အာဏာသိမ်း တနှစ်တာ ပြည်မြန်မာ

အာဏာသိမ်း တနှစ်တာ ပြည်မြန်မာ

အာဏာသိမ်း တက်လာတဲ့ စစ်ကာင်စီက တက်ခါစမှာတော့ တနှစ်အကြာမှာ၊ အခုတော့ ၂၀၂၃ သြဂုတ်လမှာ ရွေးကောက်ပွဲ ကျင်းပပြီး ရလဒ်အတိုင်း အာဏာလွှဲပေးမယ်လို့ ဆိုထားပါတယ်။ အဲဒီလို လုပ်ဆောင်နိုင်မယ့် အခြေအနေ အခင်းအကျင်းတွေကို ပြီးခဲ့တဲ့ တနှစ်တာအတွင်း ဘယ်လောက်အထိ လုပ်ဆောင်ပေးခဲ့၊ လုပ်ဆောင်နိုင်ခဲ့ကြပါသလဲ၊ မြန်မာ့အရေးသုံးသပ်သူ ကိုအောင်သူငြိမ်းနဲ့ ဦးကျော်ဇံသာတို့ ဆွေးနွေးသုံးသပ်ထားပါတယ်။

မေး ။ ။ မြန်မာနိုင်ငံမှာ စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းခဲ့တာ တနှစ်ပြည့်တော့မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီတနှစ်ကာလအတွင်း စစ်ကောင်စီရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေဟာ တိုင်းပြည်ပြန်ကောင်းလာဖို့အတွက် ဘယ်လောက်များ ထိရောက်ခဲ့သလဲ။ ဘာတွေများ လုပ်ဆောင်ခဲ့သလဲဆိုတာကို ပထမဦးဆုံး သုံးသပ်ကြည့်ချင်ပါတယ်။ အာဏာသိမ်းခဲ့တဲ့ကိစ္စ မှန်မမှန်။ ဘာဖြစ်ညာဖြစ်ဆိုတာကတော့ ပြောစရာမလိုတော့တဲ့ကိစ္စ ဖြစ်ပါတယ်။ တိုင်းပြည်ပြန်ကောင်းလာဖို့အတွက် အခြေခံတည်ငြိမ်မှုတို့၊ လူမှုရေး၊ စီးပွားရေး ပုံမှန်လည်ပတ်ဖို့အတွက် သူတို့ရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေ ထိရောက်မှုတွေ ဘယ်လောက်အထိ ရှိခဲ့တယ်လို့ သုံးသပ်လိုပါလဲ။

ဖြေ ။ ။ အထူးသဖြင့်တော့ နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်းတွေ၊ ကမ္ဘာ့ဘဏ်၊ IMF တို့က သုံးသပ်ထားတာ ရှိပါတယ်။ ကျနော်တို့တိုင်းပြည်က စီးပွားရေးအရက နဂိုကတည်းကိုက ကိုဗစ်-၁၉ ကြောင့် ကျနေတဲ့ အနေအထားမှာ အာဏာသိမ်းတဲ့အခါကြတော့ ထူးထူးခြားခြား ကျသွားတဲ့အနေအထား ရှိပါတယ်။ အဲဒီတော့ စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုက (-18) အနုတ်(၁၈) ရာခိုင်နှုန်းလောက်အထိ ကျသွားတယ်ဆိုတဲ့ သုံးသပ်ချက် ရှိပါတယ်။ အဲဒီကနေ အခုအာဏာသိမ်းပြီးတဲ့ (၁) နှစ်ကာလမှာ ပြန်ပြီးတော့ တက်လာသလားဆိုတဲ့ အနေအထားမှာတော့ ကျနော်ထင်တယ် တော်တော်ကြီး ရုန်းကန်နေရတဲ့ အနေအထားမျိုး ရှိတယ်ဆိုတာကို တွေ့ရပါတယ်။ အရေးကြီးတဲ့ကိစ္စက ဘဏ်တွေပါ။ ဘဏ်တွေမှာ သိတဲ့အတိုင်းပဲ ATM မှာ ပိုက်ဆံထုတ်လို့မရဘူး။ ကျနော်ဆီမှာ ငွေရှိရင်လဲ ဘဏ်ကနေ အပတ်စဉ်မှာ ပုံမှန်ထုတ်ပေးဖို့၊ မရတဲ့အနေအထားတွေ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီတော့ ရင်းနှီးမြုပ်နံှမှုကိစ္စ၊ ဝန်ထမ်းတွေ လစာပေးဖို့၊ နောက် ကျန်တဲ့ကိစ္စ တော်တော်များများက ပြဿနာ ရှိပါတယ်။ အဲဒီတော့ ရာခိုင်နှုန်းတခုကို အမြတ်ပေးပြီးတော့ ထုတ်နေရတဲ့ အနေအထားကလည်း အခုအချိန်အထိ ရှိတုန်းဆိုတာကို ကျနော်တို့ တွေ့ရပါတယ်။

ကုန်သွယ်မှုပိုင်းမှာလည်း အထူးသဖြင့်က တရုတ်ပြည်က Zero Covid Policy ကျင့်သုံးနေတယ်။ သူထဲကို အထူးသဖြင့်တော့ ကူးစက်မှု မပြန့်အောင် လုပ်ထားတဲ့ကြားမှာ နယ်စပ်ကုန်သွယ်ရေးတွေမှာလည်း တော်တော်ကြီးကို ကျဆင်းနေတဲ့ အနေအထားကို တွေ့ရပါတယ်။ နိုင်ငံရေးပြဿနာတွေ ခဏထားအုံး၊ စီးပွားရေးအရ ပြောမယ်ဆိုရင် ပြန်နလန်ထူဖို့ အနေအထားကို ဆက်ရုန်းကန်ရအုံးမယ်လို့ ထင်ပါတယ်။

မေး ။ ။ နိုင်ငံရေးကိုလည်း ဆက်ပြောပါအုံး။

ဖြေ ။ ။ နိုင်ငံရေးပိုင်းမှာတော့ အခုစစ်ကောင်စီကတော့ သူက လာမယ့် ၂၀၂၃ မှာ ရွေးကောက်ပွဲ လုပ်ပေးမယ်။ ကိုယ်စားပြုခွင့်နည်းတဲ့ ပါတီတွေအတွက် Proportional Representation (PR) ခေါ် အချိုးကျကိုယ်စားပြုခွင့်စနစ် ဆိုတာမျိုးတွေကို အခုဆွေးနွေးနေတာ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ပြဿနာက ပြည်သူတွေအနေနဲ့ ဒီဆွေးနွေးမှုတွေအပေါ်မှာ တော်တော်စိတ်မဝင်စားတဲ့ အနေအထား ရှိတယ်။ နောက်တခုကလဲ ၂၀၂၃ မှာ ရွေးကောက်ပွဲ ဖြစ်လာရင်တောင်၊ ကျနော်တို့ ပြည်သူတွေဘက်က ယုံကြည်ကိုးစားမှု တကယ်လုပ်ကြမလားဆိုတာက တော်တော်အခက်အခဲ ရှိတဲ့ အနေအထားမျိုးကို တွေ့ရတယ်လို့ ကျနော် ထင်ပါတယ်။ တခုရှိတာတော့ အခုအာဏာသိမ်းပြီးတဲ့ (၁) နှစ်အကြာ၊ ဒီအနေအထားမှာတော့ စစ်ကောင်စီဘက်က တချို့နေရာတွေ၊ မြို့ကြီးတွေ နယ်မြေတော်တော်များများကို ထိန်းချုပ်မှု ရလာတဲ့ အနေအထားမှာတော့ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လဲ သူ မထိန်းချုပ်နိုင်တဲ့ မြို့တွေဒေသတွေ၊ တိုက်ပွဲဆက်ဖြစ်နေတဲ့ နေရာတွေက တော်တော်များများရှိတဲ့ အနေအထားမှာ တွေ့ရတယ်။ တဘက်မှာကြတော့ ပြည်တွင်းဒုက္ခသည်တွေ၊ စစ်ပြေးရတယ်၊ ဒုက္ခရောက်ကြတယ်ဆိုတဲ့ လူဦးရေးအရေအတွက်ကတော့ တော်တော်တိုးလာတဲ့ အနေအထား ရှိပါတယ်။

မေး ။ ။ ပြည်တွင်းမှာ သူတို့ထိန်းချုပ်တဲ့ ဒေသတွေ နည်းနည်းပိုလာတယ်လို့ ဆိုပေမဲ့လဲ သူတို့လက်အောက်မှာ ရှိနေတဲ့ ဒေသတွေရဲ့ အထွေထွေတည်ငြိမ်မှုကိုရော ဘယ်လောက်အထိ အားရစရာ ကောင်းပါလဲ။ နည်းနည်းတိုးတက်မှုကော ရှိလာပါရဲ့လား။ ဥပမာအားဖြင့် တရားဥပဒေ စိုးမိုးရေး၊ စစ်မှန်တဲ့ ဥပဒေစနစ်တို့ ဘာတို့ သူတို့ဆီမှာ ရှိပါရဲ့လား။ အခုကြားရတဲ့ ကိစ္စတွေက တော်တော်လေး ကြောက်စရာကောင်းတဲ့ အမှုအခင်းတွေကိုလည်း ကြားရပါတယ်။ အဖမ်းအဆီးတွေကလည်း အတော်များတယ်။ သံသယနဲ့ ဖမ်းဆီးတာတွေဆိုတော့ အဲဒီကိစ္စတွေကိုလည်း နည်းနည်းသုံးသပ်ပါအုံး။ အဲဒီ သူတို့ထိန်းချုပ်မှုအောက်မှာရှိတဲ့ ဒေသတွေရဲ့ အထွေထွေတည်ငြိမ်မှု အခြေအနေ။

ဖြေ ။ ။ ကျနော် ပထမပြောချင်တာကတော့ ဝန်ဆောင်မှုအပိုင်းပေါ့။ အထူးသဖြင့် ထွေအုပ်ရုံး - အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေးဌာနက အုပ်ချုပ်ရေးဆိုင်ရာ ဝန်ဆောင်မှုပေးတာတွေ ပါမယ်။ နောက်တခါ လျှပ်စစ်လို ကိစ္စမျိုး။ ရေပေးရေးကိစ္စမျိုး။ နောက်တခါ ကာကွယ်ဆေးထိုးတဲ့ ကိစ္စမျိုးတွေ ရှိပါတယ်။ ဒါက ဝန်ဆောင်မှုပိုင်းပါ။ နောက်တခုကတော့ တရားဥပဒေ စိုးမိုးရေး။ အခုနပြောတဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေ များလာတာတို့။ တရားရုံးတွေက သူတို့ရဲ့ တာဝန်ကို သေချာမထမ်းဆောင်နိုင်တာတို့ ဒီလိုအပိုင်းကို ကျနော် နည်းနည်းခွဲပြောချင်ပါတယ်။ အုပ်ချုပ်ရေးပိုင်းမှာတော့ အခု ကျနော်တို့ လေ့လာမိသလောက်တော့ အနေအထားကတော့ mix ရောထွေနေတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ တချို့ပြောတာတော့ အခုလိုကာလမှာ အုပ်ချုပ်ရေးက ပိုပြီးမြန်လာတယ်လို့ ပြောတာတွေ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ တချို့နေရာတွေမှာတော့ အခုအချိန်မှာ လာဘ်ပေးလာဘ်ယူမှုက ပိုများတယ်၊ လာဘ်ပေးရင် မြန်မြန်ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ သုံးသပ်ချက်တွေ ရှိပါတယ်။

နောက်တခါ ကာကွယ်ဆေးကတော့ ကျနော်မြင်တာ လူတော်တော်များများ ထိုးကြတယ်ဆိုတဲ့ သတင်းမျိုးလည်း ကျနော်တို့ တွေ့ပါတယ်။ လျှပ်စစ်မီးကိစ္စကတော့ အားလုံး တော်တော်ဒုက္ခရောက်နေတဲ့ ကိစ္စ ဖြစ်ပါတယ်။ တရားရုံးတွေကတော့ အခုန ဆွေးနွေးတဲ့အတိုင်းပါပဲ - တရားရုံးတွေမှာတော့ တရားဥပဒေ စိုးမိုးရေးကိစ္စ၊ တော်တော်ကျဆင်းသွားတယ်လို့ ကျနော်ထင်တယ်။ နောက် ရာဇဝတ်အမှုအခင်းတွေ တော်တော်များလာတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ လူတွေ အလုပ်အကိုင် ကျပ်တည်းတာ၊ စီးပွားရေး အခက်အခဲ များလာတာနဲ့အမျှ ရာဇဝတ်မှုတွေ ပိုများလာတယ်လို့ ယူဆနိုင်ပါတယ်။

မေး ။ ။ နောက်တခုက စစ်ကောင်စီအနေနဲ့ သူတို့ရဲ့ အုပ်ချုပ်မှုကို နိုင်ငံတကာ အများစုလက်ခံလာအောင်။ လူတွေသုံးတာက International Legitimacy လို့ သုံးကြတယ်။ ထားပါတော့ - အဲဒီဘက်မှာ သူတို့ ကြိုးပမ်းမှုက ဘယ်လောက်အထိ တိုးတက်မှုရှိတယ် ထင်ပါသလဲ။ ကျနော် အထူးမေးချင်တာက ကမ္ဘောဒီးယားဝန်ကြီး ဟွန်ဆန်ရဲ့ Initiative သူက သူကိုယ်တိုင် တယောက်ထဲသွားပြီးတော့ မြန်မာနိုင်ငံ စစ်ကောင်စီကို အာဆီယံအသိုင်းအဝန်းထဲကို ပြန်သွင်းဖို့ သူက ကြိုးပမ်းတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ လူတော်တော်များများက ရှုတ်ချကြတယ်။ ဒီကိစ္စက ဘယ်လောက်အထိ ထိရောက်တယ်လို့ ထင်ပါသလဲ။

ဖြေ ။ ။ ကျနော်ထင်တာကတော့ သံတမန်ရေးမှာ အထူးသဖြင့် အထိနာတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ အထူးသဖြင့်တော့ ကုလသမဂ္ဂမှာ ခန့်ထားတဲ့ ဦးကျော်မိုးထွန်းက ဒီမိုကရေစီအင်အားစုတွေဘက် ရပ်တည်လိုက်တဲ့ နောက်ပိုင်းမှာ အခုအချိန်အထိ နိုင်ငံတကာသံတမန်ရေးပိုင်းမှာ စပြီးတော့ အထိနာတဲ့အပိုင်းတွေ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လဲ တဘက်က အောက်ခြေမြေပြင်ကို ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ အနေအထားမှာ၊ နောက်တခါ အာဆီယံအနေနဲ့ကလဲ ပြေလည်ရေးကို ဦးတည်ချင်တော့ စပြီးတော့ ဆက်ဆံလာတဲ့ လမ်းကြောင်းတွေ၊ နောက်တခါ ပြေလည်ရေးကို စဉ်းစားနေတဲ့ လမ်းကြောင်းတွေကိုလည်း တွေ့ပါတယ်။ ဆိုတော့ အဲဒီအနေအထားမှာတော့ ပြောရရင် Legitimacy လို့ခေါ်တဲ့ တရားဝင်မှုအပိုင်းမှာ နိုင်ငံတကာဘက်က ငြင်းပယ်တာ၊ ဖယ်ထားတာ။ ကျနော်တို့ အထီကျန်ဖြစ်အောင် လုပ်ထားတာ - ဒီလိုအနေအထားတွေတော့ အတော်ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျနော်တို့ ၂၀၂၁ ကုန်ခါနီး၊ အဲဒီကာလကစလို့ Shuttle Diplomacy လို့ ပြောလို့ရတဲ့ သံအမတ်တွေ အပြန်အလှန် ကူးလူးဝင်ထွက် ဒီကိစ္စမျိုးတွေနဲ့ ပြေလည်အောင် ကြိုးပမ်းနေတာမျိုးတွေကို ကျနော်တို့ တွေ့ပါတယ်။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ နောက်တခုက နိုင်ငံတကာ ဆက်ဆံရေးနဲ့ ပြောမယ်ဆိုရင် အနောက်နိုင်ငံတွေရဲ့ ဖိအားပေးမှုတွေ၊ အခု Total, Chevron တို့ကလည်း ပိုပြီးတော့ ပြင်းပြင်းထန်ထန် လုပ်လာမယ်ဆိုပြီးတော့ ပြောနေကြတယ်။ သို့သော်လဲပဲ အဲဒီလိုစကားတွေ အနောက်နိုင်ငံတွေဘက်က ဖိအားတွေ ပိုပြီးမြင့်လာမယ် ပြောတိုင်းပြောတိုင်း လူတွေရဲ့ စိတ်ထဲမှာ သံသယ ရှိတာကတော့ ဘယ်လောက်ထိရောက်မှာမို့လဲ။ တရုတ်နဲ့ ရုရှားက သူတို့ဘက်က ရှိနေတာပဲ။ ဝမ်းသာအားရ စောင့်နေမှာပဲ။ ဒီဘက်က ဖိအားပေး ပိတ်စို့လိုက်ရင် သူတို့ ဝင်လုပ်ကြမယ်လို့ သုံးသပ်ကြပါတယ်။ အဲဒီကိစ္စကို ဘယ်လိုမြင်ပါသလဲ။

ဖြေ ။ ။ ကျနော်မြင်တာကတော့ အနောက်နိုင်ငံတွေဘက်က ဖိအားပေးမှုတွေ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လဲ ကျနော့်အထင်ပေါ့ စစ်ကောင်စီဘက်ကတော့ သူတို့က တချိန်တုန်းကလဲ စစ်အစိုးရအောက်မှာ ဒီလိုမျိုး ဖိအားပေးမှုတွေကို ရင်ဆိုင်လာရတယ်ဆိုတဲ့ အမြင်မျိုးက ရှိနေလို့ထင်တယ်။ နောက်တခါကြတော့ ပြောမယ်ဆိုရင် အရင်ကာလကလဲ အနောက်က ဖိအားပေးလိုက်၊ ကျနော်တို့က တရုတ်နဲ့ ရုရှားကို ပိုပြီးတော့ မှီခိုရတယ်။ ပိုကပ်သွားတဲ့ အနေအထားမျိုး ဖြစ်ခဲ့တယ်ဆိုတော့ ဒါကလဲ အခုအချိန်မှာ နည်းနည်းလေးတော့ စဉ်းစားစရာကောင်းတဲ့အချက် ဖြစ်တယ်လို့ ထင်ပါတယ်။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ ဒီ (၁) နှစ် ကုန်ဆုံးခဲ့တဲ့အတွင်းမှာ သူတို့ရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေ ဖြစ်ပေါ်တိုးတက်မှုတွေဟာ မြန်မာနိုင်ငံ အရှေ့ကို ကောင်းလာအောင် လုပ်ဖို့အတွက် ဘယ်လောက်အထိ အထောက်အပံ့ ဖြစ်စေပါလဲ။ ယုတ်စွအဆုံး စစ်ကောင်စီက သူတို့ပြောထားတဲ့ ဒီမိုကရေစီလမ်းကြောင်းပေါ် ပြန်တင်ပေးပါမယ်။ ရွေးကောက်ပွဲ လုပ်ပေးပါမယ် ပြောတဲ့ကိစ္စတွေအတွက် ဘယ်လောက်အထိ အထောက်အပံ့ ဖြစ်လာမယ်လို့ ထင်ပါသလဲ။ ခိုင်လုံစိတ်ချရတဲ့ အထောက်အပံ့တွေ ဖြစ်မယ်လို့ ထင်ပါသလား။

ဖြေ ။ ။ ကျနော်မြင်တာကတော့ စစ်ကောင်စီဘက်က သူတို့ပြောပါတယ်။ ဒါက အာဏာသိမ်းတာ မဟုတ်ဘူး။ အာဏာကို ထိန်းထားတာပေါ့။ ပြီးတဲ့အခါကြတော့ ရွေးကောက်ပွဲ ပြန်လုပ်ပေးမယ်။ ဒီမိုကရေစီ လမ်းကြောင်းပေါ် ပြန်သွားမယ်ဆိုတဲ့ ကတိကဝတ် ရှိပါတယ်။ တဘက်ကကြတော့ ဘာဖြစ်လဲဆိုတော့ ကျနော်တို့မြင်တာက အထူးသဖြင့် ထိုင်းနိုင်ငံမှာ တွေ့တာက ကျနော်တို့ခေါ်တာ Veto Coup လို့ ခေါ်ပါတယ်။ သူတို့လိုချင်တဲ့ Veto အာဏာ တစုံတရာကို ဖြည့်ပြီးတော့ ရေးဆွဲလိုက်တယ်။ ကျန်တဲ့ကိစ္စ တော်တော်များများကို ဝင်မရှုပ်ဘူး။ ပြီးလို့ရှိရင် သူက ပြန်ဆင်းသွားပြီးတော့ အရပ်သားကို ပြန်ပြီးတော့ အာဏာလွှဲတယ်ပေါ့။ ဒီလိုလမ်းကြောင်းတွေကို ကျနော်တို့ တွေ့ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဗမာပြည်မှာကြတော့ အခုဖြစ်နေတာကတော့ အခြေခံကျကျ ခေတ်ပြောင်းတော်လှန်ရေးကြီး လုပ်နေသလားလို့ ထင်ရတယ်။ အကုန် အောက်ခြေကနေ ပြောင်းနေတဲ့အခါကြတော့ တော်တော်လေးလဲ စိတ်ပျက်စရာ ကောင်းတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ အထူးသဖြင့်တော့ ရပ်ကျေးအုပ်ချုပ်ရေးမှူးကိစ္စတွေ ပြောင်းတယ်။ နောက်တခါ အင်တာနက်လို ကိစ္စမျိုးတွေ၊ နောက် အခု VPN အစရှိသဖြင့် ဥပဒေ တော်တော်များများက တကယ့်ကို အောက်ခြေကနေ အကုန်လုံး ပြောင်းပြန်လှန်ပစ်မယ်ဆိုတာတွေ ဖြစ်နေတယ်။ နောက်တခါ ဘတ်ဂျက်နှစ်ပြောင်းတယ်။ အဲဒါမျိုးတွေ လိုက်ပြောင်းနေတဲ့အခါကြတော့ ကြည့်ရတာ ဟုတ်မှဟုတ်သေးရဲ့လားဆိုတဲ့ အမြင်မျိုးတော့ ရှိပါတယ်။

==Unicode==

အာဏာသိမျး တကျလာတဲ့ စဈကာငျစီက တကျခါစမှာတော့ တနှဈအကွာမှာ၊ အခုတော့ ၂၀၂၃ သွဂုတျလမှာ ရှေးကောကျပှဲ ကငြျးပပွီး ရလဒျအတိုငျး အာဏာလှှဲပေးမယျလို့ ဆိုထားပါတယျ။ အဲဒီလို လုပျဆောငျနိုငျမယ့ျ အခွအေနေ အခငျးအကငြျးတှကေို ပွီးခဲ့တဲ့ တနှဈတာအတှငျး ဘယျလောကျအထိ လုပျဆောငျပေးခဲ့၊ လုပျဆောငျနိုငျခဲ့ကွပါသလဲ၊ မွနျမာ့အရေးသုံးသပျသူ ကိုအောငျသူငွိမျးနဲ့ ဦးကြောျဇံသာတို့ ဆှေးနှေးသုံးသပျထားပါတယျ။

မေး ။ ။ မွနျမာနိုငျငံမှာ စဈတပျက အာဏာသိမျးခဲ့တာ တနှဈပွည့ျတော့မှာ ဖွဈပါတယျ။ ဒီတနှဈကာလအတှငျး စဈကောငျစီရဲ့ လုပျဆောငျခကြျတှဟော တိုငျးပွညျပွနျကောငျးလာဖို့အတှကျ ဘယျလောကျမြား ထိရောကျခဲ့သလဲ။ ဘာတှမြေား လုပျဆောငျခဲ့သလဲဆိုတာကို ပထမဦးဆုံး သုံးသပျကွည့ျခငြျပါတယျ။ အာဏာသိမျးခဲ့တဲ့ကိစ်စ မှနျမမှနျ။ ဘာဖွဈညာဖွဈဆိုတာကတော့ ပွောစရာမလိုတော့တဲ့ကိစ်စ ဖွဈပါတယျ။ တိုငျးပွညျပွနျကောငျးလာဖို့အတှကျ အခွခေံတညျငွိမျမှုတို့၊ လူမှုရေး၊ စီးပှားရေး ပုံမှနျလညျပတျဖို့အတှကျ သူတို့ရဲ့ လုပျဆောငျခကြျတှေ ထိရောကျမှုတှေ ဘယျလောကျအထိ ရှိခဲ့တယျလို့ သုံးသပျလိုပါလဲ။

ဖွေ ။ ။ အထူးသဖွင့ျတော့ နိုငျငံတကာအဖှဲ့အစညျးတှေ၊ ကမ်ဘာ့ဘဏျ၊ IMF တို့က သုံးသပျထားတာ ရှိပါတယျ။ ကနြောျတို့တိုငျးပွညျက စီးပှားရေးအရက နဂိုကတညျးကိုက ကိုဗဈ-၁၉ ကွောင့ျ ကနြတေဲ့ အနအေထားမှာ အာဏာသိမျးတဲ့အခါကွတော့ ထူးထူးခွားခွား ကသြှားတဲ့အနအေထား ရှိပါတယျ။ အဲဒီတော့ စီးပှားရေး ဖှံ့ဖွိုးတိုးတကျမှုက (-18) အနုတျ(၁၈) ရာခိုငျနှုနျးလောကျအထိ ကသြှားတယျဆိုတဲ့ သုံးသပျခကြျ ရှိပါတယျ။ အဲဒီကနေ အခုအာဏာသိမျးပွီးတဲ့ (၁) နှဈကာလမှာ ပွနျပွီးတော့ တကျလာသလားဆိုတဲ့ အနအေထားမှာတော့ ကနြောျထငျတယျ တောျတောျကွီး ရုနျးကနျနရေတဲ့ အနအေထားမြိုး ရှိတယျဆိုတာကို တှေ့ရပါတယျ။ အရေးကွီးတဲ့ကိစ်စက ဘဏျတှပေါ။ ဘဏျတှမှော သိတဲ့အတိုငျးပဲ ATM မှာ ပိုကျဆံထုတျလို့မရဘူး။ ကနြောျဆီမှာ ငှရှေိရငျလဲ ဘဏျကနေ အပတျစဉျမှာ ပုံမှနျထုတျပေးဖို့၊ မရတဲ့အနအေထားတှေ ဖွဈပါတယျ။ အဲဒီတော့ ရငျးနှီးမွုပျနံှမှုကိစ်စ၊ ဝနျထမျးတှေ လစာပေးဖို့၊ နောကျ ကနြျတဲ့ကိစ်စ တောျတောျမြားမြားက ပွူနာ ရှိပါတယျ။ အဲဒီတော့ ရာခိုငျနှုနျးတခုကို အမွတျပေးပွီးတော့ ထုတျနရေတဲ့ အနအေထားကလညျး အခုအခြိနျအထိ ရှိတုနျးဆိုတာကို ကနြောျတို့ တှေ့ရပါတယျ။

ကုနျသှယျမှုပိုငျးမှာလညျး အထူးသဖွင့ျက တရုတျပွညျက Zero Covid Policy ကငြ့ျသုံးနတေယျ။ သူထဲကို အထူးသဖွင့ျတော့ ကူးစကျမှု မပွန့ျအောငျ လုပျထားတဲ့ကွားမှာ နယျစပျကုနျသှယျရေးတှမှောလညျး တောျတောျကွီးကို ကဆြငျးနတေဲ့ အနအေထားကို တှေ့ရပါတယျ။ နိုငျငံရေးပွူနာတှေ ခဏထားအုံး၊ စီးပှားရေးအရ ပွောမယျဆိုရငျ ပွနျနလနျထူဖို့ အနအေထားကို ဆကျရုနျးကနျရအုံးမယျလို့ ထငျပါတယျ။

မေး ။ ။ နိုငျငံရေးကိုလညျး ဆကျပွောပါအုံး။

ဖွေ ။ ။ နိုငျငံရေးပိုငျးမှာတော့ အခုစဈကောငျစီကတော့ သူက လာမယ့ျ ၂၀၂၃ မှာ ရှေးကောကျပှဲ လုပျပေးမယျ။ ကိုယျစားပွုခှင့ျနညျးတဲ့ ပါတီတှအေတှကျ Proportional Representation (PR) ခေါျ အခြိုးကကြိုယျစားပွုခှင့ျစနဈ ဆိုတာမြိုးတှကေို အခုဆှေးနှေးနတော ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ပွူနာက ပွညျသူတှအေနနေဲ့ ဒီဆှေးနှေးမှုတှအေပေါျမှာ တောျတောျစိတျမဝငျစားတဲ့ အနအေထား ရှိတယျ။ နောကျတခုကလဲ ၂၀၂၃ မှာ ရှေးကောကျပှဲ ဖွဈလာရငျတောငျ၊ ကနြောျတို့ ပွညျသူတှဘေကျက ယုံကွညျကိုးစားမှု တကယျလုပျကွမလားဆိုတာက တောျတောျအခကျအခဲ ရှိတဲ့ အနအေထားမြိုးကို တှေ့ရတယျလို့ ကနြောျ ထငျပါတယျ။ တခုရှိတာတော့ အခုအာဏာသိမျးပွီးတဲ့ (၁) နှဈအကွာ၊ ဒီအနအေထားမှာတော့ စဈကောငျစီဘကျက တခြို့နရောတှေ၊ မွို့ကွီးတှေ နယျမွတေောျတောျမြားမြားကို ထိနျးခြုပျမှု ရလာတဲ့ အနအေထားမှာတော့ ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့လဲ သူ မထိနျးခြုပျနိုငျတဲ့ မွို့တှဒေသေတှေ၊ တိုကျပှဲဆကျဖွဈနတေဲ့ နရောတှကေ တောျတောျမြားမြားရှိတဲ့ အနအေထားမှာ တှေ့ရတယျ။ တဘကျမှာကွတော့ ပွညျတှငျးဒုက်ခသညျတှေ၊ စဈပွေးရတယျ၊ ဒုက်ခရောကျကွတယျဆိုတဲ့ လူဦးရေးအရအေတှကျကတော့ တောျတောျတိုးလာတဲ့ အနအေထား ရှိပါတယျ။

မေး ။ ။ ပွညျတှငျးမှာ သူတို့ထိနျးခြုပျတဲ့ ဒသေတှေ နညျးနညျးပိုလာတယျလို့ ဆိုပမေဲ့လဲ သူတို့လကျအောကျမှာ ရှိနတေဲ့ ဒသေတှရေဲ့ အထှထှေတေညျငွိမျမှုကိုရော ဘယျလောကျအထိ အားရစရာ ကောငျးပါလဲ။ နညျးနညျးတိုးတကျမှုကော ရှိလာပါရဲ့လား။ ဥပမာအားဖွင့ျ တရားဥပဒေ စိုးမိုးရေး၊ စဈမှနျတဲ့ ဥပဒစေနဈတို့ ဘာတို့ သူတို့ဆီမှာ ရှိပါရဲ့လား။ အခုကွားရတဲ့ ကိစ်စတှကေ တောျတောျလေး ကွောကျစရာကောငျးတဲ့ အမှုအခငျးတှကေိုလညျး ကွားရပါတယျ။ အဖမျးအဆီးတှကေလညျး အတောျမြားတယျ။ သံသယနဲ့ ဖမျးဆီးတာတှဆေိုတော့ အဲဒီကိစ်စတှကေိုလညျး နညျးနညျးသုံးသပျပါအုံး။ အဲဒီ သူတို့ထိနျးခြုပျမှုအောကျမှာရှိတဲ့ ဒသေတှရေဲ့ အထှထှေတေညျငွိမျမှု အခွအေနေ။

ဖွေ ။ ။ ကနြောျ ပထမပွောခငြျတာကတော့ ဝနျဆောငျမှုအပိုငျးပေါ့။ အထူးသဖွင့ျ ထှအေုပျရုံး - အထှထှေအေုပျခြုပျရေးဌာနက အုပျခြုပျရေးဆိုငျရာ ဝနျဆောငျမှုပေးတာတှေ ပါမယျ။ နောကျတခါ လြှပျစဈလို ကိစ်စမြိုး။ ရပေေးရေးကိစ်စမြိုး။ နောကျတခါ ကာကှယျဆေးထိုးတဲ့ ကိစ်စမြိုးတှေ ရှိပါတယျ။ ဒါက ဝနျဆောငျမှုပိုငျးပါ။ နောကျတခုကတော့ တရားဥပဒေ စိုးမိုးရေး။ အခုနပွောတဲ့ ရာဇဝတျမှုတှေ မြားလာတာတို့။ တရားရုံးတှကေ သူတို့ရဲ့ တာဝနျကို သခြောမထမျးဆောငျနိုငျတာတို့ ဒီလိုအပိုငျးကို ကနြောျ နညျးနညျးခှဲပွောခငြျပါတယျ။ အုပျခြုပျရေးပိုငျးမှာတော့ အခု ကနြောျတို့ လေ့လာမိသလောကျတော့ အနအေထားကတော့ mix ရောထှနေတေယျလို့ ထငျပါတယျ။ တခြို့ပွောတာတော့ အခုလိုကာလမှာ အုပျခြုပျရေးက ပိုပွီးမွနျလာတယျလို့ ပွောတာတှေ ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ တခြို့နရောတှမှောတော့ အခုအခြိနျမှာ လာဘျပေးလာဘျယူမှုက ပိုမြားတယျ၊ လာဘျပေးရငျ မွနျမွနျဖွဈတယျဆိုတဲ့ သုံးသပျခကြျတှေ ရှိပါတယျ။

နောကျတခါ ကာကှယျဆေးကတော့ ကနြောျမွငျတာ လူတောျတောျမြားမြား ထိုးကွတယျဆိုတဲ့ သတငျးမြိုးလညျး ကနြောျတို့ တှေ့ပါတယျ။ လြှပျစဈမီးကိစ်စကတော့ အားလုံး တောျတောျဒုက်ခရောကျနတေဲ့ ကိစ်စ ဖွဈပါတယျ။ တရားရုံးတှကေတော့ အခုန ဆှေးနှေးတဲ့အတိုငျးပါပဲ - တရားရုံးတှမှောတော့ တရားဥပဒေ စိုးမိုးရေးကိစ်စ၊ တောျတောျကဆြငျးသှားတယျလို့ ကနြောျထငျတယျ။ နောကျ ရာဇဝတျအမှုအခငျးတှေ တောျတောျမြားလာတယျလို့ ထငျပါတယျ။ လူတှေ အလုပျအကိုငျ ကပြျတညျးတာ၊ စီးပှားရေး အခကျအခဲ မြားလာတာနဲ့အမြှ ရာဇဝတျမှုတှေ ပိုမြားလာတယျလို့ ယူဆနိုငျပါတယျ။

မေး ။ ။ နောကျတခုက စဈကောငျစီအနနေဲ့ သူတို့ရဲ့ အုပျခြုပျမှုကို နိုငျငံတကာ အမြားစုလကျခံလာအောငျ။ လူတှသေုံးတာက International Legitimacy လို့ သုံးကွတယျ။ ထားပါတော့ - အဲဒီဘကျမှာ သူတို့ ကွိုးပမျးမှုက ဘယျလောကျအထိ တိုးတကျမှုရှိတယျ ထငျပါသလဲ။ ကနြောျ အထူးမေးခငြျတာက ကမ်ဘောဒီးယားဝနျကွီး ဟှနျဆနျရဲ့ Initiative သူက သူကိုယျတိုငျ တယောကျထဲသှားပွီးတော့ မွနျမာနိုငျငံ စဈကောငျစီကို အာဆီယံအသိုငျးအဝနျးထဲကို ပွနျသှငျးဖို့ သူက ကွိုးပမျးတယျလို့ ဆိုပါတယျ။ လူတောျတောျမြားမြားက ရှုတျခကြွတယျ။ ဒီကိစ်စက ဘယျလောကျအထိ ထိရောကျတယျလို့ ထငျပါသလဲ။

ဖွေ ။ ။ ကနြောျထငျတာကတော့ သံတမနျရေးမှာ အထူးသဖွင့ျ အထိနာတယျလို့ ထငျပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျတော့ ကုလသမဂ်ဂမှာ ခန့ျထားတဲ့ ဦးကြောျမိုးထှနျးက ဒီမိုကရစေီအငျအားစုတှဘေကျ ရပျတညျလိုကျတဲ့ နောကျပိုငျးမှာ အခုအခြိနျအထိ နိုငျငံတကာသံတမနျရေးပိုငျးမှာ စပွီးတော့ အထိနာတဲ့အပိုငျးတှေ ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့လဲ တဘကျက အောကျခွမွေပွေငျကို ထိနျးခြုပျထားတဲ့ အနအေထားမှာ၊ နောကျတခါ အာဆီယံအနနေဲ့ကလဲ ပွလေညျရေးကို ဦးတညျခငြျတော့ စပွီးတော့ ဆကျဆံလာတဲ့ လမျးကွောငျးတှေ၊ နောကျတခါ ပွလေညျရေးကို စဉျးစားနတေဲ့ လမျးကွောငျးတှကေိုလညျး တှေ့ပါတယျ။ ဆိုတော့ အဲဒီအနအေထားမှာတော့ ပွောရရငျ Legitimacy လို့ခေါျတဲ့ တရားဝငျမှုအပိုငျးမှာ နိုငျငံတကာဘကျက ငွငျးပယျတာ၊ ဖယျထားတာ။ ကနြောျတို့ အထီကနြျဖွဈအောငျ လုပျထားတာ - ဒီလိုအနအေထားတှတေော့ အတောျရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကနြောျတို့ ၂၀၂၁ ကုနျခါနီး၊ အဲဒီကာလကစလို့ Shuttle Diplomacy လို့ ပွောလို့ရတဲ့ သံအမတျတှေ အပွနျအလှနျ ကူးလူးဝငျထှကျ ဒီကိစ်စမြိုးတှနေဲ့ ပွလေညျအောငျ ကွိုးပမျးနတောမြိုးတှကေို ကနြောျတို့ တှေ့ပါတယျ။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ နောကျတခုက နိုငျငံတကာ ဆကျဆံရေးနဲ့ ပွောမယျဆိုရငျ အနောကျနိုငျငံတှရေဲ့ ဖိအားပေးမှုတှေ၊ အခု Total, Chevron တို့ကလညျး ပိုပွီးတော့ ပွငျးပွငျးထနျထနျ လုပျလာမယျဆိုပွီးတော့ ပွောနကွေတယျ။ သို့သောျလဲပဲ အဲဒီလိုစကားတှေ အနောကျနိုငျငံတှဘေကျက ဖိအားတှေ ပိုပွီးမွင့ျလာမယျ ပွောတိုငျးပွောတိုငျး လူတှရေဲ့ စိတျထဲမှာ သံသယ ရှိတာကတော့ ဘယျလောကျထိရောကျမှာမို့လဲ။ တရုတျနဲ့ ရုရှားက သူတို့ဘကျက ရှိနတောပဲ။ ဝမျးသာအားရ စောင့ျနမှောပဲ။ ဒီဘကျက ဖိအားပေး ပိတျစို့လိုကျရငျ သူတို့ ဝငျလုပျကွမယျလို့ သုံးသပျကွပါတယျ။ အဲဒီကိစ်စကို ဘယျလိုမွငျပါသလဲ။

ဖွေ ။ ။ ကနြောျမွငျတာကတော့ အနောကျနိုငျငံတှဘေကျက ဖိအားပေးမှုတှေ ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့လဲ ကနြော့ျအထငျပေါ့ စဈကောငျစီဘကျကတော့ သူတို့က တခြိနျတုနျးကလဲ စဈအစိုးရအောကျမှာ ဒီလိုမြိုး ဖိအားပေးမှုတှကေို ရငျဆိုငျလာရတယျဆိုတဲ့ အမွငျမြိုးက ရှိနလေို့ထငျတယျ။ နောကျတခါကွတော့ ပွောမယျဆိုရငျ အရငျကာလကလဲ အနောကျက ဖိအားပေးလိုကျ၊ ကနြောျတို့က တရုတျနဲ့ ရုရှားကို ပိုပွီးတော့ မှီခိုရတယျ။ ပိုကပျသှားတဲ့ အနအေထားမြိုး ဖွဈခဲ့တယျဆိုတော့ ဒါကလဲ အခုအခြိနျမှာ နညျးနညျးလေးတော့ စဉျးစားစရာကောငျးတဲ့အခကြျ ဖွဈတယျလို့ ထငျပါတယျ။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ ဒီ (၁) နှဈ ကုနျဆုံးခဲ့တဲ့အတှငျးမှာ သူတို့ရဲ့ လုပျဆောငျခကြျတှေ ဖွဈပေါျတိုးတကျမှုတှဟော မွနျမာနိုငျငံ အရှေ့ကို ကောငျးလာအောငျ လုပျဖို့အတှကျ ဘယျလောကျအထိ အထောကျအပံ့ ဖွဈစပေါလဲ။ ယုတျစှအဆုံး စဈကောငျစီက သူတို့ပွောထားတဲ့ ဒီမိုကရစေီလမျးကွောငျးပေါျ ပွနျတငျပေးပါမယျ။ ရှေးကောကျပှဲ လုပျပေးပါမယျ ပွောတဲ့ကိစ်စတှအေတှကျ ဘယျလောကျအထိ အထောကျအပံ့ ဖွဈလာမယျလို့ ထငျပါသလဲ။ ခိုငျလုံစိတျခရြတဲ့ အထောကျအပံ့တှေ ဖွဈမယျလို့ ထငျပါသလား။

ဖွေ ။ ။ ကနြောျမွငျတာကတော့ စဈကောငျစီဘကျက သူတို့ပွောပါတယျ။ ဒါက အာဏာသိမျးတာ မဟုတျဘူး။ အာဏာကို ထိနျးထားတာပေါ့။ ပွီးတဲ့အခါကွတော့ ရှေးကောကျပှဲ ပွနျလုပျပေးမယျ။ ဒီမိုကရစေီ လမျးကွောငျးပေါျ ပွနျသှားမယျဆိုတဲ့ ကတိကဝတျ ရှိပါတယျ။ တဘကျကကွတော့ ဘာဖွဈလဲဆိုတော့ ကနြောျတို့မွငျတာက အထူးသဖွင့ျ ထိုငျးနိုငျငံမှာ တှေ့တာက ကနြောျတို့ခေါျတာ Veto Coup လို့ ခေါျပါတယျ။ သူတို့လိုခငြျတဲ့ Veto အာဏာ တစုံတရာကို ဖွည့ျပွီးတော့ ရေးဆှဲလိုကျတယျ။ ကနြျတဲ့ကိစ်စ တောျတောျမြားမြားကို ဝငျမရှုပျဘူး။ ပွီးလို့ရှိရငျ သူက ပွနျဆငျးသှားပွီးတော့ အရပျသားကို ပွနျပွီးတော့ အာဏာလှှဲတယျပေါ့။ ဒီလိုလမျးကွောငျးတှကေို ကနြောျတို့ တှေ့ပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဗမာပွညျမှာကွတော့ အခုဖွဈနတောကတော့ အခွခေံကကြြ ခတျေပွောငျးတောျလှနျရေးကွီး လုပျနသေလားလို့ ထငျရတယျ။ အကုနျ အောကျခွကေနေ ပွောငျးနတေဲ့အခါကွတော့ တောျတောျလေးလဲ စိတျပကြျစရာ ကောငျးတယျလို့ ထငျပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျတော့ ရပျကြေးအုပျခြုပျရေးမှူးကိစ်စတှေ ပွောငျးတယျ။ နောကျတခါ အငျတာနကျလို ကိစ်စမြိုးတှေ၊ နောကျ အခု VPN အစရှိသဖွင့ျ ဥပဒေ တောျတောျမြားမြားက တကယ့ျကို အောကျခွကေနေ အကုနျလုံး ပွောငျးပွနျလှနျပဈမယျဆိုတာတှေ ဖွဈနတေယျ။ နောကျတခါ ဘတျဂကြျနှဈပွောငျးတယျ။ အဲဒါမြိုးတှေ လိုကျပွောငျးနတေဲ့အခါကွတော့ ကွည့ျရတာ ဟုတျမှဟုတျသေးရဲ့လားဆိုတဲ့ အမွငျမြိုးတော့ ရှိပါတယျ။