(Zawgyi / Unicode)
ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး ဒုက္ခသည်စခန်းလို့ တင်စားခေါ်ကြတဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံတွင်း ရိုဟင်ဂျာ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲက ဒုက္ခသည်တွေရဲ့ မရေရာတဲ့ အနာဂတ်နဲ့ မသေချာသေးတဲ့ အိမ်အပြန်လမ်းတွေအကြောင်း မဆုမွန် စုစည်းတင်ပြထားပါတယ်။
လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၀၁၇ ခုနှစ် ရခိုင်မှာဖြစ်ခဲ့တဲ့ လူမျိုးရေး ဘာသာရေး အသွင်ဆောင် အကြမ်းဖက် ပဋိပက္ခတွေရဲ့ နောက်ပိုင်း စစ်တပ်နဲ့ နယ်ခြားစောင့်တပ်တွေရဲ့ နယ်မြေရှင်းလင်းမှုတွေအတွင်း အသက်ဘေးက စိုးရိမ်ရလို့ ဒေသခံ ရခိုင်ပြည်သူတွေရော မွတ်စလင်တွေပါ ဘေးလွတ်ရာကို အိုးအိမ်စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးခဲ့ကြရပြီး အဲဒီထဲက ရိုဟင်ဂျာမွတ်စလင် ၇ သိန်းကျော်ဟာ အိမ်နီးချင်း ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ဘက်ကို ထွက်ပြေးသွားကြတာပါ။
အခုဆိုရင်တော့ အဲဒီ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် စခန်းတွေထဲမှာ နေထိုင်ခိုလှုံခဲ့ကြရတာ သုံးနှစ်ကျော်ရှိလာပြီ ဖြစ်ပေမယ့်လို့ နေရပ်ရင်းပြန်ဖို့က မရေမရာ အနာဂတ်ကလည်း မသေမချာ ဖြစ်နေဆဲပါ။ သိန်းချီတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေရဲ့ အနာဂတ် အထူးသဖြင့် လူမမည်ကလေးငယ်လေးတွေနဲ့ လူငယ်လေးတွေရဲ့ အနာဂတ် မျှော်လင့်ချက်တွေ ပျောက်နေပြီး ဘာမှ ရေရာမှုမရှိ မှေးမှိန်နေဆဲပါလို့ ပြောလာသူကတော့ ရခိုင်ပြည်နယ်မြောက်ပိုင်း တမန်းသားကျေးရွာအုပ်စု အထက်တန်းကျောင်းမှာ စေတနာ့ဝန်ထမ်း ကျောင်းဆရာလုပ်ခဲ့သူ ကုတုပလောင် ဒုက္ခသည်စခန်းက ကိုကာမေလ်ပါ။
ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲမှာ အထူးသဖြင့် ကလေးငယ်တွေအတွက် မြန်မာစာသင်ရိုးညွှန်းတမ်း ပြုစုပြီး စေတနာ့ဝန်ထမ်း ဆရာ၊ ဆရာမတွေနဲ့အတူ ကလေးတွေကို စာသင်ကြားပေးနေတဲ့အကြောင်း ပြောပြပါတယ်။
“ကျနော်က တမန်းသားအုပ်စု အထက်တန်းကျောင်းက လုပ်အားပေး ကျောင်းဆရာ တယောက်ပါ။ ကလေးတွေရဲ့ဘဝ နောင်လာနောက်သားတွေရဲ့ဘဝ ပျက်စီးဆုံးရှုံးသွားမှာစိုးလို့ ကျနော်က အာရခမ်ဒေသ၏ ပရဟိတ အသိုင်းအဝိုင်းနဲ့ ပညာရေးကွန်ရက်ဆိုပြီး ထူထောင်ပြီးတော့ အဲဒီမှာ ကျောင်းဆရာ ဆရာမ ၅၀၀ ကျော်လောက်ရှိတယ်။ သူတို့ကို မြန်မာ့ Curriculum System နဲ့ ကျောင်းဆရာနဲ့ ဆရာမတွေ၊ ကလေးတွေကို ဒီမှာက စာသင်ဖို့နေရာမရှိလို့ အိမ်ရဲ့ အခန်းတခန်းထဲမှာ ကျောင်းသားတွေ စုပြီးတော့ မြန်မာ့ Curriculum စနစ်နဲ့ စာသင်ပေးတာရှိတယ်။ ကျနော်တို့ ကလေးတွေရဲ့ဘဝတွေ ဆုံးရှုံးသွားမှာစိုးလို့ UNHCR, UNICEF ပေါင်းပြီး တင်ပြထားတာရှိတယ်။ ရခိုင်မှာ ၃ တန်း ၄ တန်း ကျောင်းတက်ခဲ့တဲ့ ကလေးလေးတွေ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ဘက်ရောက်လာတာ ၃ နှစ်ကျော်သွားပြီ။ ၄ တန်း ၅ တန်း တက်လို့ရအောင် Certificate လေးတခု လုပ်ပေးပါဆိုပြီး ကျနော် မေတ္တာရပ်ခံထားတာ ရှိပါတယ်။”
ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲမှာ အခုချိန်အထိ ယာယီရွက်ဖျင်တဲလေးတွေ၊ နောက် ကုလက ဆောက်လုပ်ပေးထားတဲ့ အုတ်ခံအပေါ်ယံ တဲအိမ်လေးတွေမှာ ကလေးငယ်လေးတွေ၊ ကိုယ်ဝန်ဆောင်မိခင်တွေ၊ သက်ကြီးရွယ်အို အဘိုးအဘွားတွေနဲ့ နာမကျန်းဖြစ်သူတွေဟာ စုပြုံပြွတ်သိပ် နေကြရပြီး လေဝင်လေထွက် မကောင်းတဲ့အပြင် တကိုယ်ရေ ကျန်းမာရေးအတွက်ရော၊ မိုးလေပြင်းတဲ့ ရာသီဥတုဒဏ် ခံနိုင်ဖို့ပါ ကြံ့ခိုင်တဲ့အိမ်တွေ မဟုတ်ဘူးလို့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေက ပြောပြပါတယ်။
ဘာလုခါလီ ဒုက္ခသည်စခန်း အမှတ် ၉ မှာ ခိုလှုံနေထိုင်တဲ့ ဦးအီစလံကတော့ ရခိုင်ပြည်နယ် မောင်တောဇာတိဖြစ်ပြီး သူတို့ မိဘဘိုးဘွားစဉ်ဆက် လယ်ယာလုပ်ငန်းကို လုပ်ကိုင်ခဲ့ကြတာပါ။ သူကိုယ်တိုင်ကတော့ မူလတန်းပြ ကျောင်းဆရာတယောက် ဖြစ်ပါတယ်။ သူက မောင်တောက ကုလ လူသားချင်းစာနာမှု ကူညီရေး လုပ်ငန်းတွေမှာလည်း စေတနာ့ဝန်ထမ်းအဖြစ် ကူညီပေးခဲ့သူ ဦးအီစလံက နေရပ်ပြန်ဖို့လည်း မဖြစ်နိုင်၊ ပြင်ပကိုလည်း ထွက်ခွင့်ပိတ်ပင်ထားတဲ့ ဒီ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေ အများစုရဲ့ နိစ္စဓူဝ လုပ်ငန်းတွေကို ပြောပြပါတယ်။
“ဒီဒုက္ခသည်စခန်းထဲမှာ ငွေကြေးရှိတဲ့သူတွေက ဈေးဆိုင်တွေနဲ့ ဈေးရောင်းကြတယ်။ တချို့ စာတတ်ပေတတ်ဆိုရင် ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့အစည်း NGO ထဲမှာ သူတို့က အလုပ်ဝင်ရောက် လုပ်ကိုင်ကြတာ ရှိပါတယ်။ ဒီ့ပြင်လူတွေက ကျပန်းအလုပ်တွေ အပြင်မှာသော်လည်းကောင်း စခန်းတွင်းမှာသော်လည်းကောင်း သူတို့ လုပ်ကိုင်နေကြတာ ရှိပါတယ်။ ဆယ်ကျော်သက် ကလေးတွေကတော့ မြန်မာစာသင်ကျောင်း၊ အင်္ဂလိပ်စာသင်ကျောင်းတွေ၊ ဘာသာရေး အာရဘီကျောင်းတွေမှာ ဆက်ပြီးတော့ ပညာသင်ကြတယ်။ ကလေးငယ် သေးသေးလေးတွေက ဘာသာရေးကျောင်း မူလတန်းအဆင့်မှာ တက်ကြတာရှိတယ်။ နောက် မူလွန်ကျောင်းမှာလည်း ဆက်သင်ကြတာရှိတယ်။ အခု ဗလီကတော့ လူစုလူဝေး မလုပ်ရတော့ လူနည်းနည်းနဲ့ပဲ ဗလီတက်ကြရတယ်။ အခုကတော့ ဈေးဆိုင်တွေက အကုန်ပိတ်ခိုင်းထားတယ်။ ဟင်းသီးဟင်းရွက်နဲ့ အသားငါးကိုတော့ မနက်တပိုင်း ညနေတပိုင်း ဖွင့်ပေးတာ ရှိပါတယ်ခင်ဗျာ။”
စခန်းတွင်းက ဒုက္ခသည်တွေအရေး ဆောင်ရွက်နေတဲ့ ARSPH ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ရခိုင်ပြည်နယ်က ရိုဟင်ဂျာအဖွဲ့အစည်းရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ ဦးMohib Ullah ကတော့ ၂၀၁၉ ခုနှစ်တုန်းက အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှာ အမေရိကန်သမ္မတ Donald Trump နဲ့ တွေ့ဆုံခွင့်ရပြီး ရိုဟင်ဂျာအရေး တင်ပြနိုင်ခဲ့သူပါ။ သူဟာ ရခိုင်ပြည်နယ် စစ်တွေတက္ကသိုလ်ကနေ ရုက္ခဗေဒဘွဲ့ရခဲ့ပြီး အထက်တန်းကျောင်းဆရာ လုပ်နေရာက ၂၀၁၇ ခုနှစ်မှာ မြန်မာစစ်တပ်ရဲ့ နယ်မြေရှင်းလင်းရေး စစ်ဆင်ရေးအတွင်း အသက်မသေ လွတ်မြောက်လာခဲ့သူ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲက အထူးသဖြင့် လူငယ်တွေ အနာဂတ်မဲ့နေတဲ့အရေး စိုးရိမ်နေပြီးတော့ သူဖြစ်ချင်တဲ့ဆန္ဒကို ပြောပြပါတယ်။
“ကျနော်တို့ ဒီဒုက္ခတွေ ခံလာရတာ ၃ နှစ်ရှိပြီ။ ဘာမှကို အခြေအနေက တိုးတက်လာတာ မရှိဘူး။ ကျနော်တို့ကလေးတွေ ဒီမှာ အခု ၃ နှစ်ရှိပြီ။ ကလေးတွေဘဝ ပျက်စီးကုန်ပြီ။ ကျနော်တို့ဟာ လူသားတွေပါ။ လူသားဖြစ်တဲ့အတွက် လူသားအခွင့်အရေးနဲ့အညီ ပညာသင်ယူခွင့်၊ ပညာသင်ကြားခွင့် ပေးပါလို့။ ကျနော်တို့ နိုင်ငံတကာ အသိုင်းအဝိုင်းကို မေတ္တာရပ်ခံချင်တာက ကျနော်တို့ Refugee တွေရဲ့ဘဝကို ကိုယ်ချင်းစာပြီး ကူညီဖြေရှင်းပေးဖို့ တောင်းဆိုချင်ပါတယ်။ ကျနော်တို့ ကိုယ့်နိုင်ငံကိုပဲ ကိုယ်ပြန်သွားချင်တာပါ။ သူများနိုင်ငံတွေကို မသွားချင်ပါဘူး။ အဲ့ဒါကြောင့်မို့လို့ ကျနော်တို့ကို မြန်မာနိုင်ငံက ပြန်လက်ခံပြီးတော့ ပြန်ခေါ်မယ့်ရက်ကိုပဲ စောင့်ဆိုင်းနေတာပါ။ ကျနော်တို့လည်း သွားဖို့အတွက် အသင့်ပါ။”
နယ်မြေရှင်းလင်းမှုတွေအတွင်း လူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှုတွေနဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေ အကြီးအကျယ် ရှိခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ စွဲချက်နဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဟာ နိုင်ငံတကာတရားရုံး (ICJ) မှာ တရားရင်ဆိုင်နေရတာပါ။ ရခိုင်ပြည်တွင်း အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်ခံရမှု၊ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခံရမှုတွေ ကိုယ်တိုင်ကြုံတွေ့ခဲ့ရတဲ့ မိသားစုတွေ၊ ကာယကံရှင်တွေကို ဦးအီစလံတို့လို ရိုဟင်ဂျာအရေး လှုပ်ရှားသူတွေ ဦးဆောင်ပြီး ဒုက္ခသည်စခန်းပေါင်းစုံကို သွားရောက်ပြီးတော့ တွေ့ဆုံမေးမြန်း မှတ်တမ်းသက်သေတွေ ပြုစုပြီး တရားမျှတမှုရရေး ဆောင်ရွက်ပေးခဲ့တယ်လို့ ပြောပြပါတယ်။
“ကျနော်တို့ ရိုဟင်ဂျာ အဖွဲ့အစည်းတွေက ကိုယ့်ရဲ့နေရပ် ပြန်နိုင်ရေးနဲ့ တရားမျှတမှု ရရေးအတွက် နိုင်ငံတကာ အဖွဲ့အစည်းတွေ လာတိုင်း ဒီမှာ လူတွေ ကျူးလွန်ခံရတဲ့ အထောက်အထားတွေ သူတို့ဘက်ကို တင်ပြခဲ့တယ်။ နောက် ICC, ICJ ကိုလည်း ကျနော်တို့က စခန်းတိုင်း စခန်းတိုင်းကို ကွင်းဆင်းပြီးတော့ ကျူးလွန်ခံခဲ့ရတဲ့ အထောက်အထားတွေကို စုစည်းပြီးတော့ တင်ပြခဲ့ပါတယ်ခင်ဗျ။ တရားမျှတမှုရဖို့ ကျနော်တို့က မျှော်လင့်ပါတယ်။ နစ်နာဆုံးရှုံးခဲ့ရသူတွေ နောက် သတ်ဖြတ်ခံရသူတွေရဲ့ မိသားစုတွေအပေါ်မှာ ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့အစည်းကရော နိုင်ငံတကာ အဖွဲ့အစည်းဘက်ကရော ဒီလူတွေအပေါ်မှာ တရားမျှတမှုရဖို့ ဆောင်ရွက်ပေးပါလို့ ကျနော်တို့ တောင်းဆိုချင်ပါတယ်။ မြန်မာအစိုးရဘက်ကလည်း ကျနော်တို့ ရိုဟင်ဂျာ ဒုက္ခသည်အရေး အပေါ်မှာ မှန်ကန်သော လမ်းကြောင်းဘက်ကနေ ရပ်တည်ပေးပါလို့ တောင်းဆိုချင်ပါတယ်။”
ဗွီအိုအေမြန်မာပိုင်းက ဆက်သွယ်မေးမြန်းခဲ့သမျှ ဒုက္ခသည်တွေကတော့ ဘယ်နိုင်ငံ ဘယ်ဒေသကိုမှ ခရီးမဆက်လိုဘဲ မိမိတို့ ဘိုးဘွားစဉ်ဆက် နေထိုင်ရှင်သန်ခဲ့တဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ် နေရပ်ရင်းကို ပြန်လိုကြပြီး တကယ်လို့များ ဖြစ်နိုင်ရင် ဒီကနေ့ပြန်ပြီး မနက်ဖြန် ရခိုင်မှာ ထမင်းလက်ဆုံ စားချင်တဲ့စိတ် ရှိပါတယ်လို့ ပြောကြပါတယ်။
“ကျနော်တို့ ဒီဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲက ဒုက္ခသည် အများကြီးမှာ အများစုကတော့ ပြန်ချင်တာပဲ။ ကျနော်တို့လိုချင်တဲ့ အခွင့်အရေးတွေ ဆုံးရှုံးသွားလို့ မသွားနိုင်တာ၊ ဒါပေမယ့် ကျနော်တို့ ဆုံးရှုံးခဲ့ရတဲ့ အခွင့်အရေးကို မြန်မာအစိုးရက ဒီနေ့ပေးရင် မနက်ဖြန် အဲဒီမှာသွားရင် ထမင်းစားချင်တဲ့သူတွေ အများကြီးပါ။ ကျနော်တို့ အမြန်ဆုံး ပြန်သွားမှာဆိုပြီး ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အစိုးရကိုလည်း အကြိမ်ကြိမ် ပြောထားတာရှိတယ်။ International Community ကိုလည်း အကြိမ်ကြိမ် ပြောထားတာရှိတယ်။ ဒါပေမယ့် ဘယ်နှစ်ခုနှစ်ရောက်မှ လုပ်ပေးမှာလဲ ဆိုပြီးတော့ ကျနော်တို့ကတော့ စောင့်မျှော်လင့်နေဆဲပါ။” လို့ ကုတုပလောင် ဒုက္ခသည်စခန်းက ကိုကာမေလ်က ပြောပါတယ်။
ဘာလုခါလီ ဒုက္ခသည်စခန်းက ဦးအီစလံကတော့...
“ကျနော်တို့ရဲ့ ရည်မှန်းချက် ရည်ရွယ်ချက်ကတော့ ကိုယ့်နိုင်ငံကိုပဲ ပြန်ချင်စိတ် အများကြီးပါ။ ကိုယ့်နိုင်ငံပြန်ရေးကိုပဲ အဓိက လုပ်ဆောင်နေကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ကိုယ့်နိုင်ငံကလွဲပြီး တခြားနိုင်ငံကိုသွားဖို့ စိတ်ဆန္ဒ မရှိပါဘူးခင်ဗျာ။ ကျနော်တို့ မူလရရှိခဲ့တဲ့ နိုင်ငံသားအခွင့်အရေး လူ့အခွင့်အရေး အပြည့်နဲ့ နေရပ်ရင်းပြန်ဖို့ အရေးကိုပဲ အဓိက အလေးထားပါတယ်ခင်ဗျာ။” လို့ ပြောပါတယ်။
ရိုဟင်ဂျာဆိုတဲ့ အသုံးကို လက်ခံမထားတဲ့ မြန်မာအစိုးရဘက်ကတော့ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုတွေ ရှိတယ်ဆိုတဲ့ စွဲချက်ကို ငြင်းပယ်ပြီး လက်ရှိ ICJ တရားရုံးမှာ ဆက်လက်တရားရင်ဆိုင်နေဆဲ ဖြစ်ပြီးတော့ ဒီ သိန်းချီတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေ နေရပ်ရင်းပြန်လာနိုင်ရေး ကုလသမဂ္ဂ၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် အစိုးရတို့နဲ့ သဘောတူညီမှုတွေ လက်မှတ်ရေးထိုးထားသလို ပူးပေါင်းလက်တွဲ လုပ်ဆောင်နေတယ်လို့ သတင်းထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။
ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ရောက် ရိုဟင်ဂျာ ဒုက္ခသည်တွေရဲ့ မျှော်လင့်ချက် တောင်းဆိုချက်တွေနဲ့ လက်ရှိအခြေအနေတွေကို မဆုမွန် စုစည်းတင်ပြပေးခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
------------------------------
(Unicode)
ရိုဟငျဂြာတို့ရှေ့ရေး ဝေဝါးဆဲ - ကမ်ဘာ့ဒုက်ခသညျမြားနေ့ အထူးဆောငျးပါး
ကမ်ဘာ့အကွီးဆုံး ဒုက်ခသညျစခနျးလို့ တငျစားခေါျကွတဲ့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံတှငျး ရိုဟငျဂြာ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲက ဒုက်ခသညျတှရေဲ့ မရရောတဲ့ အနာဂတျနဲ့ မသခြောသေးတဲ့ အိမျအပွနျလမျးတှအေကွောငျး မဆုမှနျ စုစညျးတငျပွထားပါတယျ။
လှနျခဲ့တဲ့ ၂၀၁၇ ခုနှဈ ရခိုငျမှာဖွဈခဲ့တဲ့ လူမြိုးရေး ဘာသာရေး အသှငျဆောငျ အကွမျးဖကျ ပဋိပက်ခတှရေဲ့ နောကျပိုငျး စဈတပျနဲ့ နယျခွားစောင့ျတပျတှရေဲ့ နယျမွရှေငျးလငျးမှုတှအေတှငျး အသကျဘေးက စိုးရိမျရလို့ ဒသေခံ ရခိုငျပွညျသူတှရေော မှတျစလငျတှပေါ ဘေးလှတျရာကို အိုးအိမျစှန့ျခှာ ထှကျပွေးခဲ့ကွရပွီး အဲဒီထဲက ရိုဟငျဂြာမှတျစလငျ ၇ သိနျးကြောျဟာ အိမျနီးခငြျး ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှဘကျကို ထှကျပွေးသှားကွတာပါ။
အခုဆိုရငျတော့ အဲဒီ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ စခနျးတှထေဲမှာ နထေိုငျခိုလှုံခဲ့ကွရတာ သုံးနှဈကြောျရှိလာပွီ ဖွဈပမေယ့ျလို့ နရေပျရငျးပွနျဖို့က မရမေရာ အနာဂတျကလညျး မသမေခြာ ဖွဈနဆေဲပါ။ သိနျးခြီတဲ့ ဒုက်ခသညျတှရေဲ့ အနာဂတျ အထူးသဖွင့ျ လူမမညျကလေးငယျလေးတှနေဲ့ လူငယျလေးတှရေဲ့ အနာဂတျ မြှောျလင့ျခကြျတှေ ပြောကျနပွေီး ဘာမှ ရရောမှုမရှိ မှေးမှိနျနဆေဲပါလို့ ပွောလာသူကတော့ ရခိုငျပွညျနယျမွောကျပိုငျး တမနျးသားကြေးရှာအုပျစု အထကျတနျးကြောငျးမှာ စတေနာ့ဝနျထမျး ကြောငျးဆရာလုပျခဲ့သူ ကုတုပလောငျ ဒုက်ခသညျစခနျးက ကိုကာမလျေပါ။
ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲမှာ အထူးသဖွင့ျ ကလေးငယျတှအေတှကျ မွနျမာစာသငျရိုးညှှနျးတမျး ပွုစုပွီး စတေနာ့ဝနျထမျး ဆရာ၊ ဆရာမတှနေဲ့အတူ ကလေးတှကေို စာသငျကွားပေးနတေဲ့အကွောငျး ပွောပွပါတယျ။
“ကနြောျက တမနျးသားအုပျစု အထကျတနျးကြောငျးက လုပျအားပေး ကြောငျးဆရာ တယောကျပါ။ ကလေးတှရေဲ့ဘဝ နောငျလာနောကျသားတှရေဲ့ဘဝ ပကြျစီးဆုံးရှုံးသှားမှာစိုးလို့ ကနြောျက အာရခမျဒသေ၏ ပရဟိတ အသိုငျးအဝိုငျးနဲ့ ပညာရေးကှနျရကျဆိုပွီး ထူထောငျပွီးတော့ အဲဒီမှာ ကြောငျးဆရာ ဆရာမ ၅၀၀ ကြောျလောကျရှိတယျ။ သူတို့ကို မွနျမာ့ Curriculum System နဲ့ ကြောငျးဆရာနဲ့ ဆရာမတှေ၊ ကလေးတှကေို ဒီမှာက စာသငျဖို့နရောမရှိလို့ အိမျရဲ့ အခနျးတခနျးထဲမှာ ကြောငျးသားတှေ စုပွီးတော့ မွနျမာ့ Curriculum စနဈနဲ့ စာသငျပေးတာရှိတယျ။ ကနြောျတို့ ကလေးတှရေဲ့ဘဝတှေ ဆုံးရှုံးသှားမှာစိုးလို့ UNHCR, UNICEF ပေါငျးပွီး တငျပွထားတာရှိတယျ။ ရခိုငျမှာ ၃ တနျး ၄ တနျး ကြောငျးတကျခဲ့တဲ့ ကလေးလေးတှေ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှဘကျရောကျလာတာ ၃ နှဈကြောျသှားပွီ။ ၄ တနျး ၅ တနျး တကျလို့ရအောငျ Certificate လေးတခု လုပျပေးပါဆိုပွီး ကနြောျ မတေ်တာရပျခံထားတာ ရှိပါတယျ။”
ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲမှာ အခုခြိနျအထိ ယာယီရှကျဖငြျတဲလေးတှေ၊ နောကျ ကုလက ဆောကျလုပျပေးထားတဲ့ အုတျခံအပေါျယံ တဲအိမျလေးတှမှော ကလေးငယျလေးတှေ၊ ကိုယျဝနျဆောငျမိခငျတှေ၊ သကျကွီးရှယျအို အဘိုးအဘှားတှနေဲ့ နာမကနြျးဖွဈသူတှဟော စုပွုံပွှတျသိပျ နကွေရပွီး လဝေငျလထှေကျ မကောငျးတဲ့အပွငျ တကိုယျရေ ကနြျးမာရေးအတှကျရော၊ မိုးလပွေငျးတဲ့ ရာသီဥတုဒဏျ ခံနိုငျဖို့ပါ ကွံ့ခိုငျတဲ့အိမျတှေ မဟုတျဘူးလို့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှကေ ပွောပွပါတယျ။
ဘာလုခါလီ ဒုက်ခသညျစခနျး အမှတျ ၉ မှာ ခိုလှုံနထေိုငျတဲ့ ဦးအီစလံကတော့ ရခိုငျပွညျနယျ မောငျတောဇာတိဖွဈပွီး သူတို့ မိဘဘိုးဘှားစဉျဆကျ လယျယာလုပျငနျးကို လုပျကိုငျခဲ့ကွတာပါ။ သူကိုယျတိုငျကတော့ မူလတနျးပွ ကြောငျးဆရာတယောကျ ဖွဈပါတယျ။ သူက မောငျတောက ကုလ လူသားခငြျးစာနာမှု ကူညီရေး လုပျငနျးတှမှောလညျး စတေနာ့ဝနျထမျးအဖွဈ ကူညီပေးခဲ့သူ ဦးအီစလံက နရေပျပွနျဖို့လညျး မဖွဈနိုငျ၊ ပွငျပကိုလညျး ထှကျခှင့ျပိတျပငျထားတဲ့ ဒီ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှေ အမြားစုရဲ့ နိစ်စဓူဝ လုပျငနျးတှကေို ပွောပွပါတယျ။
“ဒီဒုက်ခသညျစခနျးထဲမှာ ငှကွေေးရှိတဲ့သူတှကေ ဈေးဆိုငျတှနေဲ့ဈေးရောငျးကွတယျ။ တခြို့ စာတတျပတေတျဆိုရငျ ကုလသမဂ်ဂ အဖှဲ့အစညျး NGO ထဲမှာ သူတို့က အလုပျဝငျရောကျ လုပျကိုငျကွတာ ရှိပါတယျ။ ဒီ့ပွငျလူတှကေ ကပြနျးအလုပျတှေ အပွငျမှာသောျလညျးကောငျး စခနျးတှငျးမှာသောျလညျးကောငျး သူတို့ လုပျကိုငျနကွေတာ ရှိပါတယျ။ ဆယျကြောျသကျ ကလေးတှကေတော့ မွနျမာစာသငျကြောငျး၊ အငျ်ဂလိပျစာသငျကြောငျးတှေ၊ ဘာသာရေး အာရဘီကြောငျးတှမှော ဆကျပွီးတော့ ပညာသငျကွတယျ။ ကလေးငယျ သေးသေးလေးတှကေ ဘာသာရေးကြောငျး မူလတနျးအဆင့ျမှာ တကျကွတာရှိတယျ။ နောကျ မူလှနျကြောငျးမှာလညျး ဆကျသငျကွတာရှိတယျ။ အခု ဗလီကတော့ လူစုလူဝေး မလုပျရတော့ လူနညျးနညျးနဲ့ပဲ ဗလီတကျကွရတယျ။ အခုကတော့ ဈေးဆိုငျတှကေ အကုနျပိတျခိုငျးထားတယျ။ ဟငျးသီးဟငျးရှကျနဲ့ အသားငါးကိုတော့ မနကျတပိုငျး ညနတေပိုငျး ဖှင့ျပေးတာ ရှိပါတယျခငျဗြာ။”
စခနျးတှငျးက ဒုက်ခသညျတှအေရေး ဆောငျရှကျနတေဲ့ ARSPH ငွိမျးခမြျးရေးနဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ ရခိုငျပွညျနယျက ရိုဟငျဂြာအဖှဲ့အစညျးရဲ့ ဥက်ကဋ်ဌ ဦးMohib Ullah ကတော့ ၂၀၁၉ ခုနှဈတုနျးက အမရေိကနျပွညျထောငျစုမှာ အမရေိကနျသမ်မတ Donald Trump နဲ့ တှေ့ဆုံခှင့ျရပွီး ရိုဟငျဂြာအရေး တငျပွနိုငျခဲ့သူပါ။ သူဟာ ရခိုငျပွညျနယျ စဈတှတေက်ကသိုလျကနေ ရုက်ခဗဒေဘှဲ့ရခဲ့ပွီး အထကျတနျးကြောငျးဆရာ လုပျနရောက ၂၀၁၇ ခုနှဈမှာ မွနျမာစဈတပျရဲ့ နယျမွရှေငျးလငျးရေး စဈဆငျရေးအတှငျး အသကျမသေ လှတျမွောကျလာခဲ့သူ ဖွဈပါတယျ။ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲက အထူးသဖွင့ျ လူငယျတှေ အနာဂတျမဲ့နတေဲ့အရေး စိုးရိမျနပွေီးတော့ သူဖွဈခငြျတဲ့ဆန်ဒကို ပွောပွပါတယျ။
“ကနြောျတို့ ဒီဒုက်ခတှေ ခံလာရတာ ၃ နှဈရှိပွီ။ ဘာမှကို အခွအေနကေ တိုးတကျလာတာ မရှိဘူး။ ကနြောျတို့ကလေးတှေ ဒီမှာ အခု ၃ နှဈရှိပွီ။ ကလေးတှဘေဝ ပကြျစီးကုနျပွီ။ ကနြောျတို့ဟာ လူသားတှပေါ။ လူသားဖွဈတဲ့အတှကျ လူသားအခှင့ျအရေးနဲ့အညီ ပညာသငျယူခှင့ျ၊ ပညာသငျကွားခှင့ျ ပေးပါလို့။ ကနြောျတို့ နိုငျငံတကာ အသိုငျးအဝိုငျးကို မတေ်တာရပျခံခငြျတာက ကနြောျတို့ Refugee တှရေဲ့ဘဝကို ကိုယျခငြျးစာပွီး ကူညီဖွရှေငျးပေးဖို့ တောငျးဆိုခငြျပါတယျ။ ကနြောျတို့ ကိုယ့ျနိုငျငံကိုပဲ ကိုယျပွနျသှားခငြျတာပါ။ သူမြားနိုငျငံတှကေို မသှားခငြျပါဘူး။ အဲ့ဒါကွောင့ျမို့လို့ ကနြောျတို့ကို မွနျမာနိုငျငံက ပွနျလကျခံပွီးတော့ ပွနျခေါျမယ့ျရကျကိုပဲ စောင့ျဆိုငျးနတောပါ။ ကနြောျတို့လညျး သှားဖို့အတှကျ အသင့ျပါ။”
နယျမွရှေငျးလငျးမှုတှအေတှငျး လူမြိုးတုံး သတျဖွတျမှုတှနေဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှေ အကွီးအကယြျ ရှိခဲ့တယျဆိုတဲ့ စှဲခကြျနဲ့ မွနျမာနိုငျငံဟာ နိုငျငံတကာတရားရုံး (ICJ) မှာ တရားရငျဆိုငျနရေတာပါ။ ရခိုငျပွညျတှငျး အကွမျးဖကျတိုကျခိုကျခံရမှု၊ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျခံရမှုတှေ ကိုယျတိုငျကွုံတှေ့ခဲ့ရတဲ့ မိသားစုတှေ၊ ကာယကံရှငျတှကေို ဦးအီစလံတို့လို ရိုဟငျဂြာအရေး လှုပျရှားသူတှေ ဦးဆောငျပွီး ဒုက်ခသညျစခနျးပေါငျးစုံကို သှားရောကျပွီးတော့ တှေ့ဆုံမေးမွနျး မှတျတမျးသကျသတှေေ ပွုစုပွီး တရားမြှတမှုရရေး ဆောငျရှကျပေးခဲ့တယျလို့ ပွောပွပါတယျ။
“ကနြောျတို့ ရိုဟငျဂြာ အဖှဲ့အစညျးတှကေ ကိုယ့ျရဲ့နရေပျ ပွနျနိုငျရေးနဲ့ တရားမြှတမှု ရရေးအတှကျ နိုငျငံတကာ အဖှဲ့အစညျးတှေ လာတိုငျး ဒီမှာ လူတှေ ကြူးလှနျခံရတဲ့ အထောကျအထားတှေ သူတို့ဘကျကို တငျပွခဲ့တယျ။ နောကျ ICC, ICJ ကိုလညျး ကနြောျတို့က စခနျးတိုငျး စခနျးတိုငျးကို ကှငျးဆငျးပွီးတော့ ကြူးလှနျခံခဲ့ရတဲ့ အထောကျအထားတှကေို စုစညျးပွီးတော့ တငျပွခဲ့ပါတယျခငျဗြ။ တရားမြှတမှုရဖို့ ကနြောျတို့က မြှောျလင့ျပါတယျ။ နဈနာဆုံးရှုံးခဲ့ရသူတှေ နောကျ သတျဖွတျခံရသူတှရေဲ့ မိသားစုတှအေပေါျမှာ ကုလသမဂ်ဂ အဖှဲ့အစညျးကရော နိုငျငံတကာ အဖှဲ့အစညျးဘကျကရော ဒီလူတှအေပေါျမှာ တရားမြှတမှုရဖို့ ဆောငျရှကျပေးပါလို့ ကနြောျတို့ တောငျးဆိုခငြျပါတယျ။ မွနျမာအစိုးရဘကျကလညျး ကနြောျတို့ ရိုဟငျဂြာ ဒုက်ခသညျအရေး အပေါျမှာ မှနျကနျသော လမျးကွောငျးဘကျကနေ ရပျတညျပေးပါလို့ တောငျးဆိုခငြျပါတယျ။”
ဗှီအိုအမွေနျမာပိုငျးက ဆကျသှယျမေးမွနျးခဲ့သမြှ ဒုက်ခသညျတှကေတော့ ဘယျနိုငျငံ ဘယျဒသေကိုမှ ခရီးမဆကျလိုဘဲ မိမိတို့ ဘိုးဘှားစဉျဆကျ နထေိုငျရှငျသနျခဲ့တဲ့ ရခိုငျပွညျနယျ နရေပျရငျးကို ပွနျလိုကွပွီး တကယျလို့မြား ဖွဈနိုငျရငျ ဒီကနေ့ပွနျပွီး မနကျဖွနျ ရခိုငျမှာ ထမငျးလကျဆုံ စားခငြျတဲ့စိတျ ရှိပါတယျလို့ ပွောကွပါတယျ။
“ကနြောျတို့ ဒီဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲက ဒုက်ခသညျ အမြားကွီးမှာ အမြားစုကတော့ ပွနျခငြျတာပဲ။ ကနြောျတို့လိုခငြျတဲ့ အခှင့ျအရေးတှေ ဆုံးရှုံးသှားလို့ မသှားနိုငျတာ၊ ဒါပမေယ့ျ ကနြောျတို့ ဆုံးရှုံးခဲ့ရတဲ့ အခှင့ျအရေးကို မွနျမာအစိုးရက ဒီနေ့ပေးရငျ မနကျဖွနျ အဲဒီမှာသှားရငျ ထမငျးစားခငြျတဲ့သူတှေ အမြားကွီးပါ။ကနြောျတို့ အမွနျဆုံး ပွနျသှားမှာဆိုပွီး ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှအစိုးရကိုလညျး အကွိမျကွိမျ ပွောထားတာရှိတယျ။ International Community ကိုလညျး အကွိမျကွိမျ ပွောထားတာရှိတယျ။ ဒါပမေယ့ျ ဘယျနှဈခုနှဈရောကျမှ လုပျပေးမှာလဲ ဆိုပွီးတော့ ကနြောျတို့ကတော့ စောင့ျမြှောျလင့ျနဆေဲပါ။” လို့ ကုတုပလောငျ ဒုက်ခသညျစခနျးက ကိုကာမလျေက ပွောပါတယျ။
ဘာလုခါလီ ဒုက်ခသညျစခနျးက ဦးအီစလံကတော့...
“ကနြောျတို့ရဲ့ ရညျမှနျးခကြျ ရညျရှယျခကြျကတော့ ကိုယ့ျနိုငျငံကိုပဲ ပွနျခငြျစိတျ အမြားကွီးပါ။ ကိုယ့ျနိုငျငံပွနျရေးကိုပဲ အဓိက လုပျဆောငျနကွေတာ ဖွဈပါတယျ။ ကိုယ့ျနိုငျငံကလှဲပွီး တခွားနိုငျငံကိုသှားဖို့ စိတျဆန်ဒ မရှိပါဘူးခငျဗြာ။ ကနြောျတို့ မူလရရှိခဲ့တဲ့ နိုငျငံသားအခှင့ျအရေး လူ့အခှင့ျအရေး အပွည့ျနဲ့ နရေပျရငျးပွနျဖို့ အရေးကိုပဲ အဓိက အလေးထားပါတယျခငျဗြာ။” လို့ ပွောပါတယျ။
ရိုဟငျဂြာဆိုတဲ့ အသုံးကို လကျခံမထားတဲ့ မွနျမာအစိုးရဘကျကတော့ လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှုတှေ ရှိတယျဆိုတဲ့ စှဲခကြျကို ငွငျးပယျပွီး လကျရှိ ICJ တရားရုံးမှာ ဆကျလကျတရားရငျဆိုငျနဆေဲ ဖွဈပွီးတော့ ဒီ သိနျးခြီတဲ့ ဒုက်ခသညျတှေ နရေပျရငျးပွနျလာနိုငျရေး ကုလသမဂ်ဂ၊ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ အစိုးရတို့နဲ့ သဘောတူညီမှုတှေ လကျမှတျရေးထိုးထားသလို ပူးပေါငျးလကျတှဲ လုပျဆောငျနတေယျလို့ သတငျးထုတျပွနျထားပါတယျ။
ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှရောကျ ရိုဟငျဂြာ ဒုက်ခသညျတှရေဲ့ မြှောျလင့ျခကြျ တောငျးဆိုခကြျတှနေဲ့ လကျရှိအခွအေနတှေကေို မဆုမှနျ စုစညျးတငျပွပေးခဲ့တာ ဖွဈပါတယျ။
