(Zawgyi/Unicode)
အာဖဂန်နစ္စတန်ကို ထိန်းချုပ်လိုက်တဲ့ တာလီဘန်တွေက အာဖဂန် အမျိုးသမီးအခွင့်အရေးတွေကို လေးစားပါ့မယ်လို့ ကတိပေးနေပေမယ့်လည်း အမျိုးသမီးတွေကတော့ တာလီဘန်တွေ လက်ထဲကျ ရောက်မယ့် သူတို့ဘဝရှေ့ရေးအတွက် ရတက်မအေးဖြစ်နေကြပါတယ်။ တာလီဘန်တွေအနေနဲ့ နိုင်ငံ တကာ အသိအမှတ်ပြုခံချင်တယ်၊ အကူအညီတွေလည်း ရချင်တယ်ဆိုရင်တော့ အာဖဂန် အမျိုးသမီး တွေနဲ့မိန်းကလေးငယ်တွေအပေါ်မှာ သူတို့ ဘယ်လိုပြုမူဆက်ဆံသလဲဆိုတဲ့အပေါ် မူတည် လိမ့်မယ် လို့ ပြီးခဲ့တဲ့သီတင်းပတ်နှောင်းပိုင်းကပဲ သမ္မတဂျိုးဘိုင်ဒန်က ပြောခဲ့တာပါ။ ဒီ အကြောင်း ဗွီအိုအေ သံတမန်ရေးရာ အကြီးတန်း သတင်းထောက် Cindy Saine ရဲ့သတင်းပေးပို့ ချက်ကို မခွါညိုက ပြောပြပေးပါမယ်။
တာလီဘန်တွေအာဏာပြန်ရသွားတာဟာ သူ့တို့အတွက်တော့ တွင်းနက်ကြီးထဲကျသွားသလိုပါပဲ လို့ အာဖဂန်အမျိုးသမီးတချို့က ပြောကြပါတယ်။ အာဖဂန်ထဲမှာ အမေရိကန်ရှိနေခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၂၀ အတွင်း တာလီဘန်တွေအုပ်စိုးစဉ်ကပိတ်ပင်ထားခဲ့တဲ့ မိန်းကလေးတွေ ကျောင်းတက်ခွင့်၊ အမျိုးသမီးတွေ အလုပ်လုပ်ခွင့်တွေကို သူတို့ရခဲ့ကြပြီး အခု အဲဒီအခွင့်အရေးတွေ ဆုံးရှုံးရမှာကို သူတို့စိုးရိမ်နေကြတာဖြစ်ပါတယ်။
တာလီဘန်တွေအနေနဲ့ နိုင်ငံတကာက အသိအမှတ်ပြုတာခံချင်ရင်၊ အကူအညီတွေရယူချင်ရင် အာဖဂန် အမျိုးသမီးတွေနဲ့မိန်းကလေးတွေကို ဘယ်လို ပြုမူဆက်ဆံသလဲဆိုတဲ့အပေါ် မူတည်လိမ့်မယ်လို့ ပြီးခဲ့တဲ့ သီတင်းပတ်ကုန် သောကြာနေ့က ပြောပါတယ်။
“သူတို့က တရားဝင်အသိအမှတ်ပြုမှုကို ရချင်နေကြပါတယ်။ ဒီတိုင်းပြည်ကို ဘယ်လို အုပ်ချုပ် ထိန်းသိမ်းမလဲဆိုတာ ကြည့်ရမှာပါ။ ခက်ခဲတဲ့အခြေအနေတွေကိုလည်း တွေ့ရပါလိမ့်မယ်။ တာလီဘန်တွေအနေနဲ့ အမျိုးသမီးနဲ့ မိန်းကလေးငယ်တွေကို ဘယ်လို ဆက်ဆံသလဲ၊ နိုင်ငံသားတွေအပေါ် ဘယ်လိုဆက်ဆံသလဲဆိုတဲ့အပေါ်မူတည်ပြီး နိုင်ငံတကာရဲ့ကူညီထောက်ပံ့မှုရမရဆို ကျနော်တို့က အဲဒီအခြေအနေတွေပေါ် မူတည်ပြီး ကျနော်တို့ဘက်က ဆုံးဖြတ်သွားမှာပါ။
အာဖဂန်-အမေရိကန်ကပြား နာဇီလာ ဂျမ်ရှဒ်ဒီ က အာဖဂန်အမျိုးသမီးတွေနဲ့ မိန်းကလေးတွေအ တွက် စိတ်မကောင်းဖြစ်ရကြောင်း ဗွီအိုအေကို ပြောပါတယ်။
“၂၀၀၁ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း မွေးဖွားလာသူတွေကို ကျမတို့က လူ့အခွင့်အရေးတွေအကြောင်း၊ လူ့ဂုဏ် သိက္ခာ အကြောင်း၊ လွတ်လပ်စွာထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်တွေအကြောင်း သင်ပေးခဲ့ကြတယ်။ သူတို့ကို ကျမတို့က မျှော်လင့်ချက်တွေ ပေးခဲ့ကြတယ်။ အာဖဂန်နိုင်ငံတော်သစ်တရပ်ကို တည်ထောင်ကြ မယ် လို့လည်း ပြောခဲ့ကြတယ်။ အခုတော့ နှစ်ပေါင်း ၂၀ ကြိုးစားခဲ့သမျှ ၂ လအတွင်းမှာ အကုန်လုံး သဲထဲ ရေသွန်ဖြစ်သွားခဲ့ရတယ်။”
အမျိုးသမီးနဲ့မိန်းကလေးတွေဟာ ဘေးဒုက္ခအရောက်နိုင်ဆုံး အန္တရာယ်ကို ခါးဆီးခ့ရနိုင်သူတွေလို့ ကိုလံဘီယာတက္ကသိုလ် လူ့အခွင့် အရေး ဆိုင်ရာဌာန ဒါရိုက်တာ David Phillips က ပြောပါတယ်။ သူက သမ္မတ ကလင်တန်၊ ဘုရှ်နဲ့ အိုဘားမား စတဲ့ သမ္မတသုံးဆက်တိုင်အောင်လည်း နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနမှာ အကြီးတန်း အကြံပေးအဖြစ် တာဝန်ထမ်းခဲ့သူပါ။
“တာလီဘန်တွေက မိန်းကလေးတွေကို ခေါ်သွားပြီး သူတို့နဲ့ အတင်းအကြပ်အိမ်ထောင်ပြုခိုင်းကြလိမ့်မယ်။ အာဖဂန်လူ့အဖွဲ့အစည်းနဲ့ လွတ်လပ်တဲ့သတင်းမီဒီယာတွေရဲ့ ရှေ့ရေးကတော့ ရင်လေးစရာပါပဲ။”
တာလီဘန်တွေက အမျိုးသမီးတွေနဲ့မိန်းကလေးတွေအခွင့်အရေးကို အစ္စလာမ်ထုံးတမ်းစဉ်လာနဲ့အညီလေးစားပါ့မယ်လို့ ပထမဆုံးသတင်းစာရှင်းလင်းပွဲမှာ ကတိပေးထားပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အခု တာလီဘန်တွေ ထိန်းချုပ်လာတဲ့ နှစ်လ အတွင်း လုပ်ဆောင်ချက်တွေကိုကြည့်ရတာ ပြောင်းလဲလာမယ်ဆိုတဲ့ မျှောလင့်စရာ သိပ်မတွေ့ရတဲ့အကြောင်း နယူးယောက် တက္ကသိုလ်က ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်ရေးကျွမ်းကျင်သူ Rina Amir က ဗွီအိုအေကို ပြောပါတယ်။
“နယ်မြေတွေ သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီးနောက် အမျိုးသမီးတွေနဲ့ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းထဲက လူတွေကို ဖမ်းဆီး စစ်ဆေးတာတွေ လုပ်နေပါတယ်။ အကြောက်တရားလွှမ်းတဲ့ ယဉ်ကျေးမှုကို ဖန်တီးနေကြတယ်။ တာလီဘန်တွေဟာ သူတို့ စာရင်းမှတ်ထားသမျှ နာမည်ရှိတဲ့ အိမ်တွေကို သွားတယ်။ ဆဲလ်ဖုံးတွေကို စစ်ဆေးတယ်။ ဒါမျိုးတွေ အရင်ကတည်းကလည်းလုပ်ခဲ့တယ်။ အခုပိုပြီးတော့ စနစ်တကျနဲ့ တိုးပြီး လုပ်လာတယ်။ တချိန် တည်းမှာတော့ အပြုသဘောဆောင်တဲ့စကားတွေတော့လည်း ပြောနေတယ်။ တကယ့်လက်တွေ့နဲ့က တခြားစီပါ။
ဒုတိယနိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး Wendy Sherman က ၁၉၉၇ ခုနှစ်၊ အဲဒီအချိန်က နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဖြစ်ခဲ့သူူ Madeleine Albright အတူ ပါကစ္စတနန်က ပက်ရှ်ဝါဒုက္ခသည်စခန်းထဲသွားချိန်မှာ သိခဲ့၊ တွေ့ခဲ့ရတဲ့ အာဖဂန်အမျိုးသမီးတွေနဲ့မိန်းကလေးတွေအကြောင်း ဒီသီတင်းပတ်အတွင်း နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီးဌာနမှာ ပြောဆိုပါတယ်။ သူ့အနေနဲ့ အာဖဂန် အမျိုးသမီးတွေရေးအရေးကို သူ့ရဲ့ ကိုယ်ရေးကိုယ်တာကိစ္စတခုလို အလေးအနက်ထားတယ်လို့ ပြောပါတယ်။
“လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၂၀ အတွင်း အာဖဂန်အမျိုးသမီးတွေနဲ့မိန်းကလေးတွေဟာ လွတ်လပ်ခွင့် ရခဲ့ကြတယ်။ သန်းနဲ့ချီပြီးတော့ ကျောင်းတက်နိုင်ခဲ့ကြတယ်။ သူတို့ဟာ ဆရာဝန်တွေ၊ ရှေ့နေတွေ၊ သတင်း ထောက်တွေ၊ လွှတ်တော်အမတ်တွေနဲ့ စီးပွါးရေးလုပ်ငန်းရှင်တွေဖြစ်လာကြတယ်။ ဝန်ကြီး အောဘရိုက်က အားပေးကူညီခဲ့မှုနဲ့ နှစ်ပေါင်းများစွာ ရှိခဲ့တဲ့ သူတို့ရဲ့စိတ်ကူးအိပ်မက်တွေ အကောင်အထည်ပေါ်လာတဲ့အထိ သူတို့ကိုယ်သူတို့ တည်ဆောက်နိုင်ခဲ့ကြတယ်။”
ကာဘူးမြို့မှာရှိတဲ့ ဟာမစ်ခါဇိုင်းနိုင်ငံတကာလေဆိပ်ကနေ အမေရိကန်တွေနဲ့ အာဖဂန်ပြည်သူတွေကို တိုးပြီး ကယ်ထုတ်ပေးနေတဲ့အကြောင်း Sherman က ပြောပါတယ်။ တာလီဘန်တွေဘက်က သူတို့ ပြောစကားကို သူတို့တာဝန်ယူ လုပ်ဆောင်လာအောင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုဘက်က စီးပွါးရေး နည်းလမ်းပေါင်းစုံ၊ သံတမန်ရေးနိုင်ငံရေး နည်းလမ်း အားလုံးကို သုံး ဖိအားပေးသွားမယ့်အကြောင်းလည်း သူက ပြောပါတယ်ရှင်။
.....................................................................................
တာလီဘနျထိနျးခြုပျမှုအောကျ၊ အာဖဂနျအမြိုးသမီးအခှင့ျအရေးနဲ့ ဘဝရှေ့ရေး ရတကျမအေး
(Unicode)
အာဖဂနျနစ်စတနျကို ထိနျးခြုပျလိုကျတဲ့ တာလီဘနျတှကေ အာဖဂနျ အမြိုးသမီးအခှင့ျအရေးတှကေို လေးစားပါ့မယျလို့ ကတိပေးနပေမေယ့ျလညျး အမြိုးသမီးတှကေတော့ တာလီဘနျတှေ လကျထဲကြ ရောကျမယ့ျ သူတို့ဘဝရှေ့ရေးအတှကျ ရတကျမအေးဖွဈနကွေပါတယျ။ တာလီဘနျတှအေနနေဲ့ နိုငျငံ တကာ အသိအမှတျပွုခံခငြျတယျ၊ အကူအညီတှလေညျး ရခငြျတယျဆိုရငျတော့ အာဖဂနျ အမြိုးသမီး တှနေဲ့မိနျးကလေးငယျတှအေပေါျမှာ သူတို့ ဘယျလိုပွုမူဆကျဆံသလဲဆိုတဲ့အပေါျ မူတညျ လိမ့ျမယျ လို့ ပွီးခဲ့တဲ့သီတငျးပတျနှောငျးပိုငျးကပဲ သမ်မတဂြိုးဘိုငျဒနျက ပွောခဲ့တာပါ။ ဒီ အကွောငျး ဗှီအိုအေ သံတမနျရေးရာ အကွီးတနျး သတငျးထောကျ Cindy Saine ရဲ့သတငျးပေးပို့ ခကြျကို မခှါညိုက ပွောပွပေးပါမယျ။
တာလီဘနျတှအောဏာပွနျရသှားတာဟာ သူ့တို့အတှကျတော့ တှငျးနကျကွီးထဲကသြှားသလိုပါပဲ လို့ အာဖဂနျအမြိုးသမီးတခြို့က ပွောကွပါတယျ။ အာဖဂနျထဲမှာ အမရေိကနျရှိနခေဲ့တဲ့ နှဈပေါငျး ၂၀ အတှငျး တာလီဘနျတှအေုပျစိုးစဉျကပိတျပငျထားခဲ့တဲ့ မိနျးကလေးတှေ ကြောငျးတကျခှင့ျ၊ အမြိုးသမီးတှေ အလုပျလုပျခှင့ျတှကေို သူတို့ရခဲ့ကွပွီး အခု အဲဒီအခှင့ျအရေးတှေ ဆုံးရှုံးရမှာကို သူတို့စိုးရိမျနကွေတာဖွဈပါတယျ။
တာလီဘနျတှအေနနေဲ့ နိုငျငံတကာက အသိအမှတျပွုတာခံခငြျရငျ၊ အကူအညီတှရေယူခငြျရငျ အာဖဂနျ အမြိုးသမီးတှနေဲ့မိနျးကလေးတှကေို ဘယျလို ပွုမူဆကျဆံသလဲဆိုတဲ့အပေါျ မူတညျလိမ့ျမယျလို့ ပွီးခဲ့တဲ့ သီတငျးပတျကုနျ သောကွာနေ့က ပွောပါတယျ။
“သူတို့က တရားဝငျအသိအမှတျပွုမှုကို ရခငြျနကွေပါတယျ။ ဒီတိုငျးပွညျကို ဘယျလို အုပျခြုပျ ထိနျးသိမျးမလဲဆိုတာ ကွည့ျရမှာပါ။ ခကျခဲတဲ့အခွအေနတှေကေိုလညျး တှေ့ရပါလိမ့ျမယျ။ တာလီဘနျတှအေနနေဲ့ အမြိုးသမီးနဲ့ မိနျးကလေးငယျတှကေို ဘယျလို ဆကျဆံသလဲ၊ နိုငျငံသားတှအေပေါျ ဘယျလိုဆကျဆံသလဲဆိုတဲ့အပေါျမူတညျပွီး နိုငျငံတကာရဲ့ကူညီထောကျပံ့မှုရမရဆို ကနြောျတို့က အဲဒီအခွအေနတှေပေေါျ မူတညျပွီး ကနြောျတို့ဘကျက ဆုံးဖွတျသှားမှာပါ။
အာဖဂနျ-အမရေိကနျကပွား နာဇီလာ ဂမြျရှဒျဒီ က အာဖဂနျအမြိုးသမီးတှနေဲ့ မိနျးကလေးတှအေ တှကျ စိတျမကောငျးဖွဈရကွောငျး ဗှီအိုအကေို ပွောပါတယျ။
“၂၀၀၁ ခုနှဈနောကျပိုငျး မှေးဖှားလာသူတှကေို ကမြတို့က လူ့အခှင့ျအရေးတှအေကွောငျး၊ လူ့ဂုဏျ သိက်ခာ အကွောငျး၊ လှတျလပျစှာထုတျဖောျပွောဆိုခှင့ျတှအေကွောငျး သငျပေးခဲ့ကွတယျ။ သူတို့ကို ကမြတို့က မြှောျလင့ျခကြျတှေ ပေးခဲ့ကွတယျ။ အာဖဂနျနိုငျငံတောျသဈတရပျကို တညျထောငျကွ မယျ လို့လညျး ပွောခဲ့ကွတယျ။ အခုတော့ နှဈပေါငျး ၂၀ ကွိုးစားခဲ့သမြှ ၂ လအတှငျးမှာ အကုနျလုံး သဲထဲ ရသှေနျဖွဈသှားခဲ့ရတယျ။”
အမြိုးသမီးနဲ့မိနျးကလေးတှဟော ဘေးဒုက်ခအရောကျနိုငျဆုံး အန်တရာယျကို ခါးဆီးခ့ရနိုငျသူတှလေို့ ကိုလံဘီယာတက်ကသိုလျ လူ့အခှင့ျ အရေး ဆိုငျရာဌာန ဒါရိုကျတာ David Phillips က ပွောပါတယျ။ သူက သမ်မတ ကလငျတနျ၊ ဘုရျှနဲ့ အိုဘားမား စတဲ့ သမ်မတသုံးဆကျတိုငျအောငျလညျး နိုငျငံခွားရေးဝနျကွီးဌာနမှာ အကွီးတနျး အကွံပေးအဖွဈ တာဝနျထမျးခဲ့သူပါ။
“တာလီဘနျတှကေ မိနျးကလေးတှကေို ခေါျသှားပွီး သူတို့နဲ့ အတငျးအကွပျအိမျထောငျပွုခိုငျးကွလိမ့ျမယျ။ အာဖဂနျလူ့အဖှဲ့အစညျးနဲ့ လှတျလပျတဲ့သတငျးမီဒီယာတှရေဲ့ ရှေ့ရေးကတော့ ရငျလေးစရာပါပဲ။”
တာလီဘနျတှကေ အမြိုးသမီးတှနေဲ့မိနျးကလေးတှအေခှင့ျအရေးကို အစ်စလာမျထုံးတမျးစဉျလာနဲ့အညီလေးစားပါ့မယျလို့ ပထမဆုံးသတငျးစာရှငျးလငျးပှဲမှာ ကတိပေးထားပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ အခု တာလီဘနျတှေ ထိနျးခြုပျလာတဲ့ နှဈလ အတှငျး လုပျဆောငျခကြျတှကေိုကွည့ျရတာ ပွောငျးလဲလာမယျဆိုတဲ့ မြှောလင့ျစရာ သိပျမတှေ့ရတဲ့အကွောငျး နယူးယောကျ တက်ကသိုလျက ညှိနှိုငျးဆောငျရှကျရေးကြှမျးကငြျသူ Rina Amir က ဗှီအိုအကေို ပွောပါတယျ။
“နယျမွတှေေ သိမျးပိုကျခဲ့ပွီးနောကျ အမြိုးသမီးတှနေဲ့ လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးထဲက လူတှကေို ဖမျးဆီး စဈဆေးတာတှေ လုပျနပေါတယျ။ အကွောကျတရားလှှမျးတဲ့ ယဉျကြေးမှုကို ဖနျတီးနကွေတယျ။ တာလီဘနျတှဟော သူတို့ စာရငျးမှတျထားသမြှ နာမညျရှိတဲ့ အိမျတှကေို သှားတယျ။ ဆဲလျဖုံးတှကေို စဈဆေးတယျ။ ဒါမြိုးတှေ အရငျကတညျးကလညျးလုပျခဲ့တယျ။ အခုပိုပွီးတော့ စနဈတကနြဲ့ တိုးပွီး လုပျလာတယျ။ တခြိနျ တညျးမှာတော့ အပွုသဘောဆောငျတဲ့စကားတှတေော့လညျး ပွောနတေယျ။ တကယ့ျလကျတှေ့နဲ့က တခွားစီပါ။
ဒုတိယနိုငျငံခွားရေးဝနျကွီး Wendy Sherman က ၁၉၉၇ ခုနှဈ၊ အဲဒီအခြိနျက နိုငျငံခွားရေးဝနျကွီး ဖွဈခဲ့သူူ Madeleine Albright အတူ ပါကစ်စတနနျက ပကျရျှဝါဒုက်ခသညျစခနျးထဲသှားခြိနျမှာ သိခဲ့၊ တှေ့ခဲ့ရတဲ့ အာဖဂနျအမြိုးသမီးတှနေဲ့မိနျးကလေးတှအေကွောငျး ဒီသီတငျးပတျအတှငျး နိုငျငံခွားရေး ဝနျကွီးဌာနမှာ ပွောဆိုပါတယျ။ သူ့အနနေဲ့ အာဖဂနျ အမြိုးသမီးတှရေေးအရေးကို သူ့ရဲ့ ကိုယျရေးကိုယျတာကိစ်စတခုလို အလေးအနကျထားတယျလို့ ပွောပါတယျ။
“လှနျခဲ့တဲ့ နှဈ ၂၀ အတှငျး အာဖဂနျအမြိုးသမီးတှနေဲ့မိနျးကလေးတှဟော လှတျလပျခှင့ျ ရခဲ့ကွတယျ။ သနျးနဲ့ခြီပွီးတော့ ကြောငျးတကျနိုငျခဲ့ကွတယျ။ သူတို့ဟာ ဆရာဝနျတှေ၊ ရှေ့နတှေေ၊ သတငျး ထောကျတှေ၊ လှှတျတောျအမတျတှနေဲ့ စီးပှါးရေးလုပျငနျးရှငျတှဖွေဈလာကွတယျ။ ဝနျကွီး အောဘရိုကျက အားပေးကူညီခဲ့မှုနဲ့ နှဈပေါငျးမြားစှာ ရှိခဲ့တဲ့ သူတို့ရဲ့စိတျကူးအိပျမကျတှေ အကောငျအထညျပေါျလာတဲ့အထိ သူတို့ကိုယျသူတို့ တညျဆောကျနိုငျခဲ့ကွတယျ။”
ကာဘူးမွို့မှာရှိတဲ့ ဟာမဈခါဇိုငျးနိုငျငံတကာလဆေိပျကနေ အမရေိကနျတှနေဲ့ အာဖဂနျပွညျသူတှကေို တိုးပွီး ကယျထုတျပေးနတေဲ့အကွောငျး Sherman က ပွောပါတယျ။ တာလီဘနျတှဘေကျက သူတို့ ပွောစကားကို သူတို့တာဝနျယူ လုပျဆောငျလာအောငျ အမရေိကနျပွညျထောငျစုဘကျက စီးပှါးရေး နညျးလမျးပေါငျးစုံ၊ သံတမနျရေးနိုငျငံရေး နညျးလမျး အားလုံးကို သုံး ဖိအားပေးသှားမယ့ျအကွောငျးလညျး သူက ပွောပါတယျရှငျ။