လူဦးရေတသန်းနီးပါး ခိုလှုံရာ လူနေထူထပ်များပြားလွန်းလှတဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံတွင်းက ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲမှာ ငါးနှစ်ကျော်ကြာ နေထိုင်နေကြရတဲ့ ရိုဟင်ဂျာလူငယ်တွေ၊ သက်ကြီးရွယ်အိုတွေ၊ အမျိုးသမီးနဲ့ ကလေးသူငယ်တွေဟာ နှစ်နဲ့ချီ ပိတ်လှောင်ခံထားရသလို ဖြစ်နေပြီး သူတို့အတွက် အနာဂတ်မဲ့၊ မျှော်လင့်ချက်တွေ ပျောက်ဆုံးနေကြရပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံမှာ စစ်အာဏာသိမ်းခံထားရလို့ သူတို့နေရပ်ရင်းကို ပြန်ဖို့ဆိုတာကလည်း အခုထိ မသေချာ မရေမရာ ဖြစ်နေဆဲပါ။ ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး ဒုက္ခသည်စခန်းလို့ တင်စားခေါ်ဝေါ်ခံခဲ့ရတဲ့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်စခန်းတွေက ရိုဟင်ဂျာတွေရဲ့ မရေရာတဲ့ အိမ်အပြန်လမ်း မျှော်လင့်ချက်တွေက ဘာတွေပါလဲ။ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တချို့ကို ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားတဲ့ မဆုမွန် စုစည်းတင်ပြထားပါတယ်။
လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၀၁၇ ခုနှစ် ရခိုင်ပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းမှာ ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ စစ်တပ်စခန်းတွေနဲ့ နယ်ခြားစောင့်တပ်တွေအပေါ် ARSA အစွန်းရောက်အဖွဲ့ရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုတွေရဲ့ နောက်ပိုင်း စစ်တပ်နဲ့ နယ်ခြားစောင့်တပ်တွေရဲ့ နယ်မြေရှင်းလင်းမှုတွေအတွင်း အသက်ဘေးက စိုးရိမ်ရလို့ ဒေသခံတွေ ဘေးလွတ်ရာကို အိုးအိမ်စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးခဲ့ကြရပြီး အဲ့ဒီထဲက ရိုဟင်ဂျာမွတ်စလင် ၇ သိန်းကျော် အိမ်နီးချင်း ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ဘက်ကို ရောက်သွားကြတာပါ။
အဲဒီ နယ်မြေရှင်းလင်းမှုတွေအတွင်း လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုနဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေ အကြီးအကျယ် ရှိခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ စွဲချက်နဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဟာ နိုင်ငံတကာတရားရုံး ICJ မှာ လက်ရှိ တရားရင်ဆိုင်နေရတာပါ။ ၂၀၂၂ ခုနှစ် ဒီနှစ် မတ်လမှာပဲ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကလည်း ရခိုင်ပြည်တွင်း ရိုဟင်ဂျာမွတ်စလင်တွေအပေါ် စစ်တပ်ရဲ့ အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်ခဲ့မှုကို Genocide လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုအဖြစ် တရားဝင်သတ်မှတ်လိုက်ပြီ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီသီတင်းပတ်ထဲ မေလ ၁၂ ရက်နေ့တုန်းက ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ဒုက္ခသည်တွေ ခိုလှုံနေထိုင်ရာ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေဆီကို ကုလသမဂ္ဂရဲ့ မြန်မာဆိုင်ရာ လွတ်လပ်တဲ့ စုံစမ်းစစ်ဆေးရေးယန္တရား IIMM အဖွဲ့ ရောက်လာလို့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခံရမှုတွေကို ကိုယ်တိုင်ကြုံတွေ့ခဲ့ရတဲ့ မိသားစုတွေ၊ ကာယကံရှင်တွေ တွေ့ဆုံပြီး နစ်နာခံရသူတို့ တရားမျှတမှုရရေး ဆွေးနွေးတင်ပြခဲ့ကြတယ်လို့ ကိုယ်တိုင်တွေ့ဆုံခွင့်ရခဲ့တဲ့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေက ပြောပြပါတယ်။
ဒီလို တရားမျှတမှုရရေး မျှော်လင့်နေချိန်မှာပဲ ဒီ သိန်းချီတဲ့ ရိုဟင်ဂျာတွေဟာ အဲဒီ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် စခန်းတွေထဲမှာ နေထိုင်ခိုလှုံခဲ့ကြရတာ ငါးနှစ်ကျော်လာပြီ ဖြစ်ပေမဲ့လို့ နေရပ်ရင်းပြန်ဖို့က မရေမရာ အနာဂတ်ကလည်း မသေမချာ ဖြစ်နေဆဲပါလို့လည်း ရခိုင်ပြည်နယ် မောင်တောဇာတိ အခုလက်ရှိ ဘာလုခါလီ ဒုက္ခသည်စခန်းမှာ ခိုလှုံနေထိုင်တဲ့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည် ဦးကျော်မြင့်က ပြောပြပါတယ်။
“မေလ ၁၂ ရက်က (ကုလသမဂ္ဂရဲ့ မြန်မာဆိုင်ရာ လွတ်လပ်တဲ့ စုံစမ်းစစ်ဆေးရေးယန္တရား) IIMM က ကော့ဇ်ဘဇာဒုက္ခသည်စခန်းထဲက ကုတုပလောင် ဒုက္ခသည်စခန်းကို အရင်ဆုံးရောက်တယ်။ အဲဒီမှာ ကျနော်တို့ ရိုဟင်ဂျာအဖွဲ့အစည်း ၂ ဖွဲ့၊ နောက် စခန်းတာဝန်ခံတွေနဲ့လည်း တွေ့ဆုံတယ်။ နောက် နေ့လယ် ၁ နာရီခွဲမှာ စခန်းအမှတ် ၁၁ ဘာလုခါလီဒုက္ခသည်စခန်း ၂ ကို ရောက်လာကြပါတယ်။ အဲဒီမှာ ဒုက္ခသည်တွေရဲ့ ကိုယ်စားလှယ် လူပေါင်း ၂၅ ယောက်၊ ကျနော်အပါအဝင်ပေါ့၊ ကျနော်တို့နဲ့ သူတို့ ၁ နာရီခွဲလောက် အပြန်အလှန် ဆွေးနွေးခဲ့ကြပါတယ်ခင်ဗျ။ နေရပ်ပြန်ဖို့ကိစ္စလည်း ကျနော်တို့ဘက်က တင်ပြခဲ့ကြပါတယ်။ ဒီဒုက္ခသည်စခန်းတွေကနေ အမြန်ဆုံး ကျနော်တို့က ကျနော်တို့ရဲ့နေရပ်ရင်း ကိုယ့်ရဲ့နိုင်ငံ မြန်မာနိုင်ငံကို အမြန်ဆုံးပြန်ချင်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျနော်တို့က နိုင်ငံတကာလုံခြုံရေး အာမခံချက်တွေနဲ့ ပြန်နိုင်ရေး လုပ်ဆောင်ပေးဖို့လည်း ဆွေးနွေးတင်ပြခဲ့ပါတယ်။”
မဆုမွန် - ဟုတ်ကဲ့၊ အခုက ဒီစခန်းတွေထဲမှာ နေလာကြတာလည်း ငါးနှစ်ကျော်လာပြီပေါ့နော်။ ငါးနှစ်သာပြောရတာ၊ တကယ်တမ်းကျတော့ ဟိုးအရင်နှစ်တွေကတည်းကလည်း အဲဒီဘက်မှာ သွားပြီး ခိုလှုံနေကြရတဲ့သူတွေလည်း ရှိတော့ အခုက နေရပ်ပြန်ဖို့ကလည်း မသေချာတော့ အဲဒီအထဲမှာ နေနေကြရတဲ့ ရိုဟင်ဂျာ ဒုက္ခသည်တွေရဲ့ နေ့စဉ်ဘဝဖြတ်သန်းမှု၊ နောက်တခုက လွတ်လပ်မှုမရှိဘဲ ဒီလိုဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲ ဂိတ်အတားအဆီးတွေ အဆင့်ဆင့်နဲ့ နေနေကြရတဲ့ အနေအထားအပေါ်မှာ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေရဲ့ နေ့စဉ် စိတ်ခံစားမှု၊ နောက် ဒီလို လွတ်လပ်မှု ဆုံးရှုံးနေရတဲ့ အခြေအနေတွေက ဘယ်လောက်အထိ အခက်အခဲ စိန်ခေါ်မှုတွေ ဖြစ်စေသလဲဆိုတာ ပြောပြပေးပါဦး။
ဦးကျော်မြင့် - “ကျနော်တို့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေဟာ မြန်မာနိုင်ငံကနေ မောင်းထုတ်ခံရတာ အခုဆိုရင် ငါးနှစ်ကျော် ခြောက်နှစ်ဝန်းကျင်လောက် ရှိပါပြီ။ ဒီဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာ ကျနော်တို့ နေကြရတယ်ဆိုတာက အတော်လေးကို ကျပ်သိပ်ပြီး တော်တော်လေးကို ဆိုးဆိုးဝါးဝါး အခြေအနေနဲ့ ခံစားချက်အမျိုးမျိုးနဲ့ နေထိုင်စားသောက်နေကြရတာပါ။ ဒီမှာက ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေး ဘက်စုံပေါ့ဗျာ အခက်အခဲမျိုးစုံနဲ့ တော်တော်လေးကို ကြုံတွေ့နေကြရတာပါ။ ကလေးတွေဆိုရင်လည်း ပညာရေးပိုင်းက တော်တော်လေး ဆုံးရှုံးသွားခဲ့ရတာ တွေ့ရပါတယ်။ နောက် ဒီလိုပုံစံမျိုးအတိုင်းသာ ဆက်သွားမယ်ဆိုရင် မျိုးဆက်သစ်လူငယ်တွေရဲ့ ပညာရေး ဆုံးရှုံးသွားမှာကိုလည်း ကျနော်တို့က အထူးစိုးရိမ်ပါတယ်။ ဒီပညာရေးဆုံးရှုံးသွားမယ်ဆိုရင် ဒီလူငယ်တွေရဲ့ ဘဝကလည်း ပျက်စီးသွားမှာကိုလည်း ကျနော်တို့က စိုးရိမ်ပါတယ်။ နောက်ပြီး ဒီမှာက စီးပွားရေး အလုပ်အကိုင်ကလည်း မရှိသလောက်ပါပဲ။ နောက် စားသောက်နေထိုင်ရေး ဆိုတာကလည်း ကျနော်တို့က အင်မတန်မှ အခက်အခဲမျိုးစုံနဲ့ စားသောက်နေထိုင်ရတာပါ။”
ရိုဟင်ဂျာတို့အတွက် ပညာရေး၊ အလုပ်အကိုင် အခွင့်အလမ်းနဲ့ ပျော်ရွှင်လွတ်လပ်မှုဆိုတာ မရှိသလောက် ရှားပါးလွန်းသလို နေထိုင်စားသောက်ရေး အခက်အခဲ စိန်ခေါ်မှုမျိုးစုံနဲ့ ရင်ဆိုင်နေကြရပါတယ်။ အထူးသဖြင့် လူမမည်ကလေးငယ်လေးတွေနဲ့ လူငယ်လေးတွေရဲ့ အနာဂတ် မျှော်လင့်ချက်တွေ ပျောက်နေပြီး ဘာမှ ရေရာမှုမရှိ မှေးမှိန်နေဆဲပဲလို့ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲ ဒုက္ခသည်တွေ ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေး၊ လူမှုအသိပညာပေး စတဲ့ လူသားချင်းစာနာမှု ကူညီရေး လုပ်ငန်းတွေမှာလည်း စေတနာ့ဝန်ထမ်းအဖြစ် ကူညီပေးနေသူ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည် ကိုအောင်မြိုင်က ပြောပြပါတယ်။ ရိုဟင်ဂျာတွေရဲ့ ဒုက္ခသည်စခန်းတွင်း နေ့စဉ်ဖြတ်သန်းမှုတွေမှာ မျှော်လင့်ချက်မဲ့ပြီး လူငယ်တွေရော မိသားစုတွေပါ ထွက်ပေါက်ပိတ်နေတဲ့ အခြေအနေ ဖြစ်နေတယ်လို့ အခုလိုပြောပါတယ်။
“ကျနော်တို့တွေ ဘယ်လောက်အထိ အခက်အခဲနဲ့ ကြုံနေကြရတယ်၊ ဒုက္ခရောက်နေကြရတယ်ဆိုတာ ကမ္ဘာပေါ်မှာ ဥပမာပေးပြီးတောင် ပြောပြဖို့ ဥပမာမရှိဘူး။ ဒီမှာ ကျနော်တို့အတွက် ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေး ပြီးတော့ အလုပ်အကိုင် အခွင့်အလမ်း၊ တခြားစီးပွားရေးကိစ္စ ဘာမှ အဆင်မပြေပါဘူး။ ပြီးတော့ အဆောက်အဦ၊ စားရေးသောက်ရေး အစစအရာရာပေါ့၊ ကျနော်တို့ လုံးဝအဆင်မပြေပါဘူး။ ဒီမှာ ကလေးငယ်တွေကလည်း တိုးပွားလာပါတယ်။ ကလေးတွေကို ပြောမယ်ဆိုရင် နေရတာကလည်း လူတွေက ထူထပ်တယ်ဆိုတော့ ကလေးတွေ ကစားဖို့ ဆော့ဖို့ဆိုတာကလည်း နေရာဆိုတာ မရှိသလောက်ပါပဲ။ ဒီမှာ ပြောမယ်ဆိုရင် ကလေးတွေအတွက်လည်း အဆင်မပြေဘူးပေါ့။ အပြင်လည်း ထွက်လို့မရဘူး။ ကျနော်တို့တွေဟာ ခြံစည်းရိုးလှောင်အိမ်ထဲမှာပဲ နေနေကြရတယ်။ ကော့ဇ်ဘဇားအထိ သွားမယ်ဆိုလည်း ဒီမှာ ခွင့်ပြုချက်လိုတယ်။ ကမ့် In Charge ဆီကလည်း ခွင့်ပြုချက်လိုပါတယ်။ ဒီမှာ လွှဲပြောင်းပေးလိုက်တဲ့ အကြောင်းပေါ့။ နောက် ဆရာဝန်လက်မှတ်၊ ပြီးတော့ ရပ်ကွက်တာဝန်ခံပေါ့နော် သူတို့ရဲ့လက်မှတ်နဲ့ ခွင့်ပြုချက်တွေ အဆင့်ဆင့်တင်ပြီးမှ အဲ့ဒီ့ခွင့်ပြုချက်နဲ့ သွားလာရတာပါ။”
အခုလက်ရှိမှာတော့ ရိုဟင်ဂျာတွေ သိန်းချီထွက်ပြေးခိုလှုံရာ ကော့ဇ်ဘဇားခရိုင်ထဲက ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲမှာ အခုချိန်အထိ ယာယီရွက်ဖျင်တဲလေးတွေ၊ နောက် ကုလက ဆောက်လုပ်ပေးထားတဲ့ အုတ်ခံအပေါ်ယံ ကာရံထားတဲ့ တဲအိမ်လေးတွေမှာ ကလေးငယ်လေးတွေ၊ ကိုယ်ဝန်ဆောင်မိခင်တွေ၊ သက်ကြီးရွယ်အို အဘိုးအဘွားတွေနဲ့ နာမကျန်းဖြစ်သူတွေဟာ စုပြုံပြွတ်သိပ် နေကြရတာ ဖြစ်ပါတယ်။ လေဝင်လေထွက် မကောင်းတဲ့အပြင် တကိုယ်ရေ ကျန်းမာရေးအတွက်ရော၊ မိုးလေပြင်းတဲ့ ရာသီဥတုဒဏ် ခံနိုင်ဖို့ပါ ကြံ့ခိုင်တဲ့အိမ်တွေ မဟုတ်ဘူးလို့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေက ပြောပြပါတယ်။
နေရပ်ပြန်ဖို့လည်း မဖြစ်နိုင်၊ ပြင်ပကိုလည်း ထွက်ခွင့်ပိတ်ပင်ထားတဲ့ ဒီ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေ အများစုရဲ့ ထူးမခြားနားလှတဲ့ နိစ္စဓူဝ လည်ပတ်မှုတွေကြား မွန်းကျပ်မှုတွေကနေ လွတ်မြောက်အောင် ဘာဆာချာကျွန်းကို ထွက်သွားတာမျိုး၊ အလုပ်ပွဲစားတွေကနေတဆင့် ရေလမ်းကနေ တခြားနိုင်ငံတွေဆီ အလုပ်လုပ်ဖို့ ထွက်ပြေးကြတာတွေလည်း ရှိတယ်လို့ ကိုအောင်မြိုင်က အခုလိုပြောပြပါတယ်။
“ဘာဆန်ချာကျွန်းလိုဆို လူတွေမှာ ဒီမှာက အနာဂတ်လည်းမရှိဘူး။ အဲဒီခံစားချက်တွေနဲ့ဆိုတော့ ဒီမှာ မျှော်လင့်ချက်တွေကလည်း ဘာမှ မရှိဘူးဆိုတော့၊ အဲဒီကျွန်းဘက်ကို ထွက်သွားကြတာလည်း ရှိတယ်။ ပြီးတော့ တချို့တလေက ကျွန်းကိုသွားပြီးတော့ ဒီဘက်ကို ခိုးပြီး ပြန်လာတာလည်း ရှိတယ်။ အဲ့မှာ မနေချင်လို့ ခိုးပြန်လာတာပေါ့။ ပြီးတော့ တချို့တလေကျတော့လည်း ဒီမှာက လူနေမှုအဆင့်အတန်းက တော်တော်လေး နေရေးထိုင်ရေးကအစ လုံးဝမကောင်းဘူးဆိုတော့ ဒီမှာက အနာဂတ်လည်းမရှိဘူး၊ မျှော်လင့်ချက်လည်း မရှိဘူးဆိုပြီးတော့ ဒီကနေ ရေလမ်းကြောင်းနဲ့ ကူးပြီးတော့ မလေးရှားတို့ ထိုင်းတို့ဘက်ထွက်ဖို့ မြန်မာဘက်ထွက်၊ ထိုင်းကနေ မလေးကို အဲ့လိုမျိုး ရေလမ်းကြောင်းတွေကနေ သူတို့သွားတာလည်းရှိတယ်။ အဲ့လမ်းတဝက်မှာတင် သေဆုံးကြရတာလည်း ရှိတယ်။ ဒီမှာက အနာဂတ်က မရှိသလောက်ဖြစ်နေတော့ ကျနော်တို့တွေ ထွက်သွားကြမယ်ဆိုပြီး သေရင် မြေကြီးပေါ့၊ ရှင်ရင်တော့ ရွှေထီးပေါ့ ဆိုပြီး အဲ့လိုသဘောတွေနဲ့ကို ထွက်ခွာသွားကြတာလည်း ရှိပါတယ်။”
ပြီးခဲ့တဲ့သီတင်းပတ်ကပဲ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တို့ အထွတ်အမြတ်ထားရာ အိဒ်ဘာသာရေးပွဲတော် အထိမ်းအမှတ်အဖြစ်နဲ့ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲကနေ ပင်လယ်ကမ်းခြေတခုစီ သူတို့သွားခဲ့ကြလို့ ရိုဟင်ဂျာရာနဲ့ချီ အဖမ်းဆီး အထိန်းသိမ်းခံခဲ့ရပါသေးတယ်။ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲက တဲလေးတွေထဲ ပလတ်စတစ် အမိုးအကာအောက်မှာ ရာသီဥတုကလည်း ပူပြင်း၊ တနေရာတည်းမှာပဲ တပြုံကြီးနေရတာ လူဦးရေကလည်း အရမ်းထူထပ်လွန်းတဲ့ အခါကျတော့ လူတွေမှာ သွားစရာ လာစရာမရှိ၊ ပြီးတော့ အလုပ်အကိုင် အခွင့်အလမ်း၊ ပညာသင်ယူခွင့်လည်း မရှိ၊ ဘာသာရေးပွဲနေ့တွေ အားလပ်ရက်ပွဲတော်ဆိုရင် မိသားစုတွေ ကလေးငယ်လေးတွေနဲ့ လူငယ်တွေက ခေတ္တခဏတာပဲဖြစ်ဖြစ် သာမန်လူတွေလို ပျော်ပျော်ပါးပါး နေချင်ကြတာပါလို့ ဒုက္ခသည်တွေက ပြောပါတယ်။ ဒါ့အပြင် ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲ မီးဘေး၊ ရေဘေး၊ မြေပြိုကျမှုလို သဘာဝဘေးအန္တရာယ်တွေနဲ့လည်း ရိုဟင်ဂျာတွေ ရင်ဆိုင်နေကြရတာပါ။
ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် အာဏာပိုင်တွေဟာ ပြီးခဲ့တဲ့လတွေက ရိုဟင်ဂျာစခန်းထဲက ဘာသာရေး စာသင်ကျောင်းတချို့ ပိတ်လိုက်တာ၊ နောက် ဈေးဆိုင်ခန်းတချို့ အပါအဝင် အဆောက်အဦးတွေကို ဘူဒိုဇာမြေထိုးစက်တွေ သုံးပြီး ဖြိုချဖျက်ဆီးခဲ့ပါသေးတယ်။
အခုလို နေထိုင်ခိုလှုံရာ စခန်းတွေထဲမှာ အခက်အခဲမျိုးစုံနဲ့ ရင်ဆိုင်နေကြရပေမဲ့ ရိုဟင်ဂျာတို့ရဲ့ နေရပ်ရင်း မြန်မာနိုင်ငံကို ပြန်နိုင်ရေး မျှော်လင့်ချက်ကတော့ အတော့်ကို နည်းပါးနေပါတယ်။
ရိုဟင်ဂျာအသုံးကို လက်ခံမထားတဲ့ စစ်အာဏာသိမ်းထားဆဲ မြန်မာနိုင်ငံဘက်ကတော့ ဒီ သိန်းချီတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေ နေရပ်ရင်းပြန်လာနိုင်ရေး ကုလသမဂ္ဂ၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် အစိုးရတို့နဲ့ ပူးပေါင်းလက်တွဲ လုပ်ဆောင်နေတယ်လို့ ဆိုပေမဲ့ ဒုက္ခသည်တွေကို ပြန်လည်လက်ခံနိုင်ရေး အစီအစဉ်တွေကလည်း နှောင့်နှေးနေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။
Your browser doesn’t support HTML5
ရိုဟင်ဂျာတွေ နေရပ်ပြန်ရေး မရေရာသေး
-------------------------------
(Unicode)
ရိုဟငျဂြာတှေ နရေပျပွနျရေး မရရောသေး
လူဦးရတေသနျးနီးပါး ခိုလှုံရာ လူနထေူထပျမြားပွားလှနျးလှတဲ့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံတှငျးက ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲမှာ ငါးနှဈကြောျကွာ နထေိုငျနကွေရတဲ့ ရိုဟငျဂြာလူငယျတှေ၊ သကျကွီးရှယျအိုတှေ၊ အမြိုးသမီးနဲ့ ကလေးသူငယျတှဟော နှဈနဲ့ခြီ ပိတျလှောငျခံထားရသလို ဖွဈနပွေီး သူတို့အတှကျ အနာဂတျမဲ့၊ မြှောျလင့ျခကြျတှေ ပြောကျဆုံးနကွေရပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံမှာ စဈအာဏာသိမျးခံထားရလို့ သူတို့နရေပျရငျးကို ပွနျဖို့ဆိုတာကလညျး အခုထိ မသခြော မရမေရာ ဖွဈနဆေဲပါ။ ကမ်ဘာ့အကွီးဆုံး ဒုက်ခသညျစခနျးလို့ တငျစားခေါျဝေါျခံခဲ့ရတဲ့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျစခနျးတှကေ ရိုဟငျဂြာတှရေဲ့ မရရောတဲ့ အိမျအပွနျလမျး မြှောျလင့ျခကြျတှကေ ဘာတှပေါလဲ။ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတခြို့ကို ဆကျသှယျမေးမွနျးထားတဲ့ မဆုမှနျ စုစညျးတငျပွထားပါတယျ။
လှနျခဲ့တဲ့ ၂၀၁၇ ခုနှဈ ရခိုငျပွညျနယျမွောကျပိုငျးမှာ ဖွဈပှားခဲ့တဲ့ စဈတပျစခနျးတှနေဲ့ နယျခွားစောင့ျတပျတှအေပေါျ ARSA အစှနျးရောကျအဖှဲ့ရဲ့ တိုကျခိုကျမှုတှရေဲ့ နောကျပိုငျး စဈတပျနဲ့ နယျခွားစောင့ျတပျတှရေဲ့ နယျမွရှေငျးလငျးမှုတှအေတှငျး အသကျဘေးက စိုးရိမျရလို့ ဒသေခံတှေ ဘေးလှတျရာကို အိုးအိမျစှန့ျခှာ ထှကျပွေးခဲ့ကွရပွီး အဲ့ဒီထဲက ရိုဟငျဂြာမှတျစလငျ ၇ သိနျးကြောျ အိမျနီးခငြျး ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှဘကျကို ရောကျသှားကွတာပါ။
အဲဒီ နယျမွရှေငျးလငျးမှုတှအေတှငျး လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှုနဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှေ အကွီးအကယြျ ရှိခဲ့တယျဆိုတဲ့ စှဲခကြျနဲ့ မွနျမာနိုငျငံဟာ နိုငျငံတကာတရားရုံး ICJ မှာ လကျရှိ တရားရငျဆိုငျနရေတာပါ။ ၂၀၂၂ ခုနှဈ ဒီနှဈ မတျလမှာပဲ အမရေိကနျပွညျထောငျစုကလညျး ရခိုငျပွညျတှငျး ရိုဟငျဂြာမှတျစလငျတှအေပေါျ စဈတပျရဲ့ အကွမျးဖကျတိုကျခိုကျခဲ့မှုကို Genocide လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှုအဖွဈ တရားဝငျသတျမှတျလိုကျပွီ ဖွဈပါတယျ။
ဒီသီတငျးပတျထဲ မလေ ၁၂ ရကျနေ့တုနျးက ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ ဒုက်ခသညျတှေ ခိုလှုံနထေိုငျရာ ဒုက်ခသညျစခနျးတှဆေီကို ကုလသမဂ်ဂရဲ့ မွနျမာဆိုငျရာ လှတျလပျတဲ့ စုံစမျးစဈဆေးရေးယန်တရား IIMM အဖှဲ့ ရောကျလာလို့ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျခံရမှုတှကေို ကိုယျတိုငျကွုံတှေ့ခဲ့ရတဲ့ မိသားစုတှေ၊ ကာယကံရှငျတှေ တှေ့ဆုံပွီး နဈနာခံရသူတို့ တရားမြှတမှုရရေး ဆှေးနှေးတငျပွခဲ့ကွတယျလို့ ကိုယျတိုငျတှေ့ဆုံခှင့ျရခဲ့တဲ့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှကေ ပွောပွပါတယျ။
ဒီလို တရားမြှတမှုရရေး မြှောျလင့ျနခြေိနျမှာပဲ ဒီ သိနျးခြီတဲ့ ရိုဟငျဂြာတှဟော အဲဒီ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ စခနျးတှထေဲမှာ နထေိုငျခိုလှုံခဲ့ကွရတာ ငါးနှဈကြောျလာပွီ ဖွဈပမေဲ့လို့ နရေပျရငျးပွနျဖို့က မရမေရာ အနာဂတျကလညျး မသမေခြာ ဖွဈနဆေဲပါလို့လညျး ရခိုငျပွညျနယျ မောငျတောဇာတိ အခုလကျရှိ ဘာလုခါလီ ဒုက်ခသညျစခနျးမှာ ခိုလှုံနထေိုငျတဲ့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျ ဦးကြောျမွင့ျက ပွောပွပါတယျ။
“မလေ ၁၂ ရကျက (ကုလသမဂ်ဂရဲ့ မွနျမာဆိုငျရာ လှတျလပျတဲ့ စုံစမျးစဈဆေးရေးယန်တရား) IIMM က ကော့ဇျဘဇာဒုက်ခသညျစခနျးထဲက ကုတုပလောငျ ဒုက်ခသညျစခနျးကို အရငျဆုံးရောကျတယျ။ အဲဒီမှာ ကနြောျတို့ ရိုဟငျဂြာအဖှဲ့အစညျး ၂ ဖှဲ့၊ နောကျ စခနျးတာဝနျခံတှနေဲ့လညျး တှေ့ဆုံတယျ။ နောကျ နေ့လယျ ၁ နာရီခှဲမှာ စခနျးအမှတျ ၁၁ ဘာလုခါလီဒုက်ခသညျစခနျး ၂ ကို ရောကျလာကွပါတယျ။ အဲဒီမှာ ဒုက်ခသညျတှရေဲ့ ကိုယျစားလှယျ လူပေါငျး ၂၅ ယောကျ၊ ကနြောျအပါအဝငျပေါ့၊ ကနြောျတို့နဲ့ သူတို့ ၁ နာရီခှဲလောကျ အပွနျအလှနျ ဆှေးနှေးခဲ့ကွပါတယျခငျဗြ။ နရေပျပွနျဖို့ကိစ်စလညျး ကနြောျတို့ဘကျက တငျပွခဲ့ကွပါတယျ။ ဒီဒုက်ခသညျစခနျးတှကေနေ အမွနျဆုံး ကနြောျတို့က ကနြောျတို့ရဲ့နရေပျရငျး ကိုယ့ျရဲ့နိုငျငံ မွနျမာနိုငျငံကို အမွနျဆုံးပွနျခငြျပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကနြောျတို့က နိုငျငံတကာလုံခွုံရေး အာမခံခကြျတှနေဲ့ ပွနျနိုငျရေး လုပျဆောငျပေးဖို့လညျး ဆှေးနှေးတငျပွခဲ့ပါတယျ။”
မဆုမှနျ - ဟုတျကဲ့၊ အခုက ဒီစခနျးတှထေဲမှာ နလောကွတာလညျး ငါးနှဈကြောျလာပွီပေါ့နောျ။ ငါးနှဈသာပွောရတာ၊ တကယျတမျးကတြော့ ဟိုးအရငျနှဈတှကေတညျးကလညျး အဲဒီဘကျမှာ သှားပွီး ခိုလှုံနကွေရတဲ့သူတှလေညျး ရှိတော့ အခုက နရေပျပွနျဖို့ကလညျး မသခြောတော့ အဲဒီအထဲမှာ နနေကွေရတဲ့ ရိုဟငျဂြာ ဒုက်ခသညျတှရေဲ့ နေ့စဉျဘဝဖွတျသနျးမှု၊ နောကျတခုက လှတျလပျမှုမရှိဘဲ ဒီလိုဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲ ဂိတျအတားအဆီးတှေ အဆင့ျဆင့ျနဲ့ နနေကွေရတဲ့ အနအေထားအပေါျမှာ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှရေဲ့ နေ့စဉျ စိတျခံစားမှု၊ နောကျ ဒီလို လှတျလပျမှု ဆုံးရှုံးနရေတဲ့ အခွအေနတှေကေ ဘယျလောကျအထိ အခကျအခဲ စိနျခေါျမှုတှေ ဖွဈစသေလဲဆိုတာ ပွောပွပေးပါဦး။
ဦးကြောျမွင့ျ - “ကနြောျတို့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှဟော မွနျမာနိုငျငံကနေ မောငျးထုတျခံရတာ အခုဆိုရငျ ငါးနှဈကြောျ ခွောကျနှဈဝနျးကငြျလောကျ ရှိပါပွီ။ ဒီဒုက်ခသညျစခနျးတှမှော ကနြောျတို့ နကွေရတယျဆိုတာက အတောျလေးကို ကပြျသိပျပွီး တောျတောျလေးကို ဆိုးဆိုးဝါးဝါး အခွအေနနေဲ့ ခံစားခကြျအမြိုးမြိုးနဲ့ နထေိုငျစားသောကျနကွေရတာပါ။ ဒီမှာက ပညာရေး၊ ကနြျးမာရေး ဘကျစုံပေါ့ဗြာ အခကျအခဲမြိုးစုံနဲ့ တောျတောျလေးကို ကွုံတှေ့နကွေရတာပါ။ ကလေးတှဆေိုရငျလညျး ပညာရေးပိုငျးက တောျတောျလေး ဆုံးရှုံးသှားခဲ့ရတာ တှေ့ရပါတယျ။ နောကျ ဒီလိုပုံစံမြိုးအတိုငျးသာ ဆကျသှားမယျဆိုရငျ မြိုးဆကျသဈလူငယျတှရေဲ့ ပညာရေး ဆုံးရှုံးသှားမှာကိုလညျး ကနြောျတို့က အထူးစိုးရိမျပါတယျ။ ဒီပညာရေးဆုံးရှုံးသှားမယျဆိုရငျ ဒီလူငယျတှရေဲ့ ဘဝကလညျး ပကြျစီးသှားမှာကိုလညျး ကနြောျတို့က စိုးရိမျပါတယျ။ နောကျပွီး ဒီမှာက စီးပှားရေး အလုပျအကိုငျကလညျး မရှိသလောကျပါပဲ။ နောကျ စားသောကျနထေိုငျရေး ဆိုတာကလညျး ကနြောျတို့က အငျမတနျမှ အခကျအခဲမြိုးစုံနဲ့ စားသောကျနထေိုငျရတာပါ။”
ရိုဟငျဂြာတို့အတှကျ ပညာရေး၊ အလုပျအကိုငျ အခှင့ျအလမျးနဲ့ ပြောျရှှငျလှတျလပျမှုဆိုတာ မရှိသလောကျ ရှားပါးလှနျးသလို နထေိုငျစားသောကျရေး အခကျအခဲ စိနျခေါျမှုမြိုးစုံနဲ့ ရငျဆိုငျနကွေရပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျ လူမမညျကလေးငယျလေးတှနေဲ့ လူငယျလေးတှရေဲ့ အနာဂတျ မြှောျလင့ျခကြျတှေ ပြောကျနပွေီး ဘာမှ ရရောမှုမရှိ မှေးမှိနျနဆေဲပဲလို့ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲ ဒုက်ခသညျတှေ ကနြျးမာရေး၊ ပညာရေး၊ လူမှုအသိပညာပေး စတဲ့ လူသားခငြျးစာနာမှု ကူညီရေး လုပျငနျးတှမှောလညျး စတေနာ့ဝနျထမျးအဖွဈ ကူညီပေးနသေူ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျ ကိုအောငျမွိုငျက ပွောပွပါတယျ။ ရိုဟငျဂြာတှရေဲ့ ဒုက်ခသညျစခနျးတှငျး နေ့စဉျဖွတျသနျးမှုတှမှော မြှောျလင့ျခကြျမဲ့ပွီး လူငယျတှရေော မိသားစုတှပေါ ထှကျပေါကျပိတျနတေဲ့ အခွအေနေ ဖွဈနတေယျလို့ အခုလိုပွောပါတယျ။
“ကနြောျတို့တှေ ဘယျလောကျအထိ အခကျအခဲနဲ့ ကွုံနကွေရတယျ၊ ဒုက်ခရောကျနကွေရတယျဆိုတာ ကမ်ဘာပေါျမှာ ဥပမာပေးပွီးတောငျ ပွောပွဖို့ ဥပမာမရှိဘူး။ ဒီမှာ ကနြောျတို့အတှကျ ပညာရေး၊ ကနြျးမာရေး ပွီးတော့ အလုပျအကိုငျ အခှင့ျအလမျး၊ တခွားစီးပှားရေးကိစ်စ ဘာမှ အဆငျမပွပေါဘူး။ ပွီးတော့ အဆောကျအဦ၊ စားရေးသောကျရေး အစစအရာရာပေါ့၊ ကနြောျတို့ လုံးဝအဆငျမပွပေါဘူး။ ဒီမှာ ကလေးငယျတှကေလညျး တိုးပှားလာပါတယျ။ ကလေးတှကေို ပွောမယျဆိုရငျ နရေတာကလညျး လူတှကေ ထူထပျတယျဆိုတော့ ကလေးတှေ ကစားဖို့ ဆော့ဖို့ဆိုတာကလညျး နရောဆိုတာ မရှိသလောကျပါပဲ။ ဒီမှာ ပွောမယျဆိုရငျ ကလေးတှအေတှကျလညျး အဆငျမပွဘေူးပေါ့။ အပွငျလညျး ထှကျလို့မရဘူး။ ကနြောျတို့တှဟော ခွံစညျးရိုးလှောငျအိမျထဲမှာပဲ နနေကွေရတယျ။ ကော့ဇျဘဇားအထိ သှားမယျဆိုလညျး ဒီမှာ ခှင့ျပွုခကြျလိုတယျ။ ကမ့ျ In Charge ဆီကလညျး ခှင့ျပွုခကြျလိုပါတယျ။ ဒီမှာ လှှဲပွောငျးပေးလိုကျတဲ့ အကွောငျးပေါ့။ နောကျ ဆရာဝနျလကျမှတျ၊ ပွီးတော့ ရပျကှကျတာဝနျခံပေါ့နောျ သူတို့ရဲ့လကျမှတျနဲ့ ခှင့ျပွုခကြျတှေ အဆင့ျဆင့ျတငျပွီးမှ အဲ့ဒီ့ခှင့ျပွုခကြျနဲ့ သှားလာရတာပါ။”
အခုလကျရှိမှာတော့ ရိုဟငျဂြာတှေ သိနျးခြီထှကျပွေးခိုလှုံရာ ကော့ဇျဘဇားခရိုငျထဲက ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲမှာ အခုခြိနျအထိ ယာယီရှကျဖငြျတဲလေးတှေ၊ နောကျ ကုလက ဆောကျလုပျပေးထားတဲ့ အုတျခံအပေါျယံ ကာရံထားတဲ့ တဲအိမျလေးတှမှော ကလေးငယျလေးတှေ၊ ကိုယျဝနျဆောငျမိခငျတှေ၊ သကျကွီးရှယျအို အဘိုးအဘှားတှနေဲ့ နာမကနြျးဖွဈသူတှဟော စုပွုံပွှတျသိပျ နကွေရတာ ဖွဈပါတယျ။ လဝေငျလထှေကျ မကောငျးတဲ့အပွငျ တကိုယျရေ ကနြျးမာရေးအတှကျရော၊ မိုးလပွေငျးတဲ့ ရာသီဥတုဒဏျ ခံနိုငျဖို့ပါ ကွံ့ခိုငျတဲ့အိမျတှေ မဟုတျဘူးလို့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှကေ ပွောပွပါတယျ။
နရေပျပွနျဖို့လညျး မဖွဈနိုငျ၊ ပွငျပကိုလညျး ထှကျခှင့ျပိတျပငျထားတဲ့ ဒီ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှေ အမြားစုရဲ့ ထူးမခွားနားလှတဲ့ နိစ်စဓူဝ လညျပတျမှုတှကွေား မှနျးကပြျမှုတှကေနေ လှတျမွောကျအောငျ ဘာဆာခြာကြှနျးကို ထှကျသှားတာမြိုး၊ အလုပျပှဲစားတှကေနတေဆင့ျ ရလေမျးကနေ တခွားနိုငျငံတှဆေီ အလုပျလုပျဖို့ ထှကျပွေးကွတာတှလေညျး ရှိတယျလို့ ကိုအောငျမွိုငျက အခုလိုပွောပွပါတယျ။
“ဘာဆနျခြာကြှနျးလိုဆို လူတှမှော ဒီမှာက အနာဂတျလညျးမရှိဘူး။ အဲဒီခံစားခကြျတှနေဲ့ဆိုတော့ ဒီမှာ မြှောျလင့ျခကြျတှကေလညျး ဘာမှ မရှိဘူးဆိုတော့၊ အဲဒီကြှနျးဘကျကို ထှကျသှားကွတာလညျး ရှိတယျ။ ပွီးတော့ တခြို့တလကေ ကြှနျးကိုသှားပွီးတော့ ဒီဘကျကို ခိုးပွီး ပွနျလာတာလညျး ရှိတယျ။ အဲ့မှာ မနခေငြျလို့ ခိုးပွနျလာတာပေါ့။ ပွီးတော့ တခြို့တလကေတြော့လညျး ဒီမှာက လူနမှေုအဆင့ျအတနျးက တောျတောျလေး နရေေးထိုငျရေးကအစ လုံးဝမကောငျးဘူးဆိုတော့ ဒီမှာက အနာဂတျလညျးမရှိဘူး၊ မြှောျလင့ျခကြျလညျး မရှိဘူးဆိုပွီးတော့ ဒီကနေ ရလေမျးကွောငျးနဲ့ ကူးပွီးတော့ မလေးရှားတို့ ထိုငျးတို့ဘကျထှကျဖို့ မွနျမာဘကျထှကျ၊ ထိုငျးကနေ မလေးကို အဲ့လိုမြိုး ရလေမျးကွောငျးတှကေနေ သူတို့သှားတာလညျးရှိတယျ။ အဲ့လမျးတဝကျမှာတငျ သဆေုံးကွရတာလညျး ရှိတယျ။ ဒီမှာက အနာဂတျက မရှိသလောကျဖွဈနတေော့ ကနြောျတို့တှေ ထှကျသှားကွမယျဆိုပွီး သရေငျ မွကွေီးပေါ့၊ ရှငျရငျတော့ ရှှထေီးပေါ့ ဆိုပွီး အဲ့လိုသဘောတှနေဲ့ကို ထှကျခှာသှားကွတာလညျး ရှိပါတယျ။”
ပွီးခဲ့တဲ့သီတငျးပတျကပဲ အစ်စလာမျဘာသာဝငျတို့ အထှတျအမွတျထားရာ အိဒျဘာသာရေးပှဲတောျ အထိမျးအမှတျအဖွဈနဲ့ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲကနေ ပငျလယျကမျးခွတေခုစီ သူတို့သှားခဲ့ကွလို့ ရိုဟငျဂြာရာနဲ့ခြီ အဖမျးဆီး အထိနျးသိမျးခံခဲ့ရပါသေးတယျ။ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲက တဲလေးတှထေဲ ပလတျစတဈ အမိုးအကာအောကျမှာ ရာသီဥတုကလညျး ပူပွငျး၊ တနရောတညျးမှာပဲ တပွုံကွီးနရေတာ လူဦးရကေလညျး အရမျးထူထပျလှနျးတဲ့ အခါကတြော့ လူတှမှော သှားစရာ လာစရာမရှိ၊ ပွီးတော့ အလုပျအကိုငျ အခှင့ျအလမျး၊ ပညာသငျယူခှင့ျလညျး မရှိ၊ ဘာသာရေးပှဲနေ့တှေ အားလပျရကျပှဲတောျဆိုရငျ မိသားစုတှေ ကလေးငယျလေးတှနေဲ့ လူငယျတှကေ ခတေ်တခဏတာပဲဖွဈဖွဈ သာမနျလူတှလေို ပြောျပြောျပါးပါး နခေငြျကွတာပါလို့ ဒုက်ခသညျတှကေ ပွောပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲ မီးဘေး၊ ရဘေေး၊ မွပွေိုကမြှုလို သဘာဝဘေးအန်တရာယျတှနေဲ့လညျး ရိုဟငျဂြာတှေ ရငျဆိုငျနကွေရတာပါ။
ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ အာဏာပိုငျတှဟော ပွီးခဲ့တဲ့လတှကေ ရိုဟငျဂြာစခနျးထဲက ဘာသာရေး စာသငျကြောငျးတခြို့ ပိတျလိုကျတာ၊ နောကျ ဈေးဆိုငျခနျးတခြို့ အပါအဝငျ အဆောကျအဦးတှကေို ဘူဒိုဇာမွထေိုးစကျတှေ သုံးပွီး ဖွိုခဖြကြျဆီးခဲ့ပါသေးတယျ။
အခုလို နထေိုငျခိုလှုံရာ စခနျးတှထေဲမှာ အခကျအခဲမြိုးစုံနဲ့ ရငျဆိုငျနကွေရပမေဲ့ ရိုဟငျဂြာတို့ရဲ့ နရေပျရငျး မွနျမာနိုငျငံကို ပွနျနိုငျရေး မြှောျလင့ျခကြျကတော့ အတော့ျကို နညျးပါးနပေါတယျ။
ရိုဟငျဂြာအသုံးကို လကျခံမထားတဲ့ စဈအာဏာသိမျးထားဆဲ မွနျမာနိုငျငံဘကျကတော့ ဒီ သိနျးခြီတဲ့ ဒုက်ခသညျတှေ နရေပျရငျးပွနျလာနိုငျရေး ကုလသမဂ်ဂ၊ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ အစိုးရတို့နဲ့ ပူးပေါငျးလကျတှဲ လုပျဆောငျနတေယျလို့ ဆိုပမေဲ့ ဒုက်ခသညျတှကေို ပွနျလညျလကျခံနိုငျရေး အစီအစဉျတှကေလညျး နှောင့ျနှေးနဆေဲ ဖွဈပါတယျ။