေညျ ဖှံ့ဖွိုးတိုးတကျရေးအတှကျ အမြားကွီး အကြိုးပွုလာနိုငျတယျလို့ ၂၀၂၀ ခုနှဈအတှကျ အာဆီယံ-အမရေိကနျ အမြိုးသမီး သိပ်ပံဆု ဆနျခါတငျ ၁၀ ဦးထဲမှာ ပါတဲ့ ဒေါကျတာ သဲဝင့ျအောငျက ပွောပါတယျ။ လကျရှိ အမရေိကနျပွညျထောငျစု မွောကျကာရိုလိုငျးနားပွညျနယျမှာ PhD ပါရဂူ ဘှဲ့လှနျတနျး တကျနတေဲ့ ဒေါကျတာ သဲဝင့ျအောငျဟာ သဘာဝပတျဝနျးကငြျဆိုငျရာ ကနြျးမာရေးပညာရှငျ တယောကျဖွဈပါတယျ။ ဒီနှဈအတှကျ အာဆီယံ-အမရေိကနျ အမြိုးသမီး သိပ်ပံပဆုကို မွနျမာနိုငျငံကိုယျစား ဝငျရောကျယှဉျပွိုငျခဲ့တာမှာ ဆနျခါတငျစာရငျးမှာ ပါဝငျခဲ့တဲ့ ဒေါကျတာသဲဝင့ျအောငျကို ဆကျသှယျမေးမွနျးပွီး ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍမှာ မခငျဖွူထှေးက တငျဆကျထားပါတယျ။
၂၀၂၀ ခုနှဈ အာဆီယံ-အမရေိကနျ အမြိုးသမီးသိပ်ပံဆုအတှကျ မသဲဝင့ျအောငျက ဆနျခါတငျ ၁၀ ယောကျ စာရငျးထဲမှာ ပါတဲ့အတှကျ Congratulations ပါ။ ဂုဏျယူပါတယျ။ ဒီဆုက ကမြတို့နားလညျသလောကျက အာဆီယံနိုငျငံတှထေဲမှာရှိတဲ့ သိပ်ပံပညာပိုငျးဆိုငျရာမှာ လေ့လာနတေဲ့ ပညာရှငျတှေ၊ အမြိုးသမီးတှကေိုပဲ သီးသန့ျပေးတဲ့ဆု ဆိုတာတော့ ယဘေုယြ နားလညျထားပါတယျ။ ပိုပွီးတော့ ရှငျးရှငျးလငျးလငျး သိရအောငျ ဒီဆုနဲ့ပတျသကျတဲ့ ထူးခွားခကြျလေးတှေ။ ဒါက ဘယျလိုဆုမြိုးလဲ။ ဘယျသူတှကေပေးအပျတာလဲ ဆိုတာ ရှငျးပွပေးပါရှင့ျ။
“ဒီဆုကတော့ အာဆီယံနိုငျငံတှကေ ပေးတဲ့ဆုလညျး ပါတယျ။ နောကျပွီးတော့ အမရေိကနျနိုငျငံက USAID (နိုငျငံတကာဖှံဖွိုးရေး အဂေငြျစီ) ပေါငျးပွီးတော့လုပျတဲ့ ဆုပေါ့နောျ။ နောကျအဖှဲ့တခုကလညျး Underwriters Laboratories ဆိုတဲ့အဖှဲ့အစညျးတခု ရှိပါတယျ။ အဲ့ဒီအဖှဲ့သုံးခုက အဖှဲ့အစညျးလုပျပွီးတော့ ဒီဆုကို ပေးတာပေါ့နောျ။ သူတို့ရဲ့ရညျရှယျခကြျကတော့ STEM ဆိုတဲ့ Science, Technology, Engineering and Mathematics ပေါ့နောျ။ မွနျမာလိုပွောမယျဆိုလို့ရှိရငျ သိပ်ပံ၊ နညျးပညာ၊ အငျဂငြျနီယာ နဲ့ သငျ်ခြာပေါ့နောျ။ အဲ့ဒီနယျပယျမှာဆိုလို့ရှိရငျ အမြိုးသမီးတှေ ပါဝငျမှုက အားနညျးနပေါသေးတယျ။ အဲ့ဒီအတှကျ သူတို့က ကြားမ တနျးတူညီမ ြှလာအောငျ လုပျပေးတဲ့ဆုပေါ့နောျ။ ဒီဆုကို နှဈတိုငျး ဆုခတြာပါ။ သူတို့ရဲ့ဝကျဘျဆိုကျကို ကွည့ျလိုကျလို့ ရှိရငျ ဒါက ၆ နှဈမွောကျ ပေးတဲ့ဆု ဆိုတာ တှေ့ရပါတယျ။ တနှဈနဲ့ တနှဈလညျး ခေါငျးစဉျကလညျး ပွောငျးသှားပါတယျရှင့ျ။ ဆိုတော့ ဒီနှဈမှာကတြော့ ကွိုတငျကာကှယျတားဆီးရေးဆိုငျရာ ကနြျးမာရေး စောင့ျရှောကျမှု ခေါငျးစဉျနဲ့ ဒီ ၂၀၂၀ မှာ လုပျတာပေါ့နောျ။ အဲ့ဒီမှာ ကမြက ကမြလုပျနတေဲ့အလုပျအကိုငျ၊ သုတသေနလုပျတာတှနေဲ့ တူနတေဲ့အတှကျ ကမြက လေ ြှာကျလိုကျတာပါရှင့ျ။”
ဒီဆုအတှကျ ဘယျလိုသတျမှတျခကြျတှေ ခမြှတျထားတာပါလဲ။
“သတျမှတျခကြျတှေ ကတော့ ဒီ အာဆီယံနိုငျငံတှကေ နိုငျငံသူတယောကျ ဖွဈရမယျ။ ပါရဂူဘှဲ့ ရှိထားရမယျ။ နောကျပွီးတော့ အသကျ ၄၅ နှဈအောကျ အမြိုးသမီးဖွဈရမယျ။ နောကျပွီး ဒီနှဈရဲ့ ခေါငျးစဉျထဲမှာလညျး ဝငျရမယျပေါ့နောျ။ ဒီနှဈခေါငျးစဉျက စောစောကပွောတဲ့ ကွိုတငျကာကှယျတားဆီးရေးဆိုငျရာ ကနြျးမာရေး စောင့ျရှောကျမှုနဲ့ ပတျသကျတာပေါ့နောျ။”
အဲ့ဒီတော့ မသဲဝင့ျအောငျရဲ့ အဓိက လေ့လာသုတသေနလုပျနတေဲ့ နယျပယျကလညျး သိပ်ပံနဲ့ပတျသကျတဲ့ စှမျးအငျအသုံးပွုမှု၊ လထေုညဈညမျးမှု တို့ကနေ လူတှရေဲ့ကနြျးမာရေးအပေါျမှာ ဘယျလိုသကျရောကျမှုတှေ ဖွဈနိုငျမလဲဆိုတာ ပါတော့ သူတို့ ဒီနှဈ ခေါငျးစဉျကလညျး 'ကွိုတငျ ကာကှယျတားဆီးရေး ဆိုငျရာ ကနြျးမာရေးစောင့ျရှောကျမှု' ဆိုတော့၊ မွနျမာနိုငျငံလို အနအေထားမှာ မသဲဝင့ျအောငျက ဒီအကွောငျးအရာကို ဝငျပွိုငျဖွဈတယျ။ ဒါနဲ့ဆကျစပျလို့ တဆကျတညျး သိခငြျတာက ကိုယ့ျ မွနျမာနိုငျငံမှာကရော လထေုညဈညမျးမှုတှေ၊ စှမျးအငျပွူနာတှကေ လူထုရဲ့ကနြျးမာရေးကို ဘယျလို ထိခိုကျနိုငျသလဲ ဆိုတဲ့အပေါျမှာ ကိုယ့ျရဲ့ ရှာဖှေ တှေ့ရှိခကြျတှကေ ဘာတှရှေိပါသလဲ။ ဘာတှေ တငျပွပွီး ယှဉျပွိုငျခဲ့တာပါလဲ။
“သူက အခုယှဉျပွိုငျရတာက မွနျမာပွညျမှာ လုပျခဲ့တာတငျမဟုတျပါဘူး။ ကိုယ့ျရဲ့ သိပ်ပံပညာလုပျခဲ့တဲ့ သုတသေနလုပျခဲ့တဲ့ဘဝမှာ ဒီကနြျးမာရေးကို ဘယျလို ကာကှယျနိုငျမလဲဆိုတာနဲ့ပတျသကျပွီး ဘာတှေ သုတသေနလုပျခဲ့သလဲဆိုတာကို ရှငျးပွရတာပေါ့နောျ။ ကမြ စလုပျတဲ့သုတသေနကတော့ အိန်ဒိယနိုငျငံမှာ လုပျခဲ့တာပါ။ အဲ့ဒီ အိန်ဒိယနိုငျငံမှာဆိုရငျ ဘာတှေ မြားမြားရှိလဲဆိုတော့ ထငျးတှေ မီးသှေးတှေ သုံးပွီးတော့ ဖိုခနောင့ျ မီးဖိုတှေ သုံးပွီးတော့ အဲ့ဒီကထှကျတဲ့ လထေုညဈညမျးမှုပေါ့နောျ။ ဒီလထေုညဈညမျးမှုက အမြိုးသမီးတှေ ကလေးတှရေဲ့ ကနြျးမာရေးကို ဘယျလိုထိခိုကျသလဲဆိုတာ ကမြက လေ့လာခဲ့တာပါ။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီလိုမြိုး ထငျးတှေ မီးသှေးတှေ သုံးတယျဆိုတာကလညျး အိန်ဒိယနိုငျငံအတှကျပဲ ထူးခွားတာ မဟုတျပါဘူး။ မွနျမာနိုငျငံမှာလညျး ရှာတှမှော ရှိပါတယျ။ မွို့တှမှောလညျး ရနျကုနျမွို့မှာလညျး ရှိပါတယျ။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီဟာက ကနြျးမာရေးကို ဘယျလိုထိခိုကျတာလဲ ဆိုတာကို လေ့လာတာပေါ့နောျ။ ကမြတို့ သိသလောကျကတော့ အသကျရှူလမျးကွောငျးဆိုငျရာကိုလညျး ထိခိုကျတယျ။ နှလုံးသှေးကွောဆိုငျရာ ရောဂါကိုလညျး ဒီလထေုညဈညမျးမှုတှေ ရှူလို့ရှိရငျ ထိခိုကျတယျဆိုတာကို ကမြတို့သိရပါတယျရှင့ျ။”
မွနျမာနိုငျငံမှာရော ဒါနဲ့ပတျသကျပွီးတော့ သသေခြောခြာ စနဈတကလြုပျထားတဲ့ သုတသေနတှေ ရှိပါသလား။ အဲ့ဒီလိုရှိဖို့ ဘယျလောကျ အရေးကွီးမယျထငျပါသလဲ။
“ဟုတျကဲ့။ အခုအခြိနျမှာတော့ သသေခြောခြာ လုပျထားတာတှကေ ရှားပါးပါတယျရှင့ျ။ ဒါပမေဲ့ ခန့ျမှနျးခြနေဲ့တော့ ပွောလို့ရတယျပေါ့နောျ။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ မွနျမာနိုငျငံမှာ ၈၀ % လောကျက နယျတှဘေကျမှာ ရှာတှဘေကျမှာ နတေဲ့အတှကျ အဲ့ဒီဘကျမှာဆိုလို့ရှိရငျ ထငျးတှေ မီးသှေးတှေ သုံးတာမြားပါတယျ။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီကနေ ပွောလို့ရတာက ၈၀ % က အိမျကထှကျတဲ့ မီးခိုးတှေ၊ ဟငျးထမငျးတှခေကြျလို့ ထှကျတဲ့မီးခိုးတှကေို ထိတှေ့နရေတယျ။ ကနြျးမာရေးကို ထိခိုကျနိုငျတယျလို့ ပွောလို့ရပါတယျ။ ပွီးတော့ မွို့ပွတှမှောလညျး ဒီလို ထငျးတှေ မီးသှေးတှဆေကျသုံးနတေဲ့ လူတှလေညျး ရှိတယျ။ အဲ့ဒါအပွငျ အခုဆိုလို့ရှိရငျ ရနျကုနျတို့ မန်တလေးတို့မှာဆိုရငျ အရငျကထကျ ကားတှလေညျး မြားလာတယျ။ နောကျ စကျရုံတှလေညျး မြားလာပွီ။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီကထှကျတဲ့ မီးခိုးတှကေလညျး လူတှကေို ထိခိုကျစနေိုငျတယျပေါ့နောျ။ ဆိုတော့ နှဈမြိုးပေါငျးလာတာပေါ့ မွနျမာပွညျက မွို့ပွတှမှောဆိုရငျ။ အဲ့ဒါလေးတှလေညျး ရှိပါတယျရှင့ျ။ အခကြျအလကျတှနေဲ့ ပွောမယျဆိုရငျတော့ တောျတောျတော့ ရှားပါးပါတယျ။ အဲ့ဒီလို စီမံကိနျးတိုလေးတှနေဲ့ လာကွပွီး ခန လာလုပျပွီးတော့ data အခကြျအလကျတှေ နညျးနညျး စုဆောငျး ကွတာလောကျပဲရှိတယျပေါ့နောျ။ သသေခြောခြာ စနဈတကနြဲ့ လုပျထားတာ မရှိသေးဘူးပေါ့နောျ။”
အဲ့ဒီတော့ အခု စောစောတုနျးကလညျး ပွောခဲ့တဲ့ STEM ဆိုတဲ့ ပညာရပျနယျပယျမှာ၊ လုပျငနျးခှငျမှာဆိုရငျ အမြိုးသမီးတှေ ပါဝငျမှုက နညျးနသေေးတဲ့အနအေထား ရှိတယျ ဆိုတော့ ဒီကဏ်ဍမှာ အမြိုးသမီးတှေ ပိုပွီးပါဝငျလာဖို့ကရော ဘယျလောကျအထိ အရေးကွီးတယျလို့ ထငျပါသလဲ။
“ဆိုတော့ ဒီ STEM နယျပယျမှာဆိုလို့ရှိရငျ အဈမ ခုနကပွောသလိုပဲ အမြိုးသမီးပါဝငျမှုက အရမျးအားနညျး နပေါတယျ။ ကမ်ဘာနဲ့ကွည့ျလိုကျလို့ရှိရငျ ဒီ STEM နယျပယျမှာ အမြိုးသမီးတှပေါဝငျမှုက ၃၀ % ပဲရှိပါတယျ။ ဆိုတော့ ၇၀ % က အမြိုးသားတှေ ဖွဈတယျပေါ့နောျ။ အဲ့ဒါတငျ မကပါဘူး။ အမြိုးသမီးတှေ ဒီနရောမှာ လုပျနရေတာဆိုရငျလညျး လစာ ကှာဟမှုလညျး ရှိတယျ။ နောကျပွီးတော့ သူတို့ရဲ့တိုးတကျမှုမှာလညျး အတားအဆီးတှေ ပိုပွီးတော့ ရှိတယျပေါ့နောျ။ အမြိုးသားတှနေဲ့ နှိုငျးယှဉျလိုကျလို့ရှိရငျ။ မွနျမာပွညျအနနေဲ့ ကွည့ျလို့ရှိရငျတော့ ဂုဏျယူစရာတခုရှိတာက မွနျမာပွညျမှာကတော့ ဒီ သုတသေနလုပျနတေဲ့ ပညာရှငျတှကေ အမြိုးသမီးတှေ ၈၀ % လောကျရှိပါတယျ။ တှကျထားတာပေါ့နောျ။ ဆိုတော့ ဒါက ကမ်ဘာမှာ အမွင့ျဆုံးနိုငျငံတှထေဲမှာ ပါတယျပေါ့နောျ။ တောျတောျတော့ ကောငျးပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဒီ STEM နယျပယျနဲ့ပတျသကျရငျတော့ အဲ့ဒီ ရာခိုငျနှုနျးက ပိုနညျးမယျလို့တော့ ကမြ ထငျပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဘာပဲဖွဈဖွဈ ဒီ STEM နယျပယျမှာ ကြားမ တနျးတူ မွှင့ျတငျပေးဖို့က အရေးကွီးပါတယျ။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ အမြိုးသမီးတှေ ပိုပွီးတော့ ပါဝငျလာနိုငျတယျဆိုရငျ အတှေးအခေါျအသဈတှေ၊ အမွငျသဈတှေ ပိုပွီးတော့ ပါဝငျလာမယျပေါေ့နာျ။ ဒီ သုတသေနလုပျတာတှမှော။ ဆိုတော့ ပိုပွီးတော့ အကြိုးကြေးဇူးတှေ ရနိုငျပါတယျ။ အဲ့ဒါတှတေငျမကဘဲ ရရှေညျ ဖှံ့ဖွိုးတိုးတကျမှုနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့လညျး ပိုပွီးတော့ ထိရောကျနိုငျတယျလို့ ကမြ ယူဆပါတယျရှင့ျ။”
အခု ဒါတှနေဲ့ဆကျစပျပွီးတော့ပဲ ဒီ အာဆီယံ-အမရေိကနျ အမြိုးသမီး သိပ်ပံပညာဆုမှာလညျး ဝငျပွီးတော့ ယှဉျပွိုငျဖွဈတယျ။ အခုဆိုရငျ ဆနျခါတငျအဆင့ျမှာလညျး ပါသှားခဲ့ပွီ။ ဒီဆုက မွနျမာနိုငျငံမှာ ဘယျသူမှ မရဖူးသေးဘူးလို့လညျး ကမြတို့သိထားပါတယျ။ ဆိုတော့ အခု ယှဉျပွိုငျတာက ဆနျခါတငျပွီးသှားပွီဆိုတော့ နောကျတဆင့ျကရော ဘယျအခြိနျမှာ ထပျပွီးတော့ နောကျဆုံးဖိုငျနယျကို ရောကျမှာပါလဲ။ အဲ့ဒါကိုရော သိပါပွီလား။
“သူတို့ပွောတာကတော့ ကမြတို့ကို အီးမေးပို့တာပေါ့နောျ။ အဲ့ဒီတုနျးကတော့ အခု ၅ လပိုငျးထဲမှာ သူတို့ ဆုံးဖွတျခကြျ ခကြွမယျပေါ့နောျ။ အခု ၅ လပိုငျး ကုနျခါနီးပွီဆိုတော့ ခတြော့မယျလို့ ကမြ ထငျပါတယျ။ နောကျပွီးတော့ သူတို့က အခု ကမြတို့ အာဆီယံနိုငျငံ ၁၀ နိုငျငံရှိတယျ။ အဲ့ဒီ ၁၀ နိုငျငံကနေ ဆနျခါတငျ ၁၀ ယောကျ ရှေးထားတယျ။ အဲ့ဒီ ၁၀ ယောကျထဲက ၂ ယောကျကို သူတို့က ရှေးလိုကျမယျပေါ့နောျ။ အဲ့ဒီ ၂ ယောကျက ဒီဇှနျလ၊ ၆ လပိုငျးမှာ လာအိုနိုငျငံကိုသှားပွီး ဒိုငျတှရှေေ့မှာ ဆုရအောငျ စကားသှားပွောရမယျပေါ့နောျ။ အဲ့ဒီအထဲမှာ သူတို့က ပထမဆုနဲ့ ဒုတိယဆုကို သူတို့က ရှေးမယျပေါ့။ ဒါပမေဲ့ အခု ကိုဗဈ-နိုငျတငျး ဖွဈနတေဲ့အတှကျတော့ အငျတာနကျပေါျကပဲ ဒိုငျတှနေဲ့စကားပွောရမလား။ ဒါမှမဟုတျရငျ နောကျဆုတျလိုကျမလား။ အဲ့ဒါတော့ ကမြတို့ကို မပွောသေးပါဘူးရှင့ျ။”
အဲ့ဒီတော့ အခု အကယျ၍မြား နောကျဆုံးအဆင့ျမှာ ပါသှားပွီး ဒီဆုရခဲ့မယျဆိုရငျရော ကိုယ့ျနိုငျငံအတှကျ ဘယျလောကျအထိ ဂုဏျဆောငျနိုငျမယျလို့ ထငျပါသလဲ။
“ဟုတျကဲ့။ ဒီဆုကို ရသှားမယျဆိုရငျတော့ ကမြ အရမျး ဝမျးသာပါမယျ။ နောကျပွီးတော့ မွနျမာပွညျအတှကျ ဘယျလိုကောငျးကြိုး ရမလဲဆိုတော့ ကမ်ဘာ့အဆင့ျ၊ ဒါမှမဟုတျရငျလညျး အာဆီယံဒသေအဆင့ျမှာ မွနျမာတှေ ဝငျပွီးတော့ ဝငျပွိုငျနိုငျတယျဆိုတာကို ကမ်ဘာက သိသှားမယျ။ ဒသေက လူတှသေိသှားမယျ။ အဲ့ဒီလို သိသှားတဲ့အတှကျ တခွား နိုငျငံတှကေ သုတသေန ပညာရှငျတှနေဲ့ ပူးပေါငျး လုပျလာနိုငျမယျ၊ လမျးတှလေညျး ပိုပှင့ျလာမယျလို့ ကမြ မေ ြှာျလင့ျပါတယျရှင့ျ။”
အခုလို ဖွကွေားပေးတဲ့အတှကျ ကြေးဇူး အမြားကွီးတငျပါတယျ။
“ဟုတျကဲ့။ ကြေးဇူးတငျပါတယျ။”
